Wetenschap Techniek
Nieuw mineraalzout beter voor bloeddruk dan gewoon zout
Dik door
televisie
Crutzen vraagt steun
onderzoek in atmosfeer
Toekomstige tomaat kan gaatjes helpen voorkomen
H
W
E
R
R
O
P A
"X
^T^\l 19 S
loijL
\/22
H
j;
Cn h
7 lagedruk
ndrlchting H
Satellieten sporen ziekten op
DONDERDAG 2 MEI 1996
henk hellema gpd
Bij sommige supermarkten ligt het al
in de in de schappen. Keukenzout dat
niet voor honderd procent uit na-
triumchloride bestaat, maar uit een
combinatie van (minder) natrium-
chloride. kaliumchloride, magnesium-
zouten en enkele sporenelementen.
Een mineraalzout dat door Akzo No
bel uit Ijsland wordt gehaald en de
naam Jozo Vitaal heeft meegekregen.
Volgens een bericht van de fabrikant
is het mineraalzout beter voor hart
en bloedvaten dan haar gewone Jozo-
zout. Ze beroept zich hierbij op een
onderzoek van het Instituut Epide
miologie en Biostatistiek van de Rot
terdamse Erasmus Universiteit. Vol
gens onderzoekster drs. J.M. Geleijnse
is bij honderd ouderen tussen de 55
en 75 jaar met een licht tot matig ver
hoogde bloeddruk inderdaad geble
ken, dat het gebruik van het mineraal
zout in plaats van het gewone keuken
zout tot een aanzienlijk bloeddrukda
ling leidde.
..Gemiddeld daalde de bovendruk met
7,6 mm kwik en de onderdruk met 3,3
mm kwik. Deze bloeddrukdalingen
zijn vergelijkbaar met die welke met
medicijnen worden verkregen."
Het IJslandse mineraalzout bestaat
voor 41 procent uit natriumchloride,
voor 41 procent uit kaliumchloride en
voor 17 procent uit magnesiumzou-
ten. Is het ene zout gunstiger voor de
bloeddruk dan het andere? Geleijnse:
„Het meeste weten we van natrium
en kalium. Van natrium is bekend dat
het de bloeddruk verhoogt: het houdt
vocht vast en doet de spieren rond de
bloedvaten samentrekken. Kalium
zorgt er daarentegen voor dat er meer
natrium via de urine wordt uitgeplast
en het doet bovendien de spieren
rond de bloedvaten ontspannen."
Volgens Geleijnse is het waarschijn
lijk, dat juist de combinatie van min
der natrium en de toevoeging van ka
lium zo gunstig werkt. „De bloed
drukdaling die we vonden, was groter
d*an we op grond van de effecten van
natrium en kalium afzonderlijk had
den verwacht." Daarnaast wordt aan
genomen, aldus de Rotterdamse on
derzoekster, dat ook het magnesium
in het mineraalzout een, weliswaar
bescheiden bijdrage aan de verlaging
van de bloeddruk levert.
In principe zou een dergelijk daling
van de bloeddruk ook met alleen
keukenzoutbeperking kunnen wor
den bereikt. „Maar dan moet het ge
bruik van natrium wel fors worden te
ruggedraaid van zo'n 9 gram per
dag tot 2 gram per dag." Volgens Ge
leijnse is een dergelijke zouteloze hap
voor de meeste mensen moeilijk te
verteren.
Qua smaak blijkt het mineraalzout
niet of nauwelijks van gewoon keu
kenzout te verschillen. Jozo Vitaal, laat
de fabrikant weten, is er voor de ge-
zondheidsbewuste consument. Maar
hij zal daar wel voor moeten betalen.
Voor een bus met 450 gram lozo Vi
taal moet hij 3,49 gulden neerleggen,
voor een kilopak Jozo Zout slechts
0,85 gulden.
Onderzoekers trekken soms op
vallend veel aandacht met het
intrappen van open deuren.
Nederlandse onderzoekers
hebben opnieuw het mannelijk
onvruchtbaarheidswiel uitge
vonden, met de bewering dat
strak ondergoed de ballen te
warm houdt en daardoor de
aanmaak van zaadcellen be
lemmert. Alsof dat al niet de
cennia lang bekend is!
Maar ook Amerikaanse onder
zoekers kunnen er wat van. In
de 'Archives of Pediatrics and
Adolescent Medicine' beweren
onderzoekers van de Harvard
Universiteit dat kinderen die
veel voor de televisie zitten, te
dik worden. Om tot die 'schok
kende' conclusie te komen heb
ben de onderzoekers van 786
kinderen tussen de 6 en 11 jaar
in 1986 en in 1990 het gewicht
bepaald en de lengte gemeten.
Kinderen die dagelijks meer
dan vijf uur naar de televisie
kijken, blijken een bijna vijf
maal grotere kans te hebben
voor hun lengte te zwaar te zijn
dan kinderen die twee uur of
minder voor het scherm zaten.
Volgens de leider van het on
derzoek, Steven Gortmaker, is
zeker zestig procent van de ge
vallen van overgewicht bij kin
deren aan televisie kijken te
wijten. Als een van de oorzaken
noemt hij geloof het of
niet een gebrek aan li
chaamsbeweging. Als andere
reden noemt hij de gewoonte
van veel televisie-kijkende kin
deren om ongezonde snacks te
De Amerikaanse r
ganisatie NASA maakt deskun
digen uit ontwikkelingslanden
wegwijs in 'remote sensing' per
satelliet. Het doel is de cursisten
vertrouwd te maken met het in
terpreteren van registraties door
satellieten van bepaalde gebie
den. Er kan op die manier slag
vaardiger worden opgetredener
tegen ziekten die voor gewassen
i bedreiging
utrecht gpdaan de Universiteit Utrecht, en
het Rijksinstituut voor Volksge
zondheid en Milieu (RIVM). Het
CKO werkt nauw samen met
het Max Planck-instituut.
Het CKO wil op korte termijn
twee grote onderzoeksthema's
aansnijden, waarvan de effecten
voor de hele wereld van belang
NASA kwam tot dit initiatief na
tien jaar wetenschappelijk on
derzoek. Experimenten leerden
hoe minutieus satellieten, zoals
de Landsat en de ERS ('Earth
Resources Satellite'), de gesteld
heid van bepaalde gebieden in
kaart kunnen brengen door ze
met sensoren op diverse golf
lengten af te tasten. Zo waren
wetenschappers van NASA's
Ames Research Center (NARC)
in California in staat aan de
hand van satellietregistraties
precies na te gaan waar zich ko
lonies muskieten ophielden in
de uitgestrekte rijstvelden bij de
stad Sacramento. In het begin
van de jaren negentig slaagde
men erin om uit satellietregi-
straties af te leiden welke Mexi
caanse dorpen het meeste last
zouden krijgen van malaria-
overbrengende muskieten.
Door tijdig maatregelen te tref
fen bleef het aantal malaria-ge-
vallen beperkt.
De ecologische beelden die de
satellieten van gebieden op aar
de opleverden en het jarenlange
onderzoek bracht een groot
aantal wetenschappers en poli
tici, uit landen als Belize,
Bangladesh, Peru, Rwanda, Bu
rundi en Nigeria, t
De Nederlandse Nobelprijswin
naar prof. dr. P.J. Crutzen, di
recteur van het Max Planck In
stituut in Mainz, probeert de fi
nanciële steun van de regering
te verwerven voor een aantal
belangwekkende projecten van
het in Utrecht gevestigde Cen
trum voor Klimaatonderzoek
(CKO).
Crutzen, internationaal ver
maard vanwege zijn baanbre
kend onderzoek naar de toe
stand van de ozonlaag, brengt
binnenkort een tweedaags be
zoek aan minister Ritzen om
hem duidelijk te maken wat het
CKO van plan is te doen en hoe
belangrijk zijn medewerking
aan die initiatieven is.
Het CKO is een sinds oktober
functionerend samenwerkings
verband van het KNMI, het In
stituut voor Maritiem en At
mosferisch Onderzoek (Imau)
zijn.
Het eerste betreft de atmosferi
sche samenstelling en klimaat
processen. Daarbij gaat de aan
dacht uit naar zogenaamde
wolken- en grenslaagontwikke
lingen, naar hoe industriële af-
valgassen in de atmosfeer wor
den opgebouwd en afgebroken,
hoe ze op elkaar inwerken en
welke invloed ze hebben op de
ozonlaag.
Het tweede thema heeft betrek
king op de veranderlijkheid van
het klimaat. Daarbij valt het ac
cent op het onderzoek naar de
rol van de oceanen op het kli-
Noord-Nederland door het camera-oc
to's kan veel informatie verschaffen o
bodem verkeren.
een conferentie in het Ameri
kaanse Baltimore.
NASA-officials verwachten dat
een wereldomvattende aanpak
op basis van registraties door
'milieusatellieten', zoals
Landsat en ERS, zal leiden tot
een betere beheersbaarheid van
epidemieën die door insecten
en knaagdieren worden overge
bracht of die op een andere ma
nier ontstaan. Men denkt hier
bij vooral aan cholera, hersen
vliesontsteking, malaria, tyfus
en soortgelijke aandoeningen
die epidemische v
van een satelliet. Dit soort fo-
r de staat waarin gewassen en
FOTO CPD
kunnen nemen.
Een van de belangrijkste doel
stellingen is om in gebieden
waarin men, aan de hand van
'remote sensing', een bepaalde
aandoening verwacht, tijdig de
vereiste bestrijdingsmiddelen
en voldoende medicijnen voor
handen te hebben. Ook studeert
men op de mogelijkheid om
desnoods een hele bevolkings
groep uit een gebied te evacu
eren zolang de dreiging bestaat
van een epidemische infectie
die niet op een andere manier
kan worden bestreden.
peter de jager •gpd
Engelse onderzoekers zijn e
nen in de tomaat te zetten die antistoffen
maken tegen cariës. De antistoffen gaan de
bacterie streptococcus mutans te lijf. Deze
hardnekkige bacterie breekt calcium af en
dat leidt uiteindelijk tot gaatjes in de tan
den. De onderzoekers van het Londense
Guy's Hospital Dental School zochten al
vijftien jaar naar een vaccin tegen tandbe
derf. Actieve immunisatie werkte niet goed.
Hierbij wordt het immuunsysteem geacti
veerd door de inbreng van antigenen in de
bloedbaan. Vanwege de onvoldoende resul
taten probeerden de onderzoekers het langs
de weg van de passieve immunisatie.
Door de juiste genen in planten over te zet
ten verandert de plant in een antistoffenfa-
briek. Maar lang niet elke plant kan deze
complexe stoffen maken. De tomaat blijkt
echter een uitstekende producent. Over een
paar jaar zullen de tomaten tegen tandbe
derf complexe stoffen maken.
Prof. dr. PJ. Crutzen.
PUZZEL
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1Een kerel bij de krant voor
kerstmis (6); 7. De godsdienst
Dor het volk, volgens Marx (5);
Bloem van een stakker zonder
kaas (5); 9. Die vrouwen gaan
met een dubbele schijf aan land
(5); 10. Wel, dat is de oorzaak!
(4); 11Brildrager in bedrijf (6);
12. Zwitsers litervat (6).
Verticaal:
2. Bijgevolg om moeder een
Franse auteur te tonen (5); 3.
Evenwel nog realistischer (6); 4.
Omwentelingen zijn geen een
voudige klusjes! (6); 5. Een halve
kilo money (4); 6. Tegengstelde
van conserveren? (8); 10. Voor
dit wapen gaat de tweede op de
loop (4); 11Aangestoken hond
(3).
KRUISWOORDRAADSEL
leseik
eg-m-o-na
gobi-ozon
e-enare-d
schilderij
-eage-
allegorie
h-villa-e
open-isar
rr-d-e-as
nokalt
TOM POES
Heer Bommel en het ontstoffen
Heer Bommel zat een ogenblik roer
loos. Toen veegde hij een roetpropje
uit zijn oog en rees overeind. „Wat
betekent dit?" riep hij met verstikte
stem.
„Dit zal het vegen van de schoor
steen zijn", veronderstelde Joost.
„Met uw welnemen zal ik een andere
pap bereiden en mijn jabot verscho
nen."
Hij verliet het vertrek en heer Ollie
trad op de haard toe. De roetwolken
waren enigszins opgetrokken zodat
het inwendige van de schouw weer
zichtbaar werd. Op de zwarte massa
die de bodem bedekte stond een
oudachtig mensje met een bezem,
dat hem olijk aankeek. „Wat een
koek!" zei ze. „Die heeft in jaren niet
bewogen, zeker."
„Nee", zei de heer Bommel toornig.
„En dat is maar goed ook. Dit is geen
manier om het eetvertrek van een
heer te reinigen mevrouw. Kan dat
niet anders?"
„Ik zou het niet weten" zei het
vrouwtje. „Het roet en de schoor
steen zaten aan elkaar. Maar niet
goed, hè? Het was gekoekt en niet ge-
schreveld. Er moet eerst ontstoft
worden." „O", mompelde heer Ollie.
Hij ging in een leunstoel zitten en
keek vol wanhoop naar de zwarte
wolken, die door haar bezem werden
opgeworpen. „Dit noemt men dus
schoonmaak", vervolgde hij. Als ik
dat geweten had..." „Nee", hernam
het vrouwtje, al schrobbend. „Dit is
geen schoonmaak. Alles zit verkeerd
in elkaar gekoekt en daarom moet er
eerst beweging in komen."
Heer Bommel wilde juist vragen hoe
zij dat op haar eentje dacht klaar te
spelen toen er achter hem plotseling
een tweede mensje opdook. Met on
verwachte kracht trok ze de stoel on
der hem uit zodat de woorden hem
met het roet in de keel bleven steken.
DOOR HANS VAN ES
Gedurende de laatste dagen van april onderging de luchtdrukverde
ling boven Europa enkele belangrijke veranderingen. De hegemonie
van hogedrukgebieden, die verantwoordelijk was voor het langdurige
droge en stabiele weer, liep ten einde. Diverse landen rond de Middel
landse Zee en ook delen van Duitsland en Engeland kregen te maken
met depressie-activiteit. De buiigheid in genoemde landen nam elke
dag verder toe, maar toevalligerwijs lag Nederland steeds in een smal
le, droge enclave.
Gisteren was vrijwel het gehele continent binnen bereik van een om
vangrijk centraal lagedrukgebied, waar omheen diverse depressieker
nen circuleerden. Op den duur konden we de regendans niet ont
springen en werd er vol verwachting naar de donkere luchten geke
ken, die de belofte van stevige buien in zich droegen. Enerzijds was er
een gebied met gestage, lichte regen, dat uit het zuiden kwam opzet
ten. Daarnaast werden door de opwarming overdag - tot circa 17 gra
den - flinke wolkentorens gebouwd, die lokaal uitgroeiden tot stevige
regenbuien. Plaatselijk werd ook onweer gehoord. In onze regio vielen
de hoeveelheden neerslag erg tegen; het bleef bij wat licht gespetter.
Vandaag is er echter een nieuwe kans voor de dorstige natuur. Eén
van de kernen van lagedruk komt steeds dichter bij ons land te liggen.
Daar hoort een groot wolkenpakket bij met enkele regengebieden en
evenals woensdag kunnen er 's middags in de onstabiele lucht spon
taan een paar fikse buien ontstaan, mogelijk met onweer.
Morgen ligt de kern van lagedruk boven het zuiden van ons land. Op
nieuw kunnen buien tot ontwikkeling komen. De neerslagkaart toont
plaatsen waar meer dan 10 millimeter kan vallen. De temperaturen
gaan nog wat verder omlaag bij een naar noordoost tot noord krimpen
de wind. De maxima schommelen rond 13 graden.
Tijdens het weekeinde trekt de kern van lagedruk heel langzaam
langs onze oostgrens in de richting van Scandinavië. Rond dit cen
trum circuleert koude en onstabiele lucht, waarin buiengebieden blij
ven ontstaan. Het is goed mogelijk dat op sommige plaatsen vrij veel
neerslag valt. Voorts staat er een koude wind uit noord tot noordwest,
waarbij het kwik bij 11 tot 13 graden blijft steken. Pas in de loop van
zondag lijkt het wat op te klaren.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Temperatuur uiteenlopend
van amper 5 graden in het
noorden tot 13 graden in
de omgeving van Oslo op
Vandaag hier en daar nog
Middagtemperatuur
wegend tussen 4 e
graden; vandaag ir
Schotland,
y-éÊ&J
r
m 23v
1000 1 5
ÏL
2
C23 bewolkt
f# regen
°Pklarin
G£Ss
19
Wales en Ierland:
Vandaag nog meest bewolkt en vooral in
Engeland en Wales enkele regen- of on
weersbuien. Morgen op de meeste plaat
sen droog en geregeld zon. Middagtem
peratuur uiteenlopend van 6 graden lo
kaal in Schotland tot 13 in Ierland en
zuid-Engeland
België en Luxemburg:
Wolkenvelden en van tijd tot tijd regen,
ook onweer. Maxima vandaag rond 15
graden, daarna iets frisser.
Noord-en Midden-Frankrijk:
Meest bewolkt en nu en dan regen met
een buiig karakter, soms ook c
Middagtemperatuur ongeveer 14 graden
maar vandaag in het midden lokaal nog
Wolkenvelden en vooral in het noorden
van tijd tot tijd regen, ook kans op on
weer In het zuiden meer zon en droger.
Middagtemperatuur uiteenlopend van
14 graden in het noorden tot 20 in de
Vandaag nog wat zon, maar geleidelijk
meer bewolking en vooral morgen af en
toe regen. Middagtemperatuur ongeveer
22 graden.
Spanje:
Wolkenvelden en vooral in het noorden
enkele regen- of onweersbuien. Met na
me in het oosten ook van tijd tot tijd
zon. Vooral vandaag vrij koel met maxi
ma rond 15 graden; langs de Golf van
Biskaje met een harde wind nog frisser.
Aan de Costa's in het zuiden en oosten
lokaal boven 20 graden.
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden en waarschijn
lijk droog. Middagtemperatuur ongeveer
25 graden.
Marokko:
Westkust: in het noorden wolkenvelden
en enkele regen- of onweersbuien. Naar
het zuiden toe meer zon en droger. Mid
dagtemperatuur tussen 20 en 25 gra-
Tunesië:
Geregeld zon en vooral in het noorden
kans op een (onweers-)bui. Middagtem
peratuur vandaag rond 24 graden; daar-
Zuid-Frankrijk:
Half tot zwaar bewolkt en regen- en on
weersbuien. Middagtemperatuur meest
soms ook onweer. Middagtemperatuur
ongeveer 14 graden.
Oostenrijk:
Veel bewolking en van tijd tot tijd regen
met een buiig karakter; ook kans op on
weer. In het oosten met name morgen
ook zon. Middagtemperatuur uiteenlo
pend van 15 graden in Tirol tot 21 in de
omgeving van Wenen.
Polen:
Geregeld zon maar vooral vandaag ook
kans op enkele buien, soms met onweer.
Middagtemperatuur oplopend tot boven
20 graden; alleen in het noordwesten
aan zee lag*
Tsjechië en Slowakije:
Vandaag nog meest bewolkt en enkele
regen- of onweersbuien. Morgen meer
zon en op veel plaatsen droog. Middag
temperatuur oplopend tot boven 20 gra
den op morgen.
Hongarije:
Perioden met zon maar van tijd tot tijd
ook enkele buien, misschien met on
weer. Stijging van temperatuur; morgen
maxima rond 23 graden.
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 04.21 16.37 03.54 16.10
Laag 00.25 12.34 Q0.06 12.15
Weerrapporten 02 mei 08 u
J15gra
Mallorca en Ibiza:
Zon, afgewisseld door stapelwolken
een kleine kans op een regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur ongeveer
17 graden.
Italië:
Aanhoudend wisselvallig met enkele re
gen- of onweersbuien; plaatselijk veel
neerslag. Middagtemperatuur ongeveer
20 graden maar in het noorden rond 15.
Corsica en Sardinië:
Half tot zwaar bewolkt en enkele regen-
of onweersbuien. Maxima rond 19 gra-
Malta:
Af en toe zon en mogelijk een bui, mis
schien met onweer Middagtemperatuur
omstreeks 21 graden
Griekenland en Kreta:
Geregeld zon maar ook kans op een en
kele regen- of onweersbui, vooral in het
westen en op Kreta Middagtemperatuur
uiteenlopend van ongeveer 20 graden
aan de meeste kusten tot boven 25 in
het binnenland.
Turkije en Cyprus:
Kusten: flinke zonnige perioden en vrij
wel overal droog. Middagtemperatuur
rond 22 graden, op Cyprus na vandaag
Duitsland:
Half tot zwaar bewolkt en enkele buien,
vooral in het zuiden en zuidoosten ook
met onweer. Langs de kust in het noor
den maxima rond 13 graden, elders war-
Brussel
Cyprus
Kopenhagen motregen
w 3 21 14 00
wl 19 9 3.0
de buurt van 20 grader
Zwitserland:
Bewolkt en perioden r
iw8 13 6 00
ben apeldoorn «gpd
