De gekke-koeienpaniek is
meedogenloos uitgebroken
BSE-deskundige: Nederland heeft geen gekke koe
Feiten &Meningen
Kamer bijt niet,
ook gebit is
geprivatiseerd
Eiwit
veroorzaakt
hersenziekte
Neuroloc
Van Goo
Paniek i
onnodii
VRIJDAG 22 MAART 1996
Het begint langzamerhand een bekend
patroon te worden. De politiek in Den
Haag geeft eerst zelf de macht uit handen.
Ze besteedt werk uit aan verzelfstandigde
overheidsdiensten, privatiseert overheids
bedrijven en stoot taken af aan lagere
overheden of het bedrijfsleven. Vervolgens
jammert de Tweede Kamer als die zelf
standige diensten en bedrijven wat anders
doen dan van hen wordt verwacht. Dan
zijn de rapen gaar in Den Haag, iets wat
veelal gepaard gaat met veel verbaal ge
weld.
Helaas is die stampij met enige regel
maat nogal opportunistisch, zeg maar hui
chelachtig, omdat het ministers en parle-
r- ment aan bevoegd
heden ontbreekt in
te grijpen. De Alge
mene Rekenkamer
was daar vorig jaar
uiterst kritisch over
in een rapport. De
zogenaamde 'over
heid op afstand' is
niet goed geregeld,
vindt de Rekenka
mer. Er wordt gepri
vatiseerd, maar er
wordt niet bij stilge
staan dat de politiek
daarmee de controle
uit handen geeft. De
Kamer kan dan wel
blaffen, maar niet
bijten. Het gebit is
meegeprivatiseerd.
Deze week waren er weer twee prachti
ge voorbeelden: de rel rond de afkoopsom
voor VSN-topman Nyqvist en het gekra
keel over de te hoge huren.
Nyqvist streek jarenlang een vorstelijk
salaris op en bedong bij zijn aantreden
een riante afvloeiingsregeling. Toen be
kend werd dat hij 1,8 miljoen opstreek bij
zijn gedwongen vertrek was het gewee
klaag in Den Haag niet van de lucht. Want
het was toch niet de bedoeling dat zo'n
geprivatiseerde onderneming allerlei
'slechte gewoonten' uit het bedrijfsleven
overnam. Ook de nieuwe commerciële ne
venactiviteiten van de VSN, zoals taxiver
voer, waren al slecht gevallen in de Kamer.
De VSN toonde een eigen willetje, foei.
't Is jammer, maar er is niks aan te doen,
zei minister Jorritsma (verkeer), we heb
ben nu eenmaal geprivatiseerd. Wie zich
brandt, moet op de blaren zitten. PvdA-
fractievoorzitter Wallage - zijn achterban
moet het met heel wat minder doen dan
zes ton per jaar stelde daarom deze
week voor om topsalarissen en afkoop
sommen bij de semi-overheid aan banden
te leggen.
Wallage zegt er echter niet bij hoe dat
moet. Geen wonder, want dat is me nogal
een opgave. Er zijn 162 zelfstandige over
heidsdiensten waar de overheid miljar
den in stopt met allemaal verschillende
regelingen wat betreft de verantwoording
aan kabinet en Kamer. Daarnaast heb je
geprivatiseerde ondernemingen zoals NS,
KPN of VSN, waar de overheid nog verder
vanaf staat.
Het is al heel wat als 'Den Haag' uitwas
sen bij de overheid zelf zoals de ruim
uitgevallen handdruk aan Van Randwijck
weet uit te bannen. Wallage kan dat we
ten. Het zou hem sieren als hij zijn eigen
voorstel uitwerkt. Anders is zijn oproep
volstrekt gratuit.
Er is een geruststelling: Door de grote
aandacht voor de huidige salarissen zal de
staatssecretaris van sociale zaken nu extra
voorzichtig, zijn bij de vaststelling van de
inkomens voor het nieuwe bestuur. Laat
Wallage ook hier maar eens een voorstel
doen, hij is zelf immers ook bewindsper
soon geweest op dat departement.
Even terzijde: Dat Kamerleden deze
week een vergelijking maakten met werk
loze Fokkermensen is ongepast. Ook par
lementariërs zelf beschikken ongeacht
hun functioneren over een riant wachtgeld
(tachtig procent van hun salaris). Zo kreeg
een PvdA'er die had gejokt over zijn curri
culum vitae nog bijna een halfjaar wacht
geld, terwijl hij maar een maand in de Ka
mer zat. Dat was geen aanleiding voor de
Kamer om iets aan de regeling te verande
ren.
Ook bij het debat over de huren botst de
Tweede Kamer permanent op tegen zijn
eigen onvermogen. De politiek heeft de
uitvoering van de sociale woningbouw een
jaar geleden volledig uit handen gegeven,
vooral om miljarden guldens te bezuini
gen. De Tweede Kamer heeft daardoor
veel minder te zeggen over de woningcor
poraties dan voorheen.
Maar nu al loopt de Tweede Kamer te
hoop tegen de gevolgen. Het irriteert de
Kamer dat corporaties zich bezighouden
met ongewenste nevenactiviteiten zoals
de bouw van koopwoningen (om geld te
verdienen voor sociale woningbouw). Met
lede ogen wordt aangezien dat verhuur
ders de maximale huurverhogingen door
voeren.
En ook in de sociale woningbouw zijn er
directeuren die na de verzelfstandiging
onmiddellijk hun eigen portemonnee heb
ben gespekt, althans dat beweert het
PvdA-Kamerlid Duivesteijn. De PvdA'er
maakt de laatste tijd ongelooflijk veel sten
nis om er nog wat extra huursubsidie voor
de armste huurders uit te slepen. Maar
ook hij zal zich terdege realiseren dat hij
niet veel zal kunnen waarmaken.
De Rekenkamer zei het vorig jaar al: De
overheid leert maar moeilijk. Er wordt ge
privatiseerd om te bezuinigen en omdat
de marktwerking zou leiden tot een effi
ciënter en goedkoper product. Van dat
laatste merken we weinig, maar intussen
heeft het parlement wel aanzienlijk min
der te vertellen. Steeds vaker zal de poli
tiek, ondanks zijn verbale woede, door ei
gen schuld machteloos blijken.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
Regering-Major ernstig in verlegenheid gebracht Britse slager slijt geen biefstuk meer
De Britse premier Major kan het gewoon niet begrijpen. De feel good factor wil zich maar niet van het ge
wone volk meester maken, terwijl zijn regering het toch zo uitstekend doet. Het partij-apparaat heeft daar
om de opdracht gekregen te pas en te onpas over het voetlicht te brengen dat het de mensen prima gaat.
Aan de Greenspan-slager om de hoek is die boodschap niet besteed. Nauwelijks aanloop, de gekke koeien-
paniek heeft meedogenloos toegeslagen.
gekkekoeienziekte en rundvleesconsumptie in Nederland
rund- en kalfsvleesin voer in
Nederland in 1994
vleesverbruik per hoofd
naar soort in Nederland
ander vlees
2,7 kg
pluimveevlees
20,8 kg j
7.000.
ton
belangrijkste exportlanden
voor rundvlees van Groot-Brittannië
Door het eten van geïnfecteerd
rundervlees zouden mensen mogelijk
de zeldzame hersenziekte van
Creutzfeldt-Jakob kunnen ontwikkelen
zo luidt een Britse theorie.
Gekkekoeienziekte
Creutzfeldt-Jak ob-syndroom
.Symptomen: agressie, gestoord: D Symptomen: evenwichtstoornis,
coördinatievermogen spierverslapping, patiënt ont-
;s| wikkelt vorm van dementie en
Incubatietijd: 4 tot 7 jaar overlijdt na maanden/jaren
Infectie: via veevoer, waarin
proteinen van geïnfecteerde
schapen zijn verwerkt
30 Incubatietijd: 5 tot 10 jaar
Oorzaak: onbekend
anp - bron: KRT, Produktsciiappen Vee, Vlees en Eieren/ Meat and Livestock Committee
De ziekte van Creutzfeld-Jakob
wordt door een eiwit veroor
zaakt. De ziekte heeft dezelfde
verschijnseljen als gekke-koei-
enziekte of scrapie bij schapen.
Bij mensen eindigt de ziekte na
twee jaar met de dood. Vooraf
gaand daaraan takelt de patiënt
zowel geestelijk als lichamelijk
zeer snel af. In het laatste stadi
um is de patiënt zwaar dement.
De grootste Creutzfeld-Jacob
epidemie was in Nieuw Guinea.
Daar was het een begrafenisri
tueel om de hersenen van over
leden familieleden te eten. De
epidemie verdween in de jaren
zestig, toen het ritueel ver
dween. Uit het verloop van die
ziekte bij de papoea's blijkt dat
de ziekte een incubatietijd kan
hebben tussen de vier en veertig
jaar. De dodelijk hersenziekte
openbaart zich bij een op de
miljoen mensen. In Nederland
leden in 1993 tien en in 1994 16
mensen aan de ziekte. In Groot-
Brittannie waren dat er 32 en
54. Het is overigens niet zo dat
de ziekte in Engeland meer
voorkomt. Op zulke lage aantal
len is dat ook niet te zeggen.
De klap kwam dubbelhard aan,
want vanwege de overwegend
joodse buurt is dit een kosjere
slager. „Collega's elders kunnen
enigszins terugvallen op de ver
koop van varkensvlees. Ik niet",
zegt hij treurig. Hij is niet de
enige slager die John Major en
de zijnen de schuld in de schoe
nen schuift van de zoveelste cri
sis rond het rundvlees. *,Ze bui
gen voor een complot, meneer.
Ze bieden geen tegenwicht aan
een samenzwering van vegeta
riërs en dierenbeschermers."
Van de vleesindustrie zijn
350.000 mensen direct of indi
rect afhankelijk. Bestaanszeker
heid voor duizenden van hen
dreigt weg te vallen nadat de
Britse regering woensdag voor
het eerst en aangespoord door
wetenschappelijk advies toegaf
dat er mogelijk toch een ver
band bestaat tussen de dodelij
ke Creutzfeldt-Jakobziekte en
het eten van gekke-koeienvlees.
De import- of verkoop stop op
Brits rundvlees en kalveren die
Frankrijk, Zweden, België en
Nederland gisteren in navolging
van vijf Duitse deelstaten afkon
digden, komt keihard aan. Jaar
lijks exporteert het Verenigd Ko
ninkrijk 250.000 ton vlees naar
de rest van Europa. Alleen aan
de export naar grootafnemer
Frankrijk wordt jaarlijks zo'n
zeshonderd miljoen gulden ver
diend.
Maar export is niet de enige fac
tor. Het Britse publiek vertrouwt
én de regering én het eigen
rundvlees niet meer. Er wordt
pressie op grootwinkeliers uit
geoefend om voedselprodukten
zo te etiketteren dat herkomst
van vlees en verwerkt vlees is af
te leiden. Een supermarktketen
heeft dit al toegezegd. In veel
Londense supermarkten bleef
het rundvlees gisteren ondanks
flinke kortingen in de schappen
liggen.
Met Pasen in aantocht zou de
verkoop van roostere n steak in
opwaartse richting moeten
gaan. Op basis van eerdere BSE-
paniek kan het omgekeerde
worden voorspeld. In december
vorig jaar daalde de vleescon
sumptie met twintig procent,
nadat een vooraanstaande we
tenschapper en voormalig lid
van de BSE-commissie die de
beleidsadviezen geeft, zei dat
BSE van dier naar mens kan
overslaan.
Boeren brachten hun koeien
niet meer naar de veemarkten
omdat de prijzen daar plotse
ling met vijftien tot twintig pro
cent zakten. Ook gisteren zakte
de aanvoer in. Op de grote Lon
dense vleesmarkt Smithfield,
een immense hal, was het giste
ren nog erger dan vorig jaar
kerstmis, zei verkoper Gordon
Hogg.
De angst van het grote publiek
voor voedsel dat de dood in zich
draagt kan ook buiten de vlees
industrie schade aan gaan rich
ten. Bellende luisteraars be
stookten een expert in een BBC-
radioprogramma met vragen
over de risico's van melk drin
ken en snoepjes eten. Iedereen
weet nu dat het infectueuze
Prion protein door met been
derlijm gemengd voedsel in de
koe terechtkomt. Waarom dan
niet in de melk of in lekkernijen
die gelatine bevatten?
„Er is tot nog toe geen Prion in
melk ontdekt, melk is dus niet
gevaarlijk. We nemen aan dat
Prion bij gelatineverwerking
voor zoetwaren wordt geëlimi
neerd in het verhittingsproces",
zegt de expert. De luisteraar
blijft met onzekerheid zitten. De
wetenschapper kan die niet ge
ven, want wetenschappelijk on
derzoek heeft nog geen hon
derd procent duidelijke oorzaak
voor het ontstaan van BSE en CJ
kunnen opsporen, laat staan
hoe de ziekte wordt overge
bracht.
Sommige wetenschappers ech
ter vinden dat de vermoedens
die er al sinds de eerste BSE-
98b zijn, over
overdracht van beest naar
mens, de regering tot drasti
scher maatregelen had moeten
aansporen, vindt de vooraan
staande microbioloog prof. Ri
chard Lacey, die al zes jaar
waarschuwt tegen BSE-gevaren
voor de volksgezondheid. De
feiten geven hem gelijk.
Omdat het bewijs van het te
gendeel niet was aangetoond en
de CJ-slachtoffers veelal oude
ren waren waardoor de relatie
met BSE nog moeilijker viel aan
te tonen, bleven ministers, in
clusief premier Major, tot de
cember 1996 halsstarrig bewe
ren dat er niets mis was met het
Britse rundvlees. „We eten het
zelf ook", was een geliefkoosde
repliek aan lastige vragenstel-
Ters.
Maar BSE liet zich, anders dan
in Ierland, niet uitroeien door
trage en halfslachtige besluit
vorming van de regering. Maat
regelen als het vernietigen van
veestapels met besmette koei
en, het verbieden van orgaan
vlees voor menselijke consump
tie en het uitbannen van vee
voer dat afvalvlees en beender-
merg bevat, lieten te lang op
zich wachten.
Lacey's stelling is dat de rege
ring BSE-waarschuwingen van
wetenschappers negeerde om
de belangen van boeren en
vleesindustrie te dienen. Het
publiek gelooft zulke beschuldi
gingen eerder dan de ontken
ningen van staatssecretaris van
landbouw, Douglas Hogg. Vorig
jaar december garandeerde de
ze bewindsman dat de BSE-
controles op veevoer en vlees
optimaal en waterdicht waren.
Woensdag beloofde hij dat die
waterdichte controles verder
zouden worden aangescherpt.
Het gegeven dat slechts 0.00002
procent van de bevolking is be
smet met de nu ontdekte CJ-va-
riant vermindert het wantrou
wen in de regering niet. Wat de
Britten wel opviel, is dat dezelf
de Major die in december de
Britse biefstuk de hemel in-
prees, zich gisteren in het parle
ment in duizend bochten wrong
om een direct antwoord op de
vraag of het vlees nu veilig te
eten is of niet te ontwijken. En
tweehonderdduizend Britse
veeboeren vrezen dat ze straks
onder druk van de publieke opi
nie opdracht krijgen elf miljoen
koeien in vernietigingsovens te
verbranden.
LONDEN HANS GELEUNSE
CORRESPONDENT
„Er is weinig reden om gei
rundvlees meer te eten. Zei
niet als dat vlees uit Nederl)
komt, want de runderziekti
komt hier niet voor. Boven m
is het uiterst twijfelachtig d
BSE een link heeft met de Zr
van Creutzfeldt-Jakob. De; I*
doening komt zo weinig vo [C|
dat het heel gevaarlijk is on
die enkele gevallen een trei
te leiden."
Dit zegt dr. W. van Gooi, ne va
loog in het Academisch Me
disch Centrum in Amsterd;
en gespecialiseerd in de zieiu,
van Creutzfeldt-Jakob. Die
delijke hersenziekte komt j
lijks bij een op de miljoen i g
sen voor. Zij ontwikkelen ei
bepaalde vorm van demen *c
en overlijden enkele maani et
soms enkele jaren, nadat di
ziekte zich heeft geopenba;
Overigens heeft de infectie
jaren eerder plaatsgevonde r(
wordt wel gesproken van ei
incubatietijd tussen de drieü!
dertig jaar. al
Van Gooi wijst erop dat ool| t
Groot-Brittannië de link tuin
de runderziekte en de ziektHt
van Creutzfeldt-Jakob nog
niet is bewezen. „De wetenjn
schappelijk adviesraad heelpo
woensdag gezegd dat tien rfn
cente gevallen hen aan het ie
ken hebben gezet. Door dieib
twijfel durven ze, in tegenst
ling tot het verleden, niet
uit te sluiten dat overdrach
BSE ook op mensen mogeli
Zij hebben dat heel voorzie
gebracht, maar vervolgens ie(
paniek uitgebroken. Ik hooi
dat in Nederland uitblijft, w
paniek is niet nodig."
Het besluit om geen vlees n
uit Groot-Brittannië te impi n
ren, noemt Van Gooi voorb.
„De paniek en het importvi
bod komen voort uit het fei 1
er een waas van geheimzini
heid rondom de ziekte van
utzfeldt-Jakob hangt. De zit?
komt weinig voor, de oorza
in de meeste gevallen niet b
kend en er is nog geen beh;
deling voor."
De twijfel die.de Britse weteP
schappelijke raad heeft, is v
gens Van Gooi vooral ingeg
door het feit dat de tien reci
ziektegevallen jongeren bet
en dat de ziekte niet helem;
op de karakteristieke wijze
verlopen. Maar de neuroloc
wijst erop dat in het verlede
meer gevallen zijn beschrev[
van jonge mensen (twintig,
tig jaar) die aan de aandoen
zijn overleden.
Van Gooi vermoedt verder
de Britten vrezen voor een
plosie van de ziekte, nu die
anders is verlopen dan norri
„De mensen die de afgelopi
tijd zijn overleden, zouden
rond 1985 moeten zijn besn
Als de ziekte zich echt andei
zou openbaren, zou je dat o
moeten zien aankomen doe
cijfers van eerdere jaren erb
nemen. Maar daar zijn geer
aanwijzingen voor. Over het?
gelopen jaar waren er zelfs
der patiënten in Groot-Britt
nië dan in de jaren daarvoo
denk dat nu sprake is van ei
variant van de ziekte die iet!
ders verloopt."
,c3>i
AMSTERDAM ANP
De gevreesde gekke-koeienziek-
te BSE is in Nederland nog
nooit opgedoken. De kans dat
het alsnog gebeurt, is erg klein.
Dat stelt B. Schreuder, BSE-spe-
cialist van het Instituut voor
Veehouderij en Diergezondheid
(ID-DLO) van het ministerie
van Landbouw.
Over de oorzaak van gekke
koeienziekte bestaan twee theo-
riën. Een kleine groep weten
schappers houdt het erop dat
de ziekte altijd al onder koeien
voorkwam, maar nooit opviel.
De meeste deskundigen zoeken
de verklaring echter in het ge
bruik van veevoer gemaakt van
schapen. Bij schapen komt»
scrapie voor die sterk lijkt op
BSE. De ziekte tast het zenuw-
stelsel aan, hersenen krijgen
een sponsachtige structuur, die
ren vertonen gestoord gedrag
en sterven uiteindelijk.
Slachtafval van schapen wordt
soms verwerkt tot veevoer.
Rond 1980 veranderden de Brit
ten het productieprocédé van
dergelijk diermeel, waarbij ze
voortaan afzagen van de tot dan
toe rigoureuze ontsmettingsbe
handeling. „Daarmee is de basis
gelegd voor de Britse epide
mie", meent Schreuder.
In Nederland kregen koeien in
dertijd ook diermeel, soms ge
maakt van schapen, te eten.
Maar anders dan in Engeland
hebben in ons land de destruc
tiebedrijven het slachtafval al
tijd voldoende verhit en ont
smet, stelt de onderzoeker.
Hoewel al in december 1986 in
het Britse graafschap Kent de
eerste 'gekke koeien' werden
gesignaleerd, bleven de Britten
tot in 1989 het beenmfeel voeren
aan de koeien. Sterker nog, voor
die tijd gebruikten producenten
ook beenmeel gemaakt van
koeien als veevoer vooi runde
ren. Dat 'kanibalisme' heeft de
epidemie nog eens versterkt,
zegt Schreuder. In 1989 hebben
Britten het gebruik van been
dermeel voor koeien verboden,
net als Nederland.
Overigens krijgen andere dieren
in ons land, zoals kippen en
varkens, nog wel diermeel.
„Maar die lijken ongevoelig te
zijn voor BSE. Qndanks allerlei
onderzoek is de ziekte bij die
dieren nog nooit aangetroffen."
Naast in Groot-Brittannië zijn
ook BSE-gevallen bekend uit
Frankrijk, Italië, Portugal, Duits
land en Zwitserland. Daarbij
ging het meestal om dieren die
uit Engeland waren geïmpor
teerd of Brits beenmeel waren
Het BSE-probleem is extra lastig
omdat de runderziekte een lan
ge incubatietijd kent. Hoewel
het voeren van diermeel al zes
jaar geleden is gestaakt, duiken
nog steeds nieuwe gekke koeien
op. Tot nu toe zijn in Engeland
zo'n 160.000 gevallen bekend.
Tegen de eeuwwisseling heb
ben alle potentieel besmette
runderen hun gang gemaakt
naar het slachthuis. Pas dan zal
ook de BSE-ziekte uit de Britse
veestapel zijn verdwenen, stelt
Schreuder.
Over het mogelijke verband tus
sen BSE en de ziekte van Creut
zfeldt-Jakob, is nog weinig be
kend, laat staan wetenschappe
lijk bewezen. De tot nu toe
meest waarschijnlijke verbin
ding, als die er al is, loopt via de
consumptie van besmet rund
vlees. Overigens zijn onder de
Britse Creutzfeldt-Jakob-sterf-
gevallen die de recente commo
tie teweeg hebben gebracht, op
vallend veel veehouders.
„Mogelijk kan de besmetting di
rect wordenovergedragen tus
sen koeien en mensen, bij voor
beeld bij het afkalven als de
boer een wondje aan zijn han
den heeft. Misschien hebben we
nog niet alle mogelijke besmet
tingswegen in de gaten."
Vanaf november 1989 gelden in
Engeland strenge eisen bij het
slachten van rundvee, zodat
gekkekoeiepvlees niet (meer) in
omloop komt. Ook in Neder
land letten de slachters daar op.
Voor de Nederlandse consu
ment ziet Schreuder dan ook
geen gevaren. De import- en
slachtcontroles in ons land zijn
streng. Ook het eten van vlees
van kalveren die uit Engeland
zijn ingevoerd en hier afgemest,
is volgens Schreuder geen pro
bleem. „Die Britse kalveren
hebben nooit beenmeel gezien.
Kalfsvlees is dus veilig."
Wat de invoer van gewoon Brits
vlees betreft, wijst Schreuder er
op dat BSE niet voorkomt in
spieren, maar alleen in zenuw
weefsel en lymfeklieren. De
kans dat dergelijk weefsel in het
geïmporteerde Britse vlees zit is
minimaal. Alleen mensen die
houden van typisch Britse kost,
zoals „pies", waarin dergelijk
weefsel mogelijk wel is ver
werkt, en dat gegeten hebben
voor 1989 lopen hetzelfde (zeer
kleine) risico als de Britse con
sumenten.
Schreuder ziet weinig gemakke
lijke oplossingen voor het Britse
BSE-probleem. „Het komt alle
maal te laat, want het kwaad is
tien jaar geleden geschied.
Daarna hebben de Britten mijns
inziens alles gedaan wat op we
tenschappelijke gronden rede
lijk was om het probleem aan te
pakken. De nu bekende sterfge
vallen, kunnen ook alleen maar
verband houden met vleescon
sumptie voor 1989." Het slach
ten van de totale Britse rund
veestapel zou de consumenten
daar wellicht weer enig gevoel
van zekerheid geven, zegt
Schreuder, maar dat is volgens
hem een „wat overtrokken"
maatregel. „Hét vlees van run
deren jonger dan tweeëneenhalf
tot drie jaar is absoluut veilig.
Hooguit het slachten van al het
oudere rundvee zou wellicht
een oplossing zijn om het con
sumentenvertrouwen terug te
winnen. Maar ook dat is een
forse ingreep."
LELYSTAD ANP
