Tussen pampa en polder
Boeken
V oorleesexperiment
in Sassenheim
'Ceders in de sneeuw' heerlijke roman
Hans Lodeizen zingt zonder de bekende praal
ZATERDAG 16 MAART 1996
Van Der Heijden weer uitgesteld
Amsterdam De publikatie
van de twee laatste romans
in de reeks De Tandeloze
Tijd [Het hof van barmhar
tigheid en Onder het plaveisel
het moeras) is opnieuw uit
gesteld. De boeken van Van
der Heijden, die aanvankelijk
al december '95 in de win
kels zouden liggen, laten nog
even op zich wachten, beves
tigt uitgeverij Querido bij
monde van Alphons Peters.
..Het kan april worden, maar
ook later. Niemand durft er
meer wat over te zeggen. Het
is een heikel punt." Van der
Heijden is nog aan het
schrappen en herschrijven.
Op de vraag of dat op ver
zoek van de uitgeverij is moet Peters even lachen. „Zo liggen de
verhoudingen niet. Nee, Van der Heijden is zelf een enorme per
fectionist. En deze boeken moeten natuurlijk tot in alle details
aansluiten op de eerdere delen van De Tandeloze Tijd."
Acht verhalen in De Bruiden van Fleur Bourgonje
boeken recensie
Vijftig-plussers lezen jongeren voor
haarlem margot klompmaker
Voorlezen is leuk, gezellig en
een rustpunt op een meestal
drukke dag. Ouders èn kinde
ren beleven er plezier aan. Bo
vendien is voorlezen goed voor
de algemene ontwikkeling van
een kind. Maar sinds de op
komst van televisie en compu
ter zitten boeken een beetje in
het verdomhoekje. Om het le
zen te promoten organiseert
het NBLC (centrum voor biblio
theken) de komende tijd een
voorleesproject met behulp van
50-plussers.
Op scholen en in peuter
speelzalen en bibliotheken le
zen ouderen voor aan groepjes
jongeren. Met deze opzet hoopt
het NBLC twee vliegen in één
klap te slaan: kinderen interes
seren voor boeken en ouderen
een leuke tijdsbesteding bie
den.
Sassenheim is een van de vijf
gemeenten waar het voorlees
experiment momenteel draait.
„Via advertenties hebben we
vijftien voorleesouderen gevon
den", vertelt Gerry Platenkamp
van de openbare bibliotheek in
Sassenheim. „We laten ze vrij
in wat ze willen voorlezen,
maar ik heb altijd wel een sta
peltje boeken achter de hand
waaruit ze kunnen kiezen."
De Sassenheimse 50-plussers
lezen elke dag voor aan kinde
ren van peuterspeelzaal De
Kinderkorf. Van tevoren heb
ben de ouderen een korte in
structie gehad. Platenkamp: „Er
is hen iets verteld over de alge
mene ontwikkeling en bele
vingswereld van peuters. De
boekjes die ze voorlezen-moe
ten daarop aansluiten met een
duidelijk verhaal en niet te
drukke plaatjes." Volgens de bi
bliotheekmedewerkster is het
voorlezen een succes. „Peuters
en ouders zijn dolenthousiast."
Het voorleesproject loopt tot
en met eind april. Als de erva
ringen positief zijn, zal het
voorlezen door ouderen in het
hele land worden opgezet.
Waarom ouderen? Gerry Platen
kamp: „Ze hebben vaak de tijd
en de rust om dit te doen. Bo
vendien is het goed om ver
schillende generaties, jong en
oud, met elkaar in contact te
brengen. Dat kan voor beide
partijen stimulerend werken."
Ondanks de tanende belang
stelling voor het lezen in het al
gemeen ziet Gerry Platenkamp
nog zeker een toekomst voor
het voorlezen weggelegd. „Ik
denk dat veel ouders nog steeds
voorlezen. Alleen houdt het
vaak op als de kinderen zelf
gaan lezen. Dat is jammer, want
ook oudere kinderen vinden
voorlezen gezellig. Trouwens,
voorlezen blijft je hele leven
leuk."
(Meer informatie over het
voorleesproject voor ouderen
bij de NBLC, tel. 070- 309 0100.
Aardige voorleestips en
boeksuggesties zijn te vinden in
'De Voorleesgids voor baby's,
peuters en kleuters', gratis ver
krijgbaar bij o.a. bibliotheken,
consultatiebureaus, peuter
speelzalen en boekwinkels.)
Bij de bekendmaking van het thema van de Boekenweek
'Eeuwig El Dorado' viel haar naam al. De Nederlandse
schrijfster Fleur Bourgonje woonde tien jaar in Latijns-
Amerika en schreef daarover verhalen, gedichten, essays
en artikelen. Ze debuteerde in 1985 met de roman Spoor
loos en publiceerde vervolgens Terugkeer, Wat het water
gaf, De verstoring. De bedrieglijke warmte van het vuur,
Een huis voor het leven en Onderstroom. Ook de verhalen
in haar nieuwe bundel De Bruiden zijn stevig geworteld
in het eenzame continent.
naarsbistro in het gezelschap
van een man die ze nauwelijks
kent. 'Ze trokken allebei door
woestijnen en balanceerden op
randen van afgronden, raakten
verzeild in uiteenvallende hu
welijken, voelden zich achter
volgd of verlaten en begrepen
talen niet of maar half, maar de
keren dat ze zich sprakeloos uit
leverden was het misgegaan, tot
ze ten slotte naar de eigen taal
en het eigen land terugkeerden;
ook hier was het misgegaan.'
Een man en een vrouw die ge
reisd hebben. De man vooral in
de of liever zijn buitenwe
reld. Bij de vrouw blijkt het rei
zen meer een metafoor voor de
enige echte reis: die door het
landschap van de ziel. 'Dit moet
een avond van de buitenkant
blijven, denkt ze weer, een
avond waarop het verschil tus
sen waar en onwaar er niet toe
doet, schijn en werkelijkheid sa
menvallen, gelieven naar wille
keur worden meegesleept of
achtergelaten, de innerlijke
stem niet wordt gehoord.'
Er klinken veel innerlijke
stemmen in deze acht verhalen.
Die van Antonia in het twee
de verhaal Het traject vertelt
haar na een nacht afgedwongen
liefde: 'Dit is dus liefde, denkt
Antonia, nu kan ik mezelf niet
meer wijsmaken dat ik een
zaam ben'. In Een nieuwjaar
zonder dieren klinkt de stem
van een vrouw die (met nieuw
jaar!) de dorre leegte van de
pampa ontvlucht om op zoek te
gaan naar haar oorsprong tus
sen de fel rood bloeiende dahli
a's in Nederland. ('Ik liet me
uitlachen om mijn angst die
verraadde dat ik niet uit de
pampa, niet uit dit land, niet
van dit continent, maar van de
andere, de kille kant van de we
reld kom en geen voeling heb
met wat natuurlijk en onbe
heersbaar is'.
En daar hebben we weer die
rode draad die Bourgonje over
tuigend door deze acht verha
len weeft: het heen en weer ge
slingerd worden tussen pampa
en polder.
renee de borst
Fleur Bourgonje De Bruiden Uitgeverij
Atlas. Prijs 29,90. Fleur Bourgonje sig
neert zaterdag (vanaf 15.00 uur) bij boek
handel de Vries aan de Gedempte Oude
Gracht in Haarlem
Er is die onmiskenbare melan
cholieke eenzaamheid, er is veel
woest landschap met berg
passen en afdalingen. We ma
ken in het verhaal Sami in het
souterrain kennis met een
hoofdpersoon met 'heimwee
naar een zon en hemel die hij
nooit heeft gezien'. En dan de
tango. Bourgonje levert een
pasklare definitie: 'Een tango is
een gevoel dat gedanst wordt;
verdriet, hartstocht, eenzaam
heid. vooral eenzaamheid.' Ze
schrijft meer van dat soort
prachtige, poëtische zinnen, ge
drenkt in de droogte van de tro
pen.
Hoe Zuid-Amerikaans ook
van thematiek en sfeer, Bour
gonje laat ook merken dat ze uit
de drassige Hollandse klei ge
trokken is. In het eerste en
langste verhaal De Vallei
vrouw is het haar op een prach
tige manier gelukt de dorre en
woeste onherbergzaamheid en
eenzaamheid van Zuid-Amerika
in te bedden in een gekanali
seerde stroom van braafheid,
helderheid en berekening die
wij zo goed kennen in ons pol
derlandje.
Deel één van dit verhaal
speelt zich af tegen het decor
van een woeste bergketen waar
een dorstige muildierdrijver als
geen ander de weg weet. Op
een dag besluit hij tegen alle
berichten van de weergoden in
dat het lente is en dat het tijd
wordt 'zijn' grens de door
hem Paso Soledad genoemde
bergpas over te steken om
zijn 'valleivrouw' te bezoeken.
Dat loopt niet goed af, dat kun
je raden.
Maar dit verhaal is niet het.
verhaal het blijkt het product
van de verbeelding van schrijf
ster Laura, die we in het tweede
deel aantreffen in een kunste-
Prachtig boi
over het org
binnen het
Calvinism}
boek recensie
kees huges
Herman SJ.Zandt Organisten,!
spel en kerkzang binnen het W
landse Calvinisme. Uitgeverij H
Bedum. Pnjs 195,00. ISBN 90
1289
Het boek Organisten, o
spel en kerkzang binnen
Nederlandse Calvinisml
een uitgebreide en scq
rend uitgevoerde verhai
ling over de geschiedenis
het Kerklied en al wat en
daar mee te maken het
binnen de Reformatori
kerken, de Lutherse ker
de Hervormde Kerk.
De schrijver Herman
Zandt verzorgde dit boel
danig dat niet alleen
broeders onder kerkmi
en theologen maar ooi
geinterresseerde leek
veel wetenswaardighede
lezen krijgt.
Aan de hand van cit
van theologen als onder
deren Calvijn en bekt
kerkorganisten door de
wen heen onder wie B
aans, ooit organist var
Haarlemse Grote Kerk
componist van vele bekt
kerkgezangen wordt
duidelijk beeld verkrt
hoe men door de tijd
dacht over orgelspel voo
na de dienst, voor- en na
len en kerkzangbegeleidii
Zandt kijkt niet alleen i
de Nederlandse Reform
maar hij trekt ook veel li
naar de Reformatie in D
land, Zwitserland en Fr
rijk. Een aantal belang
orgelbouwers en hun oi
worden in dit boek besc
ven om een beeld te kri
hoe bepaalde disposities
het oog op kerkzangbeg
ding zijn ontstaan.
Naast deze boeiende
handeling kent het boek
notenvoorbeelden van d
se gezangen zodat zij, dit
orgelspel (piano kan
machtig zijn, de verschi
de harmoniesatiestijlen
kan spelen. We vinden
monisaties van Bastic
Worp, Zorgman, Jan Z
en vele anderen.
Het lijvige boekwerk w
afgesloten met een a<
aardige foto's van organi:
kerkinterieurs, orgels
speeltafels.
Thrillerelement is bijzaak bij David Guterson
thriller recensie
poëzie recensie
peter kuut
David Guterson Ceders in de sneeuw.
Uitgeven) Prometheus. Prijs 45,00
Voor de Amerikaanse noord
westkust, niet ver van Seattle,
ligt het eilandje San Piedro. Al
thans, in de verbeeldingswereld
van de Amerikaanse schrijver
David Guterson, die er zijn de
buut Ceders in de sneeuw situ
eert. Gutersons eilandje is be
dekt met hellingen vol ceder-
bossen en wordt bewoond door
het kan nauwelijks anders
vissers èn Japanse dagloners die
een karig loon bijeenplukken op
de aardbeienvelden, eigendom
van Amerikanen van Duitse of
Scandinavische afkomst.
Het verhaal begint in de win
ter van 1954, als meedogenloze
sneeuwstormen het eilandje
teisteren en de Japanse visser
Kabuo Miyamoto in het van alle
ongemakken voorziene rechts-
«aaltje van San Piedro terecht
staat voor de moord op zijn col
lega Carl Heine. Het slachtoffer
werd compleet met
hoofdwond verdronken in
zijn eigen visnet aangetroffen.
Miyamoto werkt niet echt mee:
de verdachte zwijgt koppig, ter
wijl de bewijzen zich al snel te
gen hem opstapelen en de ge
tuigen het het is nog maar zo
kort na de oorlog ook niet al
lemaal goed met de Japanse
verdachte menen. Wat heet:
sommigen zijn ronduit racis
tisch. Bovendien is er het mo
tief: Miyamoto's vader is ooit
door Ma Heine de moeder
van het slachtoffer, dus op
David Guterson. publiciteitsfoto
een onbeschofte wijze belazerd,
toen hij van de Heines een stuk
land wilde kopen ten behoeve
van de aardbeienteelt.
De liefhebbers van recht
bankthrillers gaan er eens goed
voor zitten. Lekker gemaakt
door de vreugdekreet 'Een glori
euze whodunnit' op de kaft van
het boek, verwachten ze een
spannende legal thriller' waarin
de ene juridische verrassing de
andere opvolgt. Het thrillerele
ment is echter bijzaak: al ver
voor de laatste bladzijde geeft
Guterson de ontknoping weg
als Ishmael Chambers, de in de
oorlog invalide geraakte ver
slaggever van de plaatselijke
krant, de ware toedracht achter
de dood van Carl Heine weet te
achterhalen.
De rechtszaak is de strik die
heel andere onderwerpen in Ce
ders in de sneeuw bij elkaar
dient te houden. Wat vooral
speelt is de moeizame relatie
tussen Japanners en Amerika
nen in een dorpsgemeenschap
zo vlak na de Tweede Wereld
oorlog. Nadrukkelijk komt die
aan de orde als Guterson trefze
ker de confrontatie beschrijft
tussen Chambers en zijn jeugd
liefde Hatsue Imada, thans de
vrouw van de arme beklaagde.
Maar 'de huiveringwekkende
herinneringen van Chambers
aan de oorlog laat ook geen le
zer onberoerd. Als de auteur dit
alles ook nog inbedt in adembe
nemende sfeertekeningen van
het landschap en zodoende een
heerlijke roman aflevert, wat
maakt die leugenachtige aan
duiding op de kaft dan nog uit?
hans warren
Hans Lodeizen Verzamelde gedichten
684 pag met aantekeningen en register
Uitgevenj Van Oorschot Pnjs 79,00.
Enige tijd geleden werd de lite
raire nalatenschap van Hans
Lodeizen (1924 - 1950) vrijgege
ven. Drie koffers met dagboe
ken, notities en uiteraard poë
zie. Zo konden eindelijk de Ver
zamelde gedichten verschijnen
van een figuur wiens naam nu
al bijna een halve eeuw een be
grip is.
De poëzie van Hans Lodeizen
is een voorbeeld voor duizen
den meisjes en jongens die, zo
genaamd om huiswerk te ma
ken, maar eigenlijk om gedicht
jes te schrijven, naar hun ka
mers sluipen. De romantische
uitstraling van zijn korte leven
èn van zijn vrij omvangrijke
oeuvre, heeft na al die jaren nog
niets aan kracht ingeboet. Hij
zei wat veel jongere mensen
denken. En hij deed dat op een
manier die ogenschijnlijk een
voudig nagevolgd kan worden.
De wereld waar je over
droomt is veel mooier dan de
wereld die je ziet. Daar mijme
ren tal van jongeren over in
eenzame momenten en daar
schreef Lodeizen over. Hij heeft
het over 'deze wereld waar ik
niet van houd/ vanwege de bui
tenwijken vanwege de/ al te
lange diners'. Wat zou hij haar
graag inruilen 'voor deze mijn
wereld waar ik woon waar ik
lachend tussen spiegels loop'.
Hoe hoogst persoonlijk zulke
uitspraken ook zijn, menigeen
die met zichzelf en zijn omge
ving in het reine probeert te ko
men. voelt de schok van de her
kenning.
Troost
De alledaagse wereld is droevig
en naar. Maar de dichter heeft
een troost: hij kan zijn toevlucht
nemen tot de fantasie, hij kan
met zijn verbeelding bouwen
wat hij wil. Beroemde regels van
deze schrijver zijn: 'dit leven
zachtjes ken ik het/ zachtjes
loop ik eruit/ als een kind uit de
zandbak/ ik stroom vol/ met
vredige zoetigheid'. Je kunt
als niemand het merkt stie
kem even weglopen uit dit le
ven. Je hoeft niet te zijn wat de
mensen zeggen dat je bent.
De onvrede met déze wereld,
dit leven gaat zo ver, dat hij
ronduit kon opmerken: 'het is
ongezond om gelukkig/ te zijn./
het leven is de werkelijke ziek
te'. De keerzijde is dat hij ook
wel eens overwoog: 'onze toe
stand is wanhopig/ gelukkig dat
we gauw/ doodgaan'.
Wie zo denkt, mag met enig
recht zeggen: 'ik ben het zuiver
ste dier op aarde'. Die zuiver
heid is terug te vinden in zijn
wijze van schrijven. Geen inge
wikkeld vertoon, geen opge
schroefd gedoe, geen mooie
woorden. Het lijkt o zo simpel
om op die manier te dichten,
maar niets is minder waar.
Want als je probeert Lodeizen te
imiteren, lukt dat niet. Wat bij
hem zo vanzelfsprekend over
komt, is bij anderen geforceerd.
Voor je het weet ontaardt zijn
heldere diepzinnigheid in bana
le troebelheid.
Hij heeft lang met de materie
moeten worstelen, eindeloos
aan zijn taal moeten slijpen, eer
die onmiskenbare Lodeizen -
toon kon gaan klinken. Die stijl
ontstond namelijk niet onbe
wust, maar berust op een keuze.
Hij wilde anders schrijven dat
de andere Nederlandse dichters
van zijn tijd, zo blijkt uit een
sonnet dat zo begint: 'We zitten
in Holland teveel verlegen/ Om
het gezing van de gevierde
nachtegaal/ En een jongen
vindt het maar beter gezwegen/
Dan te zingen zonder de beken
de praal'. En hij besloot: 'We.
moesten de nachtegaal laten
vertrekken/ En de Hollandse
dichters laten verrekken
Hans Lodeizen streefde naar ware natuurlijkheid.
archieffoto
Hij was dus niet meteen een
dichter 'zonder de bekende', hij
moest leren zo'n verfrissende
dichter te worden. Maar hoe
zijn ontwikkeling precies is ver
lopen, valt moeilijk meer uit te
maken. Hij heeft een deel van
zijn oudste werk vernietigd: er
zijn weinig gedichten van vóór
1948. Waarschijnlijk is ook hij
een van die vele jongens ge
weest, die op zijn kamertje in de
poëzie een uitweg vond. In de
paar vroege verzen die wèl be
waard bleven, lijkt Lodeizen
nog helemaal geen Lodeizen.
Het zijn gedichten van dertien-
in-een-dozijn: 'Aanstonds is het
September, waak/ Kindertjes,,
want de nacht is zoet', kon hij
in 1947 schrijven. En een paar
jaar eerder bracht hij er nog
minder van terecht: 'Voor het
eerst dezen avond, sinds de
nacht, Voorgoed Uw ogen heeft
gesloten,/ Open ik droevig, o
dichter, en zacht/ Uw boek, met
somber blad besloten'.
Hij voorzag destijds zijn wei
nig indrukwekkende poëzie re
gelmatig van indrukwekkende
motto's uit de Griekse litera
tuur. Die waren blijkbaar te
moeilijk voor de zeer geleerde
neerlandici Mirjam van Hen
gel, Redbad Fokkema en Wiljan
van den Akker die deze Ver
zamelde gedichten verzorgden.
In hun aantekeningen geven ze
zwakke vertalingen van deze
teksten. En wanneer ze een
stukje Grieks moeten afdruk
ken, gaat het soms helemaal
fout. Boven een van zijn jeugd
verzen ('Weer kust het avond
rood der tijden') staat een regel
uit Sofokles' tragedie 'Koning
Oedipus': 'Oimoi, pros autooi
geimi tooi deinooi legein' (Wee
mij, nu moet ik het verschrikke
lijke zeggen). Maar dat onmis
bare woord 'deinooi' (verschrik
kelijke) moet de lezer van de
bundei, door onoplettendheid
van de bezorgers missen.
Volledig
Hopelijk is het drietal in andere,
nauwelijks te controleren in
zichten, zorgvuldiger met Lo-
deizens literaire nalatenschap
omgegaan. Want na verschillen
de slordige en incomplete uit
gaven is het de hoogste tijd voor
een betrouwbare en volledige
editie. De dichter, die zo vroeg
Mazurka
geef mij de hand
zo zacht en goedgeefs
de hand die liefde
als een sjaal uitspreidt
en een roos
is in de zijde van de nach
die regen overschaduwt
geef mij het lichaam
zachter dan zeewind
zacht als een vos
en ik zal niet meer
vragen, een waaier
van zonlicht, een herfst
die uitplooit van
nevel en rood tot
(lach en droefheid)
waar de bloemen hangel
de vingers van de hand
de hand van het lichaan
raak mij aan het raadsel
rust uit in jouw ogen
aan leukemie stierf, heef
maar één bundel gepublic
Het innerlijk behang (195
de loop der jaren werden
meer nagelaten verzen be
Pas nu hebben we een
in handen die zoals het
verantwoording heet -
een zo volledig mogelijke
sentatie te geven van het
geleverde materiaal naar
nologie van ontstaan'.
Om verschillende ree
kon die chronologische vt
de niet altijd worden volg<
den. Maar voor het eerst
nu duidelijk wat Adriaan
riën bedoelde toen hij ir
brief aan Lodeizens
schreef: 'Zijn hele poëzie
soort journaal, een aanee
tend geheel'. In dat dagbt
dichtvorm schreef hij
meer met een voor de
veertig zeldzame openh
heid over zijn aard:
zeer homosexueel/ Ben (z<
gen ze) zal tonen/ Wat de
natuur-/ lijkheid is en level
een hand strelend/ Het wa
een badkuip'.
Ware natuurlijkheid: da
het grote streven in zijn be
en in zijn literatuur. En ii
beste gedichten gaat dat i
in vervulling. Lodeizen
blijft daarom een openb
niet alleen voor gevoelige
gens en meisjes.
