Een zorgelijke
tweedeling en dichte
koopkrachtmist
Op rechtsgang balpenmoord lijkt een doem te rusten
Feiten &Meningen
Een verkenning
naar de zorgmarkt
VRIJDAG 8 MAART 1996
_lOj
eri
Het lag niet Ln de bedoeling van de schrijvers van de serie Een verkenning naar
de zorgmarkt een consumentenonderzoek te doen naar de hoogten van de vas
te ziekenfondspremie die bijna tien miljoen Nederlanders maandelijks moeten
betalen. De vergelijking tussen de vaste maandelijkse premie van de Groningse
zorgverzekeraar RZG (27,10 gulden) en Zilveren Kruis/Spaarneland (28,95 gul
den) was gemaakt om duidelijk te maken dat er verschillen zijn. Gekscherend
schreven de auteurs dat ziekenfondspatiënten in de Randstad zich bij RZG
kunnen melden als zij op een gemakkelijke manier hun koopkracht willen ver
beteren. Ziekenfondspatiënten uit deze regio kunnen evenwel dichter bij huis
blijven. Het in Haarlem, Leiden en Meerlanden werkzame ziekenfonds Zorg en
Zekerheid hanteert dezelfde vaste premie als het Groningse RZG.
Deze dagen praat het kabinet over
de begroting voor 1997. Verschil
lende ministers hebben bij schat
kistbewaarder Zalm al een om
vangrijke verlanglijst gedeponeerd.
Minister Borst van volksgezond
heid, welzijn en sport (VWS) vraagt
het meest. Zij verlangt vele hon
derden miljoenen guldens extra,
omdat de kosten in de zorgsector
de pan uitrijzen. Krijgt zij niet
meer geld zo heeft zij laten
doorschemeren dan ls haar af
scheid van de politiek nabij.
De bewindsman op Financiën zit in een
lastig parket. Zijn veeleisende collega's Rit-
zen (wachtgelden) en Van Aartsen (tuin
ders) kan hij nog wel afpoeiéren. Maar de
minister van volksgezondheid geniet ieders
sympathie. Ze heeft een opvallend goede
pers. Bovendien beseft Zalm dat de kiezers
hun gezondheid het allerbelangrijkste van
de wereld vinden. De stijging van de ziekte
kosten zal ze een zorg zijn. Dan moet de
premie maar wat omhoog.
Zalm kent ook de abominabele voorge
schiedenis. De afgelopen jaren groeide de
zorgconsumptie met ruim twee procent per
4aar. In het regeerakkoord is bepaald dat 1,3
procent groei maar voldoende moet zijn.
Toch biedt de paarse bijbel het kabinet een
uitweg: wanneer ondanks alle inspannin
gen de kosten niet in het gareel blijven,
komt meer geld voor de zorg beschikbaar.
Deze ontsnappingsclausule verzwakt Zalms
onderhandelingspositie, ook al kan de be
windsman nu wijzen op economische te
genvallers, die nopen tot een nog terughou
dender begrotingsbeleid.
Bij het indienen van haar financiële ver
langlijstje is minister Borst er overigens van
uitgegaan dat de zorgkosten de komende
jaren minder snel dan gebruikelijk zullen
stijgen. Zij vertrouwt erop dat verzekeraars
scherper met de zorgaanbieders onderhan
delen over prijzen en hoeveelheden te ver
lenen zorg. Maar verzekeraars geven desge
vraagd onomwonden te kennen dat de
plannen van het ministerie van VWS om de
zorgkosten langs deze weg te beheersen wel
schipbreuk moeten lijden. Zij schrikken er
voor terug bij tariefonderhandelingen ruzie
te maken met artsen en andere zorgverle
ners. In verzekertngsland zweert men voor
lopig bij het consensusmodel. Verzekeraars
proberen de hoeveelheid hulp en verrich
tingen in overleg met de zorgaanbieders
minder te laten groeien.
VRIJ SPEL
Al laten de verzekeraars het op de inkoop-
markt van zorg nogal afweten, bij de ver
koop van het verzekeringsproduct hebben
de marktkrachten vrij spel. De voor buiten
staanders nauwelijks waarneembare con
currentieslag op de verzekeringsmarkt is
sterk bevorderd door recente maatregelen
van minister Melkert van sociale zaken en
werkgelegenheid (SZW). De afgelopen twee
jaar heeft hij met steun van de paarse coali
tie enorme gaten gescheurd in het tere
weefsel van de collectief georganiseerde so
ciale zekerheid. Honderdduizenden hebben
dit aan den lijve ervaren.
Vroeger kreeg een arbeidsongeschikte een
WAO-uitkering van zeventig procent van
zijn laatste loon, totdat hij 65 jaar werd. In
1993 zette het vorige kabinet het mes in de
Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzeke
ring (WAO). Hoogte en duur van de WAO-
uitkering werden drastisch beperkt. De hia
ten die hierdoor ontstonden ten opzichte
van de vroeger zo royale regeling zijn ver
volgens massaal bijverzekerd in de particu
liere sector.
Als gevolg van de herziening van de Ziekte
wet moeten werkgevers sinds 1 maart
jongstleden ziek personeel een jaar lang ten
minste zeventig procent van hun salaris
doorbetalen. Veel werkgevers, zeker de klei
nere, willen dit risico niet lopen. Zij dekken
zich daarom in door in de markt een verze
kering te sluiten. De verzekeraars staan in
de rij om zulke risicomijdende werkgevers
op hun wenken te bedienen.
Met ingang van 1 juli aanstaande zal de Al
gemene weduwen- en wezenwet (AWW)
verdwijnen. Daarvoor in de plaats komt de
Algemene nabestaandenwet (ANW). Wie
straks overlijdt en een partner nalaat, die is
geboren na 1 januari 1950, kan het vergeten
dat zijn nabestaande nog een ANW-uitke-
ring krijgt, tenzij de partner kinderen jonger
dan 18 jaar verzorgt. Veel mensen zullen
ook deze scheur in het sociale tapijt via een
particuliere bijverzekering willen repareren.
Werkgevers zullen de hiervoor noodzakelij
ke premie niet voor hun rekening nemen,
maar ze zijn meestal wel bereid voor hun
personeel een collectieve regeling af te slui
ten, mits werknemers zelf de volle premie
opbrengen.
Dankzij deze ingrijpende aanpassingen van
de WAO, de regeling voor het ziekengeld en
de afschaffing van de AWW opende zich de
afgelopen jaren voor particuliere verzeke
raars een miljardenmarkt. De 'privatisering'
van de sociale zekerheid is een goudmijn.
Werkgevers .en werknemers zoeken massaal
hun heil op de marktterp van de verzeke
raars. Die willen aan de ondernemer en zijn
personeel het liefst een totaalpakket met
aanvullende verzekeringen slijten. Zo'n to
taalpakket maast niet alleen de gaten bij ar
beidsongeschiktheid, ziekte en overlijden.
Ook de collectieve verzekering van het wa
genpark van het bedrijf, de brandverzeke
ring en het bijspijkeren van pensioenen
passen in het totaalpakket.
Meer marktwerking in de gezondheidszorg opent
mogelijkheden tot kostenbeheersing in een bedrijfstak
waar de kosten tot nu toe nauwelijks in de hand zijn te
houden. Er gaat meer dan zestig miljard gulden om in de
zorg. Alle maatregelen van dit kabinet ten spijt groeit dit
bedrag met veel meer dan de toegestane 1,3 procent. Flip
de Kam, hoogleraar openbare financiën aan de
Rijksuniversiteit te Groningen en Frans Nypels,
hoofdredacteur van deze krant, verkenden de zorgmarkt.
Hun conclusie: de gewenste marktwerking heeft niet
alleen allerlei ongewenste effecten voor de koopkracht
van alle Nederlanders, zij werkt ook niet.
Vapdaag het derde en laatste deel van de serie.
Om vette kabeljauwen, de bedrijven met
honderden werknemers, binnen te halen,
werpen verzekeraars heel wat spierinkjes
uit. Daarbij kan een voordelige ziektekos
tenverzekering heel goed als lokkertje wor
den gebruikt. Bij de gebruikelijke maand-
premies valt voor de werkgever en zijn per
soneel al snel een flink voordeel te behalen.
De huidige felle concurrentie tussen verze
keraars richt zich al lang niet meer uitslui
tend op bedrijven in de marktsector. Ook
non-profit instellingen zoals universiteiten
en ziekenhuizen worden met aanbiedingen
gepaaid. Naarmate groepspremies dalen,
moeten de overige verzekerden hogere pre
mies betalen. Onder premiebetalers tekent
zich een tweedeling af.
VOORRANG
Aanbieders van totaalpakketten hanteren
vaak een overtuigend verkoopargument. Zij
beloven dat ziek personeel snel door de
dokter of het ziekenhuis wordt geholpen.
Als ziektekostenverzekeraar hebben ze im
mers een dikke vinger in de pap bij de zorg
verleners. Dat ziek personeel met voorrang
aan de beurt is, spreekt werkgevers enorm
aan, omdat zij het salaris van zieke werkne
mers tegenwoordig moeten doorbetalen.
Ook wanneer dit risico is verzekerd, heeft
de werkgever groot belang bij kortdurend
en weinig ziekteverzuim. De verzekeraar
brengt in dit geval namelijk een veel lagere
premie in rekening.
Naarmate de totaalpakketten oprukken,
krijgen werkenden steeds vaker voorrang
boven andere zorgzoekers, die langer op de
wachtlijst blijven staan. Pakketverzekeraars
maken bijvoorbeeld met zorgaanbieders af
spraken dat zieke werknemers op zaterdag
in het ziekenhuis worden geopereerd. Of
verzekeraars dringen bij de ziekenhuizen
aan op een betere planning van het gebruik
van de operatiekamers.
Deze activiteiten van de pakketverzekeraars
blijven niet onopgemerkt. Want het voor
trekken van zieke werknemers boven werk
lozen en bejaarden is soms een nauwelijks
verholen, in andere gevallen zelfs een uit
drukkelijk verkoopargument bij het in de
markt zetten van collectieve contracten.
Vertegenwoordigers van patiëntenvereni
gingen, sommige artsen en nogal wat politi
ci stellen dat deze praktijken leiden tot een
onaanvaardbare tweedeling in de zorg. Het
kan immers gebeuren dat mensen die niet
onder zo'n collectief contract vallen extra
lang op hun beurt moeten wachten.
Een verzekeraar zoals Zilveren Kruis ont
kent dat een tweedeling dreigt te ontstaan,
omdat grotere doelmatigheid het mogelijk
maakt de een met voorrang te helpen zon
der dat anderen daarvan de dupe worden.
Niet iedereen vindt dat een overtuigend
verhaal. Andere verzekeraars draaien er niet
omheen. Zij tonén weinig begrip voor de
beschuldiging dat door hun toedoen een
tweedeling in de zorg ontstaat. Zulke verze
keraars praten liever over 'zorg met twee
snelheden'. Het spreekt toch vanzelf, dat de
werkenden die ook de uitkeringen voor de
niet-actieven moeten verdienen, met voor
rang worden geholpen? En als er al met be
schuldigende vingers moet worden gewe
zen, dan toch vooral in de richting van Den
Haag. Wanneer politici de wet veranderen
om werkgevers te prikkelen het ziektever
zuim te verminderen, is het logisch dat
werkgevers op hun beurt erop aandringen
dat hun mensen weer snel aan het werk
kunnen.
„Ik ben daar tegen, maar ik denk ook: dat is
niet tegen te houden", zegt directeur Henk
Schildkamp van de Groningse verzekeraar
RZG. „Hier werkt de zorgverzekeringsmarkt
inderdaad bij uitstek. Zou de politiek een
voorrangsbehandeling van werknemers al
kunnen en willen verbieden, dan kan nie
mand een groot bedrijf beletten een eigen
polikliniek op te zetten en artsen of fysio
therapeuten in te huren. De werknemers
van dat bedrijf worden dan toch óók met
voorrang geholpen.
Werkgevers willen daar inderdaad graag
voor betalen, want na de recente afschaf
fing van de Ziektewet drukt elke dag ziekte
verzuim zwaar op het bedrijfsresultaat.
VERSCHILLEN
Binnen enkele jaren komt een einde aan de
merkwaardige situatie dat ziekenfondsver
zekerden in Groningen hun tegemjid
het westen subsidiëren. De onderlipi
evening' tussen de ziekenfondsen f u
gemene Kas van de Ziekenfondsrad E
namelijk op haar laatste benen. Heb
is waatschijnlijk dat de vaste zieketfo
premie per volwassene in diverse q e
het land steeds verder uiteen gaat lfu
Het is niet ondenkbaar, dat het prepf
schil tussen het goedkoopste en he^
ziekenfonds voor een echtpaar ove—
paar jaar is opgelopen tot vijftig guj_
maand.
Deze ontwikkeling zet de makers v
se koopkrachtplaatjes op het verke
been. Tot nu toe konden de rekeniu
cijferen met een landelijk uniforme]
fondspremie. Dat was al volksbedr
in Den Haag wordt gerekend met e
realistisch lage ziekenfondspremie
koopkrachtoverzicht voor 1996 is e
maandpremie van 22,25 gulden vefc
terwijl de werkelijke premie dit jaaT
melt tussen 27,10 gulden (RZG) en g]
gulden (PWZ). Voor een echtpaar i
merend ligt de jaarpremie nu dus
gulden hoger dan ze in Den Haag 1 e
aangenomen. Voor sociale minima
gelijk aan één procent extra koopki n
lies. Eerst afgelopen januari, toen iijo
Tweede Kamer onrust ontstond ov
koopkrachtbehoud in 1996, zegde; s
cretaris Linschoten van SZW een st s
naar de invloed van de vaste ziekei
premie op de koopkracht van lager
werknemers en uitkeringsontvanger
Die studie zal leren dat zowel toeni li
premieverschillen als uiteenlopenc
meentelijke heffingen en belasting!
koopkrachtoverzicht steeds mistigf c
ken. Probeert het kabinet de koopk
van gezinnen te repareren met behr
een algemene belastingverlaging, c
gen mensen in Groningen geld toe
het westen komen nog steeds tekoi
uitkomst is misschien aanvaardba;
mensen die zich herinneren dat no t
gen via het ziekenfonds jarenlang s
hebben betaald voor hun tegenvoe
het westen.
De eerste twee delen stonden in de\
van 6 en 7 maart.
En nóg was de zaak van de balpenmoord
niet ten einde. Telkens, als het in de meest
bizarre rechtsgang uit de Nederlandse ge
schiedenis tot een ontknoping lijkt te ko
men, neemt de zaak weer een onverwach
te wending en kan nog altijd het laatste
woord niet worden gesproken. Woensdag,
een dag voordat het Haagse gerechtshof in
hoger beroep uitspraak zou doen, kwam
de Leidse politie met een nieuwe getuige
op de proppen. Deze zou tijdens de deten
tie van de verdachte hebben vernomen
dat hij wel degelijk met een kruisboog op
het gezicht van Zijn moeder had gescho
ten. Daarom gelastte het gerechtshof een
nieuw onderzoek, terwijl alle betrokkenen
en waarnemers hadden verwacht dat het
gisteren tot vrijspraak zou komen.
In hun teleurstelling bliezen de advocaten
van de verdachte, die ook vast op vrij
spraak hadden gerekend, hoog van de to
ren. Begrijpelijk is hun ontstemming wel.
Een stelregel die al bij de Romeinen gold
voor de rechtspraak, luidt: rechtsgedingen
moeten tot een einde komen. Met andere
woorden: er dient op een zeker moment
een beslissing te vallen, anders zou men
eindeloos door kunnen blijven procederen
en telkens weer nieuwe feiten of beschul
digingen naar voren kunnen blijven bren
gen.
Maar de nieuwe getuigenverklaring kwam
nog net voor de uitspraak. Betekent het
uitstel waartoe vervolgens is besloten in
derdaad schending van de goede pro
cesorde, zoals de advocaten van de ver
dachte beweren?
Nee. In het wetboek van straf
vordering is een dergelijke gang
van zaken uitdrukkelijk moge
lijk gemaakt, ook al komt her
opening van een al afgelopen
onderzoek in de praktijk vrijwel
nooit voor. Bij de beraadslaging
in de raadkamer kan blijken
dat het onderzoek niet volledig
is geweest. Het hof kan dan, al
dus de w:et, bevelen dat het on
derzoek wordt hervat.
Een schending van de pro
cesorde zou er zijn geweest als
het hof in de raadkamer nieuw
bewijs zouden hebben laten meewegen
dat buiten de zitting was gehouden. Dat is
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
echter niet gebeurd. Het ge
rechtshof heeft juist herope
ning van het onderzoek ter
zitting gelast. Daar zullen de
verdachte en zijn advocaten
de gelegenheid hebben het
nieuwe door de procureur-ge
neraal aangevoerde bewijs
materiaal te bestrijden. Van
een schending van de pro
cesorde is dus geen sprake.
Het 'meenemen' van de nieu
we getuigenverklaring kan
zelfs in het voordeel van de
verdachte werken. Stel dat de
nieuwe verklaring een dag na
de uitspraak openbaar was geworden -
dan zou de twijfel aan de onschuld van de
verdachte hoe dan ook rond de zaak zijn
blijven hangen.
Maar ongewoon is het allemaal wel. Het
lijkt alsof er een doem op deze rechtsgang
rust. Eerst al de veroordeling tot twaalf jaar
door de rechtbank op grond van een ver
klaring van de therapeute van de verdach
te: een bijzonder twijfelachtige basis voor
een veroordeling. Hoe kan, zo luidt de
vraag, in een therapeutische 'setting' een
juridisch steekhoudende verklaring wor
den afgelegd? En hoe zit het met de recht
matigheid van bewijs dat is verkregen
door middel van schending van het be
roepsgeheim van de therapeute?
Dat was eigenaardig. De ontknoping leek
vervolgens uit een roman te komen: parti
culieren voerden het proefondervindelijke
onderzoek uit dat in hoger beroep tot
spraak zou moeten leiden. En ook dat
eigenaardig, omdat men zou verwach
dat zulk onderzoek door justitie of op
van de rechtbank zou hebben plaatsg
had. En dan is er nu opeens een gehe
zinnige getuige, bij wiens betrouwba3
heid al grote vraagtekens zijn gezet.
Het is allemaal bijzonder aardig voon
juridische handboeken en wie weet vt
een roman. De zaak zal tot in lengte v
jaren beroemd blijven. Maar voor del
trokkenen is het een regelrechte nach
merrie die maar niet ten einde lijkt te
men.
