Hersenen en uiers voor de afwisseling Smaak Specerijen en dadels geven pastei smaak VRIJDAG 8 MAART 1996 N BEEK 072-5196258 Vlees bereid in dikke laag klei Het is zo vanzelfsprekend, als je een stuk vlees wilt bakken of braden zet je het in een pan op het vuur. Maar die pan is lang niet altijd vanzelfspre kend geweest en eigenlijk heb je hem ook niet no dig. Je kunt immers telkens weereen nieuwe pas sende pan maken. Maar dan moet je wel goede klei en een stukgrond om in te graven bij de hand hebben. Want zo heeft men wellicht in zeer verre tijden vlees gebraden: een gat in de grond graven, dit bekleden met plattestenen, er een houtvuur in stoken tot de stenen gloeiend heet zijn. In die tus sentijd het stuk vlees omhullen meteen dikke laag klei, dan in de hete kuil laten zakken en zorgvul dig afdekken met takken en bladeren. Na enkele uren zal het vlees in zijn natuurlijke pan en oven gaar zijn en de klei hard gebakken. In Zuid- en Midden-Amerika wordt vlees nog al tijd op deze manier bereid, in een kuil, met geuri ge bladeren bekleed. Men noemt dit, meteen heel oud woord van Indiaanse herkomst barbacoa, waar onze barbecue, wat iets heel anders is, van is afgeleid. Ook de zigeuners kennen het braden in een kuil wat heel handig is voor een trekkend volk. Ze bra den zo kippen en ander gevogelte en konijnen die ze op hun weg vinden. Klepten-kip In Griekse restaurants wordt nogtil eens klepten- kip geserveerd: een kip, gaar gebraden in een bloempot, die aan tafel wordt stukgeslagen. De naam is afkomstig van het woord kleptès wat zo wel dief, struikrover als vogelvrije kan betekenen. Tijdens de Turkse overheersing, die tot 1821 heeft geduurd, verscholen rebellen, vogelvrijen en struikrovers zich in de bergen, voor de Turkse ge ndarmes. Ook zij lustten wel een lekker boutje. Ze vingen vogels en wild, roofden ook wel eens een kip of schaap. Het boven open vuur roosteren zou echter door zijn heerlijke geur hun aanwezigheid kunnen verraden aan rondtrekkende Turkse pa trouilles. En zo braadden zij hun vlees goed ver stopt in de grond nadat ze het in klei gewikkeld hadden. De bloempot in de restaurants is een her innering aan dat verleden. Chinezen zouden geen Chinezen zijn als ze van deze oude culinaire kunst niet iets bijzonders had den gemaakt. En ook hierover wordteen roman tisch verhaal verteld. Een arme sukkel had ergens een kip gestolen, en zou die boven een houtvuurtje roosteren. Maar juist toen het vuur lustig brandde en hij de kip aan een rak gestoken erboven zou houden, hoorde hij in de verte schreeuwende boe ren naderen die naar de dief op zoek waren. Hij groef een gat onder het vuur waar het inzakte, leg de er stenen boven en naast, plukte uiteen nabu rige vijver enkele lotusbladeren, pakte de kip erin en legde die tussen de hete stenen en dekte die zorgvuldig af, en verstopte zich in het struikgewas. In lotusblad De tierende boeren trokken voorbij, de kok kwam te voorschijn, groef zijn kip op, en begon te klui ven. Ach, nooit had hij zoiets verrukkelijks ge proefd: de kip mals en sappig en doortrokken van het fijne parfum van de lotusbladeren. Als zakelij ke Chinees zal hij zijn idee wel aan een hoogge plaatste kok hebben verkochten nu is het al meer dan duizend jaar een stergerecht in China iet wat verfijnd. De kip wordt ontbeend en gevuld met bijvoorbeeld paddestoelen, rivierkreeftjes, de in China zogeliefde waterkastanjes, of een kruidig groentemengsel. Maar nog altijd in een lotusblad en in klei gewikkeld tussen hete stenen gebraden. JOHN BEEREN, eigenaar van de Bokkedoorns, een met twee Michelin- sterren gedecoreerd restaurant in de duinen van Bloemendaal. Van een dier is zowat alles eetbaar. Het hart, de longen, de hersenen en de uiers, zelfs de darmen en de testikels. Maar Nederlanders zijn verwend. De meeste mensen moeten niets hebben van zulk soort organen. En ook niet van de pootjes of de oren. Alleen het magere, malse vlees dat de slager verkoopt, dat willen ze. Delen die er niet uitzien of waarvan de naam niet prettig klinkt ko men tegenwoordig niet op tafel. Koeien, varkens en lammeren worden gefokt om bij de slacht zoveel mogelijk mals vlees op te le veren. Toch wordt van iedere honderd kilo slachtdier slechts veertig kilo mals vlees verkocht. Van de rest maken fabrieken worst en vleeswa ren. Sommige delen die dan nog overblijven zijn voor de export of worden tot veevoer verwerkt. Naarmate de welvaart toenam werden vooral stadsbewoners kieskeuriger. Lever, nieren en zwezerik, min of meer luxe organen, gingen er nog wel in. Inmiddels wordt dat ook minder, want zelfs deze drie organen hebben zo langza merhand een twijfelachtige reputatie. De vroege re plattelandsbevolking daarentegen was lang heel gelukkig met een stukje van wat wij 'slachtafval' noemen. Darmen, hersens, pens of pootjes. Ook uiers en testikels werden gegeten en een stuk gepekeld varkenszwoerd met nog wat spek eraan was zalige zondagslekkemij. Veel Nederlandse streekgerechten herinneren aan de povere tijden van vroeger. Bijvoorbeeld bloedbrood, hoofdkaas en zwoerdmaag. Daarin vond slachtafval als bloed, spek, kopvlees, maag, zwoerd en hart een nuttige bestemming. Zout, peper, kruidnagel en nootmuskaat maakten er een lekkere prak van. De legendarische haggis uit Schotland bestaat uit niet veel anders. Haggis is worst uit schapelever, schapehart en longen. Die vleesdelen maalt men fijn en daarna gaat er havermout doorheen. Voor de smaak ui, zout, peper en nootmuskaat. Dat spul schept de zuinige Schot in eerischapen- maag en het moet dan vier uur zachtjes koken. Ook de pioniers in Noord-Amerika wisten wat ar moe was. Uit Texas stamt een berucht gerecht. Cowboys op de prairie noemden het 'son-of-a- bitch stew', stoofpot van het hoerenjong. Het maaltje werd vernoemd naar een gezegde uit die tijd: 'Een hoerenjong hoeft geen hersens en geen hart te hebben en kan toch een hoerenjong zijn. Maar als hij geen darmen heeft, is hij geen hoe renjong.' Een schotel orgaanvlees voor de liefhebber. Die darmen gingen in het pannetje, darmen van een nuchter kalf. Ze werden aangevuld met de hersens en het hart. Bovendien een staart, een tong en een pens. Zwezerik en nieren, eventueel de lever. En als toppunt van culinair genot de testikels van het kalf. Cowboys noemden dat prairie-oesters. Ruim drie uur moest het potje stoven tot alles eetbaar was. Een broodje uierboord geldt in het westen van Nederland als lekkernij. De zijdezachte uier van een jonge koe hoeft niet eens te worden gekookt. Uier van een melkkoe is taaier en moet daarom eerst een uurtje koken. Voor de liefhebber: Snijd daarna de uier in plakken en bestrooi die met FOTO STUDIO WICK NATZIJL zout, peper en wat bloem. Bak ze bruin in hete boter. Ook het eten van testikels is helemaal niet zo raar. Speciaal rond de Middellandse Zee waar deert men deze edele delen. Vooral de ballen van ram en stier. In de Franse keuken heten testikels 'animelles'. Klinkt niet bepaald als armeluisvoed- sel, niet waar? De kok blancheert ze twee minu ten en spoelt ze in koud water. Hij verwijdert de velletjes en snijdt de testikels in dunne plakjes. Bestrooit ze met wat zout en peper en bakt ze in boter. Met heerlijke roomsaus maakt hij ze ver der gaar. Een fameus garnituur voor de rijke tafel van LodewijkXV. MARTHA DE JAGER. Waren in het begin van de middel eeuwen de spijzen nog sober en weinig afwisselend, in de late mid deleeuwen kende men al de smaak van speculaas en bisschopswijn door de specerijen uit het Verre Oosten. Marsepein is ook een over blijfsel uit deze periode, waarin men veel met amandelen werkte. Toch verschilt onze smaak sterk met die van de mensen uit de middeleeu wen. Men had geen voorkeur voor de verfijnde hartige spijzen uit de Romeinse, en later de Franse keu ken, die ons meer vertrouwd zijn. In de kookboeken die door kloosters en adellijke hoven zijn nagelaten, is een smaakcombinatie van zoet zuur en scherp in de recepten terug te vinden. Om het vette eten te kun nen verteren werd er veel azijn of zuur appelsap, de vertjus, toegepast. De welgestelden konden zich regel matig een feestbanket veroorloven waarbij pauwen, kraanvogels en kippen, soms verguld met eidooier en saffraan, de tafel sierden. Aange vuld met vis, wild, gevulde biggetjes, taarten en pasteien. De manier van eten is te vergelijken met de Indonesische rijsttafel. Alle gerechten werden tegelijk op tafel gezet. At men eerst gezamenlijk uit grote schalen, vanaf de 13de eeuw bakte men teljoren om van te eten. Dat waren grote borden van roggemeel, of naargelang de welstand, van tarwemeel waarbij zuurdesem als rijsmiddel diende. Aan het eind van de maaltijd at men het 'bord' op. Er was een levendige handel in spe cerijen, peperkorrels golden als be taalmiddel en de waarde van een pond saffraan stond gelijk aan dat van een paard. Voor een pond gem ber werd de tegenwaarde van een schaap verlangd en twee pond foelie kostte net zoveel als een koe. Een Duitse prijslijst uit 1393 vermeldt de prijs van een pond nootmuskaat: zeven ossen. Groene kruiden vonden vanuit het Middellandse-Zeegebied ook hun weg naar het noorden. De beste sa lie kwam uit Dalmatië aan de Adria- tische Zee. In het beroemde kook boek van de fijnproever Apicius, wordt er al melding van gemaakt. De voedselkeus in de middeleeu wen baseerde men veelal op ge zondheidsvoorschriften en salie was vanwege de geneeskrachtige wer king een zeer gewaardeerd kruid. Saliemelk, waarbij de blaadjes in melk worden meegekookt, werd als een heilzame drank aan kinderen gegeven. In de 16e eeuw was zwarte thee nog onbekend in Engeland en trok men thee van saliebladeren. Een eeuw later werd het in China ook gewaardeerd en ruilden Chine zen graag drie of vier pond zwarte thee met Hollandse handelaren voor een pond salie. Hoe verrassend een middeleeuwse pastei kan smaken is te ontdekken in de kalfsvleespastei uit de 15de eeuw waarin dadels en rode wijn gecombineerd worden met een ro yale hoeveelheid specerijen en groe ne kruiden. Bijna zonder zout klaar gemaakt met ouderwetse kruiden als hysop en salie. Voor de pastei een korstdeeg kne den van twee delen bloem, een deel boter, wat zout en een beetje water. Stukjes kalfsvlees gaarkoken in een paar deciliter rode wijn, samen met peterselie, bonekruid, hysop, salie en een combinatie van de specerij en: kaneel, kruidnagel, peper, foelie, gemberwortel (djahé) en saffraan. Het kalfsvlees mengen met de ont pitte dadels, een halve kop afgekoel de bouillon, een ei en het sap van een halve citroen en in de pastei gieten, die een kwartier blind is voorgebakken. Met een deegdeksel afdekken en de pastei in een half uur bij 200 graden gaar bakken. Hierbij geen groente (wermoes) ser veren, dat was ongezond volgens de geneesheren uit de middeleeuwen, maar tegen een glas wijn hadden ze geen enkel bezwaar. PUZZEL OPGAVE OPLOSSING CRYPTOGRAM -snee KRUISWOORDRAADSEL Horizontaal: 1. leer van Mohammed; 5. inheems vorst; 10. Europeaan; 12. kleur; 13. ge vangenis-, 14. waterdier; 16. Engelse ti tel; 17. spil; 18. aanvang; 20. en om streken; 21. het minste; 23. klap; 25. gast; 27. gehoororgaan; 28. landtong; 30. onderricht; 31. wrede Romeinse kei zer, 32. hof; 33. keurig; 34. roofzuchti ge papegaai; 36. tijdperk; 38. bijbelse reus; 40. opening in een vestingmuur; 41. soort papegaai; 44. oude lengte maat; 46. genotmiddel; 47. bijwoord; 48. mollengang; 50. dof van geest; 51. plaats in de Ardennen; 52. voormalig Perzië; 54. edelgas; 55. eet- en drink partij; 56. voordeel. Verticaal: 1 kassiersloon; 2. gebak; 3. plezier; 4. slee; 6 bijwoord, 7. nog maals; 8. brandstof; 9/vrouw van adel; 11onverbiddelijk; 14. heide- meertje; 15. deel van een hengel; 18. jong dier; 19. niets; 21. mistle toe-, 22. Franse schrijver; 24. belonen; 26. soort; 28. deel van het dak,- 29. bevel; 33. onderdanig; 35. god van de duisternis; 37. brutaal; 39. huisdier; 40. koetsiersbank; 42. broeibak; 43. soort stof; 45. vreemde munt; 47. heldendicht; 49. hoeveelheid; 51. Japanse munt; 53. achter; 54. deel van een Franse ontkenning. primus a-k-e-o-t melig-r-i o-e-engel ketel-e-1 s - pineut ij - a - - e natuur HEINZ TOMPOES Tom Poes en de Gezichtenhandel De bediende van de markies over handigde de brief met een stijve bui ging en heer Ollie zuchtte diep. ,,Hij schrijft mij natuurlijk dat ik maar niet meer op de Kleine Club moet ko men", sprak hij tot zichzelf terwijl hij de envelop openscheurde. ,\De mis selijke uitslover! Maar ik neem dat niet. Ik zal..." Toen verhelderde zijn gelaat. „Een aardig briefje", riep hij uit. „Luister, Tom Poes: 'Amice, Een lichte ongesteldheid verhindert mij om heden op de Kleine Club te ver schijnen. Wilt gij zo vriendelijk zijn om mij bij onze medeleden te ver ontschuldigen? Als steeds de uwe, de C. de B." Alleraardigst, zeg nu zelf, jonge vriend. Een echte edelman." „Hm", zei Tom Poes. „Hij schrijft niets over zijn bezoek aan dat vreem de kasteel." „Nee, dat is eigenaardig", gaf heer Bommel toe. „Wat heeft de markies? Is hij erg ziek?" Ik weet het niet", zei de lakei. „Nie mand mag op zijn kamer komen en hij wil zich niet vertonen. Misschien is het de bof. We hopen er het beste van." Daarop groette hij vormelijk en liep heen. „Het is wel raar", hernam Tom Poes. „Hij schrijft ook niet, dat u moet be danken als lid van de Kleine Club." „Nee, natuurlijk niet", zei heer Ollie. „Waarom zou hij? Ik ben tenslotte een zeer gezien lid en ik heb het al tijd goed met de heer de Cantecler kunnen vinden. Komaan, ik ga nu even naar Rommeldam om hem te verontschuldigen. Tot ziens, jonge vriend!" Tom Poes keek zijn vriend, die opge ruimd in de Oude Schicht wegreed, peinzend na. „Hier moet iets vreemds achter zit ten", mompelde hij. „Dat briefje is veel te vriendelijk." DOOR HANS VAN ES F® Als de hoge- en lagedrukgebieden hun normale posities niet n nemen, zoals dat in de Europees-Atlantische sector al maand-,NOJ het geval is, ligt het voor de hand dat het weer zich op veel plaNCf anders gedraagt dan men gewend is. Het duidelijkste voorbeepe\ tuurlijk de achter ons liggende koude winter, door sommige bjzim - 'eindelijk weer eens een echte winter' - door anderen verafsatut Maar wie de West-Europese kou ontvluchtte en zijn heil zochiDe1 bekende vakantieoorden, kreeg ook wel eens een tegenval Ier tSer seren. jeer Vooral het zuidwesten van Europa kreeg veel meer regen dan jvan maal. Depressies, die hun trekroute op onze breedte versperdjsta. door de aanhoudende hegemonie van winterse hogedrukgebiede1 zochten hun uitweg naar exotischer oorden. Vooral het zuidenpos Spanje, jarenlang geteisterd door droogte, kreeg sinds novemhm maken met de toorn van Pluvius. Op sommige plaatsen viel bifie. twee maanden de hoeveelheid regen van twee jaar. Het dorrejBoj dat in een woestijn dreigde te veranderen, is momenteel weerM/o groen en de stuwmeren zijn tot de rand gevuld. Juc De afgelopen dagen kregen de zonnige stranden van de Canaitau Eilanden en Marokko bezoek van een wel erg ver naar het zuiaEei gezakte depressie met als gevolg regen in overvloed, tot grootlscl" noegen van de overwinteraars. Ook aan de andere kant van dejsla landse Zee is het niet pluis. Een uitbraak van koude lucht uiteen zorgde voor grote depressie-activiteit van Griekenland tot diejfliet Midden-Oosten. llai In ons land wordt misschien wel veel geklaagd over de aanhouWe kou - al ruim drie maanden - maar het kikkerlandje doet zijn riler weinig eer aan. Na de zeer natte periode van 1994 en de eersp-c van 1995, is het in ons land veel minder gaan regenen. De aages dende hogedruk, die hiervoor verantwoordelijk is, zorgt ook deste de dagen voor droog en stabiel weer. In Oost-Europa is nog eelen de-reservoir voorhanden en door de overwegend oostenwindende het een paar graden kouder dan normaal. Wi Dankzij de zon loopt het kwik in de middag nog op tot 5 a 6 grtSp de nachten vriest het overwegend licht. De vrij krachtige windlGo droge lucht aan, die wat schraal aanvoelt. Tot begin volgende Br; verandert in deze situatie weinig; het Scandinavisch hogedruHKa deelt de lakens uit. Na het weekeinde volgt een (moeizame) ojNO van oceaandepressies met toenemende neerslagkans. NO fa: KNMI Weersvooruitzicht Geldig tot en met zaterdag. Noorwegen: In het noorden eerst wol kenvelden en plaatselijk regen, morgen meer zon en droog. Elders droog en perioden met zon, maar morgen in het zuiden wol kenvelden. Middagtempe- ratuur ongeveer 6 graden, in het zuidoosten iets la ger. Zweden: In het algemeen veel wol kenvelden. maar ook hier en daar zon. Droog. Maxi ma van ongeveer +2 gra den in het zuiden tot rond +8 in het noorden. Morgen in het noordeq wat minder Denemarken: Droog, afwisselend wol kenvelden en zon en gelei delijk meer wind. Middag- temperatuur iets boven het vriespunt. Engeland, Schotland, Wales en Ierland: Wolkenvelden en af en toe wat regen of sneeuw. Verder toenemende wind. Maxi ma rond 4 graden, in Ierland en morgen ook in zuid-Engeland enkele graden ho ger België en Luxemburg: Wolkenvelden, ook nu en dan zon en vrijwel overal droog. Er waait een schrale oostelijke wind. Middagtemperatuur cir ca 4 graden. Noord- en Midden-Frankrijk: Droog.en naast wolkenvelden ook perio den met zon. In de westelijke departe menten meer bewolking en af en toe re gen, vandaag mogelijk ook sneeuw. Maxima oplopend naar circa 6 graden in het uiterste noorden en noordoosten en tot ongeveer 10 graden elders. Portugal: In het zuiden af en toe zon, ook wolken velden en vooral vandaag enkele buien, mogelijk met onweer. In het midden en noorden vandaag droog en perioden met zon, morgen meer bewolking en later mogelijk regen. Maxima rond 16 gra- Madeira: Half tot zwaar bewolkt en vooral van daag overdag en morgenavond regen.- Vandaag kans op onweer en mogelijk veel neerslag. Enige tijd veel wind. Maximumtemperatuur circa 17 graden. Spanje: In het oosten en zuiden naast wat zon ook tamelijk veel wolkenvelden en plaat selijk regen'. Elders perioden met zon en droog, maar morgen later op de dag in Galicie toenemende kans op regen. Maxima oplopend naar 15, in het zuiden naar circa 18 graden. Canarische Eilanden: Af en toe zon, kans op een fikse regen- of onweersbui en een flink aantrekkende noordwestenwind. Morgen mogelijk nog een buitje, maar aan de zuidstranden droog en meer zon. Maxima rond 19 gra- Marokko: Westkust: Half tot zwaar bewolkt en en kele regen- of onweersbuien. Maximum temperatuur ongeveer 18 graden. Tunesië: Perioden met zon, maar in het noord oosten ook wolkenvelden en eerst nog kans op regen. Morgenavond ook in de rest van het land wat meer bewolking en kans op een regen- of onweersbui. Maxi ma van 17 graden aan de noordkust tot 22 in het zuiden. Zuid-Frankrijk: Wolkenvelden, ook nu en dan zon en vrijwel overal droog. Langs de kusten van de Languedoc, in de Cevennen en de oostelijke Pyreneeen meer bewolking en af en toe regen, in de bergen sneeuw. Middagtemperatuur ongeveer 12 gra den, morgen in de omgeving van Biarritz mogelijk 17 graden. Mallorca en Ibiza: Tamelijk veel wolkenvelden en vooral morgen kans op regen. Maxima circa 15 graden. Italië: Wolkenvelden, tamelijk veel wind en in het zuiden perioden met regen. In het noorden droog en perioden met zon, maar in de westelijke Alpen wolkenvel den en mogelijk wat sneeuw. Maxima van 8 graden in het noorden en aan de Adriatische Zee tot 15 op Sicilië Corsica en Sardinië: Vandaag overwegend bewolkt en vooral op Sardinië perioden met regen. Morgen droger en meer zon. Er waait een stevige oostelijke wind. Maximumtemperatuur ongeveer 14 graden. Malta: Vandaag regen. Morgen afnemende neerslagkansen en enkele opklaringen. Middagtemperatuur rond 16 graden. Griekenland en Kreta: Vandaag eerst zon, later van het westen uit meer bewolking en met name in het westen plaatselijk regen. Vooral op zee tamelijk veel wind. Maxima tussen 5 en 10 graden, aan de westkust van het Griekse vasteland en op de Ionische Ei landen c.rca 13 graden. Turkije en Cyprus: Perioden met zon en op d plaatsen droog. Langs de Tui kust tamelijk veel wind. Maxi*i graden op de Dardanellen tot g het zuidoosten. Duitsland: Droog. Plaatselijk zonnig, hie ook veel wolkenvelden. Er i j/y schrale oostelijke wind. Midi ratuur van rond het vriespu noordoosten tot plus 4 in het Zwitserland: Plaatselijk zonnig, hier en hardnekkige wolkenvelden.h overal droog. Temperatuur uitd van 3 graden in bewolkte dal bij zonneschijn. Oostenrijk: Plaatselijk zonnig, hier en hardnekkige wolkenvelden, overal droog. Middagtemperatjgj- dalen van rond het vriespunt ten tot ongeveer +4 graden ine Tsjechië en Slowakije: Koud weer met zonnige perioA J ook nu en dan wolkenvelden ei wat lichte sneeuw. Vooral in J waait een schrale oostelijke w dagtemperatuur rond het v ïri ZATERDAG 9 MAART 1996 Zon- en maanstanden Zon op 07.07 Zonondf Maan op 23.31 Maan on Waterstand IJmuiden Katwij Hoog 06.05* 18.17 05.38 Laag 01.35* 14.15 01.lf Weerrapporten 08 maart 07 uur: (r Amsterdam De Bilt Deelen Eelde Eindhoven Den Helder Rotterdam Vhssingen Maastricht Aberdeen Berlijn Bordeaux Helsinki Innsbruck Istanbul Kiagenfurt Kooenhagen Lissabon Luxemburg Madnd Malaga Mallorca Malta Moskou Oslo mist

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1996 | | pagina 10