Race naar Witte Huis kost miljoenen
Zweden is oud-premier Olof Palme na tien jaar nog lang niet vergeten
Buitenland
Hervormingen Zimbabwe
lopen stuk op geldgebrek
A/vwrika aNSl
VERkiEZ||\|<jEH
Van her\'erdeling land komt weinig terecht
HARARE TEUE BRANDS MA
ANP
Dit jaar zal dc Zimbabwaan
se overheid de grond van 28
blanke boeren onteigenen.
Voor voorman Peter
MacSporran van de gedu
peerde boeren is het duide
lijk: „Dat geringe aantal
geeft aan dat het omstreden
herverdelingsprogramma is
mislukt."
President Mugabe voerde in
1992 een I .andhervormings
wet in die een einde moest
maken aan de ongelijke ver
deling van de landbouw
grond. Als erfenis van het ko
loniale verleden bezit een
minderheid van 4.500 blanke
boeren zeventig procent van
de vruchtbaarste landbouw
grond in Zimbabwe. Dat
komt neer op 11,2 miljoen
hectare: ongeveer eenderde
van het land. Negen miljoen
hectare hiervan zou onder
165.000 zwarte gezinnen wor
den verdeeld. Vier jaar later
hebben slechts 52.000 zwarte
gezinnen in totaal 3,3 miljoen
hectare grond gekregen.
Voor voorman MacSporran
van de Unie van commerciële
boeren is het duidelijk: „Het
hele programma is totaal
vastgelopen." De produktivi-
teit van de gebieden die in
handen zijn gekomen van
zwarten is gekelderd: in som
mige gebieden is die nog
maar twee procent van wat ze
was toen dc blanke boeren er
de grond bewerkten. „Het
probleem is dat de overheid
geen geld heeft om in de ver
worven gebieden een infra
structuur op te zetten. Daar
door kunnen de zwarte boe
ren er niet aan het werk", al
dus MacSporran. Harare
kampt met financiële tekor
ten voor de aankoop van land
sinds voormalig kolonisator
Groot-Brittannië de geld
kraan voor het programma
stopzette omdat veel aange
kochte grond braak bleef lig
gen.
De door geldproblemen ge
kwelde president zegt regel
matig in het openbaar dat hij
'desnoods de grond zonder fi
nanciële vergoeding zal over
nemen'. MacSporran kan niet
meer wakker liggen van zulke
uitspraken. „Dit soort politie
ke retoriek" hoort hij naar ei
gen zeggen al jaren. Tot nog
toe betaalt de overheid nog
steeds voor de grond, al is de
prijs dertig tot veertig procent
lager dan de marktwaarde.
Hen gerechtelijke procedure
van blanken die hun land niet
kwijt willen, heeft tot nu toe
niets uitgehaald. Bovendien
heeft Mugabe al laten weten
dat de landwet overeind blijft,
of die nu door de Rechterlijke
macht ongrondwettelijk
wordt verklaard of niet.
Peter de Ridder uit hét Zuid
hollandse dorp De Lier werkt
al enkele jaren in Zimbabwe
als adviseur in de tuinbouw.
Hij wil zijn commentaar niet
onderzijn echte naam geven,
omdat dat nadelig voor hem
kan uitpakken. „Als een blan
ke iets van de landwet zegt
wordt het hier direct als neo-
koloniaal gedrag bestem
peld." Over het landverde-
lingsprogramma is hij duide
lijk: dat heeft gefaald aan alle
kanten. „Er gebeurt niets, er
wordt nauwelijks meer grond
aangekocht, dit jaar maar van
28 boeren. Dat is natuurlijk
zo goed als niets op een totale
blanke boerenbevolking van
circa vierduizend." Voor hem
staat het vast dat de intentie
van het programma goed is.
Er is momenteel nog steeds
iets grondig mis met de land
verdeling. „Mugabe probeert
eenvoudigweg koloniale fou
ten te herstellen", zegt hij
goedkeurend.
MacSporran ziet het anders.
Hij wil niet spreken over ko
loniale fouten. Voor hem is de
landwet, die nog steeds als
een zwaard van Damocles
boven de leden van zijn orga
nisatie hangt, slechts een straf
voor de maatschappelijk ge
slaagden. „Toen onze voor
ouders het land hier aantrof
fen, werd het nauwelijks be
werkt. Worden wij nu gestraft
omdat we het land hebben
helpen ontwikkelen?"
Rijke kandidaten op voorsprong bij Amerikaanse verkiezingen
3e weg naar het Witte Huis is geplaveid met dollars. Wie een kans
wil maken in het vierjaarlijkse presidentiële verkiezingscircus, moet
een steeds dikkere portemonnee hebben. Veel eigen geld hoeft daar
overigens niet in te zitten. Amerikanen zijn soms uit idealisme,
maar vaker uit puur eigenbelang bereid diep voor een kandidaat
in de buidel te tasten.
WASHINGTON HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
Als Amerika op 5 november een nieu
we president kiest, zullen alle kandida
ten samen zo'n 250 miljoen dollar
hebben uitgegeven. Het meest natuur
lijk door de Republikeinse kandidaten,
die elkaar dit voorjaar bestrijden om
het recht president Clinton te mogen
uitdagen. De campagnes voor de Re
publikeinse voorverkiezingen kosten
hen alleen dit voorjaar al meer dan
honderd miljoen dollar.
Zonder geld ben je kansloos. Het
kost miljoenen om in alle staten TV-
zendtijd te kopen, campagnemede
werkers te betalen, brochures te ver
spreiden en het land rond te reizen
voor het persoonlijke contact met de
kiezers. De meeste kandidaten zijn al
zo'n anderhalf jaar bezig met het inza
melen van geld. Want wie er niet vroeg
bij is, merkt gauw dat het geld naar de
concurrent is gegaan.
Nieuwkomer
Hoe belangrijk geld is, blijkt uit de
campagne van de opmerkelijke nieuw
komer in de Amerikaanse politiek
multi-miljonair/uitgever Steve Forbes.
Die heeft in een half jaar al meer dan
vijftien miljoen dollar in zijn campag
ne voor de Republikeinse kandidatuu
gestoken. Vrijwel geheel uit eigen zak
Geen van zijn opponenten kan daar
aan tippen. Bovendien zit de wet hen
in de weg.
Kandidaten kunnen aanspraak ma
ken op overheidsbijdragen aan hun
campagne. Voor elke dollar die zij zelf
weten op te halen, legt de staat nog
eens veertig cent op tafel. Maar aan die
bijdrage kleven harde voorwaarden.
Dat geld mag alleen in een bepaalde
periode worden uitgegeven en per
voorverkiezing gelden uitgavenlimie
ten. Op die manier hebben alle kandi
daten een gelijke kans.
Behalve als je Steve Forbes heet (of
zoals in 1992 Ross Perot) en zo veel
geld hebt dat je je campagne zelf kunt
betalen. Zonder bijdrage van de staat
ook geen beperkende regels. Dus kan
Forbes zijn miljoenen uitgeven zoals
hij wil. Hij heeft dat de laatste weken
dan ook gedaan in een publiciteits
campagne die in de geschiedenis van
de presidentsverkiezingen zijn weerga
niet kent.
Hij heeft in de staten Iowa en New
Hampshire, waar op 12 en 20 februari
de eerste voorverkiezingen worden ge
houden, voor miljoenen TV-zendtijd
gekocht. Hij is vier keer zoveel op de
buis dan elk van de andere kandida
ten. In New Hampshire klagen kiezers
dat zij de laatste dagen soms zes maal
per uur Forbes op TV zien. Vaak uiterst
negatieve spotjes, waarin hij zijn me
dekandidaten links en rechts met hele
en halve waarheden om de oren slaat.
'Kopen'
De anderen Bob Dole, Phil Gramm,
Lamar Alexander en Pat Buchanan
kunnen daar niet tegenop. Zij kunnen
niet zoveel zendtijd kopen, omdat hun
verkiezingskas anders gauw leeg is. En
op is op, vanwege alle inzamelingsre-
gels waaraan zij gebonden zijn. Zij ver
wijten Forbes dan ook met zijn vele
privé-miljoenen de Republikeinse kan
didatuur te willen 'kopen'.
Forbes leent overigens zijn privégeld
aan zijn verkiezingscampagne. Intus
sen zamelt hij van gulle gevers dona
ties van maximaal duizend dollar per
persoon (meer mag niet) in, als aflos
sing van die 'lening'. Hoe meer men
sen geld geven, hoe voordeliger hij uit
- is. En als er weinig binnenkomt, is er
nog geen man overboord. Met een for
tuin van 450 miljoen dollar kan Forbes
wel een stootje hebben.
Zijn tegenstanders moeten wel be
delen. De Republikeinse Partij hield
vorige week in Washington een gala
voor donoren. Aan het eind van die
Forbes tijdens een campagne in New Hampshire.
avond hadden die zestien miljoen dol
lar beschikbaar gesteld. Dat bedrag
gaat in de partijkas, om straks hun de
finitieve kandidaat te helpen in de
strijd tegen Clinton.
De lachende derde in dit verhaal is
diezelfde Bill Clinton. De president is
al een jaar bezig geld in te zamelen
voor zijn campagne. Afgelopen herfst
sloten zijn campagneleiders tevreden
de boeken toen bleek dat al 26 miljoen
dollar was opgehaald. Hij krijgt daar
naast elf miljoen uit de staatskas en
kan dus 37 miljoen dollar besteden.
Maar daarvan heeft hij pas een fractie
uitgegeven.
Terwijl de Republikeinen hun mil
joenen opmaken in hun onderlinge
strijd, kan Clinton de hand op de knip
houden tot de echte campagne begint.
Omdat hij geen tegenkandidaat in ei
gen partij heeft, kan hij de voorverkie
zingen goeddeels mijden. En als de
strijd om het presidentschap eenmaal
op gang komt, heeft hij twee keer zo
veel geld beschikbaar als zijn Republi
keinse uitdager.
Hervorming
Er wordt al lang aangedrongen op her
vorming van het systeem van campag
nefinanciering. Sommigen pleiten er
voor om de campagnes van alle kandi
daten geheel uit de overheidskas te be
talen. Anderen willen juist verruiming
van de regels voor het aannemen van
donaties. Nu mag een particulier im
mers niet meer dan duizend dollar aan
een kandidaat geven en maximaal
20.000 dollar aan de partij.
Het meeste geld komt daardoor van
bedrijven, belangengroepen en lob
byisten die grotere bedragen mogen
geven. Uit gegevens die alle politici
moeten overleggen, blijkt dat Clinton
en de Republikeinse kandidaten vooral
geld krijgen van advocatenkantoren,
vakbonden, verzekeraars, doktersorga
nisaties en lobbyisten voor haast elk
denkbaar politiek doel. Zij doen dat
niet belangeloos, maar hopen dat hun
geld zal helpen als besluiten genomen
moeten worden over voor hen cruciale
wetgeving.
Zo heeft senator Dole de afgelopen
twaalf jaar meer geld gekregen (1,2
miljoen dollar) van de Californische
wijnbouwers Ernst en Julio Gallo dan
uit welke andere bron ook. De oercon
servatieve senator Phil Gramm kreeg
zijn meeste geld (440.000 dollar) van
de National Rifle Association, die
strijdt voor het recht op vrij wapenbe
zit. Die doen dat niet omdat zij Dole of
Gramm zo aardig vinden, maar heb
ben maar een belang: hun stem win
nen. Want 'voor wat hoort wat' is nog
steeds een gouden regel in de Ameri
kaanse politiek.
om te gaan met het nog nieuwe
fenomeen televisie en voelde
bovendien de tijdgeest aan. In
plaats van voorzichtig te ma
noeuvreren in gevoelige kwes
ties, zoals iedereen in de jaren
vijftig gewend was geweest,
voelde hij zich vrij om te zeggen
wat hij vond.
Hij was het die Zweden van
links op rechts verkeer deed
overgaan en de zeer vormelijke
aanspreekvormen afschafte. Bo
vendien voorkwam hij privati
sering van de omroep. Als mi
nister van een neutrale staat be
kritiseerde hij even gemakkelijk
de Sovjetunie als in het geval
van de Vietnam-oorlog de
Amerikanen. Hij vergeleek daar
bij de strijd van arme mensen in
het kleine Aziatische land met
de strijd van de arbeidersbewe
ging in Zweden en ging een
keer zo ver de bombardemen
ten op Hanoi op één lijn te stel
len met het fascistische geweld
tegen Guernica tijdens de
Spaanse burgeroorlog.
De stap naar het premier
schap en het voorzitterschap
van de sociaaldemocratische
partij in 1969, kon niemand
meer verrassen, zeker niet na de
publikatie, een jaar eerder, van
Palmes boek 'Politiek is een
kwestie van willen'. Daarin gaf
Palme de grote lijnen aan,
waaraan de Zweedse sociaalde
mocratische politiek volgens
hem de daaropvolgende jaren
moest voldoen. Nu actuele
vraagstukken als dat van de
asielzoekers en het milieu had
den destijds al volop zijn aan
dacht.
Hij maakte zich sterk voor de
uitbouw van het sociaal stelsel,
maar bleef zich ook interesse
ren voor de buitenlandse poli
tiek. Hij steunde de Noordviet-
namese strijd tegen de Ameri
kanen, zette zich vele malen in
voor de Verenigde Naties, en
onderhandelde in de strijd tus
sen Iran en Irak. In alle gevallen
waren zijn idealen, verdraag
zaamheid, geweldloosheid en
solidariteit met de zwakkeren,
zijn leidraad.
Die principiële houding zorg
de er echter voor dat Palme, be
halve veel bewonderaars, ook
vijanden maakte. In het eigen
land waren dat onder meer de
werkgevers en de aanhangers
van de conservatieve partij, die
Palmes sociaal-economische
koers verfoeiden, in het buiten
land een zeer divers gezelschap,
variërend van conservatieve
Amerikanen tot Koerden. Ook is
Palme geregeld aangevallen op
zijn bijdragen aan ontwape
ningsconferenties, terwijl
Zweedse wapenfabrikanten ge
woon doorgingen met hun leve
ranties.
Speurders naar de dader van
het dodelijke schot in de nacht
van 28 februari 1986 waren
daardoor niet alleen verlegen
met de moord op zich, die to
taal onverwacht kwam, maar
ook met de wijze waarop die
moest worden opgelost. In de
eerste cruciale uren na de fatale
schoten stapelde de Stockholm-
se politie fout op fout. Er bleek
geen draaiboek voor dit soort si
tuaties te bestaan. En het duur
de vele kostbare uren voor de
uitvalswegen van de hoofdstad
werden afgezet.
Door de uiterst gebrekkige
aanpak stond de recherche met
lege handen. In het wilde weg
werden mogelijke verdachten
aangehouden, dossiers nage
plozen en politieke groeperin
gen genoemd, die wellicht met
de zaak te maken konden heb
ben. Na een jaar moesten com
missaris Hans Holmér en veel
andere hoge politiefunctionaris
sen het veld ruimen: de zaak zat
muurvast en zelfs een extreem
hoge beloning voor nieuw fei
tenmateriaal leverde niets meer
op-
Uiteindelijk veroordeelde een
rechtbank in november 1988
een kleine misdadiger, Christer
Pettersson, voor de moord, na
dat de weduwe van Palme hem
op het politiebureau meende te
hebben herkend. Een hogere
rechtbank sprak hem echter vrij
omdat er geen moordwapen
kon worden gevonden. Veel
commentatoren achtten de vrij
spraak terecht. Zij meenden dat
Pettersson was geofferd om het
geschonden blazoen van de po
litie op te poetsen.
Sindsdien is er vooral uitge
breid gespeculeerd, waarbij het
spoor enkele jaren geleden zelfs
naar Deventer leidde, dat een
groot aantal Turkse en Koerdi
sche inwoners telt. Sommige
Zweedse onderzoekers meen
den dat de dader in die stad
woonde. Uiteindelijk ontbrak
ook voor deze hypothese ieder
bewijs.
Nog even flakkerde de hoop
op, toen eind vorig jaar de in
Stockholm verschijnende krant
Aftonbladet beweerde het
moordwapen in bezit te heb
ben. De Smith Wesson 357
Magnum bleek bij nader onder
zoek echter pas na de moord te
zijn gefabriceerd.
Of de zaak ooit wordt opge
lost, is tien jaar na dato nauwe
lijks meer een actuele vraag.
Maar Palmes gedachtengoed
kent nog veel aanhangers. Op
28 februari, de dag van de
moord, zullen het Herdcnkings
comité Olof Palme, de vakbr
weging en de sociaaldemocrati
sche partij de activiteiten be
perken tot fakkeloptochten te
gen geweld in alle grote steden,
'l ot mei vindt echter een lange
rij bijeenkomsten en symposia
plaats.
Onder meer op Faro, een ei
landje ten noorden van Gotland
in de Oostzee, waar Palme altijd
zijn zomers doorbracht, zal een
grote beeldengroep worden ge
plaatst. Bovendien maakte de
beeldhouwer Thomas Quarsebo
een verkleinde bronzen versie
van een buste die in het parle
mentsgebouw staat. De 250
exemplaren zijn te koop voor
1.200 gulden en de opbrengsten
gaan naar een speciaal herden
kingsfonds, dat vredesprijzen
toekent en zich bezighoudt met
racismebestrijding. Geheel in de
geest van de oud-premier.
De gewelddadige dood van Olof Palme op 28 februari 1986 staat niet centraal op de bijeenkomsten en ten
toonstellingen die dit jaar ter herinnering aan de vroegere Zweedse premier worden gehouden. Een werk
groep die diverse vormen van eerbetoon voorbereidt, wil graag dat de nadruk wordt gelegd op Palmes idea
len: geweldloosheid, verdraagzaamheid en solidariteit met de zwakkeren in de samenleving. Met nieuwe
standbeelden, symposia en fakkeloptochten, maar ook met boeken, video's én CD's wordt de politicus de
komende maanden herdacht. Zweden is Palme, tien jaar na de moord, nog steeds niet vergeten.
die onder meer tot uiting kwam
in een ijzersterke economie, die
ruimte liet voor een genereus
sociaal stelsel en maatschappe
lijke experimenten.
In het buitenland werd jaloers
gekeken naar de 'Amerikanen
van Europa', die ook op cultu
reel gebied van zich deden
spreken: het Zweedse design
werd bijvoorbeeld overal
omarmd en regisseur Ingmar
Bergman liet op magistrale en
succesvolle wijze zien dat ook
het rijke moderne leven zijn
schaduwkanten heeft.
Het gezicht van Zweden werd
in betrekkelijk korte tijd radicaal
gewijzigd. Was het land aan het
begin van deze eeuw voor ne
gentig procent agrarisch en
arm, aan het einde van deze
eeuw leeft eenzelfde percentage
van de bevolking in welvarende
steden. Door hun plotselinge
voortrekkersrol waanden de
Zweden zich lange tijd onaan
tastbaar in de wereld.
Op het moment dat de ande
re Europese landen zich
enigszins begonnen te ontwor
stelen aan de chaos van de oor
log, in het midden van de jaren
vijftig, betrad Olof Palme het
politieke toneel als rechterhand
van de toenmalige premier
Tage Erlander, die een vrijwel
onomstreden politiek leider
was.
Zo'n drie jaar na zijn politieke
debuut tekende zich al af dat
Palme geen doorsnee politicus
zou blijven. In 1958 was hij met
zijn 31 jaar het jongste lid van
het parlement. Vijf jaar later
volgde het eerste ministerschap,
met een merkwaardige porte
feuille die voornamelijk zijn po
sitie als rechterhand van Erlan
der moest rechtvaardigen, maar
hem ook alle mogelijkheden
bood zich te profileren als diens
natuurlijke opvolger.
De boodschap werd begre
pen. In verkiezingsdebatten dis
cussieerde niet langer de leider
van de sociaaldemocraten, Er
lander, met zijn belangrijkste
opponenten, maar Palme. Hij
wist, als jongere man, handiger
Terwijl in veel Europese landen
de Tweede Wereldoorlog geldt
als een 'grensdatum' en ieder
een spreekt van vóór of na de
oorlog, lijkt de dag van de
moord op Olof Palme in Zwe
den zo'n functie te hebben ge
kregen. De dood van Palme, die
na een bioscoopbezoek in
Stockholm op straat werd be
schoten, markeerde niet alleen
in politiek opzicht een 'nieuwe
tijd'. De economie kwam juist
in die periode in zwaar weer te
recht, de werkloosheid steeg tot
ongekende hoogten. Zweden
bleek opeens in alle opzichten
een 'gewoon' land te zijn.
De Scandinaviërs leefden ja
renlang in een bevoorrechte po
sitie. Het neutrale Zweden kon
ongeschonden door een perio
de komen, waarin grote delen
van Europa door oorlogsgeweld
werden verwoest. Dat gaf in de
jaren daarna een voorsprong,
Zijn principiële houding zorgde er voor dat Palme veel bewonderaars
had. maar ook vijanden. foto cpd
De moord op Palme dompelde heel Zweden in rouw.
FOTO CPD
