De nieuwe solidariteit
Opeen warme zomernamiddag
in augustus vielen de tivee grote
tegenpolen in de Nederlandse
politiek elkaar in de armen: de
paarse coalitie was een feit. Op
ten striemend koude
plintermiddag anderhalf jaar
'ater, blijkt water toen in feite
is besloten: de solidariteit in de
male zekerheid wordt
opgeofferd aan het
marktdenken.
Een terugblik en vooruitblik op
ie privatisering van de
liektewet.
Hoe de PvdA de slag aan het verliezen is
e grande finale van de Ziekte-
I W wet-discussie begint maandag-
avond. Als antwoord op het
taaie verzet van de PvdA-senatoren laten op
de voorpagina van NRC-Handelsblad twee
prominente WD-kamerleden weten dat de
WAO opnieuw onder het mes gaat als de so
ciaal-democraten aan de overkant van het
Binnenhof niet inbinden. De redenering van
de liberale specialist sociale zaken Henk van
Hoof is simpel: privatisering van de Ziekte
wet betekent minder ziekteverzuim en dus
op den duur minder arbeidsongeschikten.
Gaat de privatisering niet door, dan gebeurt
het omgekeerde. Meer zieken, en uiteindelijk
meer WAO'ers. En dan volgt een 'open afwe
ging van beleidsalternatieven'. Zo staat het in
het regeerakkoord, de Heilige Schrift van
paars. En van premier Kok.
De grote dag breekt aan, een snerpend
koude wind giert over het Binnenhof en
slechts één demonstrant wacht de senatoren
op. Als PvdA'er Job Cohen arriveert, voegt hij
hem toe: 'Jullie laten je niet op je kop zitten,
hè?!'. Bij de boomlange voormalige staatsse
cretaris van onderwijs kan er niet meer af
dan een flatlw glimlachje en een 'we doen
ons best'.
De menukaart van de Eerste Kamer ver
meldt als voorgerecht een interpellatiedebat-
je, aangevraagd door Groenlinkser Wim de
Boer. Premier Kok moet op het matje komen.
Officieel omdat dit al de zoveelste keer is dat
het kabinet de Eerste Kamer onder druk zet
om een wetsvoorstel snel af te handelen.
Maar in feite doet de deze dag in somber
zwart gestoken senator nog een laatste po
ging om de behandeling van de WULBZ (de
Wet Uitbreiding doorbetaling Loon Bij Ziek
te, zoals de afschaffing van de huidige Ziek
tewet met onverbloemd cynisme is gedoopt)
te voorkomen. Kan het kabinet niet de 'ko
ninklijke weg' bewandelen en het voorstel te
rugnemen voor nader beraad? Negen van de
tien PvdA-stemmers zijn tegen het plan, en
zelfs zes van de tien WD-stemmers, zegt hij
richting Kok en de WD-fractie, de enige ech
te verdedigers van WULBZ.
Als Kok antwoordt, wordt meteen duidelijk
hoe de zaken die dag zullen gaan verlopen.
Bijna verontschuldigend richting 'zijn' sena
toren zegt hij dat 'een afzonderlijk voorstel
slechte kanten kan hebben'. Zo slecht zelfs,
geeft hij grif toe, dat je er op zichzelf nooit
mee akkoord zou gaan. Maar: dat slechte
voorstel kan deel uitmaken van 'een geheel
van lastige keuzes, van compromissen met
een interne samenhang waardoor andere
maatregelen niet hoeven te worden geno
men'.
Stille hoop
Kok praat, voor alle duidelijkheid, over de
grote uitruil in het regeerakkoord. De WD
stemde ermee in niet te gaan zeuren over
hoogte en duur van de uitkeringen als de
PvdA alckoord zou gaan met de privatisering
van de Ziektewet en de WAO. Tot nu toe
heeft de WD nog weinig plezier beleefd aan
die deal. De privatisering van de WAO is
voorlopig met een jaar uitgesteld en opting
out, het onderbrengen van het WAO-risico
bij een particuliere verzekeraar, blijkt in de
eerste zeven tot tien jaar een stuk duurder
dan de huidige collectieve regeling. Heel stil
letjes hopen velen in het PvdA-kamp dat die
opting out uiteindelijk een stille dood zal
sterven en dat de schade beperkt blijft tot
premiedifferentiatie (wie minder WAO'ers
aanlevert hoeft minder premie te betalen)
binnen het huidige collectieve stelsel.
De WD weet dat die mogelijkheid niet
denkbeeldig js. En dus zal en moet de privati
sering van de Ziektewet doorgang vinden.
Schieten de PvdA-senatoren die af, dan staat
de WD voorlopig helemaal met lege handen.
En dat pikken we niet, zo luidt de boodschap
van Van Hoof in NRC-Handelsblad. Als jullie
je niet aan je'afspraken houden, doen wij dat
ook niet. En hij zit niet zonder munitie, want
de daling van het aantal WAO'ers begint te
stagneren en dreigt weer om te slaan in een
stijging. Zet Van Hoof zijn woorden kracht
bij, dan zit het kabinet acuut in de gevaren
zone. Heeft Karin Adelmund niet al hardop
gezegd dat de PvdA uit het kabinet stapt als
hoogte en duur van de uitkeringen worden
aangetast?
Kok wil graag nog even premier blijven.
Daarom: als SP-senator De Wit opheldering
vraagt over de uitlating van WD-leider Bol-
kestein dat hij 'buitengewoon sterke toezeg
gingen' heeft gekregen van de premier dat
WULBZ doorgaat, houdt Kok zich van de
domme. Maar wat doet dat ertoe? De Wit
weet immers donders goed wat dat betekent,
en iedereen weet het: desnoods spreekt het
kabinet het machtswoord.
Belangrijkste bezwaren
Als de premier vertrekt, is de race gelopen.
Wat moedeloos hangen de PvdA'ers in hun
bankjes, hachjes kunnen er niet af. Het ge
zicht van Thijs Wöltgens, die zijn partij pro
beert te behoeden voor een al te sterk afglij
den naar rechts, staat al vanaf de eerste ha-
merklap van senaatsvoorzitter Tjeenk Willink
dof, bijna uitdrukkingsloos. Als hij af en toe
even de benen strekt, loopt hij als een oude
man. Hem en zijn collega's rest nog slechts
een poging om het gezicht te redden. Ze heb
ben de afgelopen weken zo hoog van de to
ren geblazen, dat ze wel iets uit het vuur
moeten slepen om niet totaal af te gaan. Als
Willem van de Zandschulp zijn in priegelfijn
handschrift opgestelde verhaal voorleest,
ventileert hij eerst nog eens uitgebreid alle
bezwaren tegen de WULBZ. De belangrijkste:
werkgevers zullen iedereen met een vlekje
buiten de poort houden. Bovendien brengt
de privatisering de bedrijvenpoli's, en daar
mee de tweedeling in de gezondheidszorg,
wel heel erg dichtbij.
Van de Zandschulp en zijn collega's heb
ben wat bedacht: laat werkgevers die selecte
ren op gezondheid, daarvoor maar betalen.
Er moet een fonds komen voor maatregelen
om deze groepen met behulp van subsidies
en scholing alsnog aan de man te brengen of
een baan voor hen te scheppen in een sociale
werkplaats. Dat fonds moet gevuld worden
met een heffing over de loonsom, waaraan
werkgevers alleeri kunnen ontkomen als ze
een bepaald percentage gehandicapten of
chronisch zieken in dienst nemen. Direct in
het eigen bedrijf, of indirect door orders te
plaatsen bij sociale werkplaatsen, dat maakt
niet uit. Van de Zandschulp zegt dreigend dat
de 'onoverkomelijke' bezwaren van de PvdA-
senatoren alleen verdwijnen als het kabinet
dit voorstel overneemt.
Al is het niet veel, de prijs van dat zoenof
fer voor de 'vrijwillige' instemming van de
PvdA-senatoren met WULBZ is het kabinet te
hoog. WD-staatssecretaris Robin Linschoten
is al zeker van de overwinning. Voor de be
leefdheid zegt hij 'interessante nieuwe ele
menten' te zien in het FVdA-plan. Hij wil ook
nog wel praten over een beloning voor werk
gevers die gehandicapten en chronisch zie
ken in dienst hebben of houden. Maar een
strafheffing...brrr. Dat lijkt teveel op een las
tenverzwaringvoor het bedrijfsleven en dat is
vloeken in de paarse kerk. Hij is daar 'ver
baasd' over, zegt hij, politiek jargon voor am-
me-nooit-niet.
Versterking
Uiteindelijk rest de PvdA-senatoren niets an
ders dan in te stemmen met het uiterste bod
van Linschoten: een korting op de WAO-pre-
mie voor werkgevers die mensen met een
vlekje toch een kans geven. Het is bijna min
der dan niets. Ze weten het en geven het
openlijk toe. ,,Ik heb vuile handen gemaakt",
zegt Van de Zandschulp. Maar ze kunnen nu
eenmaal niet anders.
Niemand durft echter hardop te zeggen
wat de privatisering van de Ziektewet écht
betekent: dat de PvdA de slag om de sociale
zekerheid aan het verliezen is. Met de privati
sering van de Ziektewet accepteren de soci
aal-democraten in feite dat kwetsbare groe
pen worden uitgesloten van de arbeidsmarkt.
Subsidies werken nauwelijks, quotering
(waarbij werkgevers worden verplicht een
bepaald percentage gehandicapten of chro
nisch zieken in dienst te nemen) is onbe
spreekbaar voor de WD.
De privatisering van de WAO zal die ten
dens nog versterken. In de eerste plaats door
de premiedifferentiatie (wie veel WAO'ers
aanlevert, moet meer premie gaan betalen).
Daarnaast werkt opting out - als het op gang
komt - als een vliegwiel. In eerste instantie
kunnen alleen bedrijven met een extreem
laag ziekteverzuim het zich permitteren om
tegen relatief weinig extra aanvangskosten
over te stappen naar een particuliere verze
keraar. In die zin is het meer dan lonend om
heel scherp te gaan selecteren bij het aanne
men van personeel.
Naarmate meer 'goede risicio's' uit de col
lectieve regeling stappen, stijgen de premies
en wordt het voor meer bedrijven aantrekke
lijk om over te stappen naar een particuliere
verzekeraar. Het 'lek' wordt steeds groter en
uiteindelijk blijven in de collectieve regeling
alleen nog bedrijven en bedrijfstakken over
met hoge uitvalcijfers. Wie niet selecteert,
kijkt straks tegen enorme premies aan.
Grip kwijtgeraakt
De privatisering van de sociale zekerheid be
tekent niets meer of minder dan dat de poli
tiek de grip op de solidariteit in de sociale ze
kerheid grotendeels kwijtraakt. Bij de parle
mentaire enquête naar de sociale zekerheid
werd zonneklaar dat die veelgeprezen solida
riteit deels was verworden tot een mantel
waaronder bedrijfssaneringen op kosten van
de samenleving werden toegedekt en de ge
volgen van slechte arbeidsomstandigheden
werden afgewenteld. Om de solidariteit te
redden, moest aan die afwenteling een einde
komen. De vervuiler zou moeten gaan beta
len.
Maar daarbij was de maatvoering van le
vensbelang. De parlementaire enquêtecom
missie wees er al op dat bij privatisering van
Hans Wiegel (rechts) tijdens het debat in de Eerste Kamer over de afschaffing van de Ziektewet.
FOTO GPD MARJON DE MELKER
Willem van de Zandschulp: „Ik heb vuile handen gemaakt."
de Ziektewet - een van haar aanbevelingen -
chronisch zieken en gehandicapten veel
moeilijker aan de slag zouden komen. De po
litiek hield daarom voorlopig de regie in ei
gen hand: bedrijven moeten sinds 1994 de
eerste weken ziekengeld uit eigen zak door
betalen. Daarnaast kwam er premiedifferen
tiatie: bedrijven met weinig zieken worden
beloond met een lagere premie voor het zie
kengeld nó de eigen-risicoperiode.
De prljsprikkel bracht een fiks dalend ziek
teverzuim. Enerzijds door meer aandacht
voor zieken en hetere arbeidsomstandighe
den, anderzijds door die al voorziene scherp
ere selectie bij sollicitaties. Om het saldo van
de prikkel positief te houden, was en is de
maatvoering van essentieel belang. Van de
Zandschulp verwoordde dat heel helder:
„Mijn lekenverstand zegt: als het medicijn
zowel heilzame als schadelijke effecten heeft,
zal een opvoering van de dosis al die effecten
versterken. Dat pleit voor een behoedzame
aanpak, nauwkeuriger onderzoek naar de
precieze effecten en extra aandacht voor de
bijwerking."
Die behoedzame aanpak en die aandacht
voor de bijwerking mag je van particuliere
verzekeraars niet verwachten. Het is hun vak
om verzekeringen aan te bieden en daarmee
geld te verdienen, niet om solidariteit of soci
ale rechtvaardigheid te garanderen. Zij reke
nen bedrijven slechts af op het ziektever
zuim, niet op de vraag hoe sociaal of niet-so
ciaal werkgevers zich daarbij gedragen. Dat
was en is het kernargument legen privatise
ring, dat ook het kabinet niet heeft wéten te
weerleggen.
Onomkeerbaar proces
Het is de politiek die in de sociale zekerheid
solidariteit en rechtvaardigheid moet afdwin
gen, maar in het regeerakkoord is anders In
sloten: de PvdA heeft de kansen op werk voor
zwakke groepen opgeofferd aan het (voorlo
pig) niet verder aantasten van uitkerings
rechten voor de werkenden. Dat is blijkbaar
de nieuwe definitie van sociale rechtvaardig
heid. Als straks de privatisering van de WAO
dat nog veel scherper en pijnlijker toont, is er
geen weg meer terug. Want privatisering, zei
Van de Zandschulp al, is een onomkeerbaar
proces.
De PvdA mag dan voor de rekening vrezen.
Vice-voorzitter Vreeman constateerde deze
week al dat de sociaal-democraten door hun
kiezers in de eerste plaats worden afgerekend
op hun inzet voor sociale rechtvaardigheid.
Als het PvdA-congres dat vandaag doet bij
premier Kok, kan die het nog aardig moeilijk
krijgen.
Demonstratie tegen
privatisering van de
Ziektewet. Op deze
wijze uitte een groep
bouwvakkers dinsdag
de bezwaren tegen
het plan.
FOTO GPD
CfESZORN
