n
ZATERDAG 27 JANUAR11996
f- S?
"rx-'t ȕi-
een fundering., sommige golfbrekers zijn op
vele plaatsen gebroken, het water stroomt er
gewoon doorheen'.
„Tijdens de burgeroorlog zijn hele man-
grovebossen gekapt. Daar konden guerrilla
strijders zich maar verbergen. De mangrove
is de enige boom die in zout water kan groei
en. Het bos vormde een natuurlijke bescher
ming tegen het water, maar de urgentie van
herbeplanting wordt niet ingezien. Integen
deel. Ér worden nu zelfs huizen gebouwd op
het braakliggende land en op de duinen.
Daarnaast worden nog meer bomen gekapt,
omdat de mensen het hout nodig hebben als
brandstof. Het resultaat is voorspelbaar:
meer erosie. Elke flinke storm of vloed slaat
meters zand weg."
Verval
Dahmen illustreert zijn woorden tijdens een
rit langs de kust. Beira is een stad in verval.
Vaag zijn de contouren zichtbaar van de ko
loniale grandeur. Dit was de favoriete bad
plaats van de Portugezen en vooral de blanke
Rhodesiërs. Prachtige villa's en een super-de-
luxe hotel sierden eens de boulevard. In tijd
van oorlog, economische boycot, droogte, en
hongersnood blijven de gasten weg. is er
geen geld voor onderhoud en dan stort alles
langzaam in elkaar. Het warme klimaat ver
snelt het proces alleen maar.
De kademuren zijn ondermijnd, bij spring
tij heeft de oceaan vrij spel. De uitwaterings
sluizen kunnen niet meer open. Ze zijn ver
roest en lekken. „Het zeewater komt dus ge
woon naar binnen. Het land vervuilt, de
oogst mislukt. Over tien jaar loopt het hier
helemaal onder water. Maar van iemand die
zich zorgen maakt hoe hij morgen aan eten
moet komen kun je niet verwachten dat hij
een week of langer vooruit kijkt laat staan
tien jaar", zegt Dahmen.
De eerste huizen zijn al ingestort. Het sce
nario voor een rampenfilm lijkt al geschre
ven, want als de laatste verdediging verdwijnt
komt Beira de sloppenwijken met hun
hutjes van riet en klei als eerste onder wa
ter te staan. „Dan verschuift de kustlijn een
paar kilometer landinwaarts", weet de Was
senaarden
Hij wijst op de resterende bomen. Hun
wortels zweven tussen hemel en aarde. „Die
staan er na de volgende storm ook niet
meer." Nog steeds voert de gemeente zand
af. „Het wordt verkocht. Voor Beira is het de
enige bron van inkomsten. Maar er zouden
eigenlijk miljoenen kubieke meters moeten
worden aangevoerd."
Dahmen trekt een vergelijking met Neder
land. Het lijkt erop dat alles wat 'thuis' is ver
boden in Mozambique in de praktijk wordt
gebracht. „Bij ons zou het zover nooit kun
nen komen." Het strand is op enkele plaat
sen bezaaid met scheepswrakken. Die moes
ten het afkalven van het strand tegengaan,
maar de roestige badkuipen versterken
slechts het schuren. Geld voor de sloop van
de wrakken ontbreekt, zoals voor alles in dit
land het geld ontbreekt.
„In Nederland mag een wrak niet langer
dan veertien dagen op het strand liggen, dan
moet het zijn gesloopt. Zo'n wrak veroor
zaakt een geconcentreerde stroming en groot
verlies van zand." Dahmen wijst misprijzend
naar de auto's van zonnende, rijke Mozam-
bikanen die achteloos bovenop de duinen
staan geparkeerd. ,,In Nederland zijn de dui
nen afgesloten. Hier niet. Je ziet het resultaat,
de duinen kalven steeds verder af. En dan
moet je bedenken dat hier nog maar weinig
voertuigen rijden."
Dahmen moet de Mozambikanen ervan
overtuigen dat het in hun eigen belang is om
banken voor de kust en in de rivier. Die ver
sterken ook het afkalven van de kust."
„Maar als dat allemaal is gebeurd, begin
nen de problemen pas. In Nederland bereke
nen we tweeëneenhalf procent van de aan-
legkosten voor onderhoud. Je begrijpt dat
zo'n operatie miljoenen zou kosten. Tweeën
eenhalf procent is dan veel geld. Mozambi
que heeft dat niet. Ze zullen het onderhoud
niet kunnen betalen. Dan heeft de hele ope
ratie geen zin.
Ik zoek nu naar andere oplossingen. We
moeten met de plaatselijke technieken en ar
beid iets doen. Dan kunnen de Mozambika
nen later ook zelf het onderhoud verrichten.
Kijk maar eens op de markt, hoe kunstig er
manden en matten worden gevlochten. Die
vlechttechnieken kunnen we aanwenden
voor het maken van grote matten die we voor
de kustverdediging, voor het vasthouden van
het zand, kunnen gebruiken. Ik wil kijken of
mangrovetwijgen te vlechten zijn."
Utopie
Het was de bedoeling dat Beira met hulp van
de Amsterdamse 'kennis' zelf een mastcrplan
zou opstellen. De Mozambikanen zouden
zelf moeten bepalen wat ze nu eigenlijk met
hun kust willen. Wat voor functie heeft het
strand bijvoorbeeld? Is het bestemd voor re
creatie, of voor de visserij? En wat moet er
met de duinen gebeuren? Hoeveel schade is
aanvaardbaar? Vragen waarop Dahmen graag
van zijn collega's in het gemeentehuis van
Beira een antwoord had gekregen. „Maar dat
blijkt in de praktijk een utopie", verzucht
Dahmen. Hij zal zelf moeten schrijven.
Amsterdam heeft voor dit project drie jaar
uitgetrokken. De praktijk is hardnekJdger.
„Maar dat alles is vanachter een bureau in
Nederland bedacht. Zo heb ik toen ik hier
kwam een werkschema opgemaakt, voor mij
en mijn Mozambikaanse medewerkers.
'Maar patron, als we dit volgen, hoe kunnen
we dan eten?' kreeg ik te horen. Ze moesten
tijd hebben voor het bewerken van de mach-
amba het stukje land buiten de stad waar
de meeste Mozambikanen hun eten vandaan
halen en voor hun tweede baantje. Alleen
als ze extra geld krijgen willen ze het wel
doen. Ik ben nog steeds aan het onderhande
len."
Corruptie
Het is slechts één van de vele obstakels die
Dahmen op zijn weg tegenkomt. Hij kan er
smakelijk over vertellen. De corruptie bij
voorbeeld. „Op vrijdagmiddag krijg je altijd
een bon, en zeker aan het einde van de
maand. Dan heeft de politie geld nodig."
Wanneer we 's avonds door Beira rijden
het is zaterdagavond in het midden van de
maand wordt Dahmen inderdaad aange
houden. Geen bekeuring. De twee dienders
willen een lift. „Dat kan de volgende keer een
bon schelen", zegt Dahmen wanneer hij de
twee meeneemt.
Dan weer serieus. „De haven van Beira zou
geld kunnen verdienen voor Mozambique.
Maar de reputatie is zo slecht dat veel bedrij
ven wegblijven. Voor miljoenen aan gedona-
teerde goederen staat weg te roesten omdat
de douane niets wil inklaren zonder er zelf
beter van te worden. Mazda heeft in Mutare,
in Zimbabwe, een assemblagefabriek. Mutare
is hier maar 350 kilometer vandaan, maar de
onderdelen worden aangeleverd via Durban
in Zuid-Afrika, een paar duizend kilometer
verderop."
Dahmen moest zelf tienduizend gulden
neertellen om zijn computer nota bene
een donatie van Amsterdam ingeklaard te
krijgen. Z'n auto werd in de hoofdstad Mapu
to twee maanden vastgehouden. „Ie kunt wel
je been stijf houden, maar dan gebeurt er
niets. De bureaucratie en corruptie werken
verstikkend."
Rechtlijnige Nederlanders kunnen er moei
lijk mee omgaan. Hoe moet je de 'extra uitga
ven' verantwoorden voor bat thuisfront dal
met een stofkam door het budget gaat? Dó
post 'palmolie' is veelzeggend, maar Dahmen
kan er niet alle problemen mee oplossen.
Dahmen heeft veel van dit soort verhalen.
Corruptie, inefficiëntie, kortzichtigheid. Ie
zou de stop eruit willen trekken en de boel
gewoon laten onderlopen. Laat ze het zelf
maar uitzoeken. Dahmen beaamt het niet.
„Dan wordt het alleen maar erger." En hij
geeft tegengas.
„In Nederland is ook bureaucratie. Een
paar dagen voor mijn vertrek wilde ik mijn
auto laten uitschrijven uit de motorrijtuigen
belasting. Dat kan echter alleen per direct. Ik
wilde er tot het laatste moment mee blijven
rijden. Ik vertrok op 20 augustus, een zondag.
'Bent u dan open?' vroeg ik de ambtenaar.
Nee. maar ik kon wel iemand machtigen. Als
die tenminste mijn paspoort meenam. Tsja,
hoe doe je dat nu weer als je naar het buiten
land vertrekt?"
Gezijm
Op voorwaarde dat het schoolwerk van de
twee kinderen Joris (14) en Mieke (11) er niet
onder zou lijden, heeft Dahmen zijn gezin
meegenomen naar Mozambique. Het Rijn
lands Lyceum in Wassenaar heeft op kosten
van Amsterdam een leraar een paar uur per
week vrijgemaakt om Joris te begeleiden. I let
was de bedoeling dat de VWO scholier zijn
huiswerk via het Internet naar Wassenaar
zou sturen, maar dat blijkt in Mozambique
toch erg moeilijk. Daarom wordt nu via de
fax gecommuniceerd een kostbare affaire,
want Mozambique rekent vijftig dollar voor
de eerste drie minuten van een telefoontje.
Mieke krijgt les van haar moeder l.aima en
gebruikt materiaal van de wereldschool van
deMO-opleiding.
De familie leeft in een cocon, afgeschermd
van de harde Mozambikaanse werkelijkheid.
Alleen Bart komt door zijn werk - zijn kan
toor is een paar kilometer verderop in het
hartje van de stad, met zicht op de kust
dagelijks buiten het Macutikamp, waar de
Dahmcns wonen. Zoon Joris trekt de stad
minder. „Hij vindt de armoede en ellende te
confronterend", zegt zijn moeder. Spijt van
het besluit om met z'n allen naar Mozambi
que te gaan, hebben ze overigens geen van
Het kamp staat onder westerlingen bekend
als het 'Ikeakamp'. Jaren geleden is het opge
zet door Nederlanders, Denen en.Zweden en
het draagt inderdaad het stempel van het
Zweedse woonwarenhuis. Dit jaar wordt het
kamp, waar tot nu toe ook alleen westerlin
gen woonden Joris is 'reserve-vlaggestrij
ker' voor de Nederlandse consul die er zijn
kantoor heeft opengesteld voor Mozam
bikanen.
Het is een zwaar bewaakte enclave, van al
le gemakken voorzien. Tenminste, wanneer
de stroom niet uitvalt en er geen water is. Dat
gebeurt met regelmaat, rnaar in de stad zelf
nog vaker. „We hebben hiervoor gekozen,
omdat dit kamp de beste garantie geeft op
elektriciteit. Dat is belangrijk voor de studie
van de kinderen", verduidelijkt Bart Dah
men. Joris knikt en zet de video aan. Oma
zorgt regelmatig voor verse videobanden met
Nederlands voetbal. De Wereldomroep
brengt op zondag de uitslagen van de eretli
vie. Ook daarom is elektriciteit belangrijk.
e beste afweer tegen de zee
I zijn de duinen. Die zorgen
voor een perfect evenwicht.
dat eenmaal is verstoord heb je grote pro-
men., Aan het woord is Bart Dahmen. Vó-
jaar augustus is hij voor een jaar neerge
keken in de Mozambikaanse havenstad Bei-
De stad staat het water tot de lippen. Met
"Iderlandse hulp wordt geprobeerd om een
In te maken om Beira te redden. Maar het
lil'vijf over twaalf.
'iEr is drie jaar nodig om een masterplan te
aijken. Wanneer dat klaar is en geaccep-
i,*rd, moeten financiers worden gevonden.
e,jt kost ook weer tijd. Als je reëel denkt, ge
hort de komende tien jaar niets. Dan is de
delel ondergelopen. Dus èigenlijk zijn we te
kt. De erosie heb ik acht jaar geleden, toen
hier ook al enige tijd was, al vastgesteld.
Jen was het nog oorlog. Sindsdien is het al-
"n maar erger geworden. Het is niet vijf mi-
ken voor twaalf, maar vijf over twaalf. Dat
n0|dt overigens niet alleen hier. Langs de hele
:tit van Mozambique en de rest van Oost-
/elika is het zo. Alleen in Beira is het urgenter
kiwege de bevolkingsconcentratie".
jj Tijverschil
a is de tweede stad van Mozambique en
ns de belangrijkste havenstad van het
lelijk Afrikaanse land. Beira is overigens
alleen voor Mozambique van grote
(arde. Ook de geheel door land omsloten
lurlanden Zimbabwe en Malawi zijn voor
J transport van goederen op Beira aange-
^jzen. Vandaar dat ze tijdens de burgeroor-
eri in Mozambique militairen leverden om
cjtoegang tot Beira, waarmee ze via een weg
^spoorlijn zijn verbonden, open te houden:
«rjzogenoemde 'Beira-corridor'.
be stad ligt aan de Indische Oceaan, bij de
inding van de Pungue rivier. De kust van
*izambique bestaat uit een smalle duinenrij
|t daarachter een laaggelegen kustvlakte,
J wordt doorsneden door vele meanderen-
^riviertjes. Het getij in de monding van de
2 figüe heeft een tijverschil van bijna zes
lortter, bij springvloed komt het water tot ze-
arTJi meter boven het gemiddelde zeeniveau.
JJ3or dit tijverschil zijn er sterke eb- en
e dedstromingen voor de kust en op de rivier,
ook zoute water dringt tot 35 kilometer het
®r Inenland in, waardoor de drinkwatervoor-
5lyning wordt aangetast en het land verzilt.
rsleira heeft zusterstad Amsterdam ge
ragd om hulp bij het bestrijden van de
Bt sterosie. Een strijd om leven en dood voor
Jhavenstad die na bijna twintig jaar burger-
rlog probeert op te krabbelen. Als niet snel
I gebeurt, verdwijnt Beira in. de golven,
jt gevaar komt overigens van twee kanten
^gjiit ook de rivier, die meer ruimte wenst,
ne kbbelt aan de stad.
swtOudere mensen hebben me verteld dat de
pPjgwaterlijn vroeger tien meter voor de voet
T golfbrekers lag. Nu ligt deze nog maar
kele meters voor de voet bij dood tij. De
- Hugezen hebben vijftig jaar geleden veer-
n rijen bomen langs de kust geplaatst om
(dere erosie te voorkomen. Er zijn nog
te rijen over, en die zullen binnenkort ook
tuvelen", vertelt Dahmen.
■~i)e Wassenaarder, afgestudeerd in de kust-
ferbouw aan de TU in Delft en voormalig
Dfd van de afdeling beheer van de ge-
lente Amsterdam, schildert een somber
!Üld van de situatie in Beira. De golfbrekers
Ffoorbeeld, die al jaren geen onderhoud
Jfchen gehad, verdienen die naam nauwe-
Uit een rapport van Dahmen: '...bij hoog
-ver loopt op vele plaatsen het water achter
golfbreker langs...enkele golfbrekers zijn in
ir slechte staat en niet één is voorzien van
Beira, Mozambique. Ooit een van de
belangrijkste havensteden van zuidelijk Afrika.
De lange burgeroorlog, waaraan vier jaar
geleden een einde kwam, heeft de haven ernstig
aangetast. Zusterstad Amsterdam helpt Beira
met de wederopbouw. Belangrijkste opdracht is
het stoppen van de kust-erosie want als er niet
snel iets gebeurt verdwijnt Beira in de golven. De
Nederlandse ingenieur Bart Dahmen (47)
probeert het tij te keren. Een reportage.
MK23333!MES2i^M
Nederlandse ingenieur probeert te
redden wat er te redden valt
Bart Dahmen wijst op de slechte toestand van de beschermingsmuur langs de boulevard van Bei
ra. Een flinke storm en van de muur is niks meer over. Ook de golfbrekers (foto boven) zijn al
lang aan vervanging toe. foto's hans Jacobs
de kust-erosie te stoppen. „Ik probeer te wij
zen op de economische belangen en voorde
len. De verzilting neemt af, zodat niet meer
land ongeschikt wordt voor landbouw. Het
werk aan de kustverdediging schept arbeids
plaatsen en de opgedane kennis en ervaring
kunnen elders te gelde worden gemaakt.
Maar nog belangrijker misschien is de schade
die ontstaat als niets wordt gedaan."
Dahmen mag van de Mozambikanen nog
niet zo veel steun krijgen, via de fax staat hij
wel in verbinding met Arrtsterdam. „Als ik het
niet weet, kan ik een beroep doen op een
supportgroep daar. In wezen heb ik 18.000
ambtenaren achter me staan. Dat is een pret
tige gedachte", zegt Dahmen.
Met zijn videocamera maakt hij opnamen
van situaties waar hij niet uitkomt of waar
over hij nader advies wil. De banden gaan
dan naar Amsterdam (met een koerier, via
Zimbabwe want in Mozambique is de post
volstrekt onbetrouwbaar) zodat de deskundi
gen daar het probleem ook kunnen bekijken.
„Alleen duurt het af en toe wel erg lang voor
dat ik antwoord krijg. Dan begrijpen ze ken
nelijk niet dat mijn werk stagneert wanneer
ik geen antwoord op mijn vragen krijg", al
dus Dahmen.
„Technisch kun je alles oplossen. Naar
westerse normen is het zelfs betrekkelijk een
voudig. Je kunt voor de negen kilometer lan
ge kuststrook bij Beira miljarden kubieke me
ters zand aanvoeren om de natuurlijke hel
ling van het strand te herstellen. Hoe steiler
namelijk het strand, hoe sterker de kracht,
zeg maar de 'aanval', van de golven en des te
meer zand wordt weggehaaldverduidelijk
de ingenieur. „De aanval wordt hier nog eens
versterkt omdat de golven schuin op de kust
afkomen, waardoor ze meer zand meenemen
dan ze neerleggen vervolgt hij. „Je moet
hier weer deugdelijke golfbrekers aanbren
gen, bomen planten en de duinen afsluiten.
Ook moet wat worden gedaan aan de zand
