De verbluffende zegetocht van Zusje
Cultuur en Kunst
Nederlandse film
verspreidt
merkwaardig virus
DINSDAG 9 JANUAR11996
ID/
Anderhalve maand
geleden kon in diverse
eetgelegenheden van de
Griekse havenstad
Thessaloniki een
merkwaardigverschijnsel
worden waargenomen.
Gasten deden er verwoede
pogingen om lepels en
ander eetgerei aan hun
neus te hangen. Een
Nederlandse speelfilm,
genaamd Zusje, bleek de
verspreider van het
besmettelijke virus dat
ongetwijfeld vanaf 11
januari in vaderlandse
etablissementen dezelfde
zonderlinge tafelmanieren
tot gevolg zal hebben.
„Nederlandse films
schijnen door het publiek
altijd met extra scepsis te
worden bejegend, maar ik
geloof dat je er in het geval
van Zusje niet eens meer
bij stilstaat dat het een
Nederlandse film is."
Robert Jan Westdijk, Kim van Kooten en Clea de Koning in Thessaloniki. foto cpd
In Zusje, een film van de
buterend regisseur Robert
Jan Westdijk, speelt debu
terend actrice Kim van Kooten
de rol van een meisje dat op een
dag een zoek gewaande broer
op haar stoep aantreft. De broer
gaat haar hinderlijk volgen met
een video-camera. Het meisje
wordt geen moment rust meer
gegund en dat gaat haar gruwe
lijk de strot uithangen. Zoals
een ander dan een tong zou uit
steken in de richting van de op
dringerige cameraman, zo
hangt Kim van Kooten in een
onbewaakt moment een lepel
aan haar neus. Een magisch
moment in de film Zusje.
De truc met de lepel stamt uit
het standaardrepertoire van de
Utrechtse familie Westdijk. Tij
dens menige maaltijd werden er
dode momenten in de conver
satie mee overbrugd. Anderhalf
jaar geleden of daaromtrent
werd er gedineerd in een hoofd
stedelijk restaurant en zag Ro
bert Jan - net met een lepel op
zijn neus - ineens cineast
Rudolf van den Berg binnenko
men en zijn kant op kijken.
Lange tijd heeft Robert Jan ge
vreesd dat zijn collega de truc
met de lepel zou annexeren
voor gebruik in diens eerstvol
gende film. Maar hij kan gerust
zijn. Als deze maand Van den
Bergs psychothriller The Cold
Light Of Day in première gaat
(een week na Zusje), zullen
daarin geen lepels aan neuzen
worden gehangen.
Historie
De foto van Kim-met-lepel is
intussen historie geworden,
vooral ook omdat de film zelf
bezig is op curieuze wijze ge
schiedenis te schrijven. In de
laatste week van september had
vrijwel niemand in Nederland
gehoord van regisseur Robert
Jan Westdijk (31 jaar), produ-
cente Clea de Koning (27 jaar)
of actrice Kim van Kooten (21
jaar), noch van hun film Zusje.
Zelfs bij de diverse filmfondsen
wist men van niets, want Zusje
was geproduceerd met geld van
privé-financiers. Clea de Ko
ning: ,,Ja, dat kan dus, ook in
Nederland. Het is nu al zeker
dat de beleggers er goed geld
aan over zullen houden."
Tijdens het Nederlands Film
festival was het nog een soort
donderslag bij heldere hemel
geweest toen op de openings
avond de Prijs Van De Stad
Utrecht aan Zusje werd toege
kend. Het werd onmiddellijk de
festivalfilm die je absoluut ge
zien moest hebben. De-foto van
Kim-met-lepel dook op in alle
kranten en toen bovendien ook
het Gouden Kalf voor de beste
speelfilm van het jaar met Zusje
werd gewonnen, was de rol
prent - die nog maar door een
paar honderd Nederlanders ook
werkelijk was gezien - in publi
citair opzicht al een doorslaand
succes.
Clea de Koning herinnert zich
als het mooiste moment van
'Utrecht' de avond dat de Gou
den Kalveren-nominaties be
kend werden gemaakt: „We
hadden er drie. De naam van
Kim prijkte ineens tussen die
van Willeke van Ammelrooy en
Johanna ter Steege. En terwijl
door de meeste aanwezigen
heel zakelijk of gezapig werd ge
reageerd, konden wij onze blijd
schap niet op."
Robert Jan: ..Ik had het win
nen van de Prijs van de Stad
Utrecht al ervaren als een hoog
tepunt, want toen wist ik dat we
in elk geval zouden opvallen.
Maar met vervolgens die drie
Kalveren-nominaties, bleek dat
het dus nog gekker kon. Het
winnen van de hoofdprijs was
daarna een soort slagroom op
de taart."
Kim: ,,Ik vond het fantastisch
dat in Utrecht Renée Soutendijk
op me af kwam om me welge
meend te feliciteren met mijn
nominatie. Als tamelijk bijzon
der is me bovendien bijgeble
ven dat ik voor de avond van de
première een kamer wilde re
serveren omdat het een latertje
beloofde te worden, maar de
hotels zaten allemaal vol. Toen
hebben ze Roeland Fernhout en
mij de bruidssuite gegeven. Dat
vind ik nog steeds zo'n giller,
dat je naar de première van je
eerste film gaat en met je tegen
speler in een bruidssuite wordt
gestopt. We hebben er hevig
van genoten. Roeland had spe
ciaal een hoogtezon meege
bracht omdat hij vond dat hij
van een huwelijksreis bruin te
rug moest komen."
'Utrecht' eind september was
één groot feest voor de makers
van Zusje. Het vermoeden dat
het om wellicht niet meer ging
dan een Hollands binnenbrand
je, of een 'freak accident' zoals
Westdijk het omschrijft, werd
anderhalve maand later gelo
genstraft. Het trio toog naar
Thessaloniki, met Zusje onder
de arm. Kim, Clea en Robert Jan
werden tien dagen ontvangen
als filmsterren en smaakten de
genoegens van een vijf sterren
hotel. Ze trokken als jongste en
springerigste eregasten van het
Filmfestival veruit de meeste
aandacht in de media en in de
discotheken. Zusje werd be
kroond met de Zilveren Alexan
der en een geldprijs van 30.000
dollar. De foto van JCim-met-le-
pel dook op in alle Griekse
kranten.
Een week later was het op
nieuw raak op het Festival van
Turijn. Robert Jan Westdijks
film werd er onderscheiden met
zowel de Speciale Jury Prijs als
de Publieksprijs.
Volgens de cineast waren
Thessaloniki en Turijn twee to
taal verschillende ervaringen:
„Op het Griekse festival dolden
we met zijn drieën rond, in Ita
lië was ik alleen. Dat maakte het
voor mij al heel anders. Maar
opvallender was dat het publiek
zo verschillend reageerde. In
Thessaloniki hadden we erg
veel studenten en ander jong
volk in de zaal en werd er heel
veel gelachen. In Turijn zaten er
alleen maar bloedserieuze cine
fielen met catalogi op de knieën
aantekeningen te maken. Maar
alle voorstellingen waren uitver
kocht en Zusje kreeg er het
hardste applaus dat ik tot dus
ver heb gehoord. De film werd
er, zo leek het, meer gewaar
deerd naar het thema dan naar
zijn amusementswaarde.
Sneeuwbaleffect
Succesvolle festivalpresentaties
plegen een sneeuwbaleffect te
krijgen. Drie weken na de Zuid-
europese bekroningen van Zus
je haalde het toonaangevende
Amerikaanse vakblad Variety uit
met een klinkende recensie,
plus een kleurenfoto van Kim-
met-lepel. Voor 1996 staat Zusje
op de verlanglijsten van de fes
tivals van Angers, Gothenburg,
Istanbul, Kiev en Genève. Maar
eerst zijn nu de Nederlandse
bioscopen aan de beurt.
In Thessaloniki leken de op
richters van Grote Broer Film
werken nog ietwat beducht dat
na alle Utrechtse lof en prijzen
het publiek wel eens te hoge
verwachtingen zou kunnen
koesteren. Twee weken voor het
roulement een aanvang neemt,
blijkt men nu geruster op een
goede afloop.
Clea: „Nederlandse films
schijnen door het publiek altijd
met extra scepsis te worden be
jegend, maar ik geloof dat je er
in het geval van Zusje niet eens
meer bij stilstaat dat het een
Nederlandse film is. Er is sprake
van een leuk verhaal met ook
nog een prikkelend mysterie, er
is een spannende voïm en er is
volop humor."
Robert Jan; „Nu is gebleken
dat men de bedoelingen van
Zusje in het buitenland net zo
gemakkelijk blijkt te kunnen op
pikken als in Utrecht is gebeurd.
Nederlandse film? Dat zegt me
niets. Het is trouwens geen film
waarmee, wat sommigen schij
nen te denken, ik me heb willen
afzetten tegen de rest van de
Nederlandse cinema, als state-
over hedendaagse jongeren,
voor mensen die in de jaren ze
ventig of tachtig jong zijn ge
weest, is het allemaal net zo
herkenbaar. Ik zie mezelf zeker
niet als filmer van een nieuwe
generatie. Ik ben géén genera
tie."
Onzin
Kim: „Je hebt van die oudere ci
neasten die films maken waarin
ze dan wel eventjes zullen laten
zien hoe jongeren leven; beze
ten van seks en drugs en ner
gens echt in geïnteresseerd.
Onthullingen over de generatie
Nix. Je reinste onzin is dat. Jon
geren van nu zijn niet dommer,
luier of nihilistischer dan vorige
generaties. Wat mij speciaal be
valt aan Zusje is dat dergelijke
cliché's er niet in voorkomen.
Het is gewoon een spontane
film zonder ingewikkelde of on
oprechte bijbedoelingen. Ik kan
me sowieso in geen enkel op
zicht identificeren met de gene
ratie Nix. Zusje was nog maar
net in Utrecht gelanceerd, of ik
werd gevraagd voor een radio
panel over de verloedering van
de jeugd. Ik heb feestelijk be
dankt voor de eer. Want ik ben
helemaal niet verloederd."
Kim van Kooten
Kim van Kooten stuqg(
scenario aan de Filma
mie. Westdijk had haai£ö?
gaten gekregen tijderfh<
Utrechtse Kalveren-ga)rn'
1993 en vond dat ze g$n'r
was voor de hoofdrol )er
film die hij wilde makei
hapte niet onmiddellijk
want ze heeft geleerd j
af te houden als onbekï—
iets van haar willen varr
argwaan dat ze niet weta]
in Kim zijn geïnterefc^
maar in de dochter vaifc v
beroemde vader Kees. jcn
De aandacht die ajd.
heeft gekregen, heefthQ t
overrompeld. Op een
viewtje of twee had zi.
gehoopt, inmiddels zijth
er al een stuk of twinti
worden. Kim wil nu Pr
gaan met acteren en hef^
middels een korte film r*';
nomen met Matthijsr
Heijningen jr. Haar r-
grote filmervaring wa?Pa
Aristocats. Nu noemt z
verfilming van StendhaL
Rouge Et Le Noir,
droomproject om od
mee te kunnen
„Maar ik blijft me allel
richten op schrijven. IlJ
korte verhaaltjes vooi
boekje over Zusje en i
lekker op dreef met eet
scenario's."
Clea de Koning
Ze is afgestudeerd juris
Clea de Koning won
essay-prijs voor haar si
De Nederlandse Ei
Markt Na De Strafbaa
ling In November 1988.
vader is onderneme
kreeg een enthousiaste
cineast, genaamd Wei
op bezoek die geld voc
film nodig had. Clea we
bij gehaald en gleed
naar het vak van filmp
cente. Ook de volgend
van Robert Jan neemt
der haar hoede, maar ai
regisseurs kunnen evei
op haar interesse rekeni
Clea: „Dat Zusje wei
produceerd buiten alle i
diekanalen om, had ,t<
ken met een verlangen
vrijheid. Omdat het ee|0i
gie-debuut betrof zou hi
veel energie hebben gi
om commissies ergens j
overtuigen. We wildei
woon snel aan de slag."
„Nu Robert Jan eer
zijn naam heeft gev< n
moet het simpeler zijt
met het Filmfonds zak
doen. Omdat het boveil
een grotere produktieAi
worden, wil ik met bei<
nancieringssystemen
ken, ook weer met partii
re investeerders dus.
dies zie ik niet zo zee
subsidies maar als lenii
Het zou mijn eer te na ei
om ze niet terug te bel e
Voorlopig denk iic in elk
vier, vijf films te produc h
En als het mocht mislul
ach, dan kan ik nog
kinderen produceren
Robert Jan Westdf
Vanaf zijn vijftiende wis
bert Jan Westdijk zekei.
hij architect wilde woi
Maar hij schreef ook g
De opstellen die hij rr]
inleveren op de middel
school in Bilthoven u
feuilletons. Geboren en
gegroeid in hartje Uti
was hij in 't Hoogt et'
Rembrandt-bioscoop
aan huis. „Het malle is
altijd van film heb gehou
maar er nooit bij heb sti
staan dat die dingen wo
gemaakt, door mensen
het moment dat - ik zat
de vijfde - dit besef tol
doordrong, wist ik ook d
zo iemand wilde zijn. Ik
meteen begonnen met
per-8 en ben vervolgens
de Filmacademie gegaan
Nadien maakte hij
filmpje dat De Rode
heette en dat hij lievei
vergeten. Hij ging zich b
houden met opdrachtf
intussen schrijvend aan
je. Komende zomer denl
te beginnen aan de opna
voor zijn volgende pre
„Een schelmenroman,
twee vrienden die geen
anden nodig hebben,
ze hebben elkaar. Het za
harder worden, meer i
iets minder reflectie,
wel weer met dezelfde
mor als in Zusje. Ik he
vreselijk veel zin in."
Maar de prille roem
zijn tol: „Het is moeilijk
me te concentreren op
scenario. De nasleep vat
festivals en dan nu h(
première helpen brei
van Zusje, ik moet ze
dat ik het zwaar heb on
schat. Zit je net lekke
schrijven en - piep,
piep - valt er weer een
binnen. Uit Australië,
mand wil een band van 2
zien. Ben je meteen weei
lemaal opgewonden.
er bestaan erger mani
om van het werk te wo
gehouden."
i
Kim van Kooten en de truc met de lepel. Magisch moment uit de film Zusje.