ui Bubbeltjeswater met alcohol uit appels Smaak 3 Oliebol op oudejaars- en kool op nieuwjaarsdag aam mm VRIJDAG 29 DECEMBER 1995 REDACTIE «WIM VAN BEEK «072-5196258 Oud en nieuw Oudejaarsavond met oliebollen, appelflappen en champagne zijn bij ons onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar hoe zit dat in ande ren landen? Welke gewoontes of tradities hou den zij erop na? Een kleine belronde leverde een aantal verrassende reacties op. Zo eten de Italianen op oudejaarsavond steevast 'zampo ne'een kalfspoot gevuld met diverse vlees soorten of spaghetti d la vongole (verse schel pen). Rond de klok van twaalf komt de 'panattone', geserveerd in grote ronde trom mels of dozen, op tafel. Deze Italiaanse tul band wordt geserveerd met een glas mousse rende wijn of champagne. Grieken kaarten de hele avond", vertrouwde George loannides mij toe, die, hoewel hij al ja ren in Nederland woont, de traditie hoog houdt. Rond middernacht serveert de vrouw des huizes 'vasilopita', een stevige taart met noten waarin een muntstuk is meegebakken. Na de twaalfde klokslag wordt de taart aange sneden en is het eerste stuk voor God, het tweede stuk voor Maria en het derde stuk voor de oudste aanwezige en zo verder. Wie het stuk taart met de munt heeft kan in het nieu we jaar rekenen op een portie extra geluk. Spanjaarden houden het bij druiven. Zodra de klok om 12 uur één maal slaat wordt er een druif gegeten. Bij de tweede slag de tweede. En dat gaat zo door tot de twaalfde slag. Verder eten ze voornamelijk kleine hartige hapjes, af gewisseld met zoetigheden als 'turon', een soort noga, 'mazapdn, te vergelijken met mar sepein en 'polvorones' wat zoiets is als zandge- bak. En uiteraard vloeit ook hier de drank, waaronder Spaanse champagne of'cidra', een zoetige mousserende appelwijn, rijkelijk. Onze Duitse buren eten op oudejaarsavond, Sylvester, het liefst 'Karpfen'oftewel karper, hetzij gebakken of gepocheerd. „En wie niet van vis houdt, eet wild", aldus een woordvoer der van het Duitse Verkeersbureau. „In plaats van oliebollen eten wij, hoe kan het ook an ders, Berliner bollen, gevuld met jam waarbij sekt of champagne wordt geschonken. „En op nieuwjaarsochtend verzorgt degene die het eerst ontwaakt het zogenaamde 'Katerfrüh- stück', waarna de dag verder langzaam op gang komt", zo voegt hij er met een glimlach aan toe. De Oostenrijkers eten, net als de Duitsers, in plaats van oliebollen een soort Berliner bol. 'Krapfenopz'n Oostenrijks', zegt PR-dame Hedy Gout van het Oostenrijks Verkeersbu reau. De met poedersuiker bestrooide Krapfen zijn gevuld met vanille-crème of abrikozen jam. Verder worden van biscuitdeeg geluks koekjes in de vorm van een vis gebakken. En op het platteland worden net als bij de Grieken tulbanden gebakken waarin bij voorbeeld een ringetje of een klavertje-vier-be- del wordt verstopt. De gelukkige vinder kan zich in het nieu we jüar extra gelukkig prijzen. Daarnaast, vertrouwde Hedy Gout me toe, houden met name de Oostenrijkers in de win tersportgebieden er wel een heel vreemde ge woonte op na. Nadat de klok twaalf keer heeft geslagen wordt een in de sneeuw gewassen varkentje binnengebracht. De aanwezigen mogen het arme dier zacht porren. Het is de bedoeling dat het dier gaat knorren. Echter niet één keer, maar twaalf keer want pas dan brengt het echt geluk. Ik wens u een prettige jaarwisselingen laten wij het maar bij de oliebollen en appelflappen houden. JOHN BEEREN, eigenaar van de Bokkedoorns, een met twee Michelin- sterren gedecoreerd restaurant in de duinen van Bloemendaal. Als je niet beter wist zou je denken dat het champagne is. De fles ziet er net zo uit, de drank is strogeel en er borrelen voortdurend belletjes in omhoog. Er zullen er zondagavond weer ettelijke duizenden worden opengerukt, want voor wie belletjes water met een smaak wil en het ver schil nauwelijks kent tussen cham pagne, champenoise, de Spaanse va riant cava, codorniu of freixenet of de Duitse sekt en andere mousserend alcoholisch bubbeltjeswater is het grote verschil alleen de prijs. Kenners kiezen de echte, maar cider (niet van druiven gemaakt, maar van appels) is best een acceptabel alternatief. Lang geleden ontdekte men dat ap pelsap, maar ook het sap van andere vruchten, kon gisten en dat er dan een alcoholhoudende, bedwelmende drank ontstond. 'Sicera' werd het drankje genoemd. Niet uit alle appels kan cider worden gemaakt. Vreemd genoeg lukt het vooral met appels uit westelijke landstreken. Niettemin lenen Neder landse appels zich er minder toe, hoewel we toch op de westrand van Europa liggen. Maar in het westen van Frankrijk, in het noordwesten van Spanje, in het westen van Enge land en nog verder naar het westen, in de Verenigde Staten, maken appel- boeren uitstekende cider. En ze sto ken er daar, net als de Fransen, sterke drank van. Vooral het Franse Bretagne en Nor- mandië staan bekend als ciderland. De grillig betakte appelboompjes die Appelcider, frambozencider en cider van litchi. FOTO STUDIO WICK NATZIJL hier groeien dragen schrompelige vruchten die zo zuur en bitter zijn dat geen mens ze begeert en die ook niet lekker zijn om te stoven. Na de pluk blijven de appeltjes een paar dagen op het land liggen en dan draait men er pulp van en perst ze uit. Helemaal vanzelf, zonder toevoeging van hulpstoffen, komt in de appelsap een gisting op gang. Deze natuurlijke gisting laat men ongeveer een maand duren. Dan zijn rond vijf procent al cohol en enig koolzuur ontstaan, zo dat de drank licht mousserend is, net als champagne. Zo eenvoudig als hier beschreven gaat het vanzelfsprekend niet. Sap van verschillende zoete, wrange en zure appelrassen moet zorgvuldig worden gemengd. Soms gaat er wat peresap doorheen. De drank wordt gefilterd om alle troebeling te laten verdwijnen. Soms wordt de cider ge pasteuriseerd. Soms voegt men bij het bottelen extra koolzuur toe. En ook water wordt wel toegevoegd. Zuivere Franse cider, zonder water dus, heet 'pur jus'. Cider wordt in verschillende smaken gemaakt, 'sec' is droog, 'demi-sec' halfdroog, 'brut' smaakt bijzonder strak. Cider met minder alcohol, zo'n drie procent, heet in Frankrijk 'cidre doux'. De al lerbeste Franse cider is 'cidre bou- ché'. Die heeft in de fles, onder de kurk, zijn geuren en belletjes ontwik keld. Maar helaas maakt men tegen woordig de meeste cider in fabrieken zodat het een naamloos en karakter loos drankje is geworden dat vooral op kinderpartijtjes vloeit. In de vorige eeuw, en in het begin van deze, dronken Fransen wel drie maal zoveel cider als bier. Nu is Fran se cider een marginaal drankje ge worden. Ook in Engeland was des tijds cider veel populairder dan te genwoordig. Landarbeiders kregen een deel van hun loon zelfs in cider betaald. En in de Amerikaanse 'apple states' zoals Massachusetts maakten de eerste, vooral uit Engeland en Frankrijk afkomstige kolonisten veel cider terwijl ze daar de nog altijd we reldberoemde handappels Golden Delicious en Jonathan ontwikkelden. De manier waarop men in Amerika uit cider applejack stookt, verschilt dan ook niet veel van de Franse me thode om calvados te maken. De oliebol, ook wel smeerbol ge noemd, hoort bij oudejaarsavond. Maar typisch Nederlands is cfie olie bol niet, want alle ingrediënten die er voor v/orden gebruikt zijn van origine niet-Nederlands. Smoutbollen of oliekoecken, die ook met name in de cember worden gegeten, zijn weer wel typisch Hollands, want die wor den al genoemd in recepten uit de 17de eeuw. Zo is het bakken in olie ook al geen Nederlandse gewoonte, evenals de ingrediënten als krenten, rozijnen en sukade die hier niet vandaan komen. Ze komen uit de landen rond de Mid- delandse Zee. En wie receptenboe ken uit die landen bestudeert haalt daar vergelijkbare deeghapjes uit met als herkomst Griekenland, Egypte, Spanje en Libanon. Er zijn weinig gegegevens bekend over culinaire gebruiken op nieuw jaarsdag. Tot de tradities in deze eeuw behoren het eten van kool met aardappelen en een stukje vlees. Dit eenvoudige typisch Hollandse ge recht scoorde in het begin van deze eeuw vooral in het oosten van Neder land erg goed. Rode kool was favoriet op de eerste dag van het nieuwe jaar, maar ook de witte kool, die ingezou ten was weggezet was populair. Maar ook in zout gezette andere groenten waren populair. Met name zoute snijbonen of een combinatie met witte bonen werden op nieuwjaars dag gegeten. Op zout gezette groen- Kool werd traditioneel op nieuwjaarsdag gegeten. ten (sla, andijvie, snij- en sperziebo nen. witte kool) dienden na de oogst een maand of vier op pekel te blijven en de start van een nieuw jaar was een prachtige aanleiding om de eer ste gezouten groenten van de afgelo pen zomer aan te spreken. Er bestond ook een soort bijgeloof op nieuwjaarsdag. Wie het haardvuur op nieuwjaarsdag liet uitgaan, zou het verdere jaar onder een slecht ge sternte leven. En wie op nieuwjaars dag zonder eten en drinken kwam te zitten kon er op rekenen dat het een heel arm jaar zou worden. Om dat te voorkomen werd op oudejaarsavond altijd een slokje van de oudejaarswijn voor nieuwjaarsdag bewaard, om er het nieuwe jaar zeker van te zijn dat eten en drinken dat jaar in ruime ma te aanwezig zouden blijven. Driekoningen (Caspar, Melchior en Balthasar) was ooit het einde van de oudejaarsviering. Op de avond van Driekoningen, werd het konings brood aangesneden en werden pan nekoeken en wafels gebakken en ge geten. En vanuit die traditie zou het tegenwoordige gebruik van het bak ken van oliebollen zijn voortgeko men. Wie het vanaf januari met eten en drinken wat rustiger aan wil doen in het kader van de heilige voornemens kan zonder problemen gedurende een korte periode terugvallen op een dieet waarin het offerbrood lang een belangrijke rol heeft gespeeld. Dat di eet kreeg dan ook de naam brooddi- eet, of brood-wisseldieet dat heel lang, overigens met wisselened suc ces door de groep veelvraten in de maand januari werd toegepast. Sint Antonius, in 't Spaans San An ton, heeft door de eeuwen heen in de harten van veel Spanjaarden nog al tijd een speciaal plekje. Zijn naam is vooral bekend door de beroemde stoofpot die naar hem is vernoemd en kort na nieuwjaarsdag wordt ge geten: de Olla de San Anton. Het bij zondere van die stoofpot is dat er veel groenten in zijn verwerkt die al lemaal dank zij Columbus, na de ont dekking van de Nieuwe Wereld in 1492, naar Europa zijn gehaald. H T W R DOOR HANS VAN ES Na de zeer zachte maand oktober zag het er naar uit, dat het jaar 1995 qua warmteproduktie een topjaar zou worden. Het koude win terweer van de afgelopen maand heeft niet kunnnen verhinderen datjg 1995 als zeer warm de geschiedenis in zal gaan, maar met een tem-jg' peratuurafwijking van ca. +1.2 graden valt dit jaar buiten de prijzen. Niettemin heeft 1995 veel extreem weer opgeleverd. Het begon al g meteen in de eerste week van januari, toen we werden getracteerd of een ouderwets sneeuwwintertje. Op 7 januari lag er in onze regio 5 tot 8 cm; een hoeveelheid die er j wezen mocht na een reeks sneeuwarme winters. Vervolgens werd West-Europa wekenlang het speelterrein van zeer actieve oceaande- presssies. De overvloedige regenval die daarmee verbonden was zoq -j de, in combinatie met sterke dooi in berggebieden, voor een bijna- ramp in het rivierengebied. De lente ging vrij onopvallend voorbij; ee vroege zomer zoals dat gebruikelijk was in de voorgaande jaren zat e dit jaar niet in. De zomer startte teleurstellend maar barstte na enkele koude juniwe ken in volle hevigheid los. De maanden juli en augustus waren als di de warmste uit de met instrumenten vastgelegde weergeschiedenis (sinds 1706). Verdere hoogtepunten: een recordlange droogte perio-y de (28 dagen in De Bilt) en een officiële hittegolf. De herfst startte koel en buiig; september leverde geen nazomer- warmte meer op. Die kwam er alnog in oktober; een prachtige zon overgoten en droge maand. November liet grote tegenstelllingen ziei De winter deelde al ferme tikken uit met wat sneeuw een koude vors nachten. Op andere dagen heerste de zon en werd nog 15 graden be reikt. De herfst ging voorbij zonder een enkele najaarsstorm. De vier graden te koude december voegt zich bij de sub-toppers onder de wintermanden van deze eeuw. Tot de jaarwisseling blijft het winters met meest lichte tot matige vorst. Door de aantrekkende oost- tot zuidoosten wind wordt de kou doordringender. Langzaam naderende oceaanlucht kan in de loop v; het weekeinde voor wat sneeuw of ijzel zorgen. Of de dooi uiteindelij doorzet is zeer de vraag. KNMI Weersvooruitzicht Geldig tot en met vrijdag. Noorwegen: Vooral langs de westkust sneeuwbuien. Landin waarts flinke opklaringen en overwegend droog. Overdag langs de kust lichte, in het binnenland matige tot strenge vorst. Zweden: Wolkenvelden maar van daag in het midden en zui den flinke opklaringen. Op de meeste plaatsen droog. In het midden en zuiden overdag lichte of matige vorst; in het noorden maxi ma rond -20 graden Denemarken: Flinke opklaringen. Vooral langs de kusten kans op een sneeuwbui. Overdag enkele graden vorst. Engeland, Schotland, Wales en Ierland: Perioden met zon.In Ier land en zuid-Engeland meer bewolking en een toenemende kans op neerslag. In Schotland ook wolkenvelden en moge lijk af en toe sneeuw. Een stormachtige oostenwind, met name in Ierland en zuidwest-Engeland.Middagtemperatuur rond het vriespunt;in Ierland hier en daar rond+5 graden. België en Luxemburg: Perioden met zon maar van het zuiden uit geleidelijk meer bewolking, morgen later op de dag mogelijk gevolgd door ijzel of sneeuw. Koud met een stevige oostenwind en overdag lichte vorst. Noord- en Midden-Frankrijk: Wolkenvelden en van het zuiden uit een toenemende kans op ijzel of sneeuw, la ter ook regen. In het uiterste noorden eerst nog wat zon en pas morgen in de loop van de dag neerslag. Een stevige koude zuidoostelijke wind en vandaag op de meeste plaatsen overdag nog lich te vorst. Morgen van zuiden uit iets ho gere maxima. Portugal: Aanhoudend onbestendig met opnieuw flink wat regen, mogelijk ook onweer. Aan de westkust van tijd tot tijd veel wind. Middagtemperatuur vandaag rond 17 graden, morgen net iets lager. Madeira: Wolkenvelden en mogelijk regen. Maxi ma ongeveer 21 graden. Spanje: Wisselvallig met tamelijk veel bewolking van tijd tot tijd buiige regen, misschien met onweer. Aan de westflank van de Sierra Nevada en in Galjcië plaatselijk veel neerslag. Langs Costa's in het zui den en oosten geregeld zon en veelal droog. Tamelijk veel wind. Maxima tus sen 10 en 15 graden, aan de kusten in het zuiden en oosten tegen de 20. Canarische Eilanden: Perioden met zon, in het noorden ook enkele wolkenvelden. Waarschijnlijk droog. Middagtemperatuur rond 23 gra- Marokko: Westkust-, wolkenvelden en vooral in het noorden af en toe buiige regen, mis schien met onweer. In het zuiden meer zon. Morgen in het noorden veel wind. Middagtemperatuur rond 20 graden. Tunesië: Wisselend bewolkt en kans op een bui, ook met onweer. Middagtemperatuur ongeveer 20 graden. Zuid-Frankrijk: Veel bewolking en van tijd tot tijd regen, langs de kust van de Atlantische Oceaan misschien onweer. In de wat hogere ge bieden plaatselijk veel neerslag en op de toppen van het Centraal Massief en in de Franse Alpen hier en daar flink wat sneeuw. In het zuidoosten morgen veel wind. Middagtemperatuur uiteenlopend van een graad of 5 bij Clermont-Ferrand tot 17 graden in de buurt van Biarritz, aan de voet van de Pyreneeën. Mallorca en Ibiza: Half tot zwaar bewolkt en vooral morgen kans op enkele buien, misschien met onweer. Morgen ook veel wind. Maxima ongeveer 17 graden. Italië: Wisselvallig met tamelijk veel bewolking en af en toe regen of buien, in het noor den in de bergen tot in de meeste dalen sneeuw. In het uiterste zuiden wat dro ger en meer zon. Maxima in het noorden iets boven het vriespunt; elders uiteen lopend van 8 graden in Toscane tot 17 op Sicilië. Corsica en Sardinië: Wisselvallig en vooral morgen kans op buien en veel wind. Vandaag maxima ongeveer 14 graden; morgen een graad je warmer. Malta; Af en toe zon en kans op een bui. Mid dagtemperatuur ongeveer 17 graden. Griekenland en Kreta: Tamelijk wisselvallig en bewolkt met van tijd tot tijd regen, in het westen plaatse lijk veel. In het zuiden en op Kreta min der nat en misschien wat zon. Lichte da ling van temperatuur; morgen maxima van 8 graden in het noorden tot 15 op Kreta. Turkije en Cyprus: Wisselvallig met van tijd tot tijd buien. In het zuidoosten en op Cyprus droger en eerst nog meer zon. Maxima meest rond 16 graden maar later van het noor den uit daling van temperatuur. Duitsland: In het noorden perioden met zon, drc en koud met overdag meest lichte vor In het zuiden en midden geleide meer bewolking en een toenemer kans op sneeuw of ijzel, later gevo>> door regen. Vandaag nog meest mat vorst, morgen van het zuidwesten stijging van temperatuur. Zwitserland: In het algemeen veel bewolking en toenemende kans op sneeuw; later ir dalen in het westen ook regen. Maxi eerst rond het vriespunt; morgen westen iets hoger. Oostenrijk: Van het westen uit meer bewolking een toenemende kans op af en sneeuw. In het oosten overwegend droog en eerst wat zon. Overdag lichtf i matige vorst. Polen: Wolkenvelden, afgewisseld door de en vrijwel overal droog. Mogelijk hier daar mist. Overdag matige, soms strenge vorst. Tsjechië en Slowakije: Nu en dan zon en droog. Plaatse mist. Vooral in Tsjechië een stevige tenwind. Overdag meest matige vorst Hongarije: Wolkenvelden maar ook nu en dan Misschien hier en daar mist. Vrij overal droog. Maxima rond -6 graden. ZATERDAG 30 DECEMBER 1995 Zon- en maanstanden Zon op 08.49 Zon onder 16 Maan op 12.56 Maanonder02 Waterstand IJmuiden Katwijk Hoog 10.16 «22.56 23.49 Laag 05.54 18.21 05.35 Weerrapporten 29 december 07 u Amsterdam onbew. Eindhoven Den Helder Rotterdam Twente Vlissmgen Maastricht Aberdeen Barcelona Berlijn Boedapest Dubli Helsinki Innsbruck Istanbul Klagenfurt Kopenhagen Las Palmas Luxemburg Casablanca halt bew. Johannesburg onbew Los Angeles half bew New Orieans onbew. New York onbew. Tel Aviv onbew. Tokyo onbew OPGAVE KRUISWOORDRAADSEL Horizontaal: I. vuisthamer; 5. pijnlijke gewrichtsaandoe ning; 9. brandgang; 10. uitroep van schrik; II. bedrijfsvorm; 13. bloem; 15. samarium; 16. wolpluisje; 18. kledingstuk; 19. plaats in de Ardennen; 20. Iichaamsslagader; 22. druppel oogvocht; 24. jongensnaam; 26. vul kaan; 27. verbindingsstuk; 29. giftige spin; 31. halsbont; 33. bewijsstuk; 36. kleur; 38. koningszoon; 40. werpspies; 41. strafwerk tuig; 42. schaakterm; 44. vod; 45. item; 46. vent; 48. deel van een Franse ontkenning; 49. afgemat; 50. koordans; 52. bloem; 53. soort schaatsen. Verticaal: 1. geliefde; 2. karaat; 3. tijdperk; 4. Iimondadesiroop; 5. ijzeroxyde; 6. lof; 7. bolgewas; 8. jaarboekje; 12. pro; 14. bevestiging; 15. duo; 17. kort durende vakbondsactie; 19. kunstmaan; 21. voorzetsel; 23. muzieknoot; 25. meerstemmig zangstuk; 27. werkruimte; 28. bevel; 30. groente; 32. visje; 34. bouwval; 35. voegwoord; 36. langspeel plaat; 37. jongensnaam; 39. kaarsvet; 40. zeezwaluw; 43. slee; 46. herkauwer; 47. pausennaam; 49. meterton; 51. ingenieur. OPLOSSING rommel k-b-f-i-i amorf—e-e a—u—enter klier-j-e 1sein hollen o-oe finaal s PA// ev/NMEM ZE WEEP CE EuttPACVP, 4HV W/fV/VEA/ ZE WEEP. DE WEPEUXCEP, DAM WfrSA/E/V ZE WEEP VAM /EPLAA/D, DAM. TOM POES Tom Poes en het Lemland Heer Bommel vervolgde zijn tocht. De sneeuw lag hoog en de wind blies schraal onder zijn kapje, zodat hij al spoedig erg verkleumd raakte. Het denkbeeld om goede daden te gaan doen raakte dan ook op de achter grond. „Hoe kan men licht en warmte verspreiden, wanneer men zelf door de koude bevangen is?" zo vroeg heer Ollie zich af, terwijl hij remde voor de Kleine Club. Hij schudde het hoofd en stapte met stijve benen uit zijn voer tuig. „Dat is, zelfs voor een een heer, teveel gevraagd", besloot hij. „En ten slotte heb ik al goed gedaan aan die arme zwerver die ik zo gastvrij ont haald heb. Niemand zal mij kwalijk kunnen nemen wanneer ik nu ook eens aan mezelf denk." Met deze ge dachte betrad hij het gebouw en richtte zijn schreden naar de conver satiezaal. Daar zaten de burgemeester en de ambtenaar Dorknoper bij de warme haard en voerden een ernstig gesprek. „Het zijn vreemde elemen ten", sprak de eerste. „Ik weet niet waar ze vandaan komen en wat ze willen. Maar ze deugen niet, dat heb ik in de krant gelezen." „Ja, ja", zei de beambte. „Dan zal het wel waar zijn. Trouwens, de overheid bevestigt het. Tegen deze dakloze zwervers moet streng worden opgetreden!" Heer Bommel hoorde deze laatste woorden bij het binnenkomen en plotseling werd er een mooi plan in hem geboren. „Ho, wacht even", riep hij uit. „Ik weet iets beters dan streng optreden in dit jaargetijde. Wij moe ten eens aan anderen denken en een zonnetje verspreiden en zo. Laten we een tehuis stichten voor dakloze zwervers; een soort Olivier B. Bom melhuis!" Er viel een diepe stilte, die ten slotte verbroken werd door de heer Dickerdack. „Een tehuis?" vroeg hij geschokt. „Voor lemmings? Dat nooit!" HEINZ

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1995 | | pagina 6