Manusama: Leider voor kalme dagen
Van Oud op
Nieuw gesloten.
Feiten &Meningen
Lubbers'
waarheid
is anders
'Serviërs en Kroaten: Het zijn
allemaal schatjes
VRIJDAG 29 DECEMBER 1995
NIEUWSANALYSE
Ruud Lubbers maakte enkele rare bokke-
sprongen in zijn laatste jaar als premier van
Nederland. Hij viel zijn kroonprins Elco
Brinkman openlijk af. Want deze was vol
gens hem verantwoordelijk voor de val in
kiezersgunst en dat bezorgde Lubbers 'sla
peloze nachten'. Hij roemde Kok als toe
komstig premier en stemde demonstratief
voor de nummer drie op de CDA-lijst: Ernst
Hirsch Ballin. Het CDA verloor bij de ver
kiezingen in mei 1994 twintig zetels, nog
dezelfde avond stel
de Lubbers zich ver
geefs kandidaat voor
de Europese Com
missie.
„Hij had als het
ware op een balkon
moeten gaan staan
om zichzelf te zien
opereren zodat hij
had kunnen zeggen:
'Ruud dat moet je
toch anders doen'.
Dat zat er niet meer
in. Afschuwelijk zo'n
einde", zei de voor
malige hoofddirecteur van de Rijksvoorlich
tingsdienst, Hans van der Voet, vorige week
in dagblad Trouw.
Een veelzeggende uitspraak van een,
voormalige, vertrouweling van Lubbers.
Geen wonder dat de ex-premier als door
een wesp gestoken reageerde, en in hetzelf
de dagblad enkele „misverstanden" recht
zette. Want als iemand het waagt Lubbers'
handelwijze of uitspraken malicieus uit te
leggen, zit de voormalige CDA-leider bo
venop de kast. Dan is hij gekrenkt, en zoekt
de openbaarheid.
Ook in zijn nadagen als premier had hij
daar een handje van. Hij reed Brinkman
openlijk in de wielen, maar hield pertinent
vol het beste met hem voor te hebben. Ie
dereen wist beter. Al was de kritiek op
Brinkman terecht, erg tactisch was het niet
om de verdeeldheid zo te etaleren. Lubbers
kon psychologisch geen afscheid nemen
van de macht, zo was de veelgehoorde ana
lyse. Maar er werd ook gespeculeerd dat.
Lubbers daadwerkelijk de achterdeur van
het Torentje voor zichzelf wilde openhou
den.
Duidelijk was in ieder geval dat Lubbers
spijt had als haren op zijn hoofd dat hij
Brinkman als toekomstig partijleider had
aangewezen. In het boek De Stranding van
Marcel Metze werd dit jaar alles nog eens
tot in de finesses uit de doeken gedaan:
Lubbers wilde per se dat Brinkman zich zou
terugtrekken om plaats te maken .voor
Deelman of Van Rooy. Andriessen of Kooij-"
mans werden als kandidaat-premiers naar
voren geschoven. Brinkman weigerde. Fei
ten die deze week door Lubbers zijn beves
tigd.
De openlijke machtsstrijd tussen Lubbers
en Brinkman en de enorme verwarring en
chaos in de top die daardoor ontstond,
hebben mede een rol gespeeld bij de afgang
van het CDA. Daarnaast waren er wat meer
structurele oorzaken, het harde standpunt
over de bevriezing van de AOW, de weinig
aansprekende kandidaten op de lijst, de
ontkerkelijking, het gebrek aan inhoudelijke
discussie, en de Arscop-affaire rond Brink
man. De schuld eenzijdig bij Brinkman leg
gen en het eigen blazoen schoonpraten,
zoals Lubbers neigt te doen, gaat veel te ver.
Datzelfde geldt voor de beschuldiging
van Lubbers dat de ambitie van Brinkman
om premier te worden de vorming van een
centrum rechts kabinet met WD en D66
heeft verhinderd. Paars zou mede tot stand
zijn gekomen ómdat Brinkman minister
president wilde worden en dat zag de WD
volgens Lubbers niet zitten.
Hiermee lijkt Lubbers zich op het pad
van de geschiedvervalsing te begeven. Na
tuurlijk heeft iedereen zijn eigen visie op de
werkelijkheid, maar deze wijkt wel heel
sterk af van de actualiteit in die dagen en de
visie van de hoofdrolspelers uit de kabinets
formatie. Want hoe ging het ook alweer in
de lange hete zomer van 1994? Na een eer
ste mislukte poging om een paars kabinet
te vormen, belandde de formatie in een im
passe. Brinkman blokkeerde onmiddellijk
een centrum-links kabinet (PvdA, CDA,
D66), D66 blokkeerde centrum-rechts
(CDA, WD, D66).
Kok, leider van de grootste fractie PvdA,
werd benoemd als informateur met de op
dracht een concept-regeerakkoord te ma
ken. Een concept waarin alle vier de partij
en zich vervolgens in grote lijnen konden
vinden. De kans op een centrum-rechts ka
binet werd daarmee klein. Kok was immers
informateur. Bovendien gaf Brinkman on
der druk van fractieleden en vooral het par
tijbestuur in de persoon van Lodders zijn
blokkade tegen centrum-links op. Kok
moest uiteindelijk kiezen tussen CDA (cen
trum-links) en WD (paars). Hij koos voor
de WD.
Bolkestein memoreerde later dat het een
dubbeltje op zijn kant was: „Ik dacht: Dit
lukt niet. Kok kiest voor Brinkman." Kok
koos echter voor paars, omdat hij het in
verwarring verkerende CDA niet stabiel ge
noeg vond en de WD hem 'meer ruimte'
had geboden. Ook de afkeer van D66 voor
iets anders dan paars was van belang.
Er is geen enkel bewijs dat Brinkmans po
litieke ambitie een rol heeft gespeeld. Wel is
duidelijk dat de voormalige CDA-fractie-
voorzitter het machtsspel niet behendig
heeft gespeeld, met zijn blokkade en hin
demissen. Brinkman heeft zijn consequen
ties getrokken en is afgetreden. En Lubbers?
Er is maar een conclusie mogelijk: Ook nu
maakt hij nog wel eens rare bokkesprongen.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
'Op de Molukken gaat de maan mooier onder dan in Nederland'
Voor iedereen heette hij altijd 'ingenieur Manusama'. Johannes Alvarez Manusama (85) dwong
bij iedereen respect af, in Molukse kringen, maar evenzeer bij het Nederlandse volk en zijn rege
ringsleiders. Hij was een man met twee gezichten, goed van de tongriem gesneden. Bij de kepala
negara, de hoogste leider, gingen zachtmoedigheid en onverzettelijkheid altijd hand in hand. En
in zijn uitspraken was er nooit twijfel over dat ene grote ideaal, de RMS (Republik Maluku Sela
tan), de Republiek der Vrije Molukken.
Meer dan een half leven gaf de
man aan zijn ideaal. Wie aan
hem voorbij liep op straat
merkte niets, maar in gesprek
met hem en op momenten vol
spanning was Manusama een
echte leider. In Nederland,
maar ook elders in de wereld
werd zijn naam bekend tijdens
de gijzelingen van 1975 in Wijs
ter en in 1977 bij De Punt.
Vooral de jonge Molukkers wa
ren het wachten beu, de belofte
van tijdelijkheid gedaan bij de
verscheping van hun ouders
naar Nederland, was te vaak ge
broken. Maar evenzeer richtte
zich de woede van de jongeren
tegen het establishment van de
Zuidmolukse leiders.
En daar schuilt ook de tragiek
van Manusama's leven in. Na
de executie van RMS-president
dr. Chris Soumokil op 12 april
1966 kreeg ir. Johannes Alvarez
het heft in handen en vormde
hij de regering in ballingschap.
Tot aan de eerste gijzeling bleef
zijn positie onaangetast. Al wil
den velen in de Molukse ge
meenschap dat hij zich duidelij
ker als president manifesteerde.
Met meer praal en een verdra
gende stem. Maar daar was de-,
ze zacht pratende, alleen van
binnen gloeiende bewoner uit
Capelle aan den IJssel de man
niet voor. Bij de ontknoping van
de eerste gijzeling speelde Ma
nusama een dominante rol. Bij
de tweede gijzeling keek hij al
leen van afstand toe, omdat hij
wist dat die gijzeling mede te
gen hem was gericht. Zijn posi
tie was ondergraven, het leider
schap in alle facetten stond ter
discussie en het wachten op de
verwezenlijking van het oude
ideaal duurde de jongeren te
lang. En toen kwam ook het ou
de zeer naar boven van een
man, die in zekere zin nooit 'de
echte Molukker' was worden.
Hij werd op Borneo geboren uit
Molukse ouders, maar leefde
meer volgens de waarden en
normen van het Hollandse ge-
Manusama temidden van zijn geüniformeerde begeleiders tijdens de herdenking van de Republiek der Zuid
Molukken in 1992. archieffoto anp tousaintkluiters
zag. De driekleur was hem en
alle Molukkers heilig. Hij ging in
Bandoeng op Java naar school,
na de HBS volgde de Techni
sche Hogeschool. Pas in 1936,
op Makassar, leerde hij het ide
aal van de vrije Molukken ken
nen. Toen hij in 1952 naar Ne
derland kwam, kreeg hij eerst
een spreekverbod, dat enkele
jaren later werd opgeheven. Van
1952 tot 1966, bij de dood van
Soumokil, woedde het verzet
van de Molukkers tegen het
centrale gezag in Jakarta. En in
Een door hemzelf gesigneerde
foto van ingenieur Manusama
in 1954. RCHIEFFOTO
Nederland groeide Johannes Al
varez op kalme wijze uit tot de
kepala negara, de leider. Maar
de man die grappen in het Mo
luks niet kon volgen omdat hij
de taal niet goed beheerste, was
een leider voor kalme dagen.
Toen het begon te gisten - het
Indonesische consulaat in Am
sterdam, Wijster, Boven-Smilde,
De Punt en Assen - ging zijn
zachtmoedigheid verloren in de
explosies van geweld. „Ik ben
geen man die aan de weg tim
mert, geen man om grote pers
conferentie te houden, geen
schreeuwer, maar een leraar",
zei Manusama.
En leraar wiskunde bleef hij tot
de eerste gijzeling. Hij vond dat
hij van God een opdracht had
gekregen, zijn vluchttocht per
bootje destijds van Ceram naar
Nieuw-Guinea had vol duiding
gezeten. Wat hem vooral ken
merkte, was zijn geduld. Ge
duld, dat velen'onder de 70.000
Molukkers niet konden opbren
gen. En toen hem bij de tweede
gijzeling werd gevraagd wat hij
ging doen, antwoordde de be
schaafde, zachte man: „Ik ben
niet verantwoordelijk voor wat
de jongeren doen."
Dat was hij wel,.alleen al omdat
hij in al die jaren na de groot
scheepse overtocht van de Mo
lukkers naar Nederland, de lei
der was. In 1991 werd hij als
RMS-president opgevold door
dr. Frits Tutuhatunewa. Na de
dood van zijn vrouw leefde Jiij
stil en onopgemerkt in Capelle.
Stil maar altijd met die grote
vlam in zijn hart voor de Moluk
ken. „Waar de maan mooier
ondergaat, dan in Nederland",
zoals ir. Manusama ooit zei.
DEN HAAG THOM OLINK
De korte wandeling door wat ooit het
centrum van Vukovar was, is beklem
mend. Temidden van de ruïnes van het
in 1991 vrijwel geheel met de grond ge
lijk gemaakte stadje wemelt het van
zwaar bewapende soldaten die ons
groepje weinig vriendelijke blikken toe
werpen. VN-woordviterder Douglas Co-
ffman heeft ons, een Nederlandse en
twee Duitse journalisten, tevoren ge
waarschuwd. „Blijf bij elkaar in de
buurt en maak vooral geen foto's van
soldaten die daar zichtbaar geen prijs
opstellen."
Voor de zekerheid hebben de lokale
Servische autoriteiten twee met Kalasj-
nikovs bewapende politieagenten met
ons meegestuurd. Die waken niet alleen
over onze veiligheid, maar zorgen er
voor dat we niet stiekem in een onbe
waakt ogenblik militaire installaties fo
tograferen.
De spanning in Vukovar is te snijden.
Het negen eeuwen oude stadje is sinds
eind 1991 in handen van de Krajina-
Serviërs, die Vukovar na een maanden
lang, verschrikkelijk beleg 'bevrijdden'.
De meedogenloze slag om Vukovar ging
gepaard met de ergst denkbare gruwe
len tegen de burgerbevolking die voor
de oorlog voor de helft uit Kroaten be
stond. De Kroaten zijn gevlucht, voor zo
ver ze niet tijdens de maandenlange ar
tillerie-bombardementen zijn omgeko
men of bij de 'bevrijding' vermoord.
Vukovar is nu vrijwel honderd procent
Servisch.
De gruwelijke slachting en de vrijwel to
tale verwoesting van wat ooit een van
de fraaiste Donaustadjes geweest moet
zijn, is met terugwerkende kracht zo
mogeljk nog zinlozer geworden dan die
al was. Volgens het zogenaamde ver
drag van Erdut dat enkele dagen voor
het vredesakkoord van Dayton werd ge
sloten, moeten de Kroatische Serviërs
Vukovar en de rest van het door hen be
zette Oost-Slavonië weer aan de Kroati
sche autoriteiten teruggeven. Het ge
bied wordt door een nog op te bouwen
vredesmacht beveiligd en komt onder
VN-bestuur. Maar een maand nadat het
akkoord is getekend, bestaan er nog tal
van levensgevaarlijke onduidelijkheden.
Als het niet lukt om de kwestie Oost-
Slavonië vreedzaam op te lossen, lijkt
een nieuwe, rechtstreekse confrontatie
tussen Kroatië en Servië onvermijdelijk.
Een dergelijke confrontatie zal onge
twijfeld de broze vrede in Bosnië in ge
vaar brengen. Volgens een hoge VN-
functionaris is 'Oost-Slavonië een po
tentiële bom onder het vredesakkoord.'
„Komend voorjaar wordt het span
nend", meent VN-woordvoerder Coff-
man. Als het akkoord over de teruggave
van Oost-Slavonië dan nog geen zicht
bare resultaten heeft opgeleverd, zal de
Kroatische president Tudjman waar
schijnlijk niet lang aarzelen om het
Kroatische leger in te zetten. Tudjman
heeft daar recentelijk al herhaalde ma
len mee gedreigd. Kroatië wil het
vruchtbare en olierijke gebied nu snel
terug, inclusief de ruïnes van Vukovar.
'Vukovar' is voor Kroaten een krachtig
symbool. Daar begon de oorlog echt, al
leen daar kan hij ook weer ophouden.
De plaatselijke Serviërs lijken ondanks
het door hen getekende akkoord echter
nog altijd niet van zins mee te werken
aan een vreedzame regeling voor Oost-
Slavonië. Op een ijskoud, winderig
plein zijn we getuige van een surrealis
tisch aandoende militaire plechtigheid.
Temidden van puinhopen staan hon
derden Servische militairen strak in het
gelid te luisteren naar toespraken van
enkele hoge officieren en burgerautori
teiten. Vanuit de restanten van de om
liggende, totaal aan flarden geschoten
gebouwen, slaan enkele tientallen bur
gers het gebeuren zonder enige zicht
bare emotie gade.
Nadat een generaal een lijst promoties
heeft voorgelezen, neemt burgemeester
Dokmanovic van Vukovar het woord.
„We zullen geen centimeter van ons
grondgebied prijsgeven. We zullen
vechten tot de laatste man", zo houdt
hij de troepen voor. Hij behoort duide
lijk tot de hardlinersin het kamp van de
Krajina-Serviërs.
Hij is niet de enige, zo blijkt na afloop
van de plechtigheid. „Als de Kroaten
troepen sturen, komt er een nieuwe
oorlog", zo weet Dujan Vikovic zeker.
De 50-jarige veiligheidsfunctionaris van
een fabriek in het nabijgelegen Borovo
Selo zegt een goede vriend van Arkan te
zijn, de beruchte Servische militieleider
wiens troepen in diverse delen van
Kroatië en Bosnië verschrikkelijke oor
logsmisdaden begaan hebben. „Dit ge
bied is en blijft Servisch", zegt Dujan.
„We kunnen nooit meer in vrede met
Kroaten leven na alles wat hier gebeurd
is. En al helemaal niet onder Kroatisch
gezag.
Niemand staat te popelen om soldaten
te leveren voor een vredesmacht in
Oost-Slavonië. Die zou volgen VN-se-
cretaris-generaal Boutros Ghali uit min
stens negenduizend soldaten moeten
bestaan. De Serviërs in Vukovar hebben
duidelijk weinig zin om het tegen een
zeer zware prijs veroverde gebied zo
maar weer op te geven. En de Kroaten
hebben haast, zo blijkt ook bij het
checkpoint. „Binnen een maand is Vuk
ovar weer van ons", grijnst een van de
Kroatische politieagenten in steenko
len-Duits.
Hij laat zich samen met enkele collega's
fotograferen voor de barak die als
grenskantoor dient. Op de binnenkant
van de openstaande deur staat een gro
te 'U' geschilderd. „Het is de 'V' van
'Victorie"', zo beweert een van de man
nen lachend. „Flet is de 'U' van
'Ustashi', (de naam voor Kroatische fas
cisten uit de Tweede Wereldoorlog.) zo
weet een van de Duitse collega's die el
ders in het kantoor ook een hakenkruis
sticker heeft gezien. „De Serviërs in
Vukovar en de Kroaten aan deze kant;
het zijn allemaal schatjes", zegt hij iro
nisch als we afscheid nemen.
VUKOVAR HANS GERTSEN
Ipttjpost
De meeste brievenbussen worden op
30 december na 13.00 uur afgesloten of weg
gehaald. Dat kan heel vervelend zijn, maar
we zouden het nog vervelender vinden als
uw post beschadigd werd door vuurwerk.
Op 1 januari om 13.00 uur worden de
brievenbussen die normaal om 19.00 of
21.00 uur gelicht worden (herkenbaar aan hun
blauwe bordje) weer teruggeplaatst of geopend.
De overige bussen (lichting 17.00 of
18.00 uur) worden vanaf 13.00 uur terug
geplaatst of geopend. Alle geopende bussen
worden op het gebruikelijke tijdstip gelicht.
En de post zoveel mogelijk de volgende dag
bezorgd.
Met excuses voor het tijdelijke ongemak.
We wensen u een prettige jaarwisseling.
CORRRES PONDENT
