Huurlingen brengen Zuidafrikaanse
regering in grote verlegenheid
Kamer onder de loep, CDA heeft meeste grijze muizen:
Feiten &Meningen
Turkse kiezers
wantrouwend
en besluiteloos
Lijk
VRIJDAG 22 DECEMBER 1995
Premier Ciller.
NIEUWSANALYSE
In de race om een goede plaats op de lijst
voor de algemene verkiezingen in Turkije
van zondag zijn maar liefst 150 van de 450
parlementariërs van kamp gewisseld. Prin
cipes en politieke standpunten werden
overboord gegooid om bij een andere partij
op een hogere plaats binnen te kunnen ko
men.
De kiezers walgen ervan. In het hele land
worden tegen partijbureaus aanslagen ge
pleegd met brandbommen. Maar de bur
gers blijken uit de peilingen ook besluite
loos. Verwacht wordt dat geen enkele partij
met kop en schouders boven de rest zal uit
steken.
De schatrijke premier (giller is een ge
makkelijke prooi voor haar rivalen. Op plei
nen en in zalen peperen die hun toehoor
ders in dat zij nog steeds niet heeft kunnen
verklaren hoe ze haar kapitaal heeft ver
gaard. Of waarom ze miljoenen dollars in
Amerika heeft geïnvesteerd en niet in haar
eigen land dat ze beloofde van de economi
sche ondergang te redden. Daarvoor intro
duceerde ze een stabiliseringspakket: ieder
een moest de buikriem aantrekken om de
inflatie te laten dalen.
Het eerste is gebeurd. De inflatie schoot
vorig jaar echter omhoog van zeventig naar
150 procent. Dit jaar stijgen de prijzen met
zo'n acht procent per maand, terwijl de lo
nen stabiel blijven. „Heb ik jullie dan niet
de douane-unie binnengeloodst?", troost
Qiller de kiezers.
„Door de concurrentie op de vrije markt
zal alles goedkoper worden. Het monopolie
van de grote bedrijven zal worden gebro
ken, waardoor de middenstand en de kleine
boer het juist beter krijgen." Ondanks deze
mooie beloften scoort haar partij niet hoog
in de opiniepeilingen. De rechtse Moeder
landpartij van Mesut Yilmaz zou 21,5 pro
cent behalen, de fundamentalistisch-isla-
mitische Welvaartspartij van Necmettin Er
bakan 19,8 procent en de Partij van het
Juiste Pad van (giller 17,7 procent.
„Ik vecht niet tegen sprookjesvertellers
als Chiller," zegt Yilmaz minachtend, „maar
tegen de tijd." Van de leider van de liberale
Moederlandpartij heeft de premier inder
daad het meest
te vrezen, juist
omdat beide
partijen zoveel
op elkaar lij
ken. Qiller is in
discussiepro
gramma's op
TV tegen hem
van leer ge
trokken als een
viswijf, maar
hij pareerde
haar aanvallen
rustig en be
heerst.
Dat heeft
hem punten
opgeleverd.
Toch schommelt zijn partij slechts rond de
23 procent, vooral omdat vaak is samenge
werkt met de fundamentalisten om wetten
geschrapt te krijgen die het seculiere karak
ter van de staat beschermen.
Ook de sociaal-democraat Deniz Baykal,
de kersverse leider van de Republikeinse
Volkspartij en coalitiepartner, heeft geprofi
teerd van zijn TV-optreden. Zijn partij leek
de landelijke kiesdrempel van tien procent
aanvankelijk niet te halen, maar dat gevaar
is geweken. De grootste handicap blijft ech
ter het coalitieverleden: een enorme schul
denlast, inflatie, werkloosheid, het faillisse
ment van de weinige sociale voorzieningen
die er waren en de letterlijke uitbuiting van
de arbeider.
Zijn rivaal, de oude vos Bulent-Ecevit,
scoort met zijn befaamde eerlijkheid hoger
dan ooit in de opiniepeilingen. Desondanks
komt zijn Democratisch Linkse Partij niet
boven de zeventien procent uit. Want Ece-
vit staat voor een verouderd economisch
model waarin de staat het voortouw neemt
in de nationale industrie en de zelfstandige
ondernemer is georganiseerd in coöpera
ties.
Het feit dat links zijn geloofwaardigheid
heeft verloren, heeft de fundamentalistische
Welvaartspartij een flinke duw in de rug ge
geven. Leider Necettin Erbakan veegt alle
anderen op een hoop als zijnde 'naapers
van het Westen' die de eigen Turkse cultuur
verguizen en hun ziel hebben verkocht aan
het kapitalisme.
Maar ook Erbakan heeft een tactische
fout gemaakt: voorbijgaand aan de wensen
van de achterban heeft hij gematigde kan
didaten op de lijst gezet om meer stemmen
te kunnen winnen. Dat heeft voor een rel in
de partij gezorgd en leidt zeker tot stem
menverlies. De laatste dagen gaat de partij
op de radicale toer met dreigementen dat
de douane-unie ongedaan zal worden ge
maakt 'door middel van stemmen of bloed'.
De Koerdische partij Hadep (Democrati
sche Partij van het Volk) doet voor het eerst
mee aan de verkiezingen. De indruk is dat
dit wordt toegestaan om aan de fundamen
talisten 'proteststemmen' te onttrekken.
Maar de vraag is of Hadep de kiesdrempel
zal kunnen overschrijden. Indien niet dan
worden twee vliegen in één klap geslagen.
De Welvaartspartij zal verzwakt zijn, het
Koerdische streven naar een eigen identiteit
op een 'democratische manier' monddood
gemaakt.
Ondanks de kleine verschillen tussen de
kanshebbers is het van uitermate gioot be
lang wie uiteindelijk als eerste zal eindigen.
Want onder het huidige kiessysteem wordt
die partij onevenredig hoog vertegenwoor
digd. Zo haalde de Partij van het luiste Pad
bij de vorige verkiezingen in 1991 24,5 pro
cent van de stemmen, maar kreeg meer dan
37 procent van de parlementszetels. An
dersom kreeg Ecevit met 10.8 procent van
de stemmen slechts anderhalf procent van
de zetels. Dit systeem is een reden temeer
voor de kiezer om de gevestigde orde te
wantrouwen.
ISTANBUL JESSICA LUTZ
CORRESPONDENT
Bedrijf doet in 'militaire specialisten met een missie'
ARCHIEFFOTO
Helaas, Nico van der
Berg moest op stel en
sprong naar Angola.
„En als de klant dat
wil, nietwaar?" veront
schuldigt directeur
Lafras Luitingh van
Executive Outcomes
(EO) zijn tweede man,
met wie we een af
spraak hadden. We
knikken. Zulke onver
wachte reizen zullen
wel gewoon zijn in het
wereldje van de huur
lingen.
Pas later beseffen
we dat Luitingh op
hete kolen moet
hebben gezeten.
Angola is EO's be
langrijkste op
drachtgever, maar
Van der Bergs haas
tige aftocht heeft
vermoedelijk alles
te maken met het
feit dat de Angolese
regering onver
wacht het contract
met de 'militaire adviseurs' uit
Zuid-Afrika heeft opgezegd.
Luanda hoopt daarmee een van
de obstakels voor permanente
vrede in het land uit de weg te
hebben geruimd. Voor de Zuid
afrikaanse regering is het Ango
lese besluit zonder enige tvyijfel
een opluchting, want Pretoria
zit danig met de activiteiten van
EO in zijn maag.
Directeur Lafras Luitingh doet
in huurlingen. Veelal zeer goed
getrainde en hoog opgeleide
militairen, dat wel. Maar toch,
huurlingen, al wil hijzelf niets
van die term weten. Volgens
hem is EO een bedrijf van mili
taire specialisten met een mis
sie. En die missie is: vrede bren-
- vr;-: v,
Angola is een van de belangrijkste opdrachtgevers van EO. In het land woedde tot enkele maanden geleden een bloedige burgeroorlog.
FOTO'ARCHIEF
gen in Afrika.
Luitingh ontvangt ons in een
rustige.villa in een doodlopende
straat in Pretoria. Weinig in de
omgeving doet vermoeden dat
we in het kantoor zijn van een
onderneming die handelt in
oorlog. Dikke, roze gedrapeerde
gordijnen, kitsch, prenten van
zeeslagen en een standaard met
Japanse ceremoniële zwaarden
wekken niet de indruk yan een
militair centrum.
Maar achter de gevel en de keu
rige firmanaam Executive Out
comes verbergt zich een van 's
werelds grootste en mogelijk
zelfs het grootste particuliere
militaire 'adviesbureau'. EO
heeft volgens geruchten een
flinke vinger in de pap van ver
schillende Afrikaanse conflicten
en was, daar is iedereen het
over eens, doorslaggevend bij
de totstandkoming van de vre
desovereenkomst die enkele
maanden geleden na twintig
jaar burgeroorlog in Angola tot
stand kwam.
Zijn werknemers zijn voor een
groot deel voormalige deskun
digen van het Zuidafrikaanse le
ger, mensen die na jaren van
militaire actie in binnen- en
buitenland weinig voelden voor
het kalme bestaan van soldaat
in vredestijd.
Hij noemt zijn onderneming
'honderd procent legaal', maar
hoeveel mensen EO in dienst
heeft, wil hij niet zeggen. „An
ders kunnen onze tegenstan
ders precies berekenen hoeveel
mannen we bij bepaalde acties
in het veld hebben." Volgens
schattingen heeft EO zo'n ne
genhonderd tot duizend werk
nemers.
Er is meer dat onduidelijk blijft.
De omzet van de onderneming,
de plekken waar EO precies ac
tief is, en waarmee. En dan is er
nog de kwestie van de talloze
dochterondernemingen, die
zich onder meer met boringen
en olie-, goud- en diamantwin
ning bezighouden. Ook die slui
er wil Luitingh niet oplichten.
Het zijn vragen waar ook de
Zuidafrikaanse regering graag
antwoord op zou willen heb
ben.
Executive Outcomes werkt
openlijk vanaf Zuidafrikaans
grondgebied, maar trekt zich
niets aan van het Zuidafrikaan
se buitenlandse beleid. De rege
ring zou de onderneming dan
ook liever gisteren dan vandaag
zien vertrekken. Het enige pro
bleem is, dat de bestaande wet
geving het niet mogelijk maakt
de activiteiten van EO te verbie
den.
De aarzelingen van de regering
over EO worden voor een deel
ook ingegeven door de achter
grond van veel van Luitingh's
mannen. Dezelfde ex-militairen
die de afgelopen maanden het
Angolese regeringsleger MPLA
trainden, vochten ooit in het
Zuidafrikaanse leger aan de zij
de van de Unita-rebellen. Dat
de onderneming de MPLA zo
effectief kon trainen, komt me
de omdat EO-mensen destijds
betrokken waren bij de oplei
ding en uitrusting van Unita.
Maar volgens Unita-leider Jonas
Savimbi was EO niet alleen ver
antwoordelijk voor de training
van de MPLA, maar ook direct
betrokken bij gevechtshandelin
gen in Angola. Luitingh ontkent
dat, al geeft hij toe dat zijn
mannen zijn ingezet bij de be
scherming van bepaalde dorpen
en industrietakken en dat ze ef
ficiënt terugvechten als ze wor
den aangevallen.
Verder, zegt hij, was er sprake
van 'training tijdens de actie'.
Dat betekende dat EO-instruc-
teurs tijdens gevechten pal ach
ter het front contact hielden
met het MPLA-commando en
'adviseren' wat de volgende ac
tie moest zijn. Luitingh ziet dat
niet als directe bemoeienis met
gevechtshandelingen, maar het
onderscheid is subtiel.
Savimbi eist al enige tijd dat het
bedrijf zijn activiteiten in Ango
la zou stopzetten, een oproep
die door de Zuidafrikaanse re
gering werd ondersteund, maar
waarvan Luitingh op het mo
ment van ons gesprek nog niets
wil weten. „Savimbi beweert dat
wij de vrede bedreigen, maar hij
wil alleen maar dat wij weggaan
zodat hij de oorlog weer kan
hervatten."
Volgens Luitingh werkt zijn be
drijf niet zomaar voor iedereen.
Criminelen en dictators sluit hij
als opdrachtgever uit. „We zijn
betrokken bij illegale acties,
vandaar dat ik niet meer over
ons werk kan zeggen. Maar we
streven naar democratie en sta
bilisering in landen waar vye ac
tief zijn."
Maar de geheimzinnigheid
waarmee hij zijn werk en op
drachtgevers omhult, maakt
zo'n uitspraak moeilijk te con
troleren. Het enige dat hij con
creet over zijn werkterrein kwijt
wil, is dat EO alleen in Afrika ac
tief is: „We zijn wel door ande
ren benaderd, onder meer door
een van de partijen uit Bosnië.
Maar we hebben aan Afrika ge
noeg."
PRETORIA RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
Als de nachten lengen, neemt
de neiging tot reflectie toe.
Het einde van een jaar nodigt
uit tot terugblikken. Het ma
ken van een lijstje is dan altijd
leuk. Welke kamerleden de
den het goed in 1995, wie viel
door de mand. Wie heeft meer
invloed gekregen, en van wie
mogen we het komend jaar
wat verwachten. Mede op ba
sis van een beperkte rond
vraag, onder collega's, een
persoonlijke kijk op de win
naars en verliezers in Tweede
Kamer.
Wie de 150 Tweede-Kamerle
den in ogenschouw neemt,
valt een aantal dingen op.
Zeer velen van hen zijn pas
vorig jaar in het parlement ge
kozen, en een aantal is opval
lend snel tot bloei gekomen.
Ten tweede bevinden zich on
der de kwalitatief sterke ka
merleden opvallend veel
PvdA'ers. Het CDA herbergt
de meeste grijze muizen. Bij
de WD blijft de aandacht
vooral gericht op Frits Bolke-
stein. In D66 zijn het alleen
nieuwelingen die zich warm
lopen voorde top.
De GPV-kamerleden Van Mid
delkoop en Schutte kunnen
rekenen op veel respect van
hun collega's vanwege hun
heldere en van staatsrechtelij
ke kennis getuige hun kijk op
politiek. Van iemand als het
RPF-Kamerlid Rouvoet (lid
van de IRT-enquêtecommis-
sie) wordt veel verwacht. De
ouderenpartijen zijn collectief
door de mand gevallen. Van
een wezenlijke inbreng, zelfs
op het terrein van ouderen, is
nauwelijks sprake.
De Socialistische Partij heeft
met haar activistische en soms
populistische stijl, de stem
van het volk wordt goed ge
hoord door Marijnissen en
Poppe, een eigen plek verwor
ven in de Tweede Kamer. Op
merkelijk is de geprikkelde re
actie die Marijnissen immer
lijkt op te roepen bij minister
president Kok.
Groen Links-fractievoorzitter
Rosenmöller is de onbetwiste
oppositieleider van de Tweede
Kamer. Hij legt altijd de vinger
op de zere plek. Een scherp
analyticus, altijd alert, welbe
spraakt, spits, en doelgericht.
AJs hij het woord voert, heeft
een minister het per definitie
moeilijker. Zijn collega Marij
ke Vos is beloftevol.
Frits Bolkestein is zich na de
liberale overwinning bij de ge
meenteraadsverkiezingen
ietsje rustiger gaan opstellen,
maar steelt nog steeds regel
matig de show. Iemand die
sinds het vertrek van Hans
Dijkstal naar het kabinet dui
delijk aan invloed gewonnen
heeft, is Benk Korthals. Deze
woordvoerder justitie, hij is
advocaat en procureur, is
vice-fractievoorzitter en een
van de vertrouwelingen van
Bolkestein.
Een opmerkelijke man bij de
liberalen is Johan Remkes. Hij
kwam in 1993 tussentijds in
de Kamer en valt sindsdien op
door zijn grote politieke ge
voel en duidelijke uitspraken.
Hij kan goed overweg met
PvdA'ers. Een groeier is Hans
Hoogervorst. Niet alleen kan
hij goed overweg met Bolke
stein, hij is door het vertrek
van Rudolf de Korte dé finan
ciële man van de WD. Ie
mand die volgend jaar ook
meer van zich zal laten horen
is Henk van Hoof, de opvolger
van Robin Linschoten in de
WD-fractie.
Bij de PvdA kan inmiddels
worden geconstateerd dat de
bemoeienis van partijvoorzit
ter Rottenberg met de kandi
datenlijst effect heeft gehad.
PvdA'ers laten veel vaker van
zich horen. Het nogal om
vangrijke lijstje goede en be
loftevolle parlementariërs be
staat uit Karin Adelmund
(vice-fractievoorzitter en 'we
nende madonna'), Rob Oud-
kerk (woordvoerder gezond
heidszorg en 'tv-dokter'),
Maarten van Traa (voorzitter
1 RT-enquetecommissie en
'links geweten'), Adri Duives-
teijn (woordvoerder volks
huisvesting en aartsvijand van
Tommei), Jan van Zijl (fractie
secretaris en 'aow-motor') en
Rick van de Ploeg (financieel
woordvoerder en 'vrijdenker').
Dit alles in willekeurige volg
orde. Fractievoorzitter Walla
ge moet plooien en buigen
om én Kok niet voor de voeten
te lopen én de PvdA te profile
ren, en daarin is hij ijzersterk.
De voormalige FNV'er Ruud
Vreeman (ookvice-partijvoor-
zitter) zorgt achter de coulis
sen voor de communicatie
met de bond.
Bij D66 is het drietal Bert Bak
ker (woordvoerder sociale za
ken), Roger van Boxtel (vice-
fractievoorzitter) en Thom de
Graaf (fractiesecretaris en lid
van de IRT-enquêtecommis-
sie) zich aan het warmlopen
voor de top. Bert Bakker is de
regelaar, Van Boxtel de
strateeg en De Graaf is ge
woon goed. De kamerleden
Hoekema (defensie) en Ditt-
rich (justitie) zijn experts.op
het terrein van de media-aan
dacht.
Bij het CDA is het erg gemak
kelijk de balans op te maken:
je hoeft alleen maar te kijken
wie er vorige week in het nieu
we fractiebestuur opgenomen
zijn. Jaap de Hoop Scheffer en
Wim van de Camp zijn eigen
lijk de enige twee die behoor
lijk oppositie kunnen voeren.
Mateman is een geval apart.
Tot zover degenen die er ii
kop en schouders bovenul
staken. Alle anderen moed
eerst maar eens iets bijzor
ders presteren, laten blijkq
dat ze meer zijn dan een
dagsvlieg, meer gezag very
ven in eigen gelederen, ofi
noegen nemen met de mi<
delmaat. Twee kamerlede^
kunnen tot slot niet onbesj
ken blijven. Enneüs Heerq
(CDA) en Gerrit Jan Wolffe
perger (D66). Deze twee zi
bijzonder slecht in hun vel
waardoor ze hebben gefaa
Ze zijn door hun fractie in
leiderspositie gedwongen,
maar daarvoor zijn ze niet
schikt. Ze zijn redelijk en a
dig, maar dat zijn eigensch
pen die een politicus aan c
top niet hoeft te hebben.
DEN HAAG ANS BOUWMANS
Flet was op een
herfstachtige zon
dagnamiddag. Met
parijs m'jn vrouw en kin
deren liep ik langs
de spoorlijn naar Saint-Lazare in
Parijs, toen mijn vrouw, die achter
me liep, ineens schreeuwde: „Snel,
ga helpen!" Ik draaide me om en
zag honderd meter verder een jon
gen aan een voetbrug over het
spoor hangen. Hij hield zich vast
aan de rand van de brug. en zijn be
nen bengelden omlaag. Twee ande
re jongens probeerden hem, zo leek
het, er weer op te trekken.
Maar er was iets vreemds met de
bengelende jongen. Het leek wel of
hij niet omhoog getrokken wilde
worden. Mijn blik op de spoorbrug
gericht, zette ik mij in beweging. De
jongen zwaaide nu wild met zijn
benen: de twee helpers hadden
zichbaar moeite hem omhoog te
trekken.
Toen: een doffe knal en een steek
vlam. De jongen viel brandend om
laag, als een pop. Het drong nu pas
tot me door dat hij zelfmoord wilde
plegen, niet door voor de trein te
springen, maar door de hoogspan
ningskabels te raken. Er liepen vier
van die kabels onder de brug, en
een ervan had hij met zijn been ge
raakt. Hij was geëlektrocuteerd.
Ik schreeuwde tegen mijn kinderen
dat ze door moesten lopen, wat ze
deden huilend. Zelf liep ik naar
het spoor, langzaam, want het leek
mij dat alle redding voor het slacht
offer toch te laat zou komen. Hij lag
op de rails. Het been dat de hoog
spanningskabel had geraakt was
verkoold. Twee mensen die op het
perron op de trein hadden staan
wachten, stonden over herp heen
gebogen. Ze waren bezig de vlam
men te doven.
De vcMgende ochtend kocht ik Le
Parisien, de plaatselijke krant. Het is
niet gebruikelijk dat kranten uitwij
den over zelfmoord, maar ik meen
de misschien een klein bericht aan
te mogen treffen over het tragische
incident dat zich voor mijn ogen
had afgespeeld.
Mijn editie van Le Parisien, die
maar een klein deel van de agglo
meratie beschrijft, had die ochtend
vier pagina's 'Faits Divers' (mis
daad, rellen, ongelukken). Belang
rijkste nieuws was een poging tot
moord op een aantal politieman
nen. De agenten hadden een ano
nieme tip gekregen: een auto stond
in brand en er zat nog iemand in.
Toen ze bij de brandende auto aan
kwamen, openden ze het portier. Er
zat niemand in, en ze liepen weer
weg. Luttele seconden later ontplof
te een bom in de auto. Bijna waren
de politiemannen gedood.
Dit was zeer regionaal nieuws
het was niet verder dan pagina 6
gekomen. Op pagina 7: aantal agen
ten onder vuur genomen, nadat zij
een auto tot stoppen hadden ge
maand. Balans: een dode en een ge
wonde onder de inzittenden van de
auto, twee gewonde agenten.
'Mijn' incident had weinig ruimte
gekregen in de regionale krant. Tus
sen de eenkoloms berichten mis
schien? Er waren er genoeg: zes au
to's aangestoken, een gewapende
overval, een lijk aangespoeld, een
bom gevonden, een jongen die een
drinkwedstrijd had gewonnen maar
vervolgens was overleden. Nergens:
jongen geëlektrocuteerd. De redac
tie had natuurlijk gelijk. Dit is im
mers het land met de hoogste alco
holconsumptie ter wereld, en met
een der hoogste zelfmoordpercen
tages. Een lijk op de rails? Déja vu.
CEES VAN ZWEEDEN CORRESPONDENT
