i
Orkanen woeden in Omniversum
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 21 DECEMBER 1995
157
REDACTIE SASKIASTOELINGA* 023-5150228
W etenschappel ij ke
weetjes op melkpak
EVERT VAN DUK-CPD
'Hoe komt het dat een muggebeet jeukt?
Wat veroorzaakt het kleurverschil tussen
rode en witte wijn?' en 'Waarom zweet
je?' Deze en andere vragen worden vanaf
half februari volgend jaar beantwoord op
pakken zuivel van Frico Versservice, een
onderdeel van Friesland Diary Foods.
Eens in de twee weken komt een andere
vraag aan bod op de meest verkochte li-
terpakken dagverse zuivel: halfvolle
melk, karnemelk, magere yoghurt en va-
nillevla.
De actie, die Frico en Rijksuniversiteit
Groningen (RUG) houden onder de noe
mer 'Die verse fejten', zal in eerste in
stantie een jaar duren. Dat betekent dat
er in totaal 104 vragen aan bod komen
op naar schatting enkele tientallen mil
joen pakken zuivel. Het initiatief voor de
wetenschappelijke weetjes op de liter-
pakken is afkomstig van Theo Jurriëns,
coördinator technische wetenschappen
van de RUG.
De universiteit ziet de teksten op pakken
zuivel als middel om wetenschap dichter
bij de mensen te brengen. De teksten
zijn gericht op een algemeen publiek van
tien jaar en ouder. Jurriëns hield op 5 de
cember een pannekoekenpartyom en
kele vragen te testen bij kinderen. Bo
vengenoemde vragen hebben de test
doorstaan. 'Hoe gaan astronauten in hun
ruimteschip naar de wc' bijvoorbeeld
niet. De kinderen zagen dit niet als een
zeer boeiend probleem.
Op verzoek van de melkfabrikant gaat
een kwart van de vragen over zuivel en
aanverwante zaken. 'Hoe kan het dat
slagroom stijf wordt' en 'Waar komt de
uitdrukking 'iets in de melk te brokkelen
hebben' vandaan?' zijn daarvan voor
beelden.
Het is de bedoeling dat consumenten
ook vragen opsturen. Binnen de univer
siteit wordt gezocht naar een antwoord
op de leukste vragen, die ook een plaats
je op de zuivelpakken zullen vinden.
BEN APELDOORN
Antibiotica halveert
kans op infecties
bij botbreuken
AMSTERDAM ANP
Patiënten met een botbreuk of een heup
prothese hebben baat bij vroegtijdig ge
bruik van antibiotica. Penicilline halveert
de kans op wondinfecties. Dit stelt de on-
gevalchirug H. Boxma van het Rotterdam
se Zpiderziekenhuis Rotterdam in het
AMC Magazine van januari.
Hij stelt dat wondinfecties bij breukope
raties veel vaker voorkomen dan aange
nomen. Volgens Boxma loopt acht pro
cent in plaats van een tot twee procent
van de patiënten een wondinfectie op als
zij niet voortijdig antibiotica krijgen.
Volgens de ongevalchirurg valt er acht
honderd gulden per patiënt tfe besparen
bij het snel toedienen van antibioticum.
Uit zijn onderzoek blijkt ook dat door toe
diening van antibiotica het aantal patiën
ten met lucht- en urineweginfecties ver
mindert. Deze infecties treden vaak op na
een fractuuroperatie. Van alle patiënten
die antibiotica kregen, liep ongeveer 2,7
procent een lucht- of urineweginfectie op.
Zonder penicilline is die kans meer dan
drie keer zo groot.
Als er een orkaan of een tor
nado op komst is maken de
meeste mensen dat ze weg
komen. Er is echter een klei
ne categorie, hoofdzakelijk
klimaatdeskundigen, die er
een lief ding voor over heeft
juist zo dicht mogelijk bij bij
voorbeeld de verwoestende
'slurf van een tornado te zijn.
„Dat is zoeken naar een
naald in een hooiberg", klinkt
het commentaar van Reinier
van den Berg, de 'weerman'
van RTL4 door de bolvormige
projectiezaal van het Haagse
Omniversum. Van den Berg
heeft een deel van de tekst
ingesproken van de film
'Stormchasers' die in het
Omniversum draait.
Samen met nog drie collega's
van zijn werkgever, 'Meteo
Consult' in Wageningen, zal
Van den Berg het komende
voorjaar een maand lang ook
gaan 'storm chasen', het 'ja
gen' op stormen. Niet in Eu
ropa maar in de Verenigde
Staten waar een aantal mid
den-Amerikaanse staten be
rucht zijn om hun plotseling
toeslaande tornado's. Een
nieuwe sport voor vermogen
de yuppen?
Natuurlijk, het avontuurlijke
speelt best een rol maar pri
mair gaat het om de weten
schap. Er is namelijk nog on
voldoende bekend over deze
machtigste van alle proces
sen in onze atmosfeer.
Onderzoekers in binnen- en
buitenland proberen er met
name achter te komen hoe
hevige luchtbewegingen
zoals orkanen en tornado's
tot ontwikkeling komen, wel
ke koers ze precies volgen en
door welke factoren ze daar
bij als het ware gestuurd wor
den. Dat is letterlijk en fi
guurlijk van levensbelang: elk
jaar eisen tropische stormen
duizenden mensenlevens en
richten ze voor miljarden
schade aan.
In de immense koepel van
De 'stormchasers' hebben geluk: op slechts honderden meters afstand raast de slurf van de tornado
langs. foto cpd
het Omniversum scheurt de
bliksem het duister open,
teisteren knetterende don
derslagen je gehoorvliezen en
ijlen imposante, kolkende
wolkenmassa's voorbij. Dat
alles wordt begeleid door het
geluid van neerstromend wa
ter alsof alle sluizen van de
hemel zijn opengezet en even
lijkt het alsof er ergens in het
theater een waterleiding ge
sprongen is. Maar het is de
moesson die de bodem van
landstreken in India door
drenkt.
De film 'Stormchasers' is op
genomen met speciale IMAX-
camera's wat, bij filmprojec
tie op de binnenkant van het
bolvormige koepelscherm de
indruk moet wekken dat de
toeschouwer 'lijfelijk' aanwe
zig is 'op de set'. Maar dat ef
fect is lang niet zo sterk als bij
andere IMAX-produkties
waarbij je je af en toe aan je
stoel moest vastgrijpen van
wege de griezelig echte beel
den om je heen. Het gemis
van dat 'IMAX-gevoel' wordt
echter ruimschoots gecom
penseerd door de beelden
zelf.
Die vangen aan met de al ge
noemde moesson. De moes
son bestaat uit langdurige re
genbuien die vooral in Azië
en Afrika, na lange perioden
van droogte optreden. Van de
regen-overvloed verplaatst
het beeld zich plotseling naar
een zweefvliegtuig kilometers
hoger van waaruit de wolken
partijen aan een nader on
derzoek worden onderwor
pen. Rust, wolkenpracht en
zonneschittering in schril
contrast met de sombere wa
terovervloed daar ver bene
den. Het lijkt een andere
tijd... een totaal andere pla
neet.
Maar ineens wordt de toe
schouwer geplaatst in een
met meetapparatuur volge
propte 'Lear-Jet' bemand
door piloten en wetenschap
pers van NCAR, de in Boul
der, Colorado gevestigde 'Na
tional Council of Atmosphe
ric Research'. Een onheilspel
lend achtergrondmuziekje
maakt een onbestemd gevoel
wakker: hier voltrekt zich iets
dat met doodsverachting te
maken heeft. Dat klopt: het
vliegtuig staat op het punt de
ziedende wolkenmassa's van
de orkaan Emily binnen te
vliegen. Leden van beman
ning en onderzoeksteam zit
ten vastgesjord in hun stoe
len door speciale veiligheids
gordels. De 'Jet' ondergaat
door de windkracht zij- en
opwaartse schokken die het
hele interieur door elkaar
rammelen. De 'flappen' van
de vliegtuigvleugels buigen
zichtbaar naar binnen en
naar buiten en het mag een
wonder heten dat er niets
stuk gaat.
Serene stilte
Dan ineens: serene stilte. Bo
ven strekt zich een staalblau
we hemel uit, rondom geflan
keerd door majestueuze
bloemkoolwolken. Het vlieg
tuig heeft het oog van de or
kaan bereikt dat de vreemd
rustige kern markeert van
een spiraalvormige wolken
massa van bijna duizend ki
lometer in middellijn. Koorts
achtig contact tussen vlieg
tuig en grondstations: wat is
de richting van de orkaan,
hoe groot is het oog, hoe zijn
de temperaturen en vochtig
heidsgradaties als functie van
de hoogten boven het aard
oppervlak. Boordcomputers
leggen contact met centrale
weercomputers; met super
computers wel te verstaan.
Welke gebieden moeten op
last van de overheid worden
ontruimd om het verlies aan
mensenlevens zo klein moge
lijk te doen zijn? Amper
twaalf uur voordat Emily zich
op de kust van Florida stort
gaat de definitieve waarschu
wing voor een zeker gebied
uit: ontruiming. Maak datje
weg komt.
Tornado
Hoe ontzagwekkend de
kracht van een orkaan ook
zijn mag, het valt in het niet
bij dat van een tornado, zij
het dat die op een veel klei
nere schaal optreedt. Hier
ontaarden wervelende bewe
gingen, het resultaat van bot
singen tussen droge lucht uit
het noorden met vochtige uit
het zuiden, op grote hoogte
naar beneden toe in een zie
dende beweging met tomelo
ze kracht. De schattingen van
de windsnelheden in de slurf,
die maximaal een kilometer
in doorsnede is, lopen op tot
550 kilometer per uur. Door
de daarbij opgewekte, enor
me zuigkracht exploderen
huizen simpelweg. Precieze
metingen ontbreken omdat
meetapparaten waar een tor
nado toevallig overheen trok,
werden vernield.
De 'Slurf-jagers' smullen van
het idee vlak bij een tornado
opnamen te kunnen maken
en metingen te kunnen doen.
Een tornadoslurf doet hoog
stens gedurende enkele mi
nuten achtereen in een rela
tief klein gebied zijn vernieti
gende werk, dus het is zaak
op tijd aanwezig te zijn. Het
lijkt onbegonnen werk; hón
derden kilometers rijden, ap
paratuur uitpakken, opstel
len, afwachten. Dan ineens,
bingo! Uit een inktzwarte on
weerswolk wijst iets langwer
pigs naar beneden; een kilo
meter lager gaat de lucht vlak
boven het aardoppervlak
plotseling woest draaien. De
kijker ziet hoe de ongeveer 75
meter brede tornado vlak
achtereen bedrijfshangar
langstrekt; de hangar blijft
heel. De slurf komt dichterbij;
tè dichtbij! Nu pas besluiten
de onderzoekers te maken
dat ze wegkomen om zichzelf
en hun uitrusting heel te
houden.
TOM POES
Tom Poes en het Lemland
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1. Valse voorstellingen (6); 7.
Produkt van een bedroefde wal
vis (5); 8. De hartstocht van een
troep dieren (5); 9. Rijdt met een
Pool de grote stad in (5); 10.
Oorzaak om uit te putten (4); 11
In welke mate kan een zwijn ge
stopt worden? (6); 12. Met grote
heren moeilijk te verteren (6).
Verticaal:
2. Bij deze muziek gaat het om
een rondje (5); 3. Andere wijze
van een ouder orgaan (6); 4. Ook
vogels zitten er liever niet in! (6);
5. Geschorst volk (4); 6. Geeft
toegang tot een groot huis? (8);
10. Zout klinkt verstandig (4);
11 Gezet door een hatelijke
schoenmaker (3).
KRUISWOORDRAADSEL
-zot-nel-
p-foyer-p
ie-ras-mi
oma-r-bal
nb-ada-ss
-air-lot-
ar-map-ia
aga-g-bed
ro-wok-ka
d-panel-m
-wijd-iep-
De bediende Joost trad op de zwer
ver toe en boog zich wat voorover zo
dat zijn kalklaag op vele plaatsen
barstte.
„Heel Oliviel vlaagt of je blip., blin..
binnen wilt komen", sprak hij moei
lijk.
„Binnen komen?" herhaalde Lem.
Waarom?"
„Daal is het walmel dan hiel", her
nam de knecht. „We moeten aan an-
delen denken, zegt heel Oliviel."
„Nou maar", riep de zwerver uit,
„aan jou te zien sneeuwt het daar
binnen erger dan hier. En je kunt niet
eens praten van de kou. Je bent hele
maal bevroren..."
„Tja niet de kou, tis de klalk", legde
Joost uit. Hij wendde zich om en
stapte met stijve tred terug naar de
beschutting van Bommelstein. Lobbe
Lem volgde hem wantrouwend.
Maar toen hij de hal binnen kwam
en merkte hoe lekker warm het daar
was, ontdooide hij.
„Welkom", sprak heer Bommel min
zaam. „Ik heb een mooi idee, jonge
vriend. In dit jaargetijde moeten wij
aan anderen denken, als je begrijpt
wat ik bedoel. Als jij nu eens Joost
zou helpen met lichte huishoudelijke
bezigheden kan je hier eten en on
derdak krijgen. Wat zeg je daarvan?"
„Dat is goed", zei Lobbe. „Er is hier
ruimte genoeg."
Met deze woorden strekte hij zich op
de grond uit en trok een vloerkleedje
over zich heen.
„Eerst ga ik een beetje slapen", ver
klaarde hij. „Ik ben stijf van de kou
en suf van al dat eten. En ik weet niet
wat huishoudelijke bezigheden zijn."
„Een mooie hulp, als ik zo vrij mag
zijn", mompelde Joost op de achter
grond. „Ik voor mij ben stijf en suf#
van het witsel. Maar slapen is er niet
bij zolang er huishoudelijke bezighe
den zijn."
H
T
W
L-
R
"8 t
<on
jij
jj,
DOOR HANS VAN ES
December bleef wekenlang erg droog; op veel plaatsen was nog maa^
ca. 5 mm gevallen. Sinds gisterochtend kwam daar verandering in,
want de luchtmassagrens tussen zeer zachte lucht in het zuiden en
stevige winterkou in het noorden, activeerde boven ons land. De
meeste regen en natte sneeuw viel in de zuidelijke provincies met
sommen van meer dan 15 mm. In de regio's langs de westkust no-
teerde Leiden-ZW 14 mm en Haarlem 10 mm.
's Middags brak de zon even goed door. In de heldere, van oorsprong
arctische lucht werd het niet warmer dan ca. 2 graden, maar door de{
vrijwel afwezige wind voelde het niet zo fris aan.
Later in de middag en avond kreeg het noordwestelijk kustgebied te|
maken met de voorhoede van winterse buien, die langs Noorwegen \J
de Noordzee kwamen afzakken. In de noordelijke glijbaan van zeer
koude lucht werd de lucht onderweg nog aardig opgewarmd; van -IC
graden boven IJsland en -2 graden langs de Schotse oostkust tot en
kele graden boven nul voor onze kusten.
Scandinavië zit al dagenlang in deze lucht, die van de Poolzee afkon
stig is. Het is daar extreem koud geworden. Ter hoogte van Oslo en
Helsinki wordt 's nachts al bijna 20 graden vorst gemeten en op sonj
mige plaatsen in Lapland blijft het kwik steken bij minus 35 graden
In het zuidwesten van Europa werd het daarentegen steeds warmer.
In Spanje en Zuid-Frankrijk werd het plaatselijk 18 tot 20 graden.
Het is duidelijk, dat de verschillen tussen noord en zuid erg groot zij
geworden en dat kan juist in onze omgeving tot grote neerslagsom
men leiden.
Wij krijgen de komende 24 uur een serieuze inval van zachte oceaai^J
lucht te verwerken. In de loop van vanmiddag en vanavond komt er i
het zuidwesten sneeuw of ijzel opzetten. Eerst ligt het kwik nog ronC
het vriespunt, maar in de loop van de nacht wordt het voor het eerst
deze maand erg zacht. Morgen loopt het kwik bij flink wat regen en
harde zuidwester op tot ca. 10 graden.
Een diepe depressie trekt op zaterdag noord van ons land langs in d|
richting van de Oostzee. Er volgt nog 24 uur met veel regenbuien er;
opvallend hoge temperatuur; daarna is het weer tijd voor winterse p^j
rikelen. Op zondag komt de koude lucht aan de achterzijde van de q
pressie weer naar het zuiden en gaan er sneeuw- en hagelbuien valli
met temperaturen dalend naar het vriespunt of iets daarboven.
Zoals het er nu naar uitziet, heerst er tijdens de Kerst een licht win
ters weertype met wat zon, een sneeuwbui en lichte, mogelijke mati^
ge vorst in de nacht.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Vooral langs de westkust
van tijd tot tijd winterse
buien. Met name in het
zuidoosten enkele opkla
ringen. Overdag meest
lichte vorst. Langs de
grens met Zweden matige
tot strenge vorst.
Zweden:
Koud. Opklaringen, maar
vooral in het zuiden en
langs de oostkust wolken
velden en wat sneeuw. In
het zuiden overwegend
lichte vorst Verder stren
ge tot zeer'strenge vorst.
Denemarken:
Vandaag wolkenvelden,
ook opklaringen en kans
op een winterse bui. Mor
gen meer bewolking en
perioden met sneeuw, la
ter ijzel of regen. Middag-
temperatuur rond het
vriespunt.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Meest bewolkt en perioden met regen,
vandaag in Schotland ook sjieeuw. Van
daag veel wind. Geleidelijk zachter met
op morgen maxima rond 10 graden, in
Schotland ongeveer 6 graden.
België en Luxemburg:
Af en toe zon. In de loop van vandaag
vanuit het westen verder toenemende
bewolking en perioden met regen, mo
gelijk eerst natte sneeuw. Middagtem-
peratuur vandaag rond 2, morgen onge
veer 9 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Overwegend bewolkt en van tijd tot tijd
regen. Morgen tamelijk veel wind. Maxi
ma morgen omstreeks 11 graden.
Portugal:
Wolkenvelden en vandaag in het noor
den, morgen ook elders, enkele buien,
mogelijk ook onweer. Vandaag in het
zuiden ook zon. Middagtemperatuur
rond 16 graden.
Madeira:
Half tot zwaar bewolkt en vooral van
daag enkele regen- of onweersbuien.
Maxima ongeveer 21 graden.
Spanje:
Vandaag af en toe zon. In het noordwes
ten wolkenvelden en een enkele bui,
mogelijk ook onweer. Morgen meer be
wolking en een toenemende kans op een
regen- of onweersbui. Maxima aan de
costa's variërend van 16 graden bij Bar
celona tot lokaal 20 langs de costa's in
het zuiden; in het binnenland middag-
temperatuur rond 12 graden.
Canarische Eilanden:
Perioden met zon en beide dagen kans
op een bui. Maxima rond 23 graden.
Marokko:
Westkust: vandaag zonnige perioden en
droog. Morgen meer bewolking en een
toenemende kans op een regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur morgen
in het noorden, ongeveer 19 graden, in
het zuiden rond 24 graden.
Tunesië:
Flinke perioden met zon en droog. Mor
gen in het noorden ook wolkenvelden.
Maxima rond 19 graden.
Zuid-Frankrijk:
In het algemeen veel bewolking en van
tijd tot tijd regen, in het uiterste zuid
oosten vrijwel droog en vandaag ook wat
zon Morgen tamelijk veel wind. Middag
temperatuur oplopend haar rond 14 gra
den op morgen.
Mallorca en Ibiza:
Perioden met zon en droog. Morgen ook
wolkenvelden. Maxima rond 17 graden.
Italië:
Perioden met zon. Morgen in het noor
den wolkenvelden en kans op regen.
Maxima van 6 graden in het noorden tot
18 op Sicilië
Corsica en Sardinië:
Perioden met zon en vrijwel droog. Maxi
ma rond 16 graden.
Malta:
Afwisselend zon en stapelwolken.
Droog. Middagtemperatuur ongeveer 18
graden.
Griekenland en Kreta:
Geregeld zon en droog. Morgen langs de
Griekse oostkust kans op een bui. Maxi
ma morgen van 8 graden rond Thessalo
niki tot 16 graden op de Peloponesos en
op Kreta.
Turkije en Cyprus:
Wolkenvelden. In het noorden, en van
daag ook in het zuidoosten van Turkije
en op Cyprus buiige regen, met kans op
onweer. Morgen van het westen uit pe
rioden met zon en droog. Middagtempe
ratuur uiteenlopend van 9 graden in het
noordwesten tot 17 op Cyprus.
Duitsland:
Vandaag wolkenvelden, ook opklaringen
en in het noorden en in de Beierse Alpen
enkele sneeuwbuien. Morgen meer be
wolking en van tijd tot tijd sneeuw, later
regen. Maxima morgen uiteenlopend
van rond het vriespunt in Schleswig-Hol-
stein tot rond 11 in het zuiden.
Zwitserland:
Wolkenvelden en aan de noordflank van
het Alpenmassief af en toe regen of
sneeuw; sneeuwgrens oplopend naar
1800 m op morgen. Morgen veel vi
Middagtemperatuur rond plus 8 grac
Oostenrijk:
Wolkenvelden, vandaag ook wat
Met name morgen veel wind en in
noorden van tijd tot tijd reger
sneeuw. In Karinthië en Stierma
overwegend droog. Middagtempere
morgen van om het vriespunt in de
tenrijkse Hoogvlakte tot 7 in het
westen.
Wolkenvelden, ook hier en daar
Vandaag in het noorden een er
sneeuwbui. Morgen ook in het we
sneeuw, en kans op ijzel. Overdag o
meeste plaatsen lichte vorst.
Tsjechië en Slowakije:
Wolkenvelden, ook wat zon en af ei
sneeuw, kans op ijzel. Morgen veel t
en in Tsjechie meer bewolking. Mid
temperatuur rond het vriespunt.
Hongarije:
Af en toe zon en overwegend droog,
daag ook hier en daar mist. Middag
peratuur morgen enkele graden c
het vriespunt.
VRIJDAG 22 DECEMBER 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 08.46 Zon onder 1
Maan op 08.34 Maan onder 1
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 03.17 15.36 02.50 1
Laag 11.14. -- -- 10.55
Weerrapporten 21 december 07 u
Amsterdam onbew.
De Bilt mist
Deelen onbew
Eelde licht bew.
Eindhoven licht bew
Den Helder onbew
Rotterdam grondmist
Twente licht bew
Vlissingen half bew.
Maastricht licht bew.
Aberdeen licht bew.
Athene onbew.
Barcelona onbew
Berlijn onbew.
Boedapest licht bew.
Bordeaux mist
Cyprus half bew.
Dublin regen
Klagenfurt
Kopenhagen
Lissabon
Locarno
Londen
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
i' ,r
-12 -v
TelAviv hebt bew.
Tokyo licht bew.
Toronto half bew.
Tunis half bew.
Vancouver licht bew.
