Justitie maakt niet zoveel vormfouten
Kamer verdenkt Jorritsma van 'dubbele agenda'
11
Feiten &Meningen
Europese Unie
verliest greep
op Turkije
Aftrek verhuiskosten in beweging
Volkstelling
VRIJDAG 15 DECEMBER 1995
De kritiek loog er niet om. Turkije martelt er
nog steeds op los. Van mensenrechten lijkt
het land nog nooit te hebben gehoord. Ver
dwijningen en martelingen komen nog re
gelmatig voor. Zelfs kinderen worden met
elektrische schokken bewerkt.
Gijs de Vries, leider van de liberalen,
wond er bepaald geen doekjes om. Toch
stemde hij woensdag evenals de meerder
heid van de europarlementariërs in met
toelating van Turkije tot.de douane-unie
van de Europese Unie. Een belangrijke stap
op weg naar een volledig lidmaatschap van
de EU.
Veel parlementariërs haastten zich om er
op te wijzen dat zij het niet eens zijn met de
vaak wrede aanpak van de Turkse regering
en het leger. De volksvertegenwoordigers
konden echter niet anders. Zeiden ze. Op
24 december zijn er parlementsverkiezin
gen in Turkije. Als het Europees Parlement
deze week had besloten om Turkije voorlo
pig buiten de deur te houden, dan zou dat
de fundamentalisten in de kaart hebben ge
speeld. In dat gevaJ zou Turkije 'verloren'
zijn geweest voor het vrije Westen.
De parlementariërs vertolkten daarmee
de rol van een reusachtige papegaai, die de
Turkse premier (giller voor hen in gedach
ten had. Tijdens het lobbyen gebruikte zij
de afgelopen maanden exact dezelfde argu
menten als de Europese politici om toch
vooral maar tot vrijere handel met de Eu
ropese Unie te komen.
Begin dit jaar werd Turkije nog buitenge
sloten. I let moest eerst maar eens in het
woordenboek opzoeken wat het begrip
mensenrechten betekent. Daarna zijn Qiller
en haar regering zich vooral op papier gaan
bezighouden met de medemens. Het om
streden artikel 8 in de anti-terreurwet werd
aangepast. Verder werd de grondwet her
vormd. Met zijn echter niet meer dan kos-
metische veranderingen geweest. Van vrij
heid van meningsuiting is nog altijd geen
sprake. Het debat in Straatsburg over het al
dan niet toelaten van 'Turkije tot de doua
ne-unie werd door de Turkse staatstelevisie
rechtstreeks uitgezonden. De reportage
werd echter onderbroken toen de de men
senrechten en de Koerden ter sprake kwa
men.
Als je Koerd bent en dan ook nog eens
een pleidooi houdt voor overleg tussen de
regering en de Koerdische Arbeiderspartij
PKK kun je het in 'Turkije helemaal verge
ten. Intellectuelen die zich daaraan hebben
'schuldig' gemaakt, zitten nog altijd vast.
Oproepen van PKK-leider, öcalan, om voor
de Koerden over autonomie ol een federatie
te praten, zijn steeds met militaire acties
beantwoord.
Door Turkije voorlopig nog in de wacht
kamer te laten plaatsnemen, had de Eu
ropese Unie druk kunnen blijven uitoefe
nen op (filler c.s. In plaats daarvan liet zij
zich leiden door overdreven angst voor de
Welvaartspartij die tijdens de gemeente
raadsverkiezingen zo'n twintig procent van
de stemmen haalde.
Gemakshalve wordt övër het hoofd ge
zien dat Turkije juist zelf het fundamenta
lisme in de hand werkt door de hang naar
vrijheid van de Koerden hardhandig te on
derdrukken. Kortgeleden beschuldigde Hu-
man Rights Watch, de Amerikaanse organi
satie voor de mensenrechten, het Turkse le
ger nog van het gebruik van wapens van de
Verenigde Staten en de NAVO in de strijd
tegen de PKK. Het is een van de vele klach
ten aan het adres van regering en leger.
Aan het Europees Parlement is dat echter
allemaal voorbijgegaan. Turkije mag er op
los blijven martelen, zolang het maar niet
fundamentalistisch wordt.
HAARLEM JAN PREENEN
Op zich is het nog wel voor te
stellen: een minister die weigert
'met het zwaard in de nek' te
moeten onderhandelen. Minis
ter Annemarie Jorritsma (ver
keer en waterstaat) gebruikte
die term begin deze week tij
dens het debat over de verzelf
standiging van de NS.
Ze weigert onder druk van de
Tweede Kamer snel een deal te
sluiten over de onrendabele lij
nen. Er zijn te veel belangen en
te veel miljoenen mee gemoeid
om dat zomaar even te beslui
ten. De Tweede Kamer weigert
echter in te stemmen met die
verzelfstandiging zolang niets is
geregeld over de onrendabele
lijnen. Of zoals oppositieleider
Paul Rosenmöller (Groen Links)
hel verwoordde: „Als je daar nu
al ja tegen zegt, heb je niets
meer om behoud van de onren
dabele lijnen af te dwingen".
Een klassieke patstelling dus,
waarbij de minister klem is ge
raakt tussen een ferm geloof in
de blauwe ogen van NS-direc-
teur Den Besten en het funda
mentele wantrouwen van de
Kamer.
Jorritsma heeft als liberaal een
vrijwel grenzeloos vertrouwen
in de goedheid van de onderne
mende medemens. Volgens die
visie hebben de NS absoluut
niet de intentie onrendabele lij
nen zomaar van de hand te
doen. Al was het maar om de
concurrentie (nu nog de bus,
maar als het aan de minister ligt
straks ook regionale spoorweg
maatschappijen) niet in de
kaart te spelen.
Om dezelfde reden hebben de
NS volgens de minister geen
baat bij een exorbitante verho
ging van het treinkaartje. Een
ondernemende NS die met for
se prijsverhogingen de klant de
trein uitjagen, Jorritsma kan het
zifh niet voorstellen. En inder
daad, Den Besten wil best toe
geven dat dat niet de bedoeling
is.
De Kamer denkt er echter heel
anders over. Veel geloof in con
currentie als middel de onren
dabele lijnen te handhaven,
heeft ze niet. Waarom zou een
andere vervoersmaatschappij
dan de NS die lijnen wel willen
rijden, als er geen droog brood
mee valt te verdienen? Dat kan
alleen als er een flinke pot geld
naast staat, of als flink in fre
quentie, materieel en personeel
wordt gesneden. De reiziger is
daarvan de dupe, en afgewacht
moet worden wat het rijk daar
mee opschiet. En wat de tarie
ven betreft: wie garandeert dat
de NS straks niet het kaartje
met gemiddeld 6,5 procent ver
hogen?
De Kamer wil beide onderwer
pen gewoon 'dichtgeregeld'
zien, en niet afhankelijk zijn van
de luimen van het voormalige
staatsspoorbedrijf. De reiziger is
immers ook een kiezer en als hij
de trein verkiest boven de files
dient hij te worden beschermd.
Het beroepsmatige wantrouwen
van de Tweede Kamer werd de
ze week gevoed door de berich
ten over rapporten waarvan ze
wel het bestaan, maar niet de
exacte inhoud kende. Toen de
Kamer na fors aandringen die
gegevens alsnog kreeg, ont
stond het vermoeden dat Jorri
tsma ook om andere redenen
nog geen overeenkomst met de
NS wil sluiten.
De minister streeft naar de vor
ming van regionale spoorweg
maatschappijen, die de NS con
currentie moeten aandoen. Nog
geen twee weken geleden ech
ter werd ze door de Kamer bij
haar voorstel om vervoersbe
drijven onderling te laten con
curreren, fors aan banden ge
legd. Eerst moeten alle prakti
sche problemen maar eens op
een rijtje worden gezet, daarna
zien we wel verder, vond de ui
terst kritische Kamer. Dat duurt
op zijn minst een halfjaar.
Dat Jorritsma de NS geen mil
joenen wil betalen voor de on
rendabele lijnen zou alles heb
ben te maken met haar ver
wachting dat die goedkoper be
houden kunnen blijven met de
regionale concurrentie. Alleen
zit ze met het probleem dat de
Kamer daar nog niet mee heeft
ingestemd. Sluit ze nu een deal
met de NS dan geldt die zeker
tot het jaar 2000, terwijl de
marktwerking na een eventueel
'ja-woord' van de Tweede Ka
mer mogelijk al over iets meer
dan een half jaar kan ingaan.
Verzelfstandiging van de NS pri
ma, maar die onrendabele lij
nen volgen later wel, is daarom
haar parool.
Het ministerie van verkeer en
waterstaat ontkent deze visie in
alle toonaarden. De kamerleden
beginnen er echter steeds meer
van overtuigd te raken dat het
'zwaard in de nek' van de mi
nister van heel andere orde is
dan een puur financiële. Tenzij
de minister voor de hervatting
van het debat alsnog met een
fraaie deal met de NS komt.
DEN HAAG KOOS VAN WEES
Ann&marie Jorri tsma
Het beeld van het openbaar
ministerie als een maar
aanklungelend apparaat dat
voortdurend zware criminelen
op vrije voeten stelt vanwege
vormfouten, klopt niet met de
werkelijkheid, verzuchtte mi
nister van justitie Sorgdrager in
de Tweede Kamer bij de be
handeling van een wetswijzi
ging die erop gericht is het
aantal vormfouten terug te
dringen. Het valt inderdaad
nog wel mee met de vormfou
ten, al is elke nalatigheid van
Justitie er natuurlijk een te
veel.
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
Vorig jaar werden op een totaal van ruim
87.000 strafzaken 298 verdachten op vrije
voeten gesteld wegens fouten in de tenlas
telegging. Een bijzonder klein percentage
dus. Toch bestaat de indruk dat om de ha
verklap zware criminelen grijnzend de
rechtszaal verlaten als profiteurs van de zo
veelste blunder van Justitie.
De onvrede bij het publiek is begrijpelijk.
Het is in strijd met het rechtsgevoel als ver
dachten van ernstige vergrijpen vrijkomen
om puur formele redenen.
Pal na elkaar deden zich recent weer twee
spraakmakende gevallen voor. De Edese py
romaan, veroordeeld door de rechtbank,
kon in afwachting van zijn hoger beroep
niet in voorlopige hechtenis blijven, omdat
het openbaar ministerie had vergelen ver
lenging van de gevangenhouding te vorde
ren. En een man uit Almere die wordt ver
volgd wegens drie verkrachtingen, moest
wegens een soortgelijk verzuim van de jus
titie in Zwolle voorlopig op vrije voeten
worden gesteld.
Als een procedurefout, zoals in deze geval
len, leidt tot het einde van het voorarrest,
betekent dat niet het einde van de strafzaak.
De indruk dat de verdachten de dans ont
springen, is volkomen misplaatst: zij wor
den gewoon verder vervolgd en veroor-
Een van de vele panden die de Edese pyromaan in brand stak, was een bandenloods.
deeld. Alleen kunnen zij - tot verontwaardi
ging van de slachtoffers - het vonnis in vrij
heid afwachten. Anders zit het met fouten
in de tenlastelegging: die kunnen leiden tot
vrijspraak of ontslag van rechtsvervolging.
Telkens als een vormfout de aandacht trekt,
krijgt het vertrouwen in de rechtshandha
ving een knauw. Het openbaar ministerie is,
met de verhoren in de IRT-enquète vers in
het geheugen, toch al geen toonbeeld van
geloofwaardigheid en gezag. De oorzaak
van de vormfouten is meestal gelegen in de
verbrokkelde structuur van het OM en in de
gebrekkige interne controle. Op administra
tief gebied laat Justitie nogal eens steken
vallen als gevolg van de grote werkdruk en
onvoldoende capaciteit. De snelle uitbrei
ding van het justitie-apparaat brengt veel
nieuw, onervaren personeel met zich mee.
Voor de kwaliteit is dit niet bevorderlijk.
Het antwoord van de wetgever heeft inmid
dels in het staatsblad gestaan: verandering
van de spelregels. Voortaan krijgt de rechter
de bevoegdheid tal van fouten van het
openbaar ministerie glad te strijken, zodat
heel wat blunders geen gevolgen meer zul
len hebben. De kans op vrijspraken of ont
slagen van rechtsvervolging als gevolg van
een vormfout wordt met deze wetswijzi
ging, die op 1 januari 1996 ingaat, vanzelf
kleiner.
Voortaan kunnen fouten in de tenlasteleg
ging worden hersteld ook nadat de officier
van justitie zijn requisitoir heeft gehouden,
dus zelfs nog tijdens de behandeling in ho
ger beroep. Er staat bijvoorbeeld een ver
keerde datum in de dagvaarding. Of een
verdachte wordt ervan beschuldigd links
van de weg tegen een boom te hebben ge
reden, terwijl het rechts van de weg was. Of
er is diefstal len laste gelegd, maar dat
moest heling of verduistering zijn. Zulke
fouten leiden er met ingang van volgend
jaar niet meer toe dat een rechtszaak stuk
gaat. Bovendien wordt in de wet vastgelegd
welke gevolgen de rechtbank aan sommige
vormfouten kan verbinderl.
Deze wijzigingen in het uit 1926 daterende
Wetboek van Strafvordering waren aanvan
kelijk uitdrukkelijk bedoeld om de publieke
opinie gerust te stellen. Maar dat effect valt
niet te verwachten. De maatschappelijke
onvrede heeft eerder te maken met gevoe
lens van onveiligheid dan met de procedu
res in het strafrecht. De verandering van de
spelregels heeft ook kritiek uitgelokt. Vol
gens de Orde van Advocaten krijgen slordi
ge officieren van justitie nu een vrijbrief
voor het begaan van slordigheden. Als mis
slagen van Justitie er niet meer toe doen,
verdwijnt de kwaliteitsprikkel, aldus de ad
vocatuur. Volgens de advocaten komt de
verandering neer op het verzetten van de
BELASTING BELICHT
De fiscale behandeling van verhuiskosten
staat weer sterk in de belangstelling door
een aantal voor de belastingbetaler gun
stige rechterlijke uitspraken. Wanneer ie
mand die in Maastricht woont een baan
krijgt in Groningen en daarom naar deze
laatste stad verhuist zal niemand raar op
kijken als diegene zijn verhuiskosten mag
aftrekken. Anders wordt het als bijvoor
beeld iemand die in Haarlem woont in
Amsterdam gaat werken. De afstand
Haarlem-Amsterdam is circa twintig kilo
meter. Een verhuizing lijkt dus niet echt
noodzakelijk. Maar als die persoon toch
besluit te verhuizen, zijn dan de gemaak
te verhuiskosten aftrekbaar?
De Hoge Raad heeft in 1993 in het zoge
heten 'tien-kilometer-arrest' beslist dat
als men op een niet ongebruikelijke af
stand van de nieuwe arbeidsplaats
woont, uitsluitend recht op aftrek bestaat
als de nieuwe woning binnen een afstand
van tien kilometer van het werk is. In ons
voorbeeld moet de nieuwe woning in
Amsterdam dus op niet meer dan tien ki
lometer van het werk liggen. Hier zal in
de meeste gevallen aan zijn voldaan.
Daarnaast moet de belastingbetaler be
wijzen dat de verhuizing te maken heeft
met de nieuwe dienstbetrekking. Ver
huist men alleen om persoonlijke rede
nen, bijvoorbeeld omdat men Amster
dam zo'n gezellige stad vindt, dan gaat
de aftrek niet door.
Een probleem ontstaat vaak wanneer
men niet gelijk na het vinden van de
nieuwe baan verhuist, maar pas na een
paar jaar. Voor de belastingbetaler wordt
het dan moeilijk om te bewijzen dat de
verhuizing verband houdt met het nieu
we werk. Toch zijn er vaak goede rede
nen om later te verhuizen.
De meeste mensen kijken in het begin
namelijk eerst de kat uit de boom. Is de
baan wel wat ze willen? Daarnaast moet
vaak eerst de proeftijd worden afgewacht
of wordt de baan pas na een jaar omge
zet in een vaste dienstbetrekking voor
onbepaalde tijd. Ook is. vooral in de
Randstad, niet snel een (betaalbare) wo
ning te vinden.
De belastingrechter blijkt gevoelig te zijn
voor dergelijke argumenten. Dit merkte
een vrouw die als personeelsconsulent in
dienst was getreden bij een nieuwe werk
gever. Ze woonde op 27 kilometer af
stand van haar nieuwe baan en pas drie
jaar later verhuisde ze naar een woning
op twee kilometer van haar kantoor. De
belastinginspecteur weigerde de aftrek
van de verhuiskosten. Volgens hem hield
de verhuizing niet voldoende verband
met de nieuwe baan.
De vrouw had echter gelijk na het ver
strijken van haar proeftijd een makelaar
opdracht gegeven om een passende wo
ning te zoeken en daarnaast stond als
een paal boven water dat er voor de
vrouw grote voordelen waren om dicht
bij haar werk te wonen. De aftrek werd
door de rechter alsnog toegestaan.
In een ander geval werd de aftrek gewei
gerd nadat de belastingbetaler pas na zes
jaar een nieuwe woning vond. Omdat in
de regio waar de belastingbetaler naar
toe verhuisde de woningen niet voor het
oprapen lagen, het ontslag van diverse
collega's overhaaste stappen onverstan
dig maakte en de gemeente eerst weiger
de om een woonvergunning af te geven,
mocht de belastingbetaler toch zijn ver
huiskosten aftrekken.
De conclusie die men uit deze uitspraken
kan trekken is dat ook wanneer men pas
na enkele jaren na de aanvaarding van
een nieuwe dienstbetrekking verhuist, af
trek van de kosten mogelijk is. Heeft men
namelijk goede redenen voor de late ver
huizing dan zal de belastinginspecteur
de aftrekpost moeten accepteren.
ARCh
n 1
doelpalen door de arbiter, de rechte!611
dens de wedstrijd. 3P
De nieuwe mogelijkheden voor Justjw
vormfouten te herstellen, hebben o\r
niets van doen met de procedure vol
lenging van de voorlopige hechtenis 31
het in de zaak van de Edese pyroma|m'
draait. Wel is inmiddels een wetsvoq161
ingediend om de voorlopige hechtet
een vonnis van de rechtbank autom)
zestig dagen te laten doorlopen. Hiek
zou de vrijlating van de pyromaan
hinderd.
De angst dat de pyromaan opnieuw
nu hij tijdelijk vrij is, lijkt overdreven
identiteit is bekend, de politie kan hjST
serveren en zodra hij een pink verke
weegt, ontstaat een nieuw feit op gron
waarvan hij weer kan worden ingeslt Ji
De opschudding over de vormfouteiee
soms veel weg van stemmingmakertin
rd<
Ie.
I JERUZALEM
En het geschied
de dezer dagen
dat er een bevel
minister-presi
dent, dat het ge
hele rijk moest worden inge
schreven. Dus verscheen er een
jongeman aan de deur om een
vragenlijst af te leveren van het
centrale bureau voor de statis
tiek. Onder keizer Augustus wa
ren er nog geen andere manie
ren om bevolkingsgegevens te
registeren dan een massale tel
ling. Maar waarom het anno
1995 in Israël nog steeds zo
moet, is me eerlijk gezegd een
raadsel.
Zevenduizend tijdelijke werk
krachten bezorgen de formulie
ren. Daarna zijn drieduizend
ambtenaren nog eens anderhalf
jaar in de weer om de resultaten
te boekstaven. Het kost de be
lastingbetalers ruim tachtig mil
joen gulden om hun overheid te
vertellen hoeveel kinderen ze
hebben, of ze een magnetron
bezitten of op een houtvuur ko
ken en hoeveel kleuren-TV's er
in hun h.uis staan. Zou het niet
simpeler, sneller en goedkoper
zijn een bureau voor markton
derzoek in te schakelen?
Bijbelse tijden daargelaten, liet
de bevolking van Israël zich in
1948 het stichtingsjaar van
de staat voor het eerst tellen.
Dat was een serieuze zaak. Zo
serieus, dat er een uitgaansver
bod voor werd ingesteld. Zeven
uur lang waren de straten leeg
en verlaten. Ondertussen gin
gen 14.000 tellers van deur tot
deur.
Meewerken aan de census was
en is wettelijk verplicht, wat niet
wil zeggen dat er ooit weige
raars op water en brood zijn ge
zet. Een kleine groep vrome jo
den baseert haar boycot trou
wens op de bijbel, die een cen
sus onder joden zou verbieden.
„Satan keerde zich tegen Israël
en zette David aan Israël te tel
len", staat er in 1 Kronieken 21:
1.
Davids volkstelling mislukte
jammerlijk, onder meer door te
genwerking van zijn ambtena
ren. Als loon voor zijn zonde
mocht hij daarna kiezen uit drie
nogal onaantrekkelijke straffen:
het volk zou worden getroffen
door de pest, door hongersnood
of door een vijandelijke slacht
partij. David koos de pest, om
dat hij meende dat het beter is
in handen te zijn van God
'Want zijn barmhartigheid is
zeer groot' dan ten prooi te
vallen aan de wraakzucht van
mensen.
Maar Gods barmhartigheid ging
niet ver genoeg om te voorko
men dat 70.000 weerbare man
nen aan de gevreesde ziekte be
zweken. Ook hief de verderfen
gel zijn zwaard op boven Jeru
zalem. „Maar zodra hij daarmee
begon, zag de Here het, en het
onheil berouwde hem", staat er
in Kronieken. Niets menselijks
is God vreemd.
De religieuze boycotters vor
men maar een kleine minder
heid. De meeste rabbijnen oor
delen dat alleen het tellen van
joden als groep is verboden. En
omdat de census geen onder
scheid maakt tussen joden,
moslims en christenen (de
vraag 'Welke godsdienst belijdt
u'? komt op het formulier niet
voor) hebben ze de opefen
sjerve rklaard. ei
Er waren aanvankelijk ian
raëliërs die zich tegen din:
telling verzetten, zij het;
angst voor de verderfeni
dicale kolonisten en leiijsti
rechtse actiegroepen ri^ap
publiek op hun formulioei
in te leveren om zo te pin
ren tegen het autonomy a;
koord met de Palestijnam
na de moord op Yitzhhao-
besloten ze deze vreem&r
van verzet op te geven, ve
Het ziet er nu naar uit dn
mon Peres zal slagen wiap
ning David het moest laa
weten. En met de straf rnp
zonde kon het wel eensi 1
len. Tegen de pest bestDe
middels remedies en deer
lende supermarkten en?k
huizen maken een honjep
nood onwaarschijnlijk.ïd
over de slachtpartij dodn
vijanden. Maar heeft Shei
Peres ons geen nieuw Mit
Oosten beloofd? or
