Fossiel dino-ei onthult geen baby
Ontdekking 'nieuw planeetje' druppel op gloeiende plaat
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 14 DECEMBER 1995
REDACTIE. SASKIA STOELINCA 023-5150228
Siervuurwerk slechter
voor het milieu
De laatste jaren stijgt de verkoop van siervuur
werk ten koste van rotjes en ander knallend spul.
Uit milieu-oogpunt is dat geen verbetering. Het
siervuurwerk bevat namelijk giftige zware meta
len. Dat blijkt uit een rapport dat het Rijksinsti
tuut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RI
VM) samen met het Centraal Bureau voor de Sta
tistiek, Rijkswaterstaat en het ministerie van
milieu heeft gemaakt.
De verschuiving van rotjes naar siervuurwerk is
het gevolg van de voorlichtingscampagnes van de
overheid over geluidsoverlast en veiligheid van
vuurwerk. Het milieu is daar niet mee geholpen.
Een daadwerkelijke vermindering van de lucht
vervuiling door vuurwerk kan bereikt worden als
de overheid op centrale plaatsen gratis vuurwerk
manifestaties organiseert, staat in het rapport 'Af
steken van vuurwerk'. Elders zou het afsteken van
vuurwerk dan niet meer zijn toegestaan.
Rond Oud en Nieuw wordt zo'n vijf miljoen kilo
vuurwerk ontstoken. Dat geeft even zoveel kilo's
afval in de vorm van luchtverontreinigingen de
papieren of plastic omhulsels van vuurwerk. Er
gaan zo'n 200.000 kilo giftige zware metalen de
lucht in.
De lengte van
een sperzieboon
Nieuwe planterassen worden altijd geregistreerd.
Belangrijk onderdeel hiervan is de vorm. Tot nu
toe werden de afmetingen van sperziebonen, ui
en en aardappelen met de hand gemeten. Dat
kan nu ook met de computer. De nieuwe meet
techniek is objectief en bespaart veel tijd. Onder
zoeker Gerie van der Heijden, van het DLO-Cen-
trum voor Plantenveredelings- en Reproduktie-
onderzoek, promoveerde op dit onderwerp aan
de TU-Delft.
Hij ontwikkelde voor iedere plant een definitie
van lengte en breedte. Zo maakt het veel uit of de
meetlat bij een kromme boon aan de binnen- of
aan de buitenkant wordt gelegd. Voor iedere
vorm moet de computer een aparte definitie van
lengte en breedte krijgen. Want het gebruik van
de definitie voor de ene vorm leidt tot fouten bij
een andere vorm. Daarom maakte de onderzoe
ker een lijst van definities van lengte en breedte
voor verschillende planten.
De methode wordt inmiddels in de praktijk toe
gepast bij de registratie van plantenrassen. De ui
terlijke kenmerken worden niet meer met de
hand maar met de videocamera en computer ge
meten.
S.\lTAS\l Rl S
Ai
twaalf meter.
HOLLYWOOD Rtr
Zo moet de saltasaurus er ooit hebben uitgezien. Zijn schouders reikten tot 4,5 meter boven de grond en het prehistorische dier kon een lengte bereiken van rond de
FOTO REUTER
van het ei, zes maanden geleden gevonden in
Argentinië, waren hoog gespannen. Maar het
embryo vertoont weinig kenmerken. „Je ziet
wat uitstulpingen van laaakbeen-vorming en
iets dat het begin van een schedel kan zijn",
verklaarde dr. E. Petuch, hoogleraar paleonto
logie aan de universiteit van Florida.
Wetenschappers hebben met moderne tech
nologie in een zeventig miljoen jaar oud ge
fossiliseerd dinosauriër-ei kunnen kijken.
Maar helaas vonden ze een nauwelijks ont
wikkeld embryo en geen volgroeide foetus.
De geleerden hadden gehoopt een volgroeide
baby-dino te vinden met een compleet skelet.
Dat zou hebben geholpen de ontwikkeling van
de saltasaurus te begrijpen. Deze langgenekte
herbivoor zwierf door Zuid-Amerika tijdens de
krijt-periode.
De verwachtingen onder de wetenschappers
BEN APELDOORN GPD
Nee, de 'Planetoïde van Sallit' zal het pas ontdek
te kosmische brok wel nooit genoemd worden.
Vernoeming gebeurt alleen met de ontdekkers
van de veel stoffiger soortgenoten van planetoï
den: de kometen.
Eind november seinde de Engelse amateurastro
noom George Sallit aan het Central Bufeau for
Astronomical Telegramms (CBAT) van de Inter
national Astronomical Union de positiegegevens
door van een hem onbekend 'sterretje' dat hij bij
toeval had gefotografeerd.
De eerste berekeningen van CBAT-specialisten
Brian Marsden en Zdenek Sekanina lieten zien
dat Sallit inderdaad een nog onbekende planetoï
de op het spoor was gekomen.
Tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter
ligt een honderden miljoenen kilometers groot
niemandsland' dat echter bevolkt wordt door
duizenden grote en kleine rotsblokken: planetoï
den. De eerste daarvan werd op 1 januari 1801
ontdekt en naarmate de jaren verstreken ontdek
te men er steeds meer.
Tegenwoordig is van enige duizenden de baan in
het zonnestelsel nauwkeurig berekend; zeker is
dat er nog vele tien-, honderdduizenden, miljoe
nen moeten zijn. In alle grootteklassen: van brok
jes ter grootte van knikkers tot kilometers grote
'bergen'. Ze geven zelf geen licht, maar weerkaat
sen, net als alle andere hemellichamen in ons
zonnestelsel, het licht van onze zon.
Mede door hun afstand en donkere tint weer
kaatsen planetoïden maar een heel klein beetje
zonlicht in onze richting. Daardoor zijn ze zwak
ker dan de zwakste, met het blote oog zichtbare
sterren. En dus zijn ze alleen te zien met telesco
pen. Dat lot trof de Engelsman George Sallit die
zijn fotografische telescoop toevallig had gericht
op een stukje van de sterrenhemel waar zich een
nog niet waargenomen planetoïde ter grootte van
de Vaalserberg ophield.
CBAT-wiskundige Marsden stelde vast dat de af
stand van het 'kersverse' brok materie tot de aar
de op het moment van de ontdekking 645 mil
joen kilometer bedroeg.
Deze ontdekking mag gerust bijzonder genoemd
worden. Juist omdat het door een amateurster-
renkundige gebeurde. Elk jaar worden gemiddeld
tien nieuwe planetoïden gevonden, maar dan
door beroepssterrenkundigen op sterrenwachten
die daar, met behulp van lichtsterke telescopen
met een groot beeldveld, gericht naar zoeken.
Dat gebeurt in het kader van het 'Space-Watch'-
programma van de NASA. Er gaat namelijk een
potentiële dreiging voor moeder Aarde uit van
deze rondzwervende rotsblokken en bergen. De
ze eeuw sloegen er, voor zover bekend, drie op
aarde in.en richtten omvangrijke verwoestingen
aan. Gelukkig gebeurde het in alle drie de geval
len in betrekkelijk onherbergzame, dus dunbe
volkte gebieden (Noord-Brazilië en tweemaal in
Midden- en Oost-Siberië).
In het verre verleden sloegen kilometers grote
planetoïden kolossale kraters in de aardkorst;
rampen van ongekende omvang inluidend. Door
van zoveel mogelijk planetoïden de banen pre
cies te berekenen, wil men zich een beeld vor
men van mogelijke 'inslag-kandidaten' voor de
komende tien, honderd of duizend jaar. Want het
is toch wel prettig een beetje op tijd te weten
wanneer en waar een planetoïde zal inslaan.
De planetoïdengordel wordt algemeen geacht
materie te zijn dat zich, tijdens de vorming van
ons zonnestelsel niet tot een planeet kon verdich
ten. De oorzaak daarvan was vermoedelijk de
reuzenplaneet Jupiter, de grootste planeet in ons
zonnestelsel. De aantrekkingskracht van de reus
belette een belangrijk deel van de oernevel, waar
uit ons zonnestelsel ontstond, zich tot een pla
neet te verdichten. Het verdichtingsproces bleef
daarom 'steken' bij miljoenen, miljarden brokken
en brokjes.
Eén van die onbekende brokken werd onlangs
gevonden door een Engelse amateursterrenkun-
dige. Een druppel op een gloeiende plaat: want er
zijn er al zó veel, en er moeten er nog zo veel
méér zijn...
PUZZEL
OPGAVE
CRYPTOGRAM
Horizontaal:
1Deel van een Sparta-rijwiel
(6); 7. Geen prettig argument om
aan te zitten (5); 8. Geweldig als
vromen hun vee verliezen (5); 9.
Naaste familieleden (5); 10. Het
laatste deel van een bouwwerk
(4); 11. Vorstelijk orgelregister
(6); 12. Geschikte manier om
blauw te worden (6).
Verticaal:
2. Die colleges slaan hun slag
(5); 3. De leus van een dagblad
(6); 4. Vreemde groet die de
groente dof maakt (6): 5. In je
zak kan je ze met de kost geven
(4); 6. Voor de schoonmaak
wordt het hachelijker op de plan
ken (8); 10. Stroef voertuig (4);
11Sterrenbeeld van een konijn
(3).
OPLOSSING
KRUISWOORDRAADSEL
-profiel-
k-ijs-el-b
lap-b-sta
om-pijl-on
keus-pond
-ripi-
mits-pact
ik-ink-ua
lat-u-ems
d-ra-ag-t
-kamelot-
tfS/fi/Z BS/J je
weeg Teeuê?
HUL
-—\y
(6
ft-
KP
-ei i
\V
Li
y
<r
s
<-
-
TOM POES
Tom Poes en het Lemland
„Onbekende voetsporen", prevelde
heer Ollie geschrokken. „Ze lopen
helemaal om Bommelstein heen, dat
is een afschuwelijke gedachte! Hier is
een indringer of een ongunstig ele
ment aan het werk. Wat naar is dat
nu toch! Een heer moet toch al zo
waken voor zijn bezittingen."
Hij richtte zich op en keek spiedend
om zich heen. De wind floot door de
kale bomen en de luiken klapperden,
maar niets levends bewoog zich in
het landschap.
„Ik zal de politie waarschuwen", zei
heer Bommel huiverend. „Dit bevalt
mij niets. En kijk... de sporen lopen
naar de garage! Net nu ik mijn auto
wil halen... w-wat z-zal ik doen?"
Besluiteloos stond hij enige tijd in de
sneeuw; toen klemde hij de mand
steviger vast, raapte een dikke tak op
en begon langzaam naar de garage te
lopen. Er gebeurde echter niets; ook
niet toen hij de deur voorzichtig
opende en in de schemerige ruimte
en daarachter gluurde.
Heer Ollie vermande zich. Hij gooide
de deur nu geheel open en stapte
naar binnen terwijl hij met zijn
knuppel zwaaide. Zodoende keek hij
niet goed uit en struikelde hij over
een oude knapzak die achter de dor
pel lag. Het mandje met versterkende
middelen en de tak vlogen door de
lucht en de ongelukkige heer kwam
met een dreun op de grond terecht...
H
W
R
DOOR HANS VAN ES
Een portie Noordzeelucht probeerde gisteren het land binnen te di
gen, maar de zachte lucht kwam niet verder dan de Waddeneiland
Het front zorgde voor een loodgrijze hemel, waaruit van tijd tot tijo
wat natte sneeuw viel bij temperaturen van 1 tot 2 graden boven H
vriespunt.
Het echte winterweer maakte ondertussen al weer vorderingen. In
Centraal-Europa viel woensdag op uitgebreide schaal sneeuw, vooh
in het Alpengebied. In de loop van de dag daalde tot diep in Frankj
de temperatuur onder het vriespunt. Vandaag steekt ook boven Ne
derland een koude noordooster op; het begin van een nieuwe perid
met vriesweer.
Op.de weerkaart zijn de druksystemen weer op een klassieke, winj
se wijze gerangschikt. Tussen een depressie boven de Middelland
Zee en een krachtig hogedrukgebied tussen Schotland en de Oostj
wordt kou uit Oost-Europa in de richting van de oceaan getranspoj
teerd. De temperatuur blijft overdag even onder nul; 's nachts vriej
het 3 tot 6 graden. Er staat een krachtige oostenwind, zodat het kj
der aanvoelt, dan de thermometer aangeeft.
De lucht wordt geleidelijk droger, zodat de wolkenvelden steeds n
worden afgewisseld door perioden met zon. Tijdens het weekeind'
neemt het hogedrukgebied wat in betekenis af, maar de vorst hou
onverminderd stand. De wind neemt af en in combinatie met de h"
dere lucht kunnen de nachten mogelijk nog iets kouder worden.
In de Verenigde Staten is het de afgelopen dagen zeer koud gewe
Meestal zien we een oplevende depressie-activiteit, als arctische
lucht van het Amerikaanse continent over de Atlantische oceaan i
stroomt. Vaak volgt er in zo'n situatie een offensief van zachte luc
naar West-Europa. De blokkade van hogedruk bij Schotland zorgt
echter voor, dat de zachte lucht niet in de buurt van West-Europa
komt.
Mogelijk krijgt de kou boven Europa volgende week een nieuwe ir
puls, als het zwaartepunt van hogedruk boven Groenland komt te
gen. Noordenwinden voeren zondag een partij arctische lucht het
noorden van Europa binnen. Bij een windaanvoer over zee wordt 1
begin volgende week wat minder koud. De bovenlucht wordt juist
der en ook onstabiel, waarbij de kans op een sneeuwbui groeit.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig toten met
vrijdag.
Noorwegen:
Wolkenvelden en vooral
langs de kust af en toe re
gen of sneeuw en tamelijk
veel wind. Landinwaarts
en in het zuidoosten ook
opklaringen en droger.
Langs de westkust maxi
ma boven het vriespunt;
elders meest lichte vorst.
Zweden:
Vooral in het noorden veel
bewolking en kans op
sneeuw. Naar het zuiden
toe droger en flinke opkla
ringen. Maximumtempera
tuur in het zuiden rond of
net onder het vriespunt; in
het midden en noorden
lichte tot matige vorst.
Oenemarken:
Van tijd tot tijd zon en
droog. Vandaag vrij koud
met maxima rond het
vriespunt en een koude
oostenwind. Morgen minder wind en een
graadje warmer.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Van tijd tot tijd zon. Langs de oostkust
en, vooral van de Noordzee, kans op een
winterse bui; verder droog. Maxima rond
5 graden maar in zuid-Engeland maxi
ma net boven het vriespunt. Een stevige
oostenwind maakt het daar extra koud.
België en Luxemburg:
Naast wolkenvelden ook af en toe zon.
Vrijwel overal droog. Middagtempera-
tuur uiteenlopend van -5 graden in de
Ardennen tot rond het vriespunt langs
de Vlaamse kust.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Wolkenvelden en vandaag hier en daar
wat lichte sneeuw. Morgen meer zon en
vooral langs de kusten van het Kanaal
nog een kleine kans op een enkele win
terse bui. Tamelijk koud met een fors
toenemende oostenwind en op de mees
te plaatsen overdag lichte vorst; in Nor-
mandië en Bretagne maxima plaatselijk
nog rond +5 graden.
Portugal:
In het zuiden half tot zwaar bewolkt en
kans op een bui, eerst vooral in het zui
den; morgen later op de dag ook in het
noorden. Vandaag in het noorden af en
toe zon. Middagtemperatuur uiteenlo
pend van ongeveer 12 graden langs de
kusten tot rond 5 graden in het birtnen-
Madeira:
Wisselvallig weer met van tijd tot tijd fik
se regen- of onweersbuien. Middagtem
peratuur ongeveer 17 graden.
Spanje:
Vandaag af en toe zon en"op veel plaat
sen droog. Maar langs de Golf van Bis
kaje hier en daar regen en aan de zuide
lijke Costa's kans op een bui, misschien
met onweer. Morgen ook elders een toe
nemende kans op enkele buien, in het
binnenland mogelijk met sneeuw. Mid
dagtemperatuur uiteenlopend van enke
le graden boven nul landinwaarts tot
rond 15 graden aan de Costa del Sol
Canarische Eilanden:
Half tot zwaar bewolkt en nu en dan bui
en, misschien ook met onweer. Maxima
rond 21 graden.
Marokko:
Westkust: half tot zwaar bewolkt en ste
vige regen- of onweersbuien. Maxima
rond 18 graden.
Tunesië:
In het zuiden eerst nog wat zon; verder
wolkenvelden. Kans op een regen-of on
weersbui, vandaag vooral in het noor
den; morgen ook in het zuiden. Middag-
temperatuur rond 17 graden.
Zuid-Frankrijk:
Wolkenvelden en hier en daar lichte
sneeuw; vooral in de Franse Alpen en
aan de noordoost-kant van het Centraal
Massief. Morgen langs de Cöte d'Azur
kans op een bui. Vandaag waait in het
zuidoosten een stevige noordoostenwind
en bijna overal vriest het dan licht. Mor
gen maxima uiteenlopend van enkele
graden onder nul in de omgeving van
Clermont-Ferrand tot rond +8 graden
langs de Middellandse Zee.
Mallorca en Ibiza:
Veranderlijk weer; vandaag nog wat zon
en op de meeste plaatsen droog, maar
morgen van het zuiden uit een toene
mende kans op buien, misschien ook
met onweer. Middagtemperatuur onge
veer 14 graden.
Italië:
Erg wisselvallig weer met van tijd tot tijd
buien; in het zuiden met onweer en in
de noordelijke bergstreken met sneeuw.
Maxima uiteenlopend van enkele graden
boven nul in het noorden tot 17 op Sici
lië.
Corsica en Sardinië:
Bewolkt en enkele stevige buien. Van
tijd tot tijd veel wind. Vooral vandaag vrij
koud met maxima van een graad of 10
op Corsica en rond 13 op Sardinië.
Malta:
Wisselend bewolkt en kans op een re
gen- of onweersbui- Vooral vandaag vrij
koud met maxima rond 15 graden.
Griekenland en Kreta:
Perioden met zon maar ook nog kans op
een enkele bui.Maxima uiteenlopend
van een graad of 10 in de omgeving van
Thessaloniki tot 17 graden in het zuid
westen van de Peloponnesos.
Turkije en Cyprus:
Perioden met zon en vrijwel
droog. Middagtemperatuur uil
pend van 10 graden in het noordi
tot 15 op Cyprus.
Duitsland:
Wolkenvelden en vandaag hier e
sneeuw. Morgen op de meeste pl
droog. Koud met een stevige oostt
en overdag lichte vorst.
Zwitserland:
Meest bewolkt en af en toe s^
vooral in het zuiden en oosten,
bergen een koude oostenwind. N
uiteenlopend van -4 graden in he:
den tot enkele graden boven nul iu
sin.
Oostenrijk:
Veel bewolking en vooral vandaaf
tijd sneeuw. In de bergen veel 1
Overdag op de meeste plaatsen'
vorst.
Polen: y
Wolkenvelden en vooral vandal
hier en daar sneeuw. In het noordr
ook van tijd tot tijd zon. Overdag
meeste plaatsen lichte vorst. üi
Tsjechië en Slowakije:
Tamelijk bewolkt en eerst nog p
lijk sneeuw. Maxima rond -4 f
maar door een stevige oostenwiri0
het kouder aan.
Hongarije:
Veel bewolking en eerst nog I
sneeuw, mogelijk ijzel. Overdaa,
lichte vorst.
VRIJDAG 15 DECEMBER 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 08.42 Zon onder J'
Maan op 00.16 Maanondefe
Waterstand
IJmuiden Katwijk v
Hoog 08.45» 21.10 08.18
Laag 04.14» 16.56 03.55
Weerrapporten 14 december 07 d
Amsterdam onbew.
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissmgen
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Berlijn
Boedapest
Bordeaux
Brussel
Cyprus
Innsbruck zwaar bew. wl
Istanbul onbew. no 4
Klagenfurt sneeuw ver. 1
Kopenhagen onbew. no 9
Las Paimas zwaar bew z 8
Lissabon half bew. no 6
Locarno zwaar bew. w 3
Londen regenbui no 5
Luxemburg zwaar bew. ono 10
Madrid onbew. n 1
Malaga half bew nw3
Zürich sneeuw
Bangkok half bew.
Buenos Aires licht bew.
Casablanca regen
Johannesburg iichtbew.
Los Angeles licht bew
New Orleans onbew.
New York zwaar bew.
TeiAviv onbew.
31 UI
27 f.(
22 tti
