1,0
^Economische crisis Rusland
voor proteststemmen
■I i i
Êri
Pompen of verzuipen voor
spoorlijn
Nissa Hammadi blijft dromen
van vrij en open Algerije
4
Buitenland
^RUSLAND
Journaliste komt in Nederland even op adem
DINSDAG 12 DECEMBER 1995
el y)„,
Overheid moet actievere rol gaan spelen
Nissa Hammadi is pas 25 en al chef verslagge
ving van Le Matin, een van de grootste Algerijn
se dagbladen. Het is een krant die fel uithaalt
naar het geweld van moslim-fundamentalisten
in Algerije, waar sinds 1992 al meer dan 40.000
doden zijn gevallen. De krant heeft daarvoor
een zware tol betaald: radicale moslims ver
moordden al vier van 1 lammadi's collega's.
Hammadi was er zelfbij toen één jaar geleden
haar journalistieke leermeester en vaderlijke
vriend Said Mekbel, de directeur van l.e Matin,
werd doodgeschoten in een restaurant in Al
giers. De moordenaar keek ook haar kort aan
en liep toen weg.
Die belevenis heeft haar leven veranderd. „Ik
voel me alsof ik een wonder heb meegemaakt:
hoe heb ik het kunnen overleven?"
Onlangs was zij op uitnodiging van de journa
listenvakbond NVJ en van het Steuncomité Al
gerijnse Intellectuelen Amsterdam (SAIA) in
Nederland om even bij te komen van de con
stante spanning waaronderzij thuis leeft. „Het
doet me goed om op straat te kunnen lopen
zonder voortdurend om te hoeven kijken."
Ook al heeft zij begrip voor de collega's die naar
het buitenland zijn gevlucht, het is voor
Hammadi vanzelfsprekend dat zij naar Algerije
terugkeert. „Als je laat zien dat je niet tenonder
gaat aan de angst, dan is dat al een overwin
ning op het terrorisme. Ik weiger te accepteren
dat men het mij onmogelijk wil maken in mijn
eigen land te leven."
Hammadi wijst de betutteling van Europeanen
van de hand. Deze stellen onderharldelingen
met de radicale moslims voor om een eind te
maken aan het terrorisme. „Ik zal de mensen
niet vergeven die mijn vrienden hebben ver
moord." Zij wil het beleid van de zogenaamde
veiligheidsinspanning voortzetten: massale in
zet van leger en gendarmerie, bijgestaan door
gewapende burgercomités, moet het terrorisme
uitroeien: „De terrorist heelt zelf voor het ge
weld gekozen." Die uitroeiing moet gepaard
gaan met een overtuigende democratisering.
Óp de presidentsverkiezingen in november,
„voor het eerst in een Arabisch land met meer
dere kandidaten" moeten binnen enkele maan
den parlementsverkiezingen volgen.
Waarden
Bij de eerste parlementsverkiezingen met meer
dan één partij in 1991 stemde in de eerste ron
de bij een lage opkomst 47 procent van de kie
zers voorliet Islamitisch Reddingsfront (FIS).
FIS-gemeentebesturen vervalsten toen de uit
slag. Onder druk van het leger werd de tweede
verkiezingsronde afgelast, „je vraagt je af, waar
die 47 procent nu zijn." Je ziet steeds minder
gesluierde vrouwen en mannen met funda-
mentalistenbaard op straat. „Ik voel mij geen
deel van een minderheid. Fr zijn in Algerije veel
vrouwen zoals ik", zegt I latnmadi, die zich
westers kleedt en perfect Frans spreekt. Zij wijst
het in Europa gangbare denkbeeld van de hand
dat er in Algerije een op Frankrijk georiënteerde
elite is, die het volk haar waarden wil opleggen.
Hoe zich sinds 1991 een alkeer van het funda
mentalisme heeft voltrokken, heeft I latnmadi
ook in haar eigen familie meegemaakt. „In
1991 heeft mijn grootmoeder nog op hel FIS
gestemd omdat de imam had gezegd dat dat
moest. Zij wilde haar plaats in het paradijs niet
verliezen, zei zij, en dat was haar niet uit het
hoofd te praten. Inmiddels zegt zij: mensen die
mensen onthoofden en vrouwen en kinderen
vermoorden, kunnen geen goede moslims
zijn."
Nissa Hammadi was zeer onder de indruk van
haar zusje, toen deze erop stond even op straat
te kijken of het veilig was voordat de grote zus
en journaliste het huis verliet. „Ik was stomver
baasd dat een meisje van tien al zo leeft met
het besef van geweld."
Democratie
De steun van de mensen houdt Hammadi op
de been: „Wij krijgen op de redactie veel post
en telefoontjes, vooral als ik over maatschappe
lijke onderwerpen schrijf. En ik ben blij dat de
Algerijnen zo veel lezen; dat is goed voor de de
mocratie." Uit liefde voor de journalistiek blijft
zij doorgaan, gesteund door de bevolking die
het geweld beu is, „Fr is al twee keer gepro
beerd met een autobom een aanslag op de re-
dactiete plegen, één keei met 300 kilo TNT. De
bommen zijn tijdig onschadelijk gemaakt, niet
alleen dankzij de politie, maar ook door de be
volking die waakzaam is en de speciale tele
foonnummers belt
„Er zijn momenten dal ik het zat ben mijn
vrienden te verliezen en naar begrafenissen te
gaan van mensen, die ik liefheb. Dan huil ik en
schreeuw ik. Maar het humanisme en tie liefde
voor bewust beleefde, eenvoudige dingen van
het leven houden mij overeind. Ik geloof in een
moderne islam en in universele waarden. Ik
keer terug naar mijn land en werk tot de repu
bliek er is waarvan ik droom."
Nissa Hammadi was er zelf bij toen één jaar geleden haar journalistieke leermeester en vaderlijke vriend
Said Mekbel, de directeur van Le Matin, werd doodgeschoten in een restaurant in Algiers. De moorde
naar keek ook haar kort aan en liep toen weg. Op de foto: de begrafenis van Mekbel. foto afp»
Nieuwe bestemming voor verbinding tussen Zambia en Tanzania
vot0f hij straks zelf gaat stemmen, weet hij nog niet. De
a> Russische hoogleraar economie aan de Erasmus-univer-
in Rotterdam Stanislav Mensjikov mist bij de parle-
Sal*mentsverkiezingen een krachtig figuur die de crisis in
i vlzijH vaderland adequaat kan aanpakken. Maar één ding
Uifstaat voor hem vast. Als hij zijn stem uitbrengt op de
eq Russische ambassade, kiest hij voor de oppositie,
In hoog tempo somt Mensjik
ov de problemen op waarmee
miljoenen Russen nu te kam
pen hebben. „Hun reële inko
men is dit jaar 10 procent ge
daald. Spaargeld hebben ze al
lang niet meer, want dat is weg
gevreten door de gierende infla
tie. Die prijsstijgingen zijn nu
weliswaar een stuk minder,
maar ruim 4 procent per maand
is nog behoorlijk groot. Voor
onderwijs moeten Russen te
genwoordig gedeeltelijk betalen
en vooral medicijnen zijn erg
duur geworden. Bovendien
worden veel werknemers niet
op tijd betaald. Deze week had
ik mijn dochter aan de telefoon,
zij had net haar salaris over sep
tember ontvangen.
De meeste Russen vertrou
wen erop dat de nieuwe parle
mentsleden meer aandacht aan
hun sociale omstandigheden
zullen schenken, stelt Mensjik
ov. Tot nu toe lijken de commu-
helANP
j1^Daarmee lijkt hij door dezelfde
we^gedachten te worden gedreven
als de meeste van zijn landge
noten. Een fors deel van de Rus
sische bevolking is de laatste ja
ren met een Fikse daling van de
geconfronteerd
'en houdt daarvoor hun presi
dent Boris Jeltsin verantwoor
delijk. „In Nederland stellen
sommigen dat Rusland de goe-
!de kant opgaat. Zij onderstre-
js apen dat de achteruitgang van de
economie vertraagt. Dat is in-
waar. Vorig jaar be-
de vermindering 19 pro-
;te jcent en dit jaar zal dat tot 3 of 4
ruiiiProcent beperkt blijven. Maar
0Jdit is wel het vijfde achtereen-
iagevo'8er,de laar waarin de econo-
he|nl'e krimpt. En niet zo'n klein
n vabeetje ook. Zo'n achteruitgang
n agzou in Nederland dramatisch
zijn."
VERKIEZINGEN
nisten, nationalisten en de pro-
communistische Agrarische
Partij favoriet. Dat dit betekent
dat de hervormingen na de ver
kiezingen worden terugge
draaid, verwacht de hoogleraar
niet. Wel rekent hij op een ac
tievere rol van de overheid.
Volgens de professor voert de
regering een te strak beleid, wat
nadelig uitpakt voor de econo
mie. Voorheen worstelden de
Russen met tekorten, wat zich
vertaalde in lange rijen voor de
winkels. Nu liggen de etalages
vol, maar hebben de meeste
burgers geen geld om de goede
ren te kopen, en de bedrijven
hebben geen kapitaal om te in
vesteren.
De overheid zou de monetai
re teugels best wat kunnen laten
vieren. „De inflatie is nu niet
vloed aan geld in de economie,
maar komt meer voort uit de
monopoliebedrijven die hun
prijzen opschroeven."
Óok Mensjikov zelf ziet de
voordelen van een regering die
zich meer met de economie be
moeit. Veel bedrijven zouden
volgens hem gebaat zijn met
overheidsopdrachten. „Meer
uitgeven resulteert in een grote
re produktie. Dat levert weer
hogere inkomsten voor de staat
op", redeneert de Rus.
Als voorbeeld noemt hij de
defensie-industrie. „De Russi
sche bevolking vertrouwt, ge
zien onze geschiedenis waarin
ons land vaak is aangevallen, op
een sterk leger. Daarmee wil ik
niet zeggen dat Russen het
Westen als vijand beschouwen,
maar we hebben ook andere
buren. In het zuiden hebben we
de moslim-landen, in het oos
ten is er Japan dat de Koerilen-
eilanden terugwil, en ook met
de lange grens van China moe
ten we rekening houden."
Mensjikov erkent dat meer
aandacht voor de sociale situa
tie van de Russen en meer geld
voor defensie, twee van de be-
van de trieste voorbeelden van de economische crisis in Rusland. Mensen proberen met de verkoop van oude
foto anp
De Tisjinskij markt in Moskou is een
kleding nog iets te verdienen.
langrijkste onderwerpen tijdens
de verkiezingen, de begroting
van de Russische overheid nog
verder onder druk zullen zetten.
Dat houdt volgens de hoogle
raar niet in dat de inflatie
meteen weer oploopt. „Dat is
van meer factoren afhankelijk.
Het land zal bij de behandeling
van de begroting wel prioritei
ten moeten aanbrengen, maar
dat is vooral een politieke
zaak."
Of de partijen straks daad
werkelijk kunnen waarmaken
wat ze nu allemaal beloven, be
twijfelt de hoogleraar. Mensjik
ov heeft evenwel begrip voor de
houding van zijn landgenoten.
„Wat je nu kunt waarnemen is
de logica van de democratie. De
bevolking houdt de zittende re
gering verantwoordelijk voor de
malaise en kiest daarom voor
andere partijen in de hoop dat
zij de situatie zullen verbete-
verbinding met de 1.852 kilometer
verder gelegen haven van Dar-es-Salaam
is jarenlang de levensader geweest van
het louter door verwerpelijke regimes of
door burgeroorlogen verscheurde buur-
laterlanden omgeven Zambia. Maar wellicht
lateriweerspiegelt het gedrag van de straat
jeugd het feit dat de spporlijn in de ver
sukkeling is geraakt. Het tij in Zuidelijk
Afrika is gekeerd en de 'Tanzam' is niet
latenlanger nodig. Integendeel, hij is verou-
later;derd en veel te kostbaar gezien de alter
natieven. In goede jaren reden er wel
£|^p vier goederentreinen per dag, nu nog
o.rnanager
"terug te t
>6'filie mea
Xyormt
Lkale vc
fen
Vorig jaar werd nog maar
aankob42.279 metrische ton aan vracht ver-
i.6jvoerd, tegen een miljoen ton een jaar
Heerder.
12 Het stationsgebouw ziet er aan de bui-
29.tenkant nog respectabel uit. De immen-
11^se hal binnen is echter akelig leeg en ver-
38']Waarloosd. Op de muur prijkt een ver-
33|jgeeld verkiezingsaffiche yan president
ihiluba, die toch al weer vier jaar aan de
acht is. Op het prikbord maant de
lanager het personeel de voorschotten
betalen die zijn gegeven om me-
meal te kopen. Mealie meal, maïs,
i'yormt het hoofdbestanddeel van het lo-
voedsel, de Zambianen maken er
nee, een papperige substantie die
soort jus wordt gedoopt. Meer
krediet wordt niet verleend, want de af
gelopen maand heeft niemand zijn
penstaande rekening vereffend. Het is
niet de enige dreigende taal van Tazara
Tanzania-Zambia Railway Authority),
bedrijf dat de spoorlijn exploiteert,
de lijn weer rendabel te maken moe-
minstens 2.500 van de 6.600 banen
mirerd wijnen, zo heeft de directie laten
io9.lveten.
aartje
de tijdtabel hangt een met de
iand geschreven prijslijst. Als ik die
gdurig bestudeer, komt de
9t.fchef nieuwsgierig uit zijn kan
toortje om een praatje te maken
kaartje te verkopen.
iöj.Wilt u een kaartje kopen? Kom
eis met ons. We kunnen h€t
;eld gebruiken", spoort hij de
tezoeker aan. Veel heeft de sta-
ionschef niet te doen. Er rijdt
naar twee keer per week een
:ogenaamde exprestrein naar
37.f)ar-es-Salaam. Die trein doet
i uur over en dat is zelfs
Afrikaanse begrippen lang.
toptrein, die Kapiri verbindt
net Nakonde, in het uiterste
ïoorden van Zambia. Wie daar
'andaan de resterende duizend
,q' ulometer naar de kust wil rei
den moet overstappen.
Een kaartje enkele reis hoeft
in westerse toerist de kop niet
kosten: 44.800 Zambiaanse
cwacha in de eerste klas. Dat is
tmgerekend zo'n tachtig gul-
ontbijt inbegrepen. Voor
Zambiaan staat dat bedrag
iofcverigens gelijk aan een flink
naandsalaris. De derde klasse is
Een oude opname van het station van Dar-es-Salaam, waar op 24 oktober 1975 de eerste passagierstrein uit Zambia aankwam, foto
goedkoper, maar daar zijn geen slaap
plaatsen. En als het een beetje tegenzit
zijn ook alle zitplaatsen bezet, want de
trein zit meestal propvol. Voor 25 gulden
kun je dan van Kapiri naar Dar-es-Sa
laam.
Op tijd
De trein heeft de reputatie op tijd te rij
den, of in ieder gaval op tijd te vertrek
ken. Tazara is trots op die punctualiteit.
Ze schermt er mee in haar advertenties
en wijst verder op snelheid, betrouw
baarheid en veiligheid. De goederentrei
nen, die Tazara aan inkomen moeten
helpen, hebben alle een gewapende
escorte. Vorig jaar is de maatschappij
begonnen met een zes jaar durend her
stelprogramma, dat de kwaliteit van de
spoorweg moet verbeteren. Dat is ook
wel nodig, want sinds de aanleg in de ja
ren zeventig is er weinig veranderd.
Voor het perron is een versleten loco
motief aan het rangeren. De Chinese ka
rakters op de neus zijn incompleet. Het
fabrieksplaatje meldt dat de dieselma-
Vanuit Kapiri Mposhi in Zambia voert de 1.852 kilometer lange spoor
weg naar de Tanzaniaanse havenstad Dar-es-Salaam. Deze illustratie
dateert uit de jaren zeventig, toen de spoorweg werd aangelegd.
chine in 1974 is gebouwd. Hoe vaak zal
de loc het traject naar Dar-es-Salaam al
hebben afgelegd. Op de open wagons
staan containers van NedLloyd, die en
kele uren later op vrachtwagens geladen
voorbijtrekken op weg naar Lusaka.
Dat is sneller dan de container overla
den op wagons van de Zambiaanse
spoorwegen, die hun stationnetje een
paar kilometer verderop hebben. Een
enkel spoor verbindt de twee spoorwe
gen. Zambiaanse treinen rijden volgens
het principe 'als je vandaag de trein van
gisteren haalt, dan ben je nog op tijd.'
Met andere woorden, de trein stopt bij
elke boom tussen Kapiri Mposhi en
Lusaka. Een vrachtwagen rijdt door.
Kolonisten
Buiten het stationsgebouw herinnert een
plaquette aan betere tijden. De eerste
steen werd in 1970 gelegd door de toen
malige Tanzaniaanse president Julius
Nyerere. Samen met zijn Zambiaanse
collega Kenneth Kaunda nam hij het
voortouw in de strijd tegen de apartheid.
Die beleefde op dat
moment niet alleen in
Zuid-Afrika glorie
dagen, maar ook in
Rhodesië (nu Zimbab
we) en Zuid-West Afri
ka (Namibië) hadden
de blanken de macht
in handen. In Zambia's
buurlanden Angola en
Mozambique zwaai
den de Portugezen de
scepter, al zorgden be
vrijdingsbewegingen
ervoor dat de kolonis
ten steeds minder had
den te vertellen.
Kaunda' vond dat
zijn land de economi
sche boycot van met
name Rhodesië krach
tig moest ondersteu
nen. Dat betekende
echter wel dat Zambia
daarmee de kortste
verbinding tot de zee
(de havens van Mo
zambique) kwijt was.
Goede raad was duur.
Te duur, vonden de Westerse landen
zelfs. Ze weigerden mee te betalen aan
het door Tanzania en Zambia bedachte
alternatief: een spoorlijn van bijna 2.000
kilometer die het koperrijk Zambia
moest verbinden met de Indische Oce
aan. Principes waren leuk, zo redeneerde
het Westen, maar ze moesten geen geld
kosten.
Bamboe-spoorlijn
Hulp kwam uit onverwachte hoek. China
zag hier een uitgelezen kans om zich op
te werpen als pleitbezorger van de Derde
Wereld. Tienduizenden Chinezen werk
ten bijna zes jaar schouder aan schouder
met Zambianen en Tanzanianen aan de
aanleg van de spoorlijn.
Het was het op een na grootste ont
wikkelingsproject dat ooit in Afrika was
ondernomen alleen de aanleg van de
Aswandam in Egypte en de Voltadam in
Ghana overtroffen dit project in grootte
en complexiteit. In het Westen sprak
men schamper over de Bamboe-spoor
lijn, maar in 1976 konden Kaunda en
Nyerere elkaar de hand schudden. De
Tanzam was een feit.
Het verdwijnen van het blanke min
derheidsbewind in Rhodesië/Zimbabwe
had weinig invloed op het gebruik van
de spoorlijn. De havens van Mozambi
que waren door de burgeroorlog in dal
land, die tot 1993 duurde, onbetrouw
baar en moeilijk bereikbaar. Maar nu is
er toch sprake van een kentering.
De kopervoorraden van Zambia raken
uitgeput. De verouderde en slecht on
derhouden mijnen draaien op halve
kracht. Koper is ook niet mee zo'n ge
wild artikel. Kunstvezel heeft het gebruik
teruggedrongen. In het aanpalende Zaïre
heerst chaos en anarchie, waardoor
Tazara weer een belangrijke klant heeft
verloren. De veranderingen in Zuid-Afri-
ka hebben echter het grootste effect.
Zuid-Afrika is de economische reus in
dit deel van het continent. De handel en
economische activiteiten in Zambia
richten zich in een andere richting, weg
van de Tanzam-lijn. Westerse investeer
ders helpen Tazara nu met de moderni
sering van het materieel en verbeteren
van het spoor, maar de hulp kon wel
eens voor niets zijn.
42 KAPIRI MPOSHI HANS JACOBS
3 0
6.0
i4,o„Hello sir, how are you?". Tientallen
2'^kinderen zwerven op het stoffige weg-
i2!ogetje naar het station van New Kapiri
а,3Mposhi rond de bwatia heen. Steeds
Foweer wordt dezelfde vraag gesteld. Het
^■•antwoord doet er niet toe. Veel meer
slgEngels dan de gestelde standaardzin
б.3kennen de Zambiaantjes niet. Ik ver-
6o;5>aas me over het enthousiasme. Deze
l.^cinderen moeten toch wel vaker blan-
2 j^cen langs hebben zien komen. Tenslot
te is Kapiri Mposhi het eindpunt, dan-
wel vertrekpunt (het is maar hoe je het
bekijkt) van de roemruchte Tanzania-
Zambia spoorlijn.
