'Zonder toezicht ontstaat ramp'
'Ik had me neergelegd bij een lange celstraf
Te koud voor
een clochard
Feiten &Meningen
'Een jaar
van Zero'
DINSDAG 12 DECEMBER 1995
C O L U
Ze zou zo weggelopen kunnen zijn uil de
film 'Les amants du Pont-Neuf. Van veraf
doet ze ook met enige fantasie denken aan
de Franse actrice Juliette Binoche die als de
totaal verlopen 'Michèle' één probeert te
worden met de clochards op en onder de
beroemde brug in Parijs.
Ben goede vergelijking tussen de Parijse
en de Leidse 'Michèle' wordt me vooralsnog
niet gegund. De vrouw schiet steeds weg
achter een kiosk op een van de perrons van
het Leidse station. Leidt ze inderdaad een
zwervend bestaan, ziet ze in mij een van die
controleurs van NS of is ze zo wereld
vreemd dat ze elk contact wil vermijden?
Als ze eindelijk enigszins tot rust komt,
blijkt dat ze geen enkele reden heeft om aan
de aandacht van wie dan ook te ontsnap
pen. ,,Het is die verdomde wind." Wind,
vraag ik haar. Ik houd haar voor dat ze zich
in het nieuwe station bevindt, het mooiste
dat Leiden ooit is overkomen. Een onover
troffen verrassing voor de treinreiziger, ver
pakt in futuristisch staal. Een staaltje van
perfectie waarmee de Nederlandse Spoor
wegen dik tevreden zijn.
De vrouw kijkt me aan alsof ik haar pro
beer te belazeren. „Het is hier helemaal niet
perfect. De wind heeft hier vrij spel en
draait alle kanten op. Dan word je aan de
ene kant van de kiosk weggeblazen, dan
weer aan de andere kant." En met de vol
gende vlaag wind dwarrelt ze weer de hoek
van de koek-zopie-en-broodjes-om-mee-
te-nemen-tent om. Het verklaart waarom
ze als aangeschoten wild zo'n opgejaagde
indruk maakt.
Ik had haar nooit eerder gezien en heb
haar rondedans sindsdien ook niet meer
mogen aanschouwen. Ze leek me bij nader
inzien ook niet het doorgewinterde type dat
gewend is aan het 'open' karakter van het
Leidse station. „We hebben gekozen voor
een doorzichtig stationsgebouw met veel
glas, veel daglicht. Als iemand in de lift
staat, kan iedereen je zien. Er is geen enkele
sociaal onveilige hoek, waardoor je overal
een veilig gevoel krijgt", laat de business-
manager van het Leidse station me weten.
Open is op de perrons nog altijd zo open
dat het nog steeds verdomhoeken zijn. Was
Leidse Michèle wel clochard geweest dan
had ze in de stations van bijvoorbeeld
Haarlem, Den Haag (zowel HS als CS) een
heel wat betere opvang gehad. Daar kun je
tenminste nog eens zonder angst voor long
ontstekingen de zwerver uithangen. Daar
sta je 'binnen' te wachten. In Leiden moet
je elke keer het deksel van de vrieskist een
stukje opendoen om te kijken of je trein er
al aankomt. En niet alleen nu het overal on
der nul is.
De persvoorlichter en de business-mana
ger kijken me door de telefoon verbaasd
aan. „Goed, we hebben nog niet helemaal
rekening gehouden met de windvorming,
maar er staat zoveel nieuws tegenover. De
perrons zijn verhoogd, er zijn meer winkels,
er komt nog kunst op de perrons. Maar ja
het weer hè, dat hebben we niet in de
klauw."
Wat moet ik met die winkels, werp ik nog
tegen. „Dat vinden veel mensen nou leuk."
O. Michèle in elk geval niet. Niet alleen uit
sojidariteit met haar zie ook ik 'al die ex
tra's' niet zo zitten. Ik wil vervoerd worden,
niet in vervoering gebracht worden in een
schoonheidssalon of wat verder ook achter
die nieuwbouw schuilgaat. Ik wil informatie
aan loketten die open zijn en waar de ze
kerheid kan worden gekocht van treinen die
op tijd rijden. Ik heb nu alleen de zekerheid
van het moeten wachten. In de kou. Zonder
Michèle.
HAARLEM «JAN PREENEN
Spoorwegcleskundige Van Witsen stelt voorwaarden aan regio-spoorlijnen
In de vorige eeuw kende Nederland een aantal
spoorwegmaatschappijen: er waren staats-
spoorlijnen en particuliere treintrajecten. Om
aan die chaos een einde te maken, richtte de re
gering in 1937 de Maatschappij tot Exploitatie
van Staatsspoorwegen op, de voorloper van de
NS. Minister Jorritsma (verkeer) wil nu weer te
rug naar het oude model. Het NS-net moet
worden opgedeeld in 25 stukken waarbij elke
streek zijn eigen lijntje mag gaan beheren. De
onrendabele stukjes spoor moeten het liefst uit
het NS-beheer verdwijnen. Daar mag elke regio
zelf voor gaan opdraaien. Prof. Maurits van Wit
sen heeft daar een uitgesproken mening over.
„Als de rijksoverheid tegen elke
streek zegt zoek het maar uit
wordt het een ramp. Kijk alleen
maar eens naar de kosten. Elke
grote stad heeft nu ook zijn ei
gen trams en metro's. Er moet
een centrale regie blijven."
Van Witsen doceerde tot voor
kort openbaar vervoerkunde en
spoorwegkunde aan de TU van
Delft. Daarnaast was hij actief
voor de NS en voor de voorma
lige minister van verkeer Maij-
Weggen. Hij heeft een uitge
sproken mening over de 'regio
nalisering' van de spoorwegen.
Van Witsen voorziet geen terug
keer naar de negentiende eeuw
'als je de nadelen maar voor
komt'. En die zijn er zeker. Als
elke regio zijn eigen treintjes
gaat kopen, een eigen veilig
heidssysteem gaat invoeren en
zich alleen richt op de eigen
streek komt er niets van terecht,
stelt de hoogleraar.
„Het lijnennet moet bij elkaar
blijven. Regionaal vervoer
brengt immers passagiers naar
het landelijke net. Je kunt de re
gio wel een eigen rol geven,
maar dan altijd met toezicht
van de rijksoverheid", meent
hij.
Van Witsen heeft daarbij een
duidelijke opzet voor ogen. In
de toekomst zullen snelle Inter
city-treinen op zes lijnen de
twintig grootste plaatsen van
ons land moeten verbinden.
Sneltreinen moeten op even
eens twintig lijnen tachtig ge
meenten met meer dan 40.000
inwoners aandoen. Daarbuiten
kan het vervoer met stoptreinen
regionaal worden verzorgd. Het
gaat dan om vervoer dat kan
worden geïntegreerd met het
bestaande streekvervoer per
bus. Nu werken de verschillen
de vervoersbedrijven vaak nog
langs elkaar heen.
Het opsplitsen van Nederland
in 25 vervoersgebieden, zoals
minister Jorritsma wil, wijst Van
Witsen af. Daarvoor is ons land
veel te klein. De steden liggen te
dicht bij elkaar. Vijf tot tien 'dis
tricten' zijn genoeg. Bij een gro
tere versplintering dreigt het re
gionale vervoer zich helemaal
op de voornaamste plaats in het
gebied te richten waarbij de
verbindingen naai' andere stre
ken worden verwaarloosd. Bo
vendien zal een puur 'regionaal'
gericht vervoer onrendabel blij
ken.
ZWITSERLAND
De 'regionale' spoorbanen kun
nen dan ook best uit de handen
van de NS worden gehaald,
meent Van Witsen. Private be
drijven zijn kleiner dan de NS
en bovendien flexibeler en effi
ciënter. Zo kunnen ze goedko
per werken. De professor ver-
De onrendabele lijnen van de
Nederlandse Spoorwegen
Nieuweschans
f Zaandam
ZandvoortD-Cü Haarlem
rfstavo
L Almelo
M Jf o
Alphen
Leiden D--Q-^Voerden Den Dolder Zutph
Arnhem
Apeldoorn
R♦^jvueiueri gg uen uoiaer
HaagQ—N| BArnhem Winterswijk
ran Gouda Utrecht Rhfnen_3""\^
Rotterdam Zevenaar
Den
Hoek van
Holland n Nv Rotterdam
Hofplein/
GPD-GRAPHICS/ R.S.
wijst naar de situatie in Zwitser
land. Daar zijn talrijke'volwas
sen lijnen' in privéhanden. „Die
ondernemers zijn baanbrekend
bezig. Die vernieuwen en be
denken dingen die de nationale
spoorwegen daarna overne
men."
Een soortgelijke situatie voor
ziet Van Witsen ook in Neder
land. „Private regionale lijnen
kunnen best. Eigenlijk praat je
Heerlen
Maastricht D--J
Kerkrade
dan over diensten, want de in
frastructuur moet wel in over
heidshanden blijven."
„De NS kunnen niet goedkoper
werken. Als die iets willen, bete
kent dat vaak een revolutie. Dan
liggen de vakbonden dwars.
Momenteel werkt zo'n 25 pro
cent van het NS-personeel niet
rechtstreeks voor het spoor.
Maar de kosten daarvan ont
staan voor 95 procent in de
Minister Jorritsma wil Nederland opsplitsen in 25 vervoersgebieden. Op de foto het station Overveen op de lijn Zandvoort-Haarlem.
Randstad. Vooral daar werken
de NS, niet op het platteland.
Terwijl de kosten daar wèl aan
worden toeberekend.
„De term onrendabele lijnen
klopt ook niet. Van de honderd
NS-lijnen zijn er maar twaalf
echt rendabel. De rest niet, ook
niet de stoptreinen in de Rand
stad. Als je die lijnen ontlast,
kun je daar ook andere dingen
mee gaan doen. Geen zware
treindiensten maar tramachtige
voorzieningen, tot in de stads
centra. Dat voordeel is er te ver
dienen."
Dat 'verdienen' kan échter niet
als elke regio, in de woorden
van Van Witsen, 'onzinnige din
gen gaat bedenken'. Vandaar de
noodzaak van een centrale regie
door de overheid.
„Zo moet er bijvoorbeeld een
catalogus zijn waarin staat welk
materieel men wil kopen. Ver
volgens kunnen de NS met de
private ondernemingen rond de
tafel gaan zitten om dat in te
vullen. Dan krijgen de NS ook
tegenspel. De kleintjes zullen
immers niet kiezen voor de al
lerduurste trein. Er moet een
aantal voorwaarden zijn waar
binnen moet worden gewerkt.
Er is standaardisatie nodig, net
als afspraken over onderhoud,
beveiliging en dat soort din
gen."
In dat beraad kunnen de NS
dan ook de eigen kennis en er
varing inbrengen. Zo kan ook
de samenhang binnen 'de
spoorwegen' behouden blij-
DEN HAAG CAREL GOSELING
le
(VERVOLG VAN VOORPAGINA) Opmerke™
lijk veel lege winkels dezer dagen in en orrie
de Franse hoofdstad. En ook veel lege stof
len in menige brasserie, waar kelners mee
op klanten wachten dan bedienen. Op
hoogtijdagen hebben ze nog wel eens de
neiging de clientèle af te blaffen, nu make
de heren een praatje en proberen passan
ten voor hun doen vriendelijk naar binner qL
te glimlachen. Nog een paar van die slapp je
dagen en de klant is bij de Parijse horeca
koning.
Wie z'n oor goed te luisteren legt, komt to
geen andere conclusie dan dat de staking,
een groot deel van het openbaar vervoer
ook een geduchte blokkade opwerpt voor
de arreslee van Pa Noel. Sommige commej—
canten proberen te redden wat er te redde)®1
valt door een maand voor de traditionele
opruiming artikelen al behoorlijk af te prijj^
zen. Andere winkeliers wachten lijdzaam ff.
Tot die laatste categorie behoort Stephan
Degaut, die een herenmodezaak drijft aan
de Avenue de Montagne. Hij zegt dat de
stakingen de toeristen hebben weggejaagd
en de provincialen in de provincie houden
„De weken voor Kerst zijn heel belangrijk Ai
voor mijn zaak. Nu verkoop ik 30 35 pro- e:
cent minder dan normaal in december. En ft
ik hoor van touroperators uit de buurt dat j<
vanuit het buitenland de ene na de andere v
reis naar Parijs wordt geannuleerd. Dus is cz
vooralsnog geen uitzicht dat de toeristen e
komen. Betreurenswaardig allemaal, zake- ti
lijk gesproken kun je spreken van een vrije g
val. Ik heb er wel enig vertrouwen in dat dt__
Parijzenaars op het laatste moment nog
kleding voor de Kerst komen kopen. Maar
naar het geld dat buitenlanders en mensei
uit de provincie hier plegen binnen te brei
gen, kan ik fluiten."
Of ze houdt zich groot of Marielle Melthi-
baut is een gunstige uitzondering op de re
gel. Hoe dan ook: Haar zaakje aan de Rue
de Sablon in de Parijse voorstad Neuilly si
Seine staat volgepropt met kerstspullen en!
speelgoed, maar potentiele kopers zijn verL
te zoeken. „Ik kan alleen maar zeggen dat
mijn handel niet van de stakingen te lijden^
heeft. Ten opzichte van voorgaande jaren
heb ik gelukkig niet te maken met een spec^
taculaire daling van de omzet. Maar dit is u
dan ook een buurtwinkel, ik heb in deze L,
quartier een vaste klantenkring.
In haar damesmodezaak Bibu Degriffe aan J
de Avenue Rue du Faubourg St. Honore
lacht eigenaresse Camille de Rouselle wel, L
maar bÜj is ze niet. „Ik zie alleen maar ;tj
mensen zien passeren. Ze gunnen zich niel^
eens de tijd in m'n etalage te kijken, laat
staan dat ze binnenkomen. Nu er door de ln
staking geen openbaar vervoer is, proberen^
de mensen op de een of andere manier zo j,
snel mogelijk thuis te komen. Voor mij is di;v
een jaar van zero. Nul komma niks. Door dt v
bomaanslagen en die nucleaire boycot te- -
gen Frankrijk zag ik al veel minder buiten-i.
landse klanten dan in andere jaren, nu is ei j
die staking nog overheen gekomen." c
Ze spreekt van een rampjaar en vreest met
grote vreze voor de toekomst. En als moe
der ook voor het welzijn van haar drie kin- -
deren. De monden thuis moeten wel ge
voed blijven, zegt De Rouselle met enig ge- -
voel voor pathos. „Ik doe elke morgen de
zaak weer open, eigenlijk tegen beter weten -
in. Heb niet eens durven uitrekenen hoe
veel inkomsten ik de laatste weken derf. En
dan praat ik nog maar niet over de financiëj
le verplichtingen. Die gaan gewoon door. i -
Maar omdat ik niets verdien, kan ik ze niet
nakomen. De kleintjes, de eenmanszaakjes,
lopen nu een geweldige klap op. Juppé en j
de vakbondsleiders zijn nu aan het praten.
Ik hoop dat ze elkaar snel weten te vinden.
Want als die stakingsacties nog twee weken!
duren, wacht mij in het nieuwe jaar een
faillissement." Ij
PARUS GERARD VAN PUTTEN
WIM STEVENHAGEN
WAAL) geW06)£M AUTo/yioglUSD,:
Edese brandstichter wil graag zitten
De nacht van maandag 24 op dinsdag 25 april van
dit jaar zal hij nooit vergeten. Hij was net in slaap
gevallen, toen politieagenten zijn slaapkamer bin
nenstormden. Het kostte niet veel moeite de
boomlange man te overmeesteren. De pyromaan
van Ede werd in zijn onderbroek en op blote voe
ten meegenomen en per auto afgevoerd. „Ik voelde
me vernederd."
De man, 22 jaar en in het dagelijks leven voeger in
de bouw, was de eerste verdachte die dit voorjaar
door het 'brandenteam' van de Edese politie werd
aangehouden. Ede haalde in de voorgaande weken
de kranten en TV-journaals omdat een pyromaan
er bijna dagelijks toesloeg en de bevolking in een
wurggreep hield. Juist toen het rustiger begon te
worden en de 'pyromaan van Ede' een adempauze
leek te hebben ingelast, werd hij van zijn bed ge
licht. Aanvankelijk hield hij zijn kaken stijf op el
kaar. „Maar de politie wist bijna alles. Toen heb ik
schoon schip gemaakt en alles opgebiecht."
De openhartigheid waarmee hij vervolgens de ene
brandstichting na de andere oplepelde, moet de
rechercheurs hebben verbaasd. De pyromaan wist
zich bijna alles te herinneren en kon van sommige
branden tot in detail vertellen op welke dag ze wa
ren gesticht en wat er precies aan vooraf was ge
gaan.
Intussen waren ook zijn 30-jarige broer en diens
twee vrienden opgepakt. 'Samen uit, samen thuis',
dacht de pyromaan nog. Dat uiteindelijk vrijwel al
le schuld bij hem gelegd zou worden, kon de hij op
dat moment nog niet bevroeden. „Ik wist best dat
ik van ons vieren de zwaarste straf verdiende. Ik
had ook de meeste branden gesticht. Maar dat de
anderen er zo gemakkelijk vanaf zouden komen,
had ik niet verwacht."
Hij werd veroordeeld tot vijf jaar cel en TBS met
dwangverpleging. Zijn broer kon uitsluitend be
trokkenheid bij één van de eerste branden ten laste
worden gelegd, hij werd veroordeeld tot tien maan
den cel. Een vriend die volgens de pyromaan na
een van de meest spectaculaire brandstichtingen
'zat te juichen in de auto', ging vrijuit. Een andere
vriend die de pyromaan had laten zien hoe je een
molotov-cocktail moet maken, moet binnenkort
nog voor de rechter verschijnen.
Het zijn gevoelens van 'oneerlijkheid' die de
brandstichter er mede toe hebben gebracht deze
krant na lang aarzelen te woord te staan. „De an
dere drie hebben me telkens opgestookt. Durf je
dit, durf je dat?", zeiden ze dan. Natuurlijk ben ik
stom geweest. Ik had me nooit moeten laten mee
slepen. Maar dat ik zo'n zware straf krijg en de an
deren niets of bijna niets, daar begrijp ik niks van.
Zij hebben ook hun aandeel in de brandstichtingen
gehad. Ik heb het gevoel dat ik als enige ben ge
straft. En nu is iedereen in rep en roer omdat ik op
vrije voeten ben."
Nog minder begrip kan de man opbrengen voor de
gedragsdeskundigen van het Pieter Baancentrum
in Utrecht. Na observatie kwamen zij tot de con
clusie dat de kans groot is dat hij in herhaling ver
valt en opnieuw branden gaat stichten. Om die re
den zou langdurige verpleging in een TBS-kliniek
noodzakelijk zijn. „Onbegrijpelijk", zegt hij over
deze door de rechtbank overgenomen conclusie.
„Ik ben niet ziek en ben het nooit geweest. Het is
een kwestie van sensatiezoeken geweest en dat is
helemaal uit de hand gelopen. Ik vind niet dat ik
daar mijn leven lang voor moet boeten."
Dat hij bij de gedragsdeskundigen van het Pieter
Baancentrum een verkeerde indruk heeft achterge
laten, kan naar zijn zeggen kloppen. „Ik was toen
op mijn slechtst. Mijn verkering was net uit, ik zat
voor het eerst in de gevangenis en zag als een berg
op tegen de rechtszitting. In het huis van bewaring
had ik van anderen gehoord: Als je naar het Pieter
Baan moet, dan zal het wel TBS worden. Ik had
daarom geen enkel vertrouwen in die mensen. Bo
vendien denk ik dat niemand normaal kan reage
ren als je 24 uur per dag geobserveerd wordt en je
overal om je heen voortdurend camera's ziet."
Vorige week vrijdagavond werd hij door zijn vader
opgehaald uit het huis van bewaring in Almelo. Het
weekeinde bleef het rustig: Niemand wist nog van
zijn vrijlating na zeven maanden detentie. Toen
maandag bekend werd dat hij door een vormfout
op vrije voeten was gekomen, was de spreekwoor
delijke beer los. In zijn huis rinkelde de telefoon
onophoudelijk, cameraploegen stonden aan de
deur en TV-journaals brachten straatinterviews
met willekeurige Edenaren die op zijn vrijlating re
ageerden. Hij schrok van de mediagekte.
„Ik heb deze situatie niet gewild en heb ook geen
invloed gehad op de gemaakte fout. Ik had me juist
neergelegd bij de langdurige celstraf. Sinds een
week of twee kon ik het een beetje van me afzetten.
Maar nu moet ik weer van voren af aan beginnen."
EDE BOUDEWUN WARBROEK
