'Cel past niet bij iemand die werkt'
Feiten &Meningen
Exodus dreigt voor Serviërs in Sarajevo
4 1995
NIEUWSANALYSE
HEM A-bewaker gaat
op pad in Bosnië
De grootste particuliere bewakingsdienst in ons land, de
Nederlandse Veiligheidsdienst, heeft zich 'vrijwillig' aange
meld voor het leger. Zo nodig een compleet bataljon (650
manschappen) zegt de Rijswijkse firma in de aanbieding te
hebben. I let door bezuinigingen geplaagde ministerie van
defensie heeft wel oren naar zo'n eigentijdse krijgsmacht.
De HEMA-bewaker op pad in Bosnië. Voor koningin, va
derland en de directeur.
Winkels, fabrieksterreinen, particulieren en geldtrans
porten. De NVD draait haar hand niet om voor welke (be-
veiligingsjopdracht dan ook. En de opdrachten stromen zo
ongeveer uit alle hoeken van de samenleving binnen. Al
leen aan militairen viel tot nu toe weinig te verdienen. Het
leger was tenslotte altijd een exclusieve kerntaak van de
overheid. Defensie recruteerde zelf beroepsmilitairen en
dienstplichtigen. Defensie leidde ze zelf op. Daar had de
legertop niemand bij nodig.
Maar de tijden zijn veranderd. De koude oorlog is alweer
even achter de rug en daarmee is .het traditionele vijands
beeld onderuitgehaald. Het nieuwe leger moet zich vooral
gaan inzetten bij vredesoperaties in den vreemde en bij
stand leveren bij rampen. Daar zijn minder geld en man
schappen voor nodig. De diénstplicht wordt afgeschaft,
maar met een beroepsleger alleen denkt Defensie het niet
te redden. Daarom start Defensie een grootscheepse mili
taire lobby in bedrijven. Met premies en speciale opleidin
gen wil de militaire top bedrijven verleiden hoog gekwalifi
ceerd personeel tijdelijk uit te lenen aan de krijgsmacht.
Het beveiligingsbedrijf, dat al sinds jaar en dag ex-mili
tairen aan de poort krijgt voor een (geüniformeerde) baan,
zag zijn kans schoon en bood zich aan. Afzwaaiende be
roepsmilitairen (BBT'ers) zijn meer dan welkom bij de
NVD. In ruil daarvoor wil het bewakingsbedrijf van direc
teur Hveraars een deel van de militaire taak, zoals bewa
king van alle kazernes, op zich nemen. Nu houden goed
kope dienstplichtigen nog de wacht bij de kazernes. De
bewaker blijft straks gewoon in dienst van de NVD. Net als
nu gebeurt bij de beveiliging van willekeurig welk groot
winkelbedrijf.
De ene hand wast de ander, verklaart kolonel Hartman.
„Fen leuke originele gedachte waarbij we allebei profijt
hebben. Defensie geeft de tijdelijke beroepsmilitairen
graag een diploma, handdruk én een baan en het beveili
gingsbedrijf wil graag een grote klant voor haar bewaking."
Bovendien, zo verzekert I lartman, heeft de NVD ook
nog eens beloofd niet moeilijk te doen als het leger een be
roep doet op de ex-militairen om als reservist aan de slag
te gaan bij rampen bf vredesoperaties. „En ze hebben zo'n
700 man, allemaal ex-militairen, in de aanbieding. Die kun
je als bataljon organiseren voor een operatie op Vuurland
of waar dan ook, maar je kunt het ook anders doen. Daar
gaan we nog over praten. Het is een embryonaal stadium
waarin we verkeren."
De NVD is intussen onaangenaam verrast door het pu
blieke enthousiasme van landmachtbevelhebber luite
nant-generaal Couzy. Dat hij vorige week op een congres
in Tilburg bekendmaakte dat een bewakingsfirma een ba
taljon voor Bosnië in de aanbieding heeft, moet hij natuur
lijk zelf weten, „maar wij herkennen ons niet in deze con
structie", aldus woordvoerder Haan. „We mogen nog geen
poot naar links of rechts zetten en met de huidige regelge
ving zijn dit soort uitstapjes ondenkbaar. Te zot voor
woorden. Die Bosnië-constructie is niet het goede ver
haal."
Couzy kan dan wel wat roepen, maar door alle ophef
rond politiek gevoelige onderwerpen afs Bosnië lijkt het
bewakingsbedrijf terecht te vrezen vroegtijdig teruggeflo
ten te worden door dé politiek. Net nu ze op het punt
staan een mega-order van Defensie binnen te halen. Die
wil de NVD zich niet door de neus laten boren door het
'creatieve' idee van een generaal die volgend jaar ook nog
eens met pensioen gaat. Het gaat hier niet om het wilde
westen, of om een Nederlands vreemdelingenlegioen. De
NVD wil gewoon ex-militairen leveren: goed opgeleid en
gemotiveerd.
De bewakingsfirma lijkt de gevolgen van de commotie
goed te hebben ingeschat. PvdA-kamerlid Zijlstra noemt
het „onbestaanbaar" dat een heel bataljoii wordt uitbe
steed aan een beveiligingsfirma en heeft zich ook tegen
particuliere beveiliging van militaire objecten gekeerd.
„Die willen winst maken en je zult dus voor hogere kosten
komen te staan. Couzy heeft voor z'n beurt gesproken."
WD-defensiewoordvoeder Van den Doel wil dat Defensie
in alle gevallen haar onafhankelijkheid bewaart. „Er mag
geen verwevenheid ontstaan tussen een particuliere firma
en Defensie." Ook D66 ziet niets in het idee een beveili
gingsdienst in te zetten voor defensietaken in binnen- en
buitenland. Volgens kamerlid Hoekema wordt Defensie nu
juist geherstructureerd om haar nieuwe taken goed te kun
nen vervullen. „Dan heb je toch geen ex-militairen nodig?"
DEN HAAG PETER DE KNEGT EN MAURICE WILBRINK
Ben van der Valk van Motel Akersloot wacht uitspraak gelaten af:
Nieuw tapijt voor Motel Akersloot. Bij het kiezen vraagt Marjon van der Valk haar man Ben om advies. Haar oog is
gevallen op zwart met een streepje. ,,Doe maar", zegt hij. „Al krijgen we straks natuurlijk wel te horen dat zwart
wel heel erg bij ons past." Vandaag doet de Haagse rechtbank uitspraak in de zaak-Van der Valk. De 37-jarige di
recteur van Motel Akersloot hangt een jaar celstraf boven het hoofd voor het in dienst hebben van zwartwerkers.
„Maar de huilebalk uithangen doe ik niet."
Arie van der Valk (links) breed lachend met zijn schoondochter Marjon en zoon Ben van der Valk voor de Haagse rechtbank.
Steeds maar dat gezeur. Hij krijgt er wat
van. Had je vroeger het gezanik over de
eeuwige kers in de appelmoes ('dat doen
we hier al twee jaar niet meer'). Was er
voorheen het verhaal dat onaangeroerde
bakjes sla ook bij een tweedé"gast werden
voorgezet ('wat een gemekker'), nu zijn het
de stekelige commentaartjes. Dat het alle
maal wel duurder zal worden, nu de 'Valk-
jes' een schikking van 213 miljoen hebben
getroffen met de overheid.
„Duurder? Nee, hoor. We zullen ons eigen
prijsniveau blijven handhaven. Voor de gas
ten verandert er niks." Maar die 213 mil
joen moet toch ergens vandaan komen? En
als ze zich aan de regels moeten houden,
gaat dat toch ten koste van de winst? Ben
van der Valk schudt het hoofd. Niks aan de
hand.
„Om de schikking met de overheid te beta
len, hebben we extra vreemd vermogen
aangetrokken. Het is natuurlijk veel geld,
maar met dat bedrag worden ook oude ge
schilpunten over vroegere boekjaren afge
rekend. En het aardige van vreemd geld
aantrekken is dat je de rente daarover weer
voor de fiscus kunt aftrekken."
I Iet familiebedrijf met de kenmerkende
Toekan bij elke vestiging heeft aangekon
digd hun organisatie opnieuw op poten te
zetten. Met het doel de structuren helder
der te maken. Een wirwar van BV'tjes tus
sen neven, ooms en broers zal worden ont
rafeld om mogelijk plaats te maken voor
een franchise-formule. Ben van der Valk wil
er niet te veel over kwijt. „We zijn er nog
druk mee bezig. Het heeft geen zin erover
uit te wijden, want de veranderingen zullen
zich aan het oog van de klant onttrekken.
Maar het blijft in ieder geval één concern."
Het personeel krijgt waarschijnlijk wel te
maken met de herstructurering van het
concern. Zo is Van der Valk bijvoorbeeld
een grote werkgever voor Noord-Holland
Noord. Bij de vestiging in Akersloot werken
300 mensen, in Katwoude 150 en het res
taurant in Wieringermeer biedt werk aan
100 personeelsleden. Allemaal inclusief
deeltijdwerkers.
Ben van der Valk: „We denken erover wat te
saneren, om meer te gaan uitbesteden.
Voor specialismen als de technische dienst
hadden we steeds mensen in vaste dienst.
We hebben zuinig gewerkt en daar hoorde
bij dat je zo veel mogelijk met je eigen team
deed. Voor specialismen willen we straks
meer mensen van buiten inschakelen." Met
een knipoog: „En misschien dat er ook
meer papierwerk naar een externe accoun
tant moet gaan."
Los van de miljoenenschikking staat de
strafzaak. Want wie grootschalig rommelt
met de belasting, kan in de ogen van justitie
niet alles met geld afkopen. Tegen Ben van
der Valk werd anderhalfjaar cel geëist,
waarvan zes maanden voorwaardelijk.
In de rechtszaal verdedigden de 'Valken'
zich met het argument dat ze geen tijd had
den gehad aan de boekhouding te werken.
„Op de werkvloer wordt het geld verdiend,
niet op kantoor. Wij hebben de fout ge
maakt dat we te veel ondernemer zijn ge
weest in plaats van boekhouder."
Zwart was tijdelijk modekleur in de horeca.
Onder druk van verscherpte regels verbeter
den veel branchegenoten inmiddels hun le
ven. De bewijzen van justitie "geven aan dat
de Van der Valken simpelweg te lang zijn
doorgegaan. En dat ze in de omvang ervan
het huisje ver van het schuurtje hebben ge
laten.
Ben van der Valk zegt dat hij ook een ande
re weg wilde inslaan: „Eigenlijk waren we
net bezig een pasjessysteem in te voeren
waardoor de namen en de uren precies in
kaart zouden komen. Maar dat is dan weer
onze zuinigheid: in plaats van zo'n compu
terprogramma duur aan te kopen, was ie
mand bij ons filiaal Katwoude bezig dat zelf
te ontwerpen. Da's een man met verstand
van automatisering, die daar in verloren
uurtjes mee aan de slag was. Achteraf vraag
je je natuurlijk af hoe verstandig dat is ge-
FOTO ANP ED OUDENAARDEN
weest."
„Ik heb fouten gemaakt. Natuurlijk. We zijn
misschien met z'n allen wat eigenwijs ge
weest. Maar met diezelfde eigenwijzigheid
zijn we ook groot geworden." Hij vertelt dat
hij 23 jaar was to£n hij in Akersloot op eigen
benen kwam te staan. „Niemand geloofde
dat een motel in zo'n dorpje het zou red
den. Maar mooi dat het nu toch heel stevig
op poten staat. Sometimes you win, someti
mes you loose.
De gedachte of hij voor de Haagse recht
bank wint of verliest, verdringt hij. „Er is
hier gelukkig steeds wat anders om over na
te denken. Kijk maar wat we allemaal
doen." Trots toont hij de keuken, de feest
zalen, de volle restaurants. Een rondleiding
waarbij hij drie keer voorzichtig terugkomt
op zijn tocht naar Den Haag, vandaag.
In het restaurant zegt hij: „Ik ga ervan uit
dat dit de laaste keer is dat ik voor de rech
ter sta. Al gaan we waarschijnlijk in hoger
beroep." In de keuken: „Je moet altijd de
consequenties accepteren van alles wat je
doet." En ook: „Celstraf past toch niet bij
iemand die altijd aan het werk is?"
ALKMAAR. JAN VRIEND
Dobrila Pejisic is de gelukkigste
oma ter wereld. Ze heeft zojuist
voor het eerst haar kleindochter
Nicolina, een wolk van een ba
by van 3,5 maand, gezien. Ter
wijl haar uit het andere deel van
Sarajevo overgekomen schoon
dochter binnen in het deels aan
flarden geschoten kantoortje
van de Bosnisch-Servische
grenspolitie de vereiste formali
teiten afwikkelt, wiegt oma Peji
sic haar kleindochter in haar ar
men. „Ze lijkt precies op mij",
zegt ze met tranen in haar ogen.
Een Noorse televisieploeg laat
zich geen seconde van het ont
roerende tafereel ontgaan. „Flet
zijn prachtige beelden", zegt de
cameraman na enkele minuten
tevreden. Het zijn tevens de
enige prachtige beelden die er
vandaag in Grbavica te filmen
zijn.
Grbavica is een van de wijken
van Sarajevo die sinds het begin
van de oorlog in handen is van
de Bosnische Serviërs. Het is
een beruchte wijk. Grbavica
steekt als een soort vinger de
stad in. Vanuit de torenflats van
de slechts enkele honderden
meters van het centrum van Sa
rajevo verwijderde wijk hebben
Servische snipers (sluipschut
ters) gedurende de hele oorlog
dood en verderf gezaaid.
Nog maar enkele dagen geleden
was het onmogelijk om vanaf
de Bosnische kant van Sarajevo
naar Grbavica te gaan. Voor
journalisten was Grbavica, net
als veel andere gebieden die
door de Bosnische Serviërs wer
den beheerst, verboden terrein.
Nu zetten de in het nauw gedre
ven Bosnische Serviërs de deu
ren plotseling wagenwijd open.
Toesteming uit Pale, het hoofd
kwartiervan Radovan Karadzic,
is niet meer nodig.
Flet volstaat om vanaf Sniper
Alley de ironisch genoeg Broe-
derschapsbrug geheten brug
over de Miljacka-rivier over te
steken. Flonderd meter verder
op, na het laatste Franse VN-
checkpoint, staat men ineens
op Bosnisch-Servische bodem.
De ontvangst is ronduit vrien
delijk. „Welkom. Goed dat je er
bent", zegt tolk Liliana Santic.
De 45-jarige Servische werkt
voor het bestuur van Novo Sa
rajevo, de 30.000 inwoners tel
lende deelgemeente waar Grba
vica deel van uit maakt. Ze heeft
de taak Westerse journalisten te
ontvangen en hen het schrij
nende verhaal van de Bosnisch-
Servische delen van Sarajevo te
vertellen.
Het lijkt een wanhopige poging
van de Bosnische Serviërs om
alsnog een paar punten te sco
ren in de media-oorlog. „Die
oorlog hebben we verloren door
het stompzinnige beleid van
onze leiders in Pale", zo vertelt
Liliane. „Sonja Karadzic (de
dochter van de Bosnisch-Servi
sche leider annex oorlogsmisda
diger Radovan Karadzic die in
Pale perszaken behandelt -red.)
heeft nooit journalisten toe wil
len laten omdat die toch maar
leugens over ons zouden schrij
ven. Nu zitten we met de ge
bakken peren. De moslimrege
ring in Sarajevo heeft van het
begin af aan veel sympathie ge
kregen omdat alle journalisten
aan die kant zaten en niet hier.
Maar wij zijn net zo goed
slachtoffers van de oorlog als de
mensen aan de andere kant."
Een kleine wandeling door Gr
bavica kan inderdaad moeiljk
tot een andere conclusie leiden.
De 15.000 inwoners tellende
wijk is na drieëneenhalf jaar
oorlog voor een groot deel in
puin geschoten. Van de strook
gebouwen langs de frontlijn
staat weinig meer overeind dan
betonnen, uitgebrande skelet
ten. Erachter staan troosteloze
zestiger en zeventiger jaren flats
die ook de nodige voltreffers te
verwerken hebben gehad.
Kris-kras door de wijk lopen ge-
improviseerde muren tegen
sluipschutters, elders dienen
aan draden gespannen vloerkle
den of stukken zwart plastic als
beschutting tegen vijandelijke
schutters.
Grbavica heeft net als veel an
dere delen van Sarajevo een
zware prijs betaald. „Meer dan
800 van de 15.000 inwoners zijn
bij mortieraanvallen of door
sluipschutters gedood", zo ver
telt Liliane. Meer dan ooit tevo
ren vraagt de geboren en geto
gen inwoonster van de Bosni
sche hoofdstad zich nu af waar
het allemaal voor nodig was. Ze
is niet de enige in Grbavica. Net
als de overige Servische delen
van Sarajevo is Grbavica vol
gens het vredesakkoord van
Dayton aan de Bosnisch-Kroati-
sche federatie toegewezen.
Sarajevo moet weer een stad
worden, zo heeft men in Dayton
beslist. Voor de naar schatting
100.000 Serviërs die in door het
Bosnisch-Servische leger gecon
troleerde delen van de stad wo
nen, kwam dat nieuws als een
mokerslag aan. Ze geloven, na
alle gruwelen die er over en
weer begaan zijn, niet meer in
de mogelijkheid om in vrede
met moslims en Kroaten samen
te leven en al helemaal niet als
de stad volledig onder het be
stuur van de Bosnisch-Kroati-
sche federatie komt te vallen.
„Er is voor ons Serviërs geen
plaats meer in Sarajevo", zo
concludeert Liliane. De Bosni
sche president Alija Izetbegovic
mag dan tot vervelens toe belo
ven dat iedereen die dat wil kan
blijven; in Grbavica hecht nie
mand waarde aan dat soort toe
zeggingen. „Andere vooraan
staande functionarissen van de
regering vertellen op de Bosni
sche radio dat alle Servische
mannen in de leeftijd van 18 tot
60 jaar die een geweer hebben
vastgehouden, zullen worden
gearresteerd. Dat is vrijwel iede
re man hier. Denk je nu echt dat
die mannen zich vrijwillig aan
de vijand over zullen geven en
hun vrouwen en kinderen on
beschermd achter zullen laten?
vraagt Vojislav Carkic me.
De orthodoxe priester, de enige
in Grbavica, noemt de situatie
'wanhopig'. „De mensen hier
zijn totaal in paniek. Velen van
hen zijn de afgelopen jaren van
af de andere kant hierheen ge
vlucht. Dadelijk moeten ze op
nieuw de benen nemen. Het
vredesplan van Dayton zegt in
feite dat 100.000 mensen die
hier geboren en getogen zijn,
moeten vertrekken. Maar waar
kunnen ze heen?"
Carkic gelooft niet dat de Ser
viërs in Grbavica opnieuw naar
de wapens zullen grijpen als het
moment van de overgave van
hun wijk aan de Bosnische au
toriteiten nadert. „Het is goed
dat er nu vrede is, ook al is het
is een zeer onrechtvaardige vre
de voor ons. Vechten heeft geen
zin meer. We kunnen het niet
tegen de hele wereld opnemen.
Ons rest niets anders dan te ver
trekken. Ik verwacht dat meer
dan 80 procent van de mensen
hier vertrekt. Niemand wil on
der moslim-bestuur leven."
SARAJEVO HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
