Wederopbouw Bosnië
kost vele miljarden
Eerste NAVO-troepen zijn feitelijk al onderweg
Feiten &Meningen
Actievoerders
komen alleen
voor zichzelf op
Verzoening
valt niet
af te dwingei
DONDERDAG 23 NOVEMBER 1995
De actiebereidheid van werknemers in de
collectieve sector, of het nu om beambten,
ambtenaren of gewone CAO-werknemers
gaat. is het laatste jaar groter dan ooit. We
hebben de acties en onrust gekend bij de
Spoorwegen, bij het Verenigd Streekvervoer
Nederland, in het onderwijs en nu weer bij
de politie. Het zijn immer de gevestigde be
langen die zich roeren. De vakbonden zijn
verworden tot conservatieve remmende
krachten die van geen verandering willen
weten en druk bezig zijn Nederland op zijn
plaats te houden. Hoewel, de verloedering
schrijdt onverminderd voort, dus stilstand
betekent in dit geval onvermijdelijk-en on
veranderlijk achteruitgang.
Opmerkelijk bij al deze conflicten, tussen
bonden enerzijds en directies, overheden
en politici anderzijds, is dat de inzet steeds
ongeveer hetzelfde is. Het gaat over geld en
over de manier waarop de factor arbeid
moet worden ingezet. De geldeisen van de
bonden vallen nog wel mee. Hoewel ook
deze eisen, in het licht van de deplorabele
toestand waarin 's rijks financiën verkeren,
hoog zijn. Ze zijn niet hoog als ze worden
vergeleken met de financiële eisen in de
particuliere sector. Ze zijn wel hoog indien
wordt beseft dat Nederland iets moet doen
aan zijn nog steeds oplopende torenhoge
staatsschuld.
Vanuit die optiek bezien zou er geduren
de een reeks van jaren geen cent meer bij
moeten. Op zichzelf zou dat nog kunnen
ook. daar de ar
beidsmarkt daar alle
ruimte voor biedt.
Immers, de werk
loosheid is nog
steeds onaanvaard
baar hoog, ook on
der hoog- tot zeer
hooggeschoold per
soneel. Dus als de
overvloed aan ar
beidsaanbod werke
lijk zijn heilzame
werk zou kunnen
doen, dan moet het
"leuewerner gC(?n enke, pro_
bleem zijn de sala
riskosten voor over
heden en bedrijven in de publieke sector
constant te houden. Het zou moeten zijn:
voor u tien anderen. Veel van die mensen
die nu met hun ziel onder hun arm lopen,
zouden maar wat graag de gelegenheid krij
gen. Dan kan zo'n stevig gevestigde werk
nemer in de collectieve sector ook eens een
tijdje niets doen en op een houtje bijten om
te zien hoe leuk dat is. De collectieve sector
zou terzelfdertijd voor enige tijd zijn verlost
van een flink aantal werknemers, die meer
oog hebben voor hun verworven rechten
dan voor de taak, waarvoor zij zijn gesteld.
Naast de strijd om de centjes draait het,
echter in de eerste plaats en vooral om een
veel flexibeler inzet van al die arbeidskrach
ten in de publieke dienstverlening. Ver
voersbedrijven zouden hen graag efficiënt
inzetten, namelijk op die tijden dat de vraag
naar hun diensten het grootst is. Dat bete
kent een veel flexibeler inroostering dan nu
mogelijk is. De bonden hebben het inmid
dels zo geregeld dat roosters nauwelijks
mogen worden gebroken. Met als gevolg
dat een werknemer opkomt voor de volledi
ge arbeidsdag en wel achter elkaar door.
Dat betekent dat veel werknemers in de
vervoerssector gedurende uren van de dag
uit hun neus zitten te eten.
Daarnaast is ook nog de nodige tijd inge
ruimd voor de persoonlijke verzorging die
bovenop de met wachten verloren tijd
komt. De effectieve werktijd van veel ver
voerpersoneel komt op die manier niet
veel boven de vijftig procent uit, dus tel uit
je winst. Ie zou nu verwachten dat mensen,
die gedurende hun werk zoveel tijd kunnen
uitrusten, heel erg gezond zijn en welhaast
nooit verzuimen door ziekte. Dat nu is hele
maal niet waar. Integendeel, het is een van
de sectoren met het hoogste ziekteverzuim,
dat in Nederland toch al niet laag is. Rust
roest dus kennelijk toch.
Eenzelfde verhaal valt over de politie te
vertellen. Die werkt ook liever als de boeven
in bed liggen en legt het oor te ruste als de
dames en heren op pad gaan. En dit alles
bij een werkweek van 36 uur.
In het onderwijs zijn de acties zo mogelijk
nog bonter. Daar worden de leerlingen bij
toerbeurt naar huis gestuurd, omdat het
onderwijspersoneel actie moet voeren voor
een betere (AO. De opvoedende waarde
van dit soort acties voor de leerlingen is na
tuurlijk buitengewoon groot. Ie verlangt
weer terug naar de tijd dat onderwijsperso
neel niet eens op een dergelijke gedachte
zou komen. Maar ook de onderwijzer is een
heel gewone meneer of mevrouw gewor
den. Hen beroepsgroep zonder cultuur en
zonder idealen, /.ij zijn bezig met het
prachtigste en moeilijkste beroep dat in ons
soort maatschappijen denkbaar is en dat is
opvoeden.
In alle gevallen gaat het om een andere
werkwijze. In alle gevallen gaat het erom
dat de doelstelling van de betreffende pu
blieke dienstverlening weer centraal komt
te staan. Dus niet het uitvoerende perso
neel dient centraal te staan, maar de taak
die men op zich heeft genomen.
Alle acties kenmerken zich echter door
zelfzuchtigheid en egocentrisme. Het per
soneel zelf en hun vermeende belangen
staan centraal. De publieke taken staan dat
nimmer. Daar wordt nauwelijks over nage
dacht door de bonden, laat staan over ge
sproken.
Het paarse kabinet kok geeft in deze zelf
het voorbeeld. Ook-dat heeft geen behoefte
aan een verhaal en al helemaal niet aan ide
alen. Vandaar dat het verzet van het kabinet
tegen de eisen van de bonden zo techno
cratisch en onbevlogen is. Het zijn veen-
brandjes, geen openlijke en duidelijke con
flicten. Inzet en vormgeving van die conflic
ten zijn van een weergaloze miezerigheid.
Regering, overheidswerkgevers, directies en
bonden: bedankt!
Aantal vluchtelingen geschat op 2,5 miljoen
Samen met honderden anderen verzamelden zich deze jongens voor het presidentiële paleis in Sarajevo om president Izetbegovic welkom te heten.
Ondertussen breekt de wereld zich het
hoofd hoe het land snel weer leefbaar kan
worden gemaakt. Groot probleem vormen
de ruim 2,5 miljoen vluchtelingen uit Bos
nië en Kroatië die huis en haard hebben
verlaten. Zo'n 1,8 miljoen van hen hebben
elders in ex-Joegoslavië een tijdelijk onder
dak gevonden, meer dan 700.000 zijn naar
westerse landen gevlucht.
Velen duizenden van hen willen niet terug
of kunnen niet terug omdat hun dorpen ge
heel zijn verwoest. Verwacht wordt dat
slechts uiteindelijk een kwart definitief naar hun
oorspronkelijke woonplaats zal terugkeren. De VN-
organisatie voor vluchtelingen, Unhcr, liet gisteren
al doorschemeren dat met de repatriëring van de
ontheemden niet al te veel haast gemaakt moet
worden.
President Clinton heeft de NAVO 20.000 soldaten
toegezegd voor de 60.000 man sterke IFOR-vredes-
macht, maar in het Congres bestaat veel kritiek op
dat voornemen. De voorzitter van de defensiecom
missie in de Senaat, Strom Thurmond, zei gisteren
'niet overtuigd' te zijn dat er in Bosnië voor de VS
vitale belangen op het spel staan. Ook de oppositie
leider in het Huis van Afgevaardigden, Newt Gin
grich, zei zeer sceptisch te staan tegenover het plan,
maar Clintons argumenten 'met open geest' te wil
len aanhoren.
De president zal maandagavond in een TV-rede
voor het eerst het Amerikaanse volk toespreken
over zijn plan. Hij heeft speciaal daartoe de agenda
van zijn reis naar Europa omgegooid. Uit enquêtes
blijkt tot nog toe dat een meerderheid van de Ame
rikanen vindt dat de VS niets in Bosnië te zoeken
hebben en dat de oorlog daar 'niet het leven van
ook maar een Amerikaanse soldaat waard is'. Con
gresleden geven overigens toe dat Clinton ook zon
der hun toestemming de bevoegdheid heeft om sol
daten naar Bosnië te sturen.
De wederopbouw van Bosnië kost de komende
drie jaar negen miljard gulden. Europa en de
Verenigde Staten nemen ieder drie miljard voor
hun rekening, de overige drie miljard wordt
door de rest van de wereld opgebracht. Dit
heeft de Wereldbank laten weten in een reactie
op het vredesakkoord.
Holbrooke zei gisteren dat de operatie niet zonder
risico's zal zijn, maar hij voegde er aan toe ,,dat het
geen Somalië, geen Vietnam is". Als de Amerikaan
se en NAVO-troepen eenmaal in Bosnië zijn en
worden aangevallen, zullen zij hard terugslaan, al
dus Holbrooke. „De eerste schender van het be
stand zal dan een zware prijs betalen. En ik denk
dat niemand het daarna nog eens zal proberen".
Clinton reist volgende week naar Europa voor een
bezoek aan Ierland, Engeland en Spanje. Er wordt
nu overwogen de president ook naar de Ameri
kaanse soldaten in Duitsland te laten gaan, die de
kern van de NAVO-vredesmacht zullen vormen.
Minister van defensie William Perry besloot giste
ren al om Thanksgiving Day - Amerika's belangrijk
ste nationale feestdag - temidden van deze soldaten
in Duitsland door te brengen.
Minister van buitenlandse zaken warren Christop
her heeft gisteren verteld dat het akkoord van Day
ton onder meer tot stand is gekomen dankzij ver
nuftige hoogtechnologische snufjes van de Ameri
kanen. Via computers konden de onderhandellaars
zeer gedetailleerde kaarten van Bosnië worden ge
toond, als vlogen zij er in een vliegtuig laag over
heen. Daardoor konden volgens Christopher wijzi
gingen in de verdeling van het Bosnische grondge
bied tot op de meter nauwkeurig worden voorgere
kend en getoond.
De in Dayton afgedwongen vrede leidt in
Europa tot een regelrechte conferentieslag.
De ondertekening van het vredesakkoord
moet in Parijs plaatsvinden. Daarna volgt in
Londen een conferentie die de uitvoering
van het akkoord regelt. Bonn wil een ontwa
peningsconferentie, Brussel een donorcon
ferentie.
De Engelse minister van buitenlandse zaken
Malcolm Rifkind zei gisteren in het Lager
huis dat de Londense bijeenkomst, op 8 en
9 december, ten doel heeft de activiteiten
van de internationale vredesmacht te coördineren.
Bovendien zullen de verplichtingen van alle bij het
vredesakkoord betrokken partijen tot in detail wor
den vastgelegd.
Vermoedelijk zullen alle ministers van buitenlandse
zaken van troepenleverende landen, waaronder
Nederland, deelnemen.
Duitsland blijft niet achter in de vergaderslag. Mi
nister van buitenlandse zaken Kinkel kondigde gis
teren aan dat er een internationaal wapenbeheer-
singsakkoord voor Bosnië komt. Een week na de
ondertekening van de vredesovereenkomst in Parijs,
komen vertegenwoordigers van de Bosnië-contact-
groep, Servië, Kroatië en Bosnië en van de Organi
satie voor Europese Veiligheid en Samenwerking in
Europa naar Bonn. Deze experts dienen beperkin
gen aan bewapening en troepensterkte te bepalen,
teneinde verrassingsaanvallen en grootscheepse of
fensieven te voorkomen.
De donorconferentie in Brussel, die ook nog in de
cember zal plaats vinden, moet leiden tot financiële
toezeggingen uit de hele wereld voor de wederop
bouw van de verwoeste gebieden.
WASHINGTON HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
In Dayton, Ohio, is besloten dat de vredt
Bosnië nakende is, dat wil zeggen: de wa
pens zullen zwijgen. Maar vrede is verzo
ning en verzoening tussen twee oorlog v
rende landen is stukken eenvoudiger dai
verzoening tussen mensen. Het is een bi
bovenmenselijke opgave voor de inwoni
van Bosnië, die tot de oorlog uitbrak de
ge etnische scheidingen hadden weten t(
overbruggen, maar waar het plotsklaps e
kwestie van leven of dood werd om mosl
Kroaat of Serviër te zijn.
Moet werkelijk worden verwacht dat mo
lims en Kroaten en Serviërs, voor zover z
naar hun oorspronkelijke woonplaatsen
willen of kunnen terugkeren, elkaar na d
verschrikkelijke gruwelijkheden weer als
buren, vrienden of op zijn minst als gelijl
waardige mensen zullen beschouwen?
Waarom heb je mijn man, mijn zus, miji
kind vermoord? zal gevraagd worden. H(
kom je aan die auto? Jij hebt twee jaar ge
den mijn broer gearresteerd, waar is hij?
Waarom deed je niets toen ze mijn huis
leegroofden? Het aantal openstaande rel
ningen is ontelbaar.
Wie vertrok en wie bleef? Die vraag zal in
gevangenis die Sarajevo was vaak worde
gesteld. Valt het de mensen die weg kon<
komen kwalijk te nemen dat zij de stad d
rug toekeerden? Is het de achterblijvers,
genen die de volle 3,5 jaar van beschietin
gen, honger, kou en algehele ontmenseli
king hebben doorstaan, kwalijk te nemei
als zij die terugkerende mensen straks ni
zonder meer in de armen sluiten?
Hoe pijnlijk de kwestie (moeten) blijven
(kunnen) vertrekken is, beschrijft de Bos
sche auteur Dzevad Karahasan indringei
in zijn boek 'Sarajevo, exodus van een st;
Karahasan vertelt hoe begin november 1
een buurvrouw met haar dochtertjes naa
Frankrijk vertrok. Eén van haar kinderen
was in het gezicht geraakt door een gra
naatscherf en kon in Frankrijk worden g(
opereerd. Een andere buurvrouw bleef h
lend achter.
„Zij huilde omdat haar eigen kinderen ni
gewond waren en ze dus bij haar in Sara
vo moesten blijven. Toen ik haar eindelij
begreep realiseerde ik me dat mijn stad c
dat moment ophield werkelijkheid te ziji
omdat het de bekende werkelijkheid om
draaide zoals een spiegel een beeld om
keert: alle blijheid, vreugde en schoonhei
van het echte leven veranderden vandaaj
in pijn God, waarom laatje een moed
treuren omdat haar kinderen bij haar ziji
In de hoofden van de Bosniërs, moslims,
Kroaten en Serviërs gelijk, zal het oorlog
blijven. Het collectieve trauma en de ind
duele trauma's zijn nauwelijks te bevatte
H6*t zal werkelijk tot mensen doordringei
wat hen is overkomen, een kwestie waar
mee velen zich niet bezig konden houde
omdat er veel essentiëler zorgen waren,
zoals waar dekking te vinden, waar hout
vinden, of water of iets te eten of een asp
rientje.
Zij zullen dan pas echt beseffen hoe erg I
was dat hun kind honger had, hoe erg hef
was dat er mensen zijn die hen dood wil-f
den, alleen omdat ze een andere national
teit hadden. Hoe erg het was dat hun diep
baren stierven en dat zij die niet of niet of
de gepaste manier hebben kunnen begra1'
ven. Gemankeerde, getraumatiseerde, ge
kwelde, getergde geesten. Opgejaagd,
doodsbang voor de minste knal, badend j
het zweet na de zoveelste nachtmerrie o\l
wat zij hebben doorstaan, claustrofobisclj
suïcidaal, beroofd van hun bezittingen en
beroofd van hun geloof in de mensheid, I
ropa, het bestaan.
Sarajevo, het multi-etnische Sarajevo, wal
al ten dode opgeschreven. Veel van de inj
ligentia is naar het buitenland vertrokkero
veel vluchtelingen van het platteland, dol
sommige oorspronkelijke inwoners van 9
rajevo minachtend 'pompoenen' genoenl
zijn naar Sarajevo gekomen en hebben n|
hun meer benepen mentaliteit het cosmijj
politische karakter blijvend aangetast.
Het 'beschaafde' westen, dat de dood vai
duizenden mensen, een land, een idee, d
facto passief heeft aanschouwd, past weii
borstklopperij dat het een vredesakkoord
voor elkaar heeft gekregen. Wat beter pas
is grootschalige hulp om op de ruïnes vai
Bosnië iets van een leefbare staat te mak<
Ook de buitenwereld zal dan pas ten volli
beseffen wat Bosnië allemaal is overkomi
DEN HAAG SIMONE VAN PRIEL
„Het is een kwestie van weken en niet van
dagen voordat de eerste NAVO-troepen
naar Bosnië worden gestuurdzei waarne
mend NAVO-secretaris-generaal Sergio Ba-
lanzino gisteren in Brussel. Formeel is dat
juist. De eerste gevechtstroepen komen pas
in beweging, nadat - naar verwachting op 6
december - in Parijs het vredesakkoord over
Bosnië plechtig en officieel is getekend.
Maar sinds dinsdag in Dayton het principe-
akkoord werd bereikt, is al van alles in gang
gezet.
De VS, die anders dan de meeste Europese
NAVO-lidstaten tot nu toe niet 'te velde'
aanwezig waren, zullen vermoedelijk in de
komende dagen al in alle stilte eenheden
van de zogeheten Special Forces naar Bos
nië zenden. Zij moeten ter plekke verken
nen op welke gevaren de gevechtstroepen
straks voorbereid moeten zijn.
Zij worden binnen de kortste keren gevolgd
door enkele honderden experts in logistiek
en communicatie, die in Tuzla het Ameri
kaanse hoofdkwartier voor 'Task Force
Eagle' - de benaming voor het Amerikaanse
deel van de operatie - moeten opzetten. In
totaal zal de NAVO zo'n 1.500 tot 2.000 van
deze experts sturen.
Binnen enkele uren na de ondertekening in
Parijs arriveren dan nog eens per vliegtuig
zo'n 1.000 Amerikaanse paratroopers uit
het Italiaanse Vicenza, die de luchthaven
van Tuzla en nabijgelegen landingsplaatsen
zullen bewaken. Volgens militaire experts
staan dan inmiddels in het Hongaarse Pees
al de eerste treinen klaar met de 'bulk' van
de naar schatting 20.000 tot 25.000 man
Amerikaanse troepen van de 1st Armored
Division, die in Duitsland is gelegerd.
Zodra in Parijs de handtekeningen zijn ge
zet zullen deze treinen met tanks en pant
serwagens hun reis via het oosten van Kroa
tië naar Tuzla beginnen. Communicatie- en
andere lichte apparatuur worden door de
lucht aangevlogen.
Sinds Dayton is alom sprake van de 'logis
tieke nachtmerrie', die de stationering van
de ruim 60.000 man van de internationale
Implementation Force' (IFOR) voor Bosnië
zal worden. De medische en materiële ver
zorging van zoveel militair personeel, dat
ook nog eens in gure wintertijd zijn kwar
tier moet maken, is inderdaad geen sinecu
re. Bovendien moeten ook nog eens eenhe
den van niet-NAVO-landen, waaronder
Rusland, in het geheel worden ingebed.
Maar de meeste Europese NAVO-lidstaten,
ook Nederland, hebben al de nodige erva
ring in Bosnië opgedaan, inclusief 'overwin
teringen'. Toen de NAVO dit jaar besloot
een snelle interventiemacht naar Bosnië te
sturen, die niet onder de VN viel en bestond
uit enkele duizenden Fransen en Britten,
aangevuld met bijna 200 Nederlanders, was
de stationering dan ook binnen enkele we
ken een feit.
Daar komt bij dat in ieder geval de Europe
se NAVO-landen, die nu al in Bosnië gesta
tioneerd zijn als onderdeel van Unprofor,
na de ondertekening van het akkoord in Pa
rijs en de overdracht door de VN van de be
velvoering aan de NAVO, eenvoudigweg
hun lichtblauwe baretten kunnen omwisse
len voor hun groene legerbaretten om tot
de IFOR te kunnen worden gerekend.
Overigens voelt de Tweede Kamer - het
CDA voorop - er vooralsnog weinig voor de
door de regering toegezegde 2.060 militai
ren naar Bosnië te sturen. Minister Van
Mierlo van buitenlandse zaken zei dinsdag
dat het kabinet daar wat hem betreft vrijdag
al toe zou kunnen besluiten. Het CDA vindt
dat de regering de procedure teveel opjaagt.
„De regering gaat er veel te automatisch
vanuit dat Nederland troepen levert", zegt
buitenlandwoordvoerder De Hoop Scheffer.
Er zal eerst antwoord moeten komen op
een hele serie vragen voor het CDA met uit
zending instemt. Ook de WD waarschuwde
dat de liberalen pas instemmen met het
zenden van de troepen als duidelijk is waar
die terechtkomen en welke bevoegdheden
ze krijgen. Bovendien dient de deelname
aan een bepaalde termijn gebonden te zijn
en moet zijn vastgelegd wanneer deelname
nog politiek en militair wenselijk is. Neder
land moet niet in 'doormodderscenario's'
terechtkomen.
Niet alle VN-personeel zal tot de vredes
macht gaan behoren, maar geschat wordt
dat zeker zo'n 15.000 al in Bosnië aanwezi
ge manschappen via deze wisseling van de
baretten onderdeel van de IFOR worden.
Daarbij gaat het voor het merendeel om
Britten en Fransen, die na de Amerikanen
de grootste contingenten leveren.
Met hun Task Force Eagle zullen de Ameri
kanen, samen met meer dan 1.000 Russen
en een Noords bataljon van Denen, Zwe
den, Finnen, Noren en Polen de noordoos
telijke sector controleren. De Britten met
zo'n 13.000 manschappen, enkele Russi
sche eenheden en troepen uit islamitische
landen als Pakistan en Maleisië, zullen
vanuit Gornji Vakuf de noordwestelijke sec
tor voor hun rekening nemen. De Fransen
zullen met zo'n 10.000 manschappen de
zuidelijke sector inclusief Sarajevo beheren,
met vermoedelijk hun hoofdkwartier in
Mostar.
Met smalle en stukgeschoten bergwegen,
vernielde bruggen en een dikke laag
sneeuw in de wintermaanden start de IF(
niet onder de beste omstandigheden. He
grootste gevaar vormen nog de duizende
mijnen, die overal verspreid liggen. Onde
de sneeuwmassa's zijn ze moeilijk vindb.
en in de bevroren grond lastig onschadel
te maken. Toch gaan in ieder geval Amer
kaanse experts ervan vanuit dat het begii
van de operatie in wintertijd niet alleen n
delen heeft.
Tamelijk lakoniek is al in deze kringen ge
constateerd, dat 'op de Balkan' over het a
gemeen tijdens de wintermaanden niet
wordt gevochten. Pas in het voorjaar, als
wegen weer enigszins begaanbaar worde
wordt diezelfde Balkan weer een onvoor
spelbaar gebied. Zij noemen het dan ook
zaak vóór die tijd een absolutie overmacl
te hebben gecreëerd, onder meer met af
schrikwekkende wapens als Amerikaanse
Abrams-tanks en Britse Challengers, ge
vechtshelikopters en, vermoedelijk aan
Amerikaanse zijde, splinternieuwe 'niet-t
delijke' wapens, die de tegenstander sleet
tijdelijk uitschakelen.
BRUSSEL ALY KNOL
CORRESPONDENT
