NAVO-troepen snel
klaar voor Bosnië
Clinton moet nu Congres en volk overtuigen
Vredesakkoord Bosnië
Ook deze
vrede heeft
vele vaders
1992
WOENSDAG 22 NOVEMBER 1995
NIEUWSANALYSE
De 'lichaamstaal' van de hoofd
rolspelers uit het Bosnische dra
ma sprak gisteren boekdelen,
Slobodan Milosevic, de Servi
sche president, zag er opgelucht
en bijna opgewekt uit toen hij
na het paraferen van het vre
desakkoord in Dayton het
spreekgestoelte beklom. Zijn te
genhanger Alia Izetbegovic
daarentegen oogde somber, als
ware hij de grote verliezer.
Op het eerste gezicht lijkt de
situatie echter omgekeerd.
Milosevic wordt beschouwd als
de aanstichter van de oorlog.
Maar van zijn grote doel, het tot
stand brengen van een Groot-
Servië, is ook na vier jaar strijd
niets te-
Demarcatielijnen grootste probleem
De NAVO-troepen die moeten toezien op de vredesrege
ling, kunnen binnen 96 uur na definitieve ondertekening
van het akkoord in Bosnië zijn. De Veiligheidsraad van de
Verenigde Naties moet dan al een resolutie hebben aan
genomen die het westelijk bondgenootschap de leiding
geeft over een operatie, waarbij 60.000 man het gebied
instromen. Het is voor het eerst dat de NAVO grondtroe
pen inzet die eventueel tot gevechtsacties overgaan.
De plannenmakerij is op een
oor na gevild. „Het grootste
probleem is nog steeds dat we
nog niet weten waar de demar
catielijnen precies komen. We
zijn razend druk om de rest van
de planning daaraan aan te pas
sen", aldus een NAVO-functio-
naris in Brussel.
De operatie, waaraan zeker
tien andere niet-NAVO-landen
deelnemen, is beslist niet zon
der gevaar. „Het is een win
teroffensief in gevaarüjk terrein.
Het is echt de proef op de som
voor 45 jaar planning. Het is bo
vendien een logistieke nacht
merrie. Een leger van deze om
vang te velde bevoorraden en
medisch verzorgen, is een mas
sale operatie".
De taak zelf is ook niet mis;
bufferzones controleren die
over een totale lengte van 1.000
tot 1.200 kilometer dwars door
verwarde frontlijnen lopen. De
NAVO-planners hopen dat de
zones ongeveer 3 kilometer
breed worden. Maar in de win
ter in zo'n gebied opereren om
vroegere vijanden uit elkaar te
houden, bergt alle mogelijke
conflictsituaties in zich.
Door een overmaat aan
macht wil de NAVO 'ongeregel
de elementen' afschrikken aan
vallen uit te voeren. Ook wil de
organisatie door een combina
tie van 'afschrikking en be
scherming' de lokale bevolking
voor zich winnen, die soms vij
andig gezind zal zijn door ver
lies van huizen en gebied. De
macht krijgt 'strikte' bevoegd
heid om als eerste te schieten,
een belangrijk element voor het
uitgangspunt van afschrikken
door kracht.
Voorhoede-eenheden komen
per vliegtuig en helikopter uit
basiskampen in Italië en
Hongarije. Amerikaanse en Brit
se elitetroepen vliegen in uit
Duitsland. Reeds aanwezige
Britse en Franse troepen gaan
over van VN- naar NAVO-bevel.
De grote massa van de troepen
arriveert waarschijnlijk over de
weg of per trein via Hongarije
en Slovenië, maar een deel
komt via Italië en de Kroatische
havens Split, Ploce en Zadar.
Amerikanen zullen samen
met 2.000 Russen patrouilleren
in het bitter omstreden noord
oosten, de Fransen in een zui
delijke sector, met daarin Sara
jevo en Gorazde, de Britten in
een sector in het noordwesten.
Het algehele bevel over de ope
ratie ligt bij de NAVO-opperbe-
velhebber in Europa, de Ameri
kaanse generaal George Joul-
wan, het bevel in Bosnië zelf bij
NAVO-bevelhebber Zuid-Euro
pa, admiraal Leighton Smith,
eveneens Amerikaan. De Rus
sen te velde rapporteren niet
aan hem, maar hebben een ei
gen bevelslijn.
eu
De Europese Unie en de Eu
ropese Commissie zullen alles
in het werk stellen om het vre
desakkoord werkelijkheid te la
ten worden, aldus in een eerste
reactie voorzitter Spanje. De
Europese Commissie heeft in
middels in grote lijnen overeen
stemming bereikt met de We
reldbank over de organisatie
van de wederopbouw. In nauwe
samenwerking met de bank zal
zo spoedig mogelijk een donor
conferentie op touw worden ge
zet om de benodigde Financiële
middelen voor het herstel van
de getroffen regio's op tafel te
krijgen.
Hoewel details over de coör
dinatie van de hulpverlening
nog niet zijn vrijgegeven, wordt
verwacht dat de Wereldbank
zich voornamelijk zal bemoeien
met de Financiële aspecten ter
wijl de Commissie de institutio
nele kant van de wederopbouw
in de gaten zal houden. Volgens
de woordvoerder van commis
saris Hans van den Broek (bui
tenlandse betrekkingen), kan de
Commissie uit de pot voor de
ontwikkeling van Midden- en
Oost-Europa (Phare) over de
periode 1996 - 1999 ruim 800
miljoen gulden vrijmaken voor
herstelprojecten in Bosnië-Her-
zegowina en Kroatië.
daartoe een reeks
moeten doen.
Hij was echter vooral blij, om
dat nu de economische VN-
sancties tegen zijn land zullen
worden opgeheven. 'Belgrado'
kan nu wellicht snel weer zijn
plaats innemen in de wereldge
meenschap, die Servië in 1992
heeft uitgestoten. De trieste
stemming van Izetbegovic was
echter net zo begrijpelijk. De
Bosnische president sprak niet
ten onrechte over 'een onrecht
vaardige vrede'.
Izetbegovic heeft bereikt dat
zijn land blijft bestaan, en voor
lopig met hem als president.
Maar Bosnië-Hercegovina heeft
daarvoor een zware prijs moe
ten betalen: de dood van hon
derdduizenden van zijn mos
lim-landgenoten, de verwoes
ting van steden en dorpen en
landerijen en een territoriale
verdeling, die hem feitelijk de
baas maakt over slechts de helft
van Bosnië.
Het meest opgetogen waren
in Dayton dan ook de Amerika
nen, die nu de eer opeisen van
het vredesakkoord, dat zonder
hen nooit tot stand zou zijn ge
komen. Hun aanpak, waarbij de
hoofdrolspelers volledig werden
afgezonderd op de Wright-Pat-
terson luchtmachtbasis bij Day
ton en geen kans hadden om
via de media te onderhandelen
of als het tegen zat te verdwij
nen, heeft voorbeeldig gewerkt.
De eer van het bereikte ak
koord komt natuurlijk alleen
Milosevic, Izetbegovic en Tudj-
man toe, maar zoals het spreek
woord luidt 'heeft vrede altijd
vele vaders'. De Amerikanen
hebben inderdaad reden zich
op de borst te slaan. Vier jaar
lang hebben de Europeanen
vergeefs geprobeerd de strijden
de partijen tot een akkoord te
brengen. Pas vanaf het moment
dat de VS zich actief met de on
derhandelingen gingen bemoei
en - vooral door het werk van
onderminister Richard Hol
brooke - kwamen die in een
stroomversnelling terecht.
De massale (Amerikaanse)
luchtaanvallen op Servische
stellingen op 30 augustus deden
het tij keren. Zij maakten een
einde aan het diplomatieke ge
knoei van de Verenigde Naties
en de Europese Unie, die er
door hun aarzelende houding
nooit in waren geslaagd de Ser
viërs tot concessies te dwingen.
Kroatië maakte daarop slim ge
bruik van de nieuwe krachtsver
houding en ging tot de tegen
aanval over.
Dat leidde tot een geheel
nieuwe militaire situatie, waarin
voor de Serviërs geen territoria
le winst meer viel te behalen.
Tot dan hadden zij meer dan
tweederde van Bosnië in han
den gehad, maar dat was ineens
tot nauwelijks meer dan de helft
teruggebracht. Het akkoord van
Dayton legt de verdeling van
Bosnië dan ook vast langs de
frontlijnen die pas begin sep
tember tot stand kwamen.
De onderhandelingen op de
Amerikaanse luchtmachtbasis
gingen daarna vooral over de
details, zoals de instelling van
corridors om Servische gebie
den met elkaar te verbinden.
Milosevic zag snel in dat er voor
hem niet meer uit te slepen viel.
Het feit dat de Bosnische Ser
viërs nu zo ontevreden zijn met
het akkoord bewijst dat Milose
vic Servische nationale belan
gen voorrang heeft gegeven.
O N O
R
1991
21 december: Servische minderheid in Bosnië-Her-
cegovina houdt onofficieel referendum tegen afschei
ding van Bosnië van Joegoslavië en roept aparte repi
bliek binnen Bosnië uit. Kroatië en Slovenië scheidde njl£'
zich al in juni af van Joegoslavië.
3 maart: Een grote meerderheid van de moslims
Kroaten in Bosnië spreekt zich uit voor onafhankelijl
heid van Bosnië. De meeste Serviërs doen niet
het referendum. Zij willen deel blijven uitmaken van
Joegoslavië.
6 april: De Europese Gemeenschap erkent Bosnië.
Serviërs beginnen de belegering van Sarajevo.
2 augustus: Journalisten onthullen het bestaan van
vische gevangenkampen waar moslims en Kroaten
stig worden mishandeld.
3 september: Bemiddelaars Lord Owen (EU) en Cyriigei
Vance (VN) beginnen onderhandelingen in Genève
de strijdende partijen.
15 september: De VN besluiten extra militairen naa
Bosnië te sturen om voedseltransporten te bescher
men. Nederland en België leveren samen transporte<
heden.
m
dit
D
Ov
1993
3 januari: Vance en Owen presenteren een vredesvo te
stel dat voorziet in de opdeling van Bosnië in tien s
autonome provincies.
22 februari: De VN besluiten tot oprichting van eei
bunaal in Den Haag voor de berechting van oorlogs
misdadigers uit het voormalige Jogoslavië.
1 april: Amerikaanse vliegtuigen beginnen met het
werpen van voedselhulp boven moslim-enclaves ii
oosten van Bosnië.
12 april: De NAVO begint met operatie Deny Flight
het vliegverbod boven Bosnië af te dwingen.
6 mei: Het 'parlement' van de Bosnische Serviërs ver,
werpt het Vance-Owenplan. Twee weken eerder had
den de leiders van de Bosnische Kroaten en de mosli
wel ingestemd met het plan.
7 mei: De Veiligheidsraad roept zes enclaves va
moslims uit tot 'veilige gebieden', Sarajevo, Tuzla, Sr
brenica, Zepa, Gorazde en Bihac.
30 juli: Alle partijen stemmen in met een akkoord
de oprichting van een Bosnische 'unie' van drie repu
blieken. De onderhandelingen over de grenzen
ze staten slepen zich voort.
27 september: Het Bosnische parlement verwerpt d<
Bosnische unie van drie republieken. De parlementa as
ers eisen meer grondgebied voor de moslims. p
br
1994
9 februari: De NAVO geeft in een ultimatum de Ser-j
viërs tien dagen de tijd om hun zware wapens terug A
trekken tot 20 kilometer buiten Sarajevo. Na Russisclu
bemiddeling leidt het dreigement tot demilitariserinfr-
van de Bosnische hoofdstad.
13 mei: De VS, Rusland en de Europese Unie komenf
voor het eerst tijdens een topoverleg in Genève e
zamenlijke strategie overeen: onderhandelen over eêL
regeling die 51 procent van het Bosnische grondgebiP
toewijst aan de moslims en de Kroaten. U
28 mei: NAVO-vliegtuigen halen boven Bosnië vier sl
vische jets neer, het eerste machtsvertoon van de
NAVO. fl
20 juli: Ondanks druk uit Belgrado uiten Bosnische Si
viërs vergaande bedenkingen over vredesplan. MoslifV
en Kroaten gaan wel onvoorwaardelijk akkoord. De
contactgroep kan zijn dreigende taal niet echt waarnEN
ken, en besluit alleen tot aanscherping van het embaT
go tegen Klein-Joegoslavië. |vc
4 augustus: Servië en Montenegro verbreken officieepn
alle economische en politieke banden met de Bosni-ue
sche Serviërs. |e
1995 ai
I januari: Wapenstilstand voor vier maanden, die arC
ders dan voorheen redelijk goed wordt nageleefd. Ex-ne
president Jimmy Carter bemiddelde. fe
mei: Serviërs bombarderen Sarajevo. NAVO-luchtaai^
vallen lokken massale gijzeling van blauwhelmen dofo!
Serviërs uit.
II juli: Serviërs veroveren Srebrenica, ondanks korte^j
luchtacties van NAVO op Servische stellingen. Duchtj
bat trekt zich terug,
augustus: NAVO-vliegtuigen en VN-artillerie bestoke
Servische doelen in Bosnië na zwaarste Servische
naataanval op Sarajevo in een jaar.
september: Serviërs stemmen in met verwijdering z\
re wapens om Sarajevo. NAVO stopt bombardement
5 oktober: Clinton meldt doorbraak: bestand per 12 j,
tober en instemming van partijen met vredesconfereL:
tie in VS. h
1 november: De presidenten van de drie conflictpart j,
en, Izetbegovic (Bosnië), Milosevic (Servië) en Tudjn u
(Kroatië) komen voor het eerst sinds het begin van d ni
oorlog aan een tafel bijeen, op de Bosnië-conferentit e;
Dayton, Ohio in de VS.
21 november: Clinton meldt volledig vredesakkoord
over Bosnië.
Zenden van troepen naar Bosnië in VS zeer omstreden
hans de bruun correspondent
Bill Clinton wordt vaak afge
schilderd als een president die
alleen maar oog heeft voor het
oplossen van Amerika's binnen
landse problemen en die bui
tenlandse politiek maar een las
tige afleiding van die taak vindt.
Maar zo langzamerhand heeft
Clinton een lijst met buiten
landse successen opgebouwd,
waar zelfs zijn critici niet meer
omheen kunnen.
Hij slaagde erin Haiti's militaire
dictators te verdrijven, was een
drijvende kracht achter het vre
desproces in het Midden-Oos
ten, maakte geschiedenis met
de erkenning van Vietnam, wist
de Noordkoreanen af te bren
gen van het maken van een
atoombom, sloot een vrijhan
delsverdrag met Mexico en Ca
nada (Nafta) en haalde de eco
nomische en politieke banden
met Rusland aan.
Voorwaar een lijst om trots op
te zijn. zeker een jaar voordat
de Amerikanen een nieuwe pre
sident gaan kiezen. En als kroon
op het werk is er dan nu het
vredesakkoord over Bosnië, dat
nooit bereikt zou zijn zonder de
vasthoudendheid van Clinton,
minister van buitenlandse za
ken Warren Christopher en top
onderhandelaar Richard 1 lol-
brooke. De vrede in Bosnië is
een Amerikaans produkt.
Maar het succes is voor Clinton
nog geen reden op zijn lauwe
ren te gaan rusten. Het moeilij
ke werk begint immers pas: het
overtuigen van het Amerikaanse
Congres en volk dat 20.000
Amerikaanse soldaten naar Bos
nië moeten om de vrede te
handhaven. Want zonder de be
lofte van de komst van een
NAVO-vredesmacht met een
zware Amerikaanse kern zou er
nooit een akkoord gekomen
zijn.
De Bosnische moslims zien die
vredesmacht als de enige garan
tie dat echt een eind zal komen
aan vier jaar oorlog. Of zoals
Clinton het gisteren zei: „De VS
kunnen zich nu niet meer van
Bosnië afkeren". Hij kondigde
aan dat de VS eenderde zullen
bijdragen aan de 60.000 solda
ten die volgens de NAVO nodig
zijn om de Bosniërs en Serviërs
voor goed uit elkaar te.houden.
Maar de Amerikanen zijn daar
niet van overtuigd. Volgens re
cente opiniepeilingen vinden
twee op de drie Amerikanen dat
Amerikaanse soldaten niet in
Bosnië thuishoren, hoezeer
Clinton ook zijn best heeft ge
daan om vrede te stichten. De
Amerikanen zien de oorlog in
Bosnië nog steeds als een Euro
pees probleem dat dan ook
maar door de Europeanen moet
worden opgelost.
De Republikeinse meerderheid
in het Congres is het daar mee
eens. Vorige week nam het Huis
Belangrijkste punten
van het vredesakkoord
Moslims e
i Bosnië zal als eenheidsstaat
in zijn huidige grenzen en
met internationale
erkenning behouden blijven.
De staat gaat uit twee delen bestaan:
de Bosnisch-Kroatische Federatie en
de Bosnisch-Servische Republiek,
met een eerlijke verdeling van he
land tussen cle twee.
De hoofdstad Sarajevo blijft een geheel.
S Er komt een doelmatige centrale regering met
nationaal parlement, een presidentschap en ee
constitutioneel hof met verantwoordelijkheid i
buitelandse politiek, de buitenlandse handel, het financieel
beleid, het staatsburgerschap, de immigratie en andere
belangrijke functies.
Het presidentschap en het parlement worden gekozen door
vrije, democratische verkiezingen onder internationaal toezi
j. Vluchtelingen mog
volk mag vrijelijk a
De mensenrechten
onafhankelijke
t Personen beschuldigd
orlogsmisdrijven, worden van het politieke leven uitgesloten.
van Afgevaardigden met grote
meerderheid - twee op de drie
Democraten stemden met de
oppositie mee - een motie aan,
waarin Clinton het geld voor
een vredesmissie wordt onthou
den. En het is het Congres dat
Clinton de middelen voor deze
missie moet verstrekken.
Of de op buitenlandspolitiek ge
bied 'gewichtiger' Senaat dat
Huis-voorbeeld zal volgen is
nog onduidelijk. Maar opposi
tieleider senator Robert Dole zei
vorige week dat steun voor een
Amerikaanse missie in Bosnië
'nihil' is. Hij vindt dat Clinton
het wapenembargo tegen Bos
nië eenzijdig moet opheffen,
zodat de Bosnische moslims
voortaan zichzelf kunnen ver
dedigen.
De Republikeinen vinden dat in
Bosnië geen enkel nationaal
Amerikaans belang in het ge
ding is en Clinton zal nog een
lange weg moeten gaan om hen
te overtuigen. Zij zijn boven
dien gepikeerd omdat Clinton
de indruk wekte troepen te wil
len sturen zonder hen eerst ge
raadpleegd te hebben. Formeel
kan de president dat. Maar gis
teren beloofde hij eerst met het
Congres te zullen praten.
Belangrijk was echter dat hij
niet zei toestemming te zullen
vragen. Dat deed George Bush
in 1990 tijdens de Golfcrisis en
het kostte hem toen al de groot
ste moeite om het groene licht
te krijgen, terwijl toen grote
Amerikaanse (olie-)belangen op
het spel stonden. Maar het ziet
er naar uit dat Clinton ook als
het Congres nee' blijft zeggen
zijn plan toch zal doorzetten.
Grootste vraag is, hoe lang de
vredesmacht in Bosnië zal blij
ven. Clinton sprak slechts van
'een redelijke termijn'. Tot nog
toe hebben de Amerikanen
steeds één jaar voor ogen ge
had, maar Clinton wil zich ni
meer binden. Als een langer
verblijf nodig is, dan moet d;
kunnen vindt hij. Het Congrefe
wil hem echter binden a
een jaar in Boje
Dat heeft alles te maken
presidentsverkiezingen i
gend jaar november. AJs het r
dan naar uitziet dat de troep h
toch langer zullen moeten bl
ven, zal dat gezien de stemm e
in Amerika zeker in Clintons
nadeel werken. De president
benadrukte nog eens dat de
NAVO-vredesmacht onder
Amerikaans commando konte
staan en niet onder dat
door veel Amerikanen verfoe
VN.
Ook zullen de troepen, als zij i
bedreigd worden, onmiddelli
van zich af mogen slaan. De
grote vrees in Washington is
immers dat de Amerikaanse
eenheden een schietschijf zuhi
len worden voor lokale kracl n
ten, die niets van de vrede w i
len weten. De politieke winst li
die Clinton nu geboekt heeft
immers razendsnel afbrokke
zodra de eerste Amerikanen i
lijlddsten uit Bosnië terugker i
washington «hans de bruun
correspondent
