Kleintjes vechten
voor lijfsbehoud
Nieuwe toekomst voor centrumgemeenten
Gemeentelijke herindeling
'Grote gemeente kan
daadkrachtig optreden'
Valkenburg ziet Leiden de
Rijn nog niet oversteken
pen haag «jan küys
haags redacteur
Grotere gemeenten, meer taken
voor gemeenten, het verdwij
nen van allerlei gemeentelijke
samenwerkingsvormen en een
sterkere positie voor de grote
stad in een regio. Ziedaar de
toekomst van bestuurlijk Ne
derland. zoals het paarse kabi
net die ziet. Nederland wordt
bestuurlijk opgeschud.
In feite is het al sinds de zes
tiger jaren onrustig op het ter
rein van bestuurlijk Nederland.
Voorstellen over meer of min
der provincies, grotere of kleine
gemeenten en nieuwe samen
werkingsverbanden slokten
veel tijd en energie op van be
stuurders en volksvertegen
woordigers. Wanneer puntje bij
paaltje kwam, bleek er in de
praktijk nooit zoveel te veran
deren. Vaak schrok men terug
voor de gevolgen of stuitte men
op onoverkomelijke bezwaren
van de bevolking. Haastig scho
ven de verantwoordelijken de
problematiek in de koelkast,
waaruit dezelfde ideeën enige
Kabinet wil via herindeling armslag grote steden vergroten
tijd later vervolgens weer te
voorschijn kwamen. Na het ad
vies van professor Montijn uit
1989 koos het Rijk voor stads
provincies, maar dat plan werd
middels twee referenda door de
inwoners van Amsterdam en
Rotterdam weer bijna om zeep
geholpen.
Maar de problemen van de
grote steden bleven indringend
bestaan. Minister Dijkstal en
staatssecretaris Van de Vonder
voort (beiden binnenlandse za
ken) hebben nu geprobeerd
één lijn uit te zetten. Behalve
voor de komst van een tweetal
stadsprovincies en een com
promis voor de overige vijf Ka
derwetgebieden (Den Haag,
Utrecht, Twente, Eindhoven en
Arnhem/Nijmegen) kiezen de
bewindslieden bikkelhard voor
versterking van zogeheten cen
trumgemeenten. Die keuze
houdt in dat de positie van Lei
den sterker wordt.
Het kabinet heeft ervoor ge
kozen centrumgemeenten de
ruimte te geven. Dit kan bete
kenen extra ondersteuning,
maar ook letterlijk meer ruimte,
zoals het samengaan met buur
gemeenten. Zo moeten de gro
tere steden in de toekomst be
ter in staat zijn hun taken 'naar
behoren' uit te oefenen. Duide
lijk is dat gemeenten meer ta
ken zullen krijgen. Het kabinet
wil af van de talloze soorten sa
menwerkingsverbanden tussen
verschillende gemeenten. Denk
bijvoorbeeld aan afval ophalen,
de exploitatie van zwembaden,
het nemen van milieumaatre
gelen, brandweerzorg en ram
penbestrijding. Die taken gaan
öf naar het provinciebestuur öf
naar de grotere gemeenten.
Daarnaast zal ook het rijk taken
afstaan aan gemeenten en pro
vincies.
Alle reden dus om de sterkte
van gemeenten te toetsen. Het
toverwoord van het kabinet is
schaalvergroting. Dat geldt - ui
teraard - vooral bij de herinde
ling van kleinere gemeenten.
Een minimaal aantal inwoners
heeft het kabinet daarbij niet
als uitgangspunt genomen. Het
aantal inwoners zegt volgens
het kabinet niets over de speci
fieke positie en functie van die
gemeente en haar omgeving.
De kracht van het lokale be
stuur vormt de maatlat waar
langs de herindelingsmogelijk
heden worden afgemeten.
In deze visie blijft de ge
wenste herindeling een kwestie
van maatwerk. Daarom heeft
het kabinet zeven uitgangspun
ten opgesteld. Bij een voorstel
tot herindeling wordt rekening
gehouden met een verbetering
van het bestuur, verschillen in
maatschappelijke problemen,
een nieuwe situatie die min
stens 25 jaar ongestoord kan
blijven bestaan, een groei van
het takenpakket, minder ge
meentelijke samenwerkings
verbanden, uitgroeimogelijkhe
den in de toekomst en voldoen
de ontwikkelingsmogelijkheden
voor centrumgebieden. Vooral
dit laatste punt geeft steden als
Leiden de kans te groeien
Het paarse kabinet windt er
geen doekjes om. Het verster
ken van gemeenten met een re
gionale centrumfunctie krijgt
voorrang. Daardoor moeten zij
maatschappelijke problemen
beter kunnen opvangen. Het
verbeteren van de dienstverle
ning aan burgers, de zorg voor
meer werkgelegenheid, het be
vorderen van een veilige
leefomgeving en opvang en be
geleiding van nieuwkomers zijn
zaken die gemeenten voortva
rend moeten kunnen oppak
ken. Voldoende bestuurskracht,
een groot draagvlak en een sa
menhangend gebied noemt het
kabinet noodzakelijke rand
voorwaarden om de gestelde
doelen te kunnen bereiken.
Duidelijk is dat centrumge
meenten niet alleen mogen op
draaien voor de kosten en risi
co's van alle vormen van maat
schappelijke verloedering, die
vaak in steden opduiken. Zij
moeten daarom, schrijft het ka
binet in de notitie over be
stuurlijke vernieuwing, 'de mo
gelijkheid hebben om een vol
doende gedifferentieerde sa
menstelling van de bevolking te
krijgen of te houden'. Met an
dere woorden: het samenvoe
gen van buurgemeenten bij een
met problemen kampende cen
trumgemeente is eerder regel
dan uitzondering.
Het kabinet ziet vooralsnog
slechts één uitzondering. Een
centrumgemeente mag door
herindeling niet uitgroeien tot
een zéér grootschalige agglo
meratiegemeente. Waar het ka
binet precies de grens legt, is
vaag. In de notitie keert het ka
binet zich tegen grote verstede
lijkte gebieden als rond Amster
dam en Rotterdam. Daarvoor
heeft het immers de stadspro
vincie geschapen.
In grote lijnen kan PvdA-ka-
merlid Dick de Cloe, deskundig
op het terrein van de bestuurlij
ke vernieuwing, zich zeer wel
vinden in de kabinetsvoorstel
len. „Ie moet niet blindelings
gaan herindelen. Dan ben je
verkeerd bezig. Je moet met
goede argumenten komen en
de verschillende belangen te
gen elkaar afwegen."
Leidenaar Jan Hoekema, lid
van de Tweede Kamer voor
D66, denkt er precies zo over.
'Voor 2000' komt het onder
werp van een grootschalig Lei
den volgens hem vast weer op
de agenda. ..Die discussie over
samenwerking tussen gemeen
ten loopt moeilijk. Dan moet je
toch nadenken over annexatie
en herindeling. Zodra je die
woorden gebruikt, krijg je een
heel gedoe en gepiep. Logisch,
want aansluiting van Voorscho
ten en Oegstgeest bij Leiden is
een beladen onderwerp, hoe
wel het op zich grote voordelen
kan hebben."
Regiobestuurders zien niets in samenvoeging met Leiden
Het spook van de gemeentelijke herindeling waart door de
regio en bezorgt menig gemeentebestuurder nachtmerries.
Komende maandag praat de vaste kamercommissie voor
binnenlandse zaken over het plan van staatssecretaris Van de
Vondervoort om tot grotere gemeenten te komen. Wie het
voorstel leest, kan slechts één conclusie trekken: de
zelfstandigheid van een groot aantal gemeenten in de Leidse
regio staat op het spel. Vier jaar na de laatste grote
herindeling in de Rijn- en Véenstreek maken de bestuurders
zich op voor een niéuw gevecht om lijfsbehoud. Een
rondgang langs een aantal bestuurders in de Leidse regio.
r is geen gemeente
waar de toekomst
niet op de politieke
agenda staat. En dat is logisch,
/vant het Ministerie van
linnenlandse Zaken lijkt uiterst
erieus in het streven naar de
orming van grotere gemeenten
oor bestaande steden en
lorpen samen te voegen. Nog
oor de zomer van 1996 wil de
j taatssecretaris aan de Tweede
amer melden welke
emeenten moeten worden
jamengevoegd.
Leiden is als
'Centrumgemeente aangewezen
n staat op het lijstje van
emeenten die versterking
ehoeven. En dat houdt de
moederen in de regio flink
ezig. De meqste gemeenten
ien het nut van een
erindeling volstrekt niet zitten
n wijzen de suggestie van de
and dat kleinere gemeenten
ïinder functioneren.
.Zonder met mijn ogen te
nipperen durf ik te beweren
at we kunnen concurreren met
rotere gemeenten", stelt
urgemeester P. Cannegieter
an Voorschoten vast. Hij is het
iel eens met het uitgangspunt
an binnenlandse zaken dat
emeenten voldoende
raagkracht moeten hebben om
oorzieningen in stand te
ouden. En hij keert zich tegen
llerlei
amenwerkingsverbanden die
assen gemeenten ontstaan en
vaarop nauwelijks
emocratische controle
logelijk is. Om die reden wil
innenlandse zaken dergelijke
amenwerkingsverbanden
oveel mogelijk afschaffen.
Volgens Cannegieter is
'oorschoten prima in staat de
oorzieningen op voldoende
liveau te houden. En vindt hij
at waar het tussen gemeenten
iet goed gaat, de provincie een
veel duidelijkere rol moet
spelen. Hij beseft dat
samenvoeging van Voorschoten
en Leiden mogelijk aan de orde
komt, maar ziet daar geen enkel
voordeel in.
„Leiden is een stad die het af
en toe moeilijk heeft. Maar als
je een gemeente met Lelden
samenvoegt, moet je je afvragen
wat die gemeente Leiden te
bieden heeft. En wij hebben
niets concreets te bieden.
Leiden zoekt bijvoorbeeld
ruimte voor woningbouw, maar
wij hebben geen grond. De
enige locatie, de Papewegse
Burgemeester P. Cannegieter
(Voorschoten): „Alleen nadelen."
ARCHIEFFOTO HENK BOUWMAN
Polder, is op alle
overheidsniveaus afgeschoten.
Op werkgelegenheidsgebied is
het hetzelfde. Voorschoten is
een woongemeente. En op
financieel gebied is er ook niets
te halen
Cannegieter constateert dan
ook dat er alleen nadelen zijn
aan een samengaan. „Ik vind de
mening van de bevolking in dit
opzicht van belang.
Voorschoten wordt een wijk van
Leiden. Dat is voor de
democratische beleving van de
Voorschotenaren negatief. En
daar mogen wij ons ook wel
eens wat zorgen over maken."
Als Voorschoten al moet
samengaan, dan heeft
Cannegieter een voorkeur voor
Wassenaar. Twee gemeenten
van ongeveer gelijke grootte, elk
met een duidelijk herkenbare
kern. „Je krijgt dan een
dubbelstad en behoudt
duidelijk je eigen identiteit."
Onbewezen
A. Meerburg, burgemeester van
Alkemade, heeft helemaal geen
behoefte aan een nieuwe
herindeling. Sterker nog, hij
beroept zich op een toezegging
van de provincie Zuid-Holland.
„In 1991, toen de laatste
herindeling zijn beslag kreeg,
zei de provincie dat de
gemeenten nu 25 jaar vooruit
konden. Daar kun je na een
paar jaar niet op terugkomen."
Meerburg gelooft niets van de
stelling dat grotere gemeenten
een beter bestuur zouden
opleveren. „Groter is beter, die
stelling klopt niet. Het zijn
vooral beweringen zonder
bewijzen. Als je op grote schaal
wilt herindelen, moetje met
bewijzen komen", meent
Meerburg.
Ook het argument dat
samenwerkingsverbanden
tussen gemeenten
ondemocratisch zijn omdat de
bestuursleden niet direct zijn
gekozen, werpt hij verre van
zich. „Het zijn vooral de door
het Rijk opgelegde
samenwerkingsverbanden die
zo werken: de politieregio, de
brandweerregio, de
volkshuisvestingsregio waar
gelden voor woningbouw
worden verdeeld. De
samenwerkingsverbanden die
de regio zelf zijn aangegaan,
zijn licht. Voor de meeste
voorstellen is instemming van
de verschillende
gemeenteraden nodig. En in de
besturen zitten raadsleden die
door hun eigen gemeenteraad
worden gecontroleerd."
Meerburg vreest
samenvoeging met Leiden wel.
„Als het uitgangspunt is dat
Leiden op eigen grondgebied
moet kunnen bouwen, dan
schiet je niets op door Leiden
samen te voegen met de
gemeenten in de directe
omgeving. Daar is ook geen
grond beschikbaar. En dan kun
je verwachten dat ze richting
Kagerplassen gaan, naar
grondgebied van Alkemade."
Dat elke gemeente in principe
haar eigen problemen moet
oplossen, vindt ook Meerburg.
„Kijk eens naar een paar van de
Leidse problemen:
werkloosheid, criminaliteit. Dat
los je niet op met een grotere
gemeente. Dat los je op door
een gericht beleid te voeren. En
daar ontbreekt het aan."
Burgemeester A. Meerburg (Alkemade): „Groter is beter, die stelling klopt niet." archieffoto hielco kuipers
Mocht Alkemade uiteindelijk
toch voor de beslissing worden
gesteld, dan ligt samenvoeging
met andere plassengemeenten
zoals Jacobswoude en
Warmond meer voor de hand.
„Wij praten ook wel met die
gemeenten over zaken die ons
alle drie aangaan, maar er zijn
geen gesprekken om tot de
vorming van één gemeente te
komen."
Rustig afwachten
Warmonds burgemeester I. van
der Wel wacht de
ontwikkelingen in bestuurlijk
Nederland rustig af. Als
burgemeester van de kleinste
gemeente qua inwoneraantal -
Warmond telt 5100 inwoners-
heeft zij misschien nog wel het
meest te vrezen van de
herindelingsplannen. Zij ziet
nauwelijks voordelen van
samenvoeging. „Ik zie de
meerwaarde niet. Vooralsnog
lijkt het vooral een negatieve
ontwikkeling. De afstand tussen
de burger en het bestuur wordt
veel groter."
Van der Wel ergert zich ook
aan de starheid van de
discussie. „Zelfstandig of niet-
zelfstandig zijn slecht te
hanteren begrippen. Ie moet op
zoek naar de beste
bestuursvorm. Ik zou veel liever
hebben dat er met verschillende
bestuursvormen zou worden
geëxperimenteerd.
In een reactie op de plannen
van binnenlandse zaken heeft
Van der Wel ook een brief
geschreven. Daarin stelt zij
onder meer dat kleinere
gemeenten goed functioneren.
Warmond is daarvan een
voorbeeld. Bovendien is
Warmond bereid tot
Wethouder M. Poelmans (Oegstgeest): „De stelling dat groot beter is,
is heel simplistisch." archieffoto hielco kuipers
samenwerking en helpt het bij
het zoeken van oplossingen
voor problemen waarmee
bijvoorbeeld Lejden wordt
geconfronteerd. Zo werkte
Warmond vrijwillig mee - in
tegenstelling tot Oegstgeest -
aan de bebouwing van haar
deel van de Broek- en
Simontjespolder.
Klein is mooi
M. Poelmans, D66-wethouder
te Oegstgeest, concludeert uit
het voorstel van binnenlandse
zaken dat zijn gemeente kan
blijven bestaan. „Oegstgeest
heeft voldoende omvang en er
is een draagvlak voor de
voorzieningen. Herindeling is
alleen gerechtvaardigd als het
draagvlak voor bepaalde
voorzieningen ontbreekt of de
gemeente zo klein is dat je
bepaalde taken niet zelfstandig
kunt uitvoeren."
Poel mans heeft geen begrip
voor het standpunt dat grotere
gemeenten beter in staat
zouden zijn problemen aan te
pakken. „I let is ook een heel
vreemd standpunt. Het
openbaar bestuur is steeds
maar bezig met
schaalvergroting, terwijl je in
het bedrijfsleven juist ziet dat
het standpunt Small is beautiful
wordt aangehangen. Daar zie je
dat grote bedrijven worden
opgesplitst in kleinere delen om
de problemen goed aan te
kunnen pakken. De stelling dat
groot beter is, is heel
simplistisch."
Hij stelt ook vast dat kleinere
gemeenten veel doelmatiger en
efficiënter werken. „De
financiële problemen van
leiden vloeien voor een deel
voort uit niet-doelmatig en
inefficiënt werken. Dat is in een
kleine gemeente veel beter
geregeld.''
Leiden als enige enthousiast over samenvoeging
In de Leidse regio is slechts
één gemeente.te vinden
die voorstander is van ge
meentelijke herindeling. En dat
is - niet onverwacht - Leiden
zelf. D66-wethouder P. Langen-
berg is blij met de 'krachtigere
aanpak' die het Ministerie van
Binnenlandse Zaken voorstaat.
„Wij willen zelf geen landje-pik
spelen of gemeenten zomaar
annexeren. Maar nu binnen
landse zaken heeft gezegd dat
gemeentelijke herindeling een
weg is die we kunnen bewande
len om de problemen op te los
sen, zullen wij die weg ook be
wandelen."
Ixingenberg wil geen enkele uit
spraak doen over de gewenste
grootte van een nieuw Leiden,
noch wil hij gemeenten noe
men die wat hem betreft moe
ten worden geannexeerd. „Lei
den wil op inhoudelijke argu
menten die discussie voeren.
Uitgangspunt is dat er voldoen
de draagvlak is om bijvoorbeeld
de culturele voorzieningen in
stand te houden en dat een ge
meente beschikt over gronden
voor woningen en bedrijven."
Hel grote verwijt van Leiden is
al jaren dat veel regiogenoten
wel gebruik maken van bijvoor
beeld de 1-eidse Schouwburg,
maar dat Leiden de kosten mag
betalen. Hetzelfde geldt voor de
woningbouw. „leiden staat wat
dat betreft met de rug tegen de
muur", schetst I^ngenberg.
Veel heil in regionale samen
werking en overleg met buurge
meenten over die woningbouw
locaties ziet hij niet. „Het heeft
heel lang geduurd voordat er
een regionaal overleg tot stand
was gekomen en ook nu nog
kost het veel moeite. Neem nij-
voorbeeld de Broek- en Si
montjespolder. Het heeft toch
veel te lang geduurd voordat we
daar overeenstemming hadden
over woningbouw."
Langenberg wijst ook op de
moeizame gesprekken die zijn
collega J. l.aurier voert met de
regiogemeenten over de bestrij
ding van de werkloosheid. „Het
is ontzettend moeilijk om over
arbeidsmarktbeleid overeen -
stemming te bereiken. Ge
meenten weigeren gewoon
Melkertbanen of banenpoolers
te nemen omdat het geld kost.
Als het draagvlak groter wordt,
kun je als gemeente krachtiger
optreden."
Leiden praat volgende week al
met staatssecretaris Van de
Vondervoort over de herinde
ling in deze regio. „Op haar ver
zoek. Maar ook de discussie
met de regiogemeenten op ba
sis van inhoudelijke argumen
ten zullen we aangaanzegt de
wethouder, die beseft dat het
nog wel een fors aantal jaren
kan duren voordat Groot-Lei
den een feit is. „Eerst moet de
Tweede Kamer instemmen met
met het voorstel dat de staatsse
cretaris nog voor de zomer van
1996 wil maken. Daarin zal zij
aangeven in welk tempo en in
welke omvang de herindeling
moet plaatshebben, waarna de
provincie het voortouw moet
nemen. De provincie is in de
wettelijke procedure het over
heidsorgaan dat de aanzet tot
gemeentelijke herindeling moet
geven. Dat kan jaren kosten, al
hoop ik dat het niet te lang
duurt. Anders leidt het alleen
maar tot een loopgravenoor-
log."
Wethouder P. Langenberg (Lei
den): „Leiden staat met de rug te
gen de muur."
ARCHIE ff OIO HENK BOUWMAN
valkenburg wim wegman
Valkenburg maakt zich voorals
nog weinig zorgen om de ge
meentelijke herindeling, ook al
telt de gemeente iets meer dan
3000 inwoners. „Het leeft hier
helemaal niet", meldt gemeen
tesecretaris S. Dijs. „Goed, er
ligt een kabinetsstandpunt.
Maar erg concreet is dat nog
niet. We wachten eerst maar
eens af."
Dijs kan zich niet voorstellen
dat Ix'iden het Rijndorp wil ops
lokken. „We kennen de begeer
te van Leiden om woningen te
kunnen bouwen op het Marine
vliegkamp Valkenburg. Maar
dat is tot het jaar 2015 niet aan
de orde. Dus daar hoeven ze het
niet voor te doen."
Voor het overige heeft Valken
burg volgens Dijs nauwelijks
bouwgrond beschikbaar. „Het is
in elk geval niet de moeite
waard voor Leiden om daar de
Rijn voor over te steken. Op dat
punt kunnen we de Leidse pro
blemen zeker niet oplossen."
Als er toch moet worden sa
mengevoegd, als dat aan de or
de komt, denkt Dijs eerder in de
richting van Katwijk en Rijns
burg. „Daar hebben we al nau
we contacten mee. Onlangs is
bijvoorbeeld een intentieverkla
ring getekend voor een verder
gaande samenwerking." )ok
het karakter van de Valkenburg-
se gemeenschap sluit veel beter
aan bij die van Katwijk en Rijns-
burg dan die van Ixiden.
Maar ook met de buurgemeen
ten in de Bollenstreek heeft Val
kenburg nog geen plannen
klaarliggen vooreen samenvoe
ging. „Zoals gezegd, dat is op
dit moment niet aan de orde."
