Bloed en emoties moeten de kijkcijfers opkrikken
Kink FM voor 't alternatieve segment
RtvShow
Jos Kuijer wil altijd aan zet zijn
WOENSDAG 15 NOVEMBER 1995
ROTTERDAM LOUIS BURGERS
Netty ziet het even niet meer zitten. Voor
het oog van de camera barst ze in huilen uit
als 'speciaal verslaggever' Hein Hansen
haar vraagt hoe ze reageert op de gespeelde
intimiteiten tussen haar vriend Patrick en
Miriam. „Hij is van mij", klinkt het snik
kend.
In de repetitieruimte van de Rotterdamse
toneelgroep Maatwerk wint de werkelijk
heid het op dit moment van het spel. Voor
deze groep geestelijk gehandicapten,
slachtoffers van het syndroom van Down
(mongoloïden), blijken fictie en realiteit
vaak moeilijk te scheiden. Door Netty om
haar reactie te vragen, veroorzaakt Hanson
zelf het incident.
De medespelers reageren direct. „Ze is
bang dat Miriam Patrick van haar weg
neemt", doet Carla een duit in het zakje.
„Dat is bij mij ook gebeurd", zegt ze tegen
de camera.
Het team van SBS 6 is tevreden. De emo
tionele uitbarsting tijdens de repetitie van
het nieuwe stuk Paris levert mooie beelden
voor de kijkers van het zondagse achter
grondprogramma 'Van onze speciale ver
slaggever' (VOSV).
De televisiemakers denken thuis te ko
men met een spannende reportage, waar
mee zij de kijkers inzicht geven in de vrijwel
onbekende leef- en denkwereld van deze
professionele, gehandicapte toneelspelers.
Ze treden dertig a veertig keer per jaar op in
Nederland en het buitenland en trekken ge
middeld 280 toeschouwers per optreden.
Hun directe en indringende aanpak leent
zich goed voor dit onderwerp.
De spelers, die op een geheel eigen wijze
acteren, merken daar weinig van. Zij ge
bruiken vooral hun lichaamstaal en vaak
onverstaanbare klanken bij de invulling van
hun rollen. Zelden is er sprake van normaal
uitgesproken teksten.
Oplossen
Speciaal verslaggever Hansen gaat verder.
Hij troost Netty, praat met Patrick en Mi
riam en laat groepsleider en regisseur Koert
Öekker uitleggen hoe hij de nu ontstane si
tuatie wil oplossen: „Ik denk dat we even
stoppen en in de kring overleggen wat we
nu moeten doen".
De camera draait ondertussen door. Het
gaat immers om televisie die je raakt. Han-
sens kijkers moeten het gevoel krijgen zelf
deel te nemen aan de gebeurtenissen in de
repetitieruimte van Maatwerk.
De komst van nieuwe commerciële zen
ders heeft ook een stroom nieuwe program
ma's tot gevolg gehad. Zij hebben gemeen
dat de bobo's, hotemetoten en andere au
toriteiten in een bijrol terecht zijn geko
men. Het verhaal wordt verteld door de be
trokkenen. Zij leggen vrijwillig - en soms
minder vrijwillig - hun gevoelens bloot, rea
geren vanzelfsprekend ongenuanceerd,
maar blijven daardoor herkenbaar voor de
kijker thuis.
Die zit in zijn luie stoel op een logeplaats
bij zware, bloederige operaties, dodelijke
auto-ongelukken en schrikt pas echt wakker
als wegwerkers middenin de nacht bijna
worden geramd door een vrachtwagen.
Toch ontkent VOSV-regisseur Frans van
Erkel (ex-VPRO) dat sprake is van een nieu
we werkstijl.
„Bij documentaires hebben we altijd de
mensen centraal gesteld, zoals we dat ook
nu nog doen. Wij lieten de betrokkenen al
tijd zelf hun verhaal vertellen. Hooguit kun
je zeggen dat we bij de VPRO meer tijd had
den. Nu moeten we sneller werken. Dan
kies je voor human interest."
In twee draaidagen en aansluitend twee
montage-dagen krijgt het item zijn beslag.
Dat tempo bepaalt ook de aanpak. „We
proberen een kapstok te vinden om het ver
haal te kunnen vertellen. Dan moet je je wel
concentreren op een enkele persoon, die je
tijdens de repetitie volgt."
Impulsief
Bij Maatwerk is het vinden van interessante
typetjes geen probleem. Door hun handi
cap reageren de acteurs impulsief en vaak
onbeheerst. Dat levert mooie beelden op.
De kijker verwacht emotie en krijgt die ook.
Het lijkt dat de publieke omroepen en de
commerciële zenders dit jaar vooral willen
concurreren met dergelijke journalistiek ge
tinte, snel gemaakte programma's. Sommi
ge - zoals 06-11 Weckend en Ingang Oost -
wekken zelfs de indruk direct van de plaats
van het incident te komen. Andere kiezen
de stijl van 'Van onze speciale verslaggever',
of de techniek van de verborgen camera.
Door de toename van het aantal zenders
komen er ook steeds meer cameraploegen.
Politie, brandweer en ambulancepersoneel
hebben al geklaagd. Zij voelen zich gehin
derd bij de hulpverlening. Voor de Nationa
le Ombudsman reden een serie richtlijnen
op te stellen voor de omgang met televisie.
En ook minister Dijkstal (binnenlandse za
ken) wil maatregelen nemen om het optre
den van al te opdringende cameraploegen
aan banden te leggen.
Volgens de Amsterdamse advocaat Peter
Plasman komt daar nog bij dat slachtoffers
en andere betrokkenen vaak tegen hun zin
worden gebruikt. Ze worden gezien als ver
maak voor de kijker thuis. Hij wil de vrij
heid van de camera aan banden leggen
door de invoering van een wettelijke be-
denkperiode van een halve tot een hele dag.
In die tijd kan iemand alsnog besluiten zijn
medewerking aan een programma te wei
geren. zoals dat ook is geregeld bij kopen
aan de deur.
„Ik heb mij bijzonder gestoord aan een
onderwerp in het programma De Deur
waarder. De cameraploeg ging op gezag
van de deurwaarder het huis van een de
mente bejaarde binnen. Voor de camera
hield de gezagsdrager zijn neus dicht. Zo'n
bejaarde weet niet wat hem overkomt",
zegt Plasman.
Zendverbod
Ook in andere gevallen blijkt dat betrokke
nen niet kunnen inschatten wat hen over
komt. Zoals de verdachte die door 'Bureau
Bijlmer' werd gefilmd en eerst toestemming
gaf voor uitzending. Via de rechter kon hij
alsnog een zendverbod afdwingen.
„Wat te denken van de bejaarde man bij
'Ingang Oost' die rectaal werd onderzocht.
Hij was wilsonbekwaam en zijn verwanten
hadden toestemming gegeven voor de uit
zending. De man lag daar met een verwron
gen gezicht en kon niets doen. Zoiets zou
niet moeten kunnen. Als voogd moet je
handelen in het belang van de wilsonbe
kwame. Dat was hier duidelijk niet het ge
val."
Plasman stelt vast dat bij veel program
ma's de sensatie op de eerste plaats komt.
Hij kan zich niet voorstellen dat de kijkers
in Maastricht zijn geïnteresseerd in beelden
van een bloedig auto-ongeluk in de Bijlmer.
„Zoiets toont aan dat het niet gaat om de
nieuwswaarde, maar juist om de beelden.
Niet het algemeen belang staat voorop,
zoals de programma-makers vaak zeggen,
maar het gaat om de amusementswaarde.
Er is dus geen sprake van een journalistiek
produkt."
De grens is vaak moeilijk te trekken. Nie
mand zal immers een uitzending willen
verbieden wanneer sprake is van een ern
stig treinongeluk of een neergestort vlieg
tuig. „Het gaat ook om de presentatie van
de slachtoffers. Zij hebben recht op privacy.
Deze nieuwe programma's houden daar
geen rekening mee. Men gaat te ver."
Indringend
Andere programma's, zoals 'Van onze spe
ciale verslaggever', die nadrukkelijk preten
deren wel een journalistiek produkt te zijn,
krijgen het onder die omstandigheden
moeilijk. Ook zij moeten dus meegaan in de
carrousel van steeds hardere en indringen
der televisie.
Niet alles slaagt. Een onderwerp als de te
loorgang van de Nederlandse adel lijkt
prachtig, maar je vraagt je af of dat moet
gebeuren door een graaf eri een jonkheer te
laten praten over hun financiële perikelen.
Hansen geeft toe dat VOSV het met der
gelijke reportages niet zal redden tegenover
programma's die - met als kenwoord 'Reali
ty-TV' (meekijk-TV) vooral veel bloedige
incidenten tonen. De kijker weet immers
niet dat ook die programma's worden ge
monteerd om de impact zo groot mogelijk
te maken. Zelfs al wekken ze een andere in
druk, deze vorm van televisie heeft weinig
te maken met de échte realiteit.
Net als schrijvende journalisten zoeken
de makers van de nieuwe televisieprogram
ma's voortdurend naar items waarmee zij
kunnen scoren. Zo zoekt VOSV het zondag
avond in zigeunermuziek. Ook brengen zij
de eerste ontmoeting tussen twee wereld
reizigers, solozeiler I ienk te Velde en lucht
ballonvaarder I Ienk Brink.
Reality-TV (of wat daarvoor doorgaat) is
gewoon een van de pogingen kijkers vast te
houden die anders misschien naar de con
current zouden overschakelen. Voor de toe
schouwer spelen de vertoonde sensatie en
emotie een belangrijke rol. Zij maken het
verhaal.
Plasman: „De maatschappij verhardt, dat
is waar. Je kunt niet verbieden dat de televi
sie daarbij aansluit. Maar moeten de media
vooroplopen? Mogelijk onderschatten de
makers de impact van de camera. Ik zou
het heel erg vinden dat wat de televisie
brengt, straks de dagelijkse werkelijkheid
gaat worden".
Sportverslaggever wordt quizmaster
DEN HAAG MIKE BELINFANTE
In 1987 lag het walhalla oncfer bereik. Jos Kuij
er, oud-nieuwslezer van radiopiraat Noordzee,
ex-medewerker van AVRO's Radio-Journaal,
maar bovenal de man die met programma's als
Sterrenslag, Superstars en Sterkste Man een ge
heel nieuwe dimensie aan een sportprogram
ma toevoegde, stond op het punt tot redactie
chef van het almachtige Studio Sport te worden
gekroond.
Nauwelijks twee jaar later zat de kroonprins
weer aan de kant. Kuijer, die zijn journalistieke
leven bij voorkeur tussen zwetende sporters
doorbracht, had zichzelf 'wegens vergadermoe
heid' uit het script geschreven.
Dergelijk onvoorspelbaar gedrag typeert Kuij
er. De geboren Hilversummer kan moeilijk op
één plek blijven. Hij is altijd op zoek naar uitda
gingen. Zowel in zijn werk als privé. Als hij het
niet naar zijn zin heeft, kan hij nergens lang
blijven. Na Studio Sport werd Kuijer freelancer.
Daarna weer chef sportredactie bij Veronique,
het huidige RTL 4.
En net toen het nieuwe commerciële station
vorm begon te krijgen, stapte Kuijer tot ieders
verbazing weer op, om vervolgens een bureau
te beginnen met Peter Lianen, de oud-voorzit
ter van de Koninklijke Nederlands Base- en
Softball Bond.
Begin november toverde de levensgezel van
kunstenares Patty Harpenau zijn nieuwste truc
uit zijn hoge hoed. Kuijer (41) werd door de
AVRO gepresenteerd als nieuwe spelleider van
de langstlopende quiz op de Nederlandse tele
visie: Wie van de drie.
Kuijer: „Ik viel zelf ook haast om van verba
zing toen ik hoorde dat ik was uitverkoren om
de quiz (de opnames beginnen in december) te
presenteren. Ik had eigenlijk voor de gein aan
de screentest megedaan. Zo van: valt hier nog
wat te lachen. Het ging kennelijk zo leuk, dat de
AVRO in mij de opvolger van Herman Emmink
en Rob van Hulst zag. Ik vind het prima, want
'Wie van de drie' is al jarenlang een enorm suc
ces".
Goede maatjes
Kuijer als quizmaster. Is dat niet net zoiets als
Albert Mol als sportverslaggever? Kuijer: „Wie
van de drie is een leuk spelprogramma, dat ook
weer niet zo ver van m'n bed staat. Met Ster
renslag, Superstars en Sterkste Man heb ik ook
altijd entertainment gemaakt. Wie van de drie
ligt in het verlengde daarvan".
Het leven hangt vaak van toevalligheden af.
Dat is vooral van toepassing op Jos Kuijer. Na
zijn schooltijd belandde hij in de journalistiek
omdat hij in hetzelfde voetbalteam speelde als
John de Mol jr.
„Zijn vader die weer voorzitter was bij 't
Gooi, de club waarbij ik speelde, vroeg me of ik
geen interesse had om nieuwslezer bij zijn Ra
dio Noordzee te worden. Als ik niet zulke goede
maatjes met John was gewéest had ik waar
schijnlijk nu iets heel anders gedaan. Hoe dan
ook. Na Noordzee werd ik 'ontdekt' bij AVRO's
Radio-Journaal. In 1973 kwam ik bij de Sport
Panorama omdat Wirn Jesse daar vertrok. Zo
ging dan toen. Je deed een keer wat voor een
programma en werd direct in de redactie opge
nomen."
Jos Kuijer maakte, van 1977 tot 1987, tien jaar
lang talloze sportprogramma's voor de AVRO.
Hij viel op door zijn ongekunstelde optreden,
z'n vakkennis en zijn 'grote mond'. „Ik ben ie
mand die altijd voor zijn mening uitkomt. Als je
dan jarenlang commentaar hebt gegeven, loop
je op een keer de kans dat je zelf aan het roer
wordt gezet. Zo van: bewijs dan maar dat je het
kunt. Dat gebeurde bij de AVRO en later bij de
NOS. Hoewel ik als soms als een olifant in een
porseleinkast te keer kon gaan, hield ik op de
juiste momenten altijd mijn mond. Zeker als ik
wat van de oude garde kon leren.
Ik wilde alleen altijd aan 'zet' zijn. Als ik het
gevoel had dat mijn inbreng beperkt bleef,
stapte ik op. De AVRO hield op met Sportpano-
rama omdat de portemonnee leeg was. Studio
Sport was het beste Nederlandse sportpro
gramma, maar bemerkte de concurrentie te
laat op. De 'boel' was er bovendien een beetje
ingedut.
Bovendien was ik het zat om steeds weer te
vergaderen. RTL had in mijn tijd meer oog voor
amusement dan voor sport. Ik begon daar met
negen uur televisie pet week en eindigde met
drie uur én uitzendingen op de meest onmoge
lijke uren. Ik kon me daarin niet vinden. Na
tuurlijk kon ik blijven. De baan was op zich
goed. Het geld ook. Daaraan lag het niet.
Ik hou nu eenmaal van nieuwe dingen, van
uitdagingen. Ik voel me niet meer op m'n ge
mak als de dagen op elkaar gaan lijken. Dan
vertrek ik. Wie van de drie is weer iets anders.
Ik leef echt op als ik nieuwe wegen mag bewan
delen."
Wij laten de muziek uitpraten
HILVERSUM GPD
Het beginnen van een commer
cieel radiostation lijkt wel kin
derwerk. Tenminste, als we af
gaan op de ervaringen van dee
jay Rob Stenders van het nieu
we Veronica-muziekstation
Kink FM, kan het inderdaad in
een rap tempo. „We hebben het
binnen drie weken in elkaar
moeten timmeren. Vooral tech
nisch was het vreselijk moeilijk
om de zaken rond te krijgen.
Letterlijk vijf minuten voor de
uitzending moest het laatste
soldeerwerk worden verricht.
Enkele weken geleden is Kink
FM zonder al te veel publicitair
vuurwerk de lucht ingegaan.
Het commerciële radiostation is
(vooralsnog) alleen via de kabel
te ontvangen. Het bestaan van
Kink FM is nog dermate pril, dat
er nog geen luistercijfers be
kend zijn. Kink FM heeft de ka
belfrequenties overgenomen
van RTL Rock Radio, dat ook
onderdeel uitmaakt van de Hol
land Media Groep (HMG). Kink
FM streeft naar een - voor Vero-
nica-begrippen - bescheiden
marktaandeel van zo'n twee
procent.
Verantwoordelijk voor de pro
grammering (zeg maar de mu
ziekkeuze) zijn Jan Hoogsteijn
en Rob Stenders. „Wij zijn een
popstation zonder hitparade.
Wij zenden, zoals we het zelf
wel eens noemen, gevaarlijke
muziek uit. Underground, zei
den ze vroeger. Muziek voor de
voorhoedeconsument. Muziek
uit het alternatieve segment,
voor de échte geïnteresseerde.
Voor mensen die niet klakke
loos de nr 1 -hit kopen. Wij pak
ken doorgaans andere num
mers van de cd dan onze con
currenten."
Kink FM én Slenders zijn gek
op bijvoorbeeld R.E.M., Red Hot
Rob Stenders: Het is hier niet de VPRO...
Chili Peppers, IJ2, Nirvana en
Björk, maar ook minder beken
de goden als Filter, Nine Inch
Nails komen bij het station aan
bod.
Stenders houdt niet zo van
spelletjes. Dus daar wordt niet
aan gedaan. Weer en verkeer is
prachtig, maar als het maar niet
via Kink FM moet. Voor nieuws
uitzendingen van het ANP wor
den wel elk uur enkele minuten
vrijgemaakt.
„Muziek is bij ons het belang
rijkst. Wij laten de muziek altijd
uitpraten. We ouwehoeren
nooit tijdens de muziek. En
schreeuwende DJ's hebben we
ook niet. Ik ben de enige die
schreeuwt. Dat heb ik jaren ge
daan en het is maar moeilijk om
daar van af te komen."
Bij Kink FM willen ze niets
weten van Top 20, 30, 40 of 50
en andere hitlijsten. En daarom
is de 31-jarige Stenders een ge
lukkig mens. „Ik kon m'n muzi
kale ei niet kwijt bij Veronica",
zegt hij. „Het is een prettige op
telsom dat ik nu m'n eigen sta
tion heb met de naam van het
programma dat ik destijds pre
senteerde. Vroeger moest ik
m'n raam wagenwijd openzet
ten om luisteraars te krijgen
voor mijn muziek. Nu heb ik
m'n eigen kanaal."
„De DJ's die hier hebben gr
solliciteerd hebben ook echt
voor de muziek gekozen. Het is
dus nooit toevallig dat een DJ
hier aan het werk is gekomen.
Hier werken dus geen brood-
DJ's."
Incubatietijd
Een echte vetpot is het nog niet
bij Kink FM. „Er wordt een
beetje verdiend", zegt Stenders,
die ooit DJ was bij de VARA.
„Maar het moet lukken. Veroni
ca heeft een rijke radiotraditie.
Ik denk dat we - met de muziek
die wij brengen - een lange in
cubatietijd nodig hebben voor
dat we bekend worden."
Hij baseert zijn optimisme op
een onderzoek van de HMG, de
mediareus die nooit over één
nacht ijs zal gaan voordat een
betrekkelijk duur project als een
radiostation van de grond wordt
getild. „Ze waren in het begin
ook niet zo enthousiast, toen ik
het 'format' had ingediend."
Stenders hoopt en verwacht
dat Kink FM luisteraars zal weg-
snoepen bij Radio 2 en.3. Daar
naast valt er volgens hem nog
volop scoutwerk te verrichten
onder festivalbezoekers. „We
proberen mensen te bereiken
die nooit naar de radio luiste
ren. Bijvoorbeeld popfestivalbr
zoekers. Dat is nog een hele
markt.
Zo'n station als wij nu heb
ben zou eigenlijk iets zijn voor
de publieke omroepen. Zij hor
ven niet per se te scoren. Wij
kunnen niet zeggen: jullie hou
den maar rekening met ons.
Kink FM zal ook rekening moe
ten houden met de luisteraars.
Het is hier niet de VPRO, waar
ze zeggen: ik draai wat ik leuk
vind en verder doei."
'Slachtoffers worden bij Reality-TV gezien als vermaak voor de kijker'
Presentator Hein Hansen danst met een van de leden van de Rotterdamse toneelgroep Maatwerk onder het oog van de camera.
FOTO GPD ROLAND DE BRUIN
