'Ik kom altijd bij
m'n eigen stijl uit'
'Jammer, dat Annie er niet bij kon zijn'
Ruth Jacott in
concert absolute
wereldklasse
Cultuur& Kunst
an
Vlinisterie wil snel
braten met NDT
Nederlandse
ïuteurs te
(ast in het
mitenland
Judith Herzbergs eerbetoon aan
de veerkracht van slachtoffers
Nuis wil investeren
in musea en archieven
NSDAC 31 OKTOBER 1995
CHEE GERT VISSER, 0
De P o"1
r voo ei
spubl l|
The
/eer
t ligt.
waar
Bijen
literaire middag over 'migratie'
jden Naima el Bezaz en Leila Houari zijn 12 november te gast
buurthuis 't Spoortje in Leiden, tijdens een literaire middag
er 'migratie'. De schrijfsters van Marokkaanse afkomst lezen
it eigen werk en beantwoorden vragen uit het publiek. El
geboren in Mèknes en sinds haar vierde woonachtig in
Iphen aan den Rijn, publiceerde onlangs haar eerste roman ge
teld 'De weg naar hel noorden'. Houari is auteur van 'Zeida'
985) en 'Ik zag de zee (1989). Ze is geboren in Casablanca en
foont sinds haar 20ste in Brussel.
Aistrum dichtersfestival Leiden
iden Voor de vijfde keer wordt vrijdag 17 november het jaar
tje» jkse Dichtersfestival gehouden in het Leids Volkshuis (aanvang
tO.OO uur). Iedereen die tijdens dit evenement een gedicht of
irhaal wil voordragen kan zich tot 9 november aanmelden,
chrijvers moeten hun voor te lezen bijdragen sturen naar het
olkshuis. Het dichtersfestival wordt opgeluisterd met muziek
an Het Zingend Hart. Dit koor, onder leiding van Ellen Looyes-
Y£ jn. vertolkt op muziek gezette gedichten van onder anderen
ees Buddingh' Godfried Bomans en Kees Stip.
ichrijver van Easy Rider overleden
vork» Terry Southern, de schrijver en satiricus die onder-
leer de scenario's schreef van de jaren-zestigfilms 'Dr. Strange-
1 jve' en 'Easy Rider', is zondagavond op 71 -jarige leeftijd overle-
en in het St. Luke's ziekenhuis in New York. Southern was daar
orige week opgenomen nadat hij tijdens een lezing aan de Co-
imbia-universiteit onwel was geworden. Andere films waar
ithern de hand in had waren 'The Cincinnati Kid' en 'Barba-
a'. In 1992 verscheen van Southern een roman, 'Texas Sum-
ophe
l van
at giL
ministerie van van Onder-
Cultuur en Wetenschap-
n wil snel praten met het be-
van het Nederlands Dans
eater naar aanleiding van de
anciële problemen waarin
Haagse balletgezelschap is
nen te verkeren. ,,Ik ga ervan
dat het bestuur binnenkort
contact met ons opneemt
zo niet dan zullen wij con-
opnemen met het bestuur",
as het hoofd van de Directie
nsten op het ministerie, S.
Heusden.
/oor Van Heusden was het
langs bekend geworden
iuws over het tekort van ruim
derhalf miljoen gulden bij het
GEi
14;
Danstheater geen verrassing.
„Wij worden periodiek geïnfor
meerd en zodoende waren we
van de ontwikkelingen op de
hoogte."
Het ministerie is niet van plan
het dansgezelschap te hulp te
schieten. „De gedragslijn is dat
je met een gesubsideerde instel
ling als het NDT afspraken
maakt voor een periode van vier
jaar. Ze krijgen dan in die perio
de een bedrag om bepaalde
'dingen te doen. Als ze aan het
eind van die periode niet quitte
spelen, is dat een kwestie van
het NDT. Een eventueel over
schot mogen ze naar eigen
goeddunken besteden, maar
een tekort moeten ze zelf oplos-
Leidse schilderes Leny Noyen voelt zich thuis bij wat ze doet:
Hen kleine vrouw doet de grote deur open. „Hallo, kom
binnen," zegt ze met een jonge, levendige stem. Via gan
gen, een grote keuken en andere ruimtes vol schilderijen,
tekeningen, beelden, kwasten en aanverwanten belan
den we in een aan de tuin grenzende kamer. In dit huis
woont en werkt Leny Noyen, en heeft ze haar eigen gale-
Leny Noyen: „Als je hier, i
leiden ingrid appels
Leny Noyen werd in 1939 in de
Leidse B reestraat geboren. In
tegenstelling tot haar fotografe
rende familie, verkoos zij de
Haagse Koninklijke Academie
voor Beeldende Kunsten, en
slaagde daar in 1959 cum laude.
„Als je van de Academie kwam,
werd je lid van Ars Aemula Na
turae," aldus Noyen die zich in
1960 als docente bij dit Leidse
tekengenootschap voegde. Vele
lesuren, tentoonstellingen, prij
zen en opdrachten later besloot
ze om een eigen galerie en een
schildersschool te beginnen. Al
dus geschiedde, precies negen
jaar geleden, aan de Nieuwe
Rijn 3.
„Of ik vaak in de tuin zit? Ik
zit nooit." Schaterend gaat I-eny
Noyen, bij hoge uitzondering,
zitten. Rijk en dromerig komt
het groen van de tuin in de ka
mer naar binnen zetten. Op de
achtergrond klinkt klassieke
muziek. De wanden hangen vol
met tekeningen en schilderijen,
op planken liggen allerlei spul
len door elkaar. Middenin de
kamer staat een ezel met een
onafgewerkt portret.
„Hier schilder ik meestal
overdag. Dat is geen werken,
dat is leven, 's Avonds geef ik
les, dan werk ik. Lesgeven is een
enorme verantwoording. Ik ben
er ook heel erg mee bezig. Ik
moet mijn leerlingen fris hou
den, dus ik zorg iedere keer
voor een nieuw onderwerp. En
het liefst met spullen die ze niet
msterdam anp
Ie schrijver Marcel Möring
aai met ingang van novem-
er anderhalve maand gast
olleges geven aan de afde-
Nederlands van het Un-
latersity College in Londen. De
olleges zullen betrekking
LI ebben op zijn eigen werk en
de literaire vertaling uit
et Nederlands naar het En-
els.
Mörings verblijf in Londen
een van de onderdelen van
?t Schrijversprogramma
uitenland van het Literair
2 roduktie- en Vertalingen-
>nds. Voor dat programma
2 i jaarlijks 200.000 gulden be-
:hikbaar.
Cees Nooteboom verzorgt
)t december een serie gast
olleges aan de Freie Univer-
itat in Berlijn. Daar zal hij
dichter werk behandelen
ir de studenten in de Nie-
2 erlandische Philologie. Ook
in november in Berlijn
vertaalworkshop met
t Kouwenaar en Rutger
opland en hun vertalers
het Duits.
j Dichteres Maria van
K laaien verblijft in het'Ameri-
f aanse Iowa City, waar zij
iet 25 andere buitenlandse
k utcurs deelneemt aan het
larlijkse Internationale
chrijvers Programma, dat
"di 1 december duurt. Over
Middeleeuwse liefdeslyriek,
at haar speciale belangstel-
ng heeft, geeft Van Daalen
og een gastcollege aan Co
lumbia University in New
ork.
Volgend voorjaar gaat F.
2| pringer gastcollege geven
3 an de Sorbonne-universi-
5eit. Na Hella Flaasse is hij de
veede Nederlandse auteur
ie dat doet. Marion Bloem
erblijft in januari en februari
gastschrijver in München.
zal daar gastcolleges ge
en over literatuur en etnici-
m de Ludwig Maximili-
ansuniversiteit. Willem lan
is in april en mei de
li erste Nederlandse gast-
1 chrijver in Wenen. Hij zal
tan de Universiteit We-
j ten over eigen werk spreken.
recensie tineke straatman
Voorstelling; Rijgdraad van Judith Herz-
berg door Toneelgroep Amsterdam en
Theater van het Oosten. Regie: Leonard
Frank. Spel: Carol van Herwijnen, Kitty
Courbois, Elsje de Wijn, Peter Oosthoek,
Els Ingeborg Smits, Trudy de Jong eva.
Gezien: 27/10, Transformatorhuis, Am
sterdam. Aldaar t/m 18/11 Tournee t/m
23/12.
De holocaust? Daar hebben ze
het nooit over. De eerste gene
ratie van overlevenden niet en
de tweede en derde generatie
evenmin. Achter hun woorden
echter, achter het grote stilzwij
gen, is diezelfde holocaust
voortdurend aanwezig, de alles-
bepaler van leven en handelen.
Dat laat Judith Herzbergs op
nieuw zien irt 'Rijgdraad', ge
schreven in opdracht van het
Nationaal Comité 4 en 5 mei en
een vervolg op het in 1982 door
Baal gespeelde 'Leedvermaak'.
Het nieuwe stuk is bewon
derenswaardig mild van toon,
troostend bijna. Voor Judith
Herzberg geen sidderende ver
ontwaardiging of een bitter om-
wrok. Continuïteit is wat
laat zien, een hardnekkig
de brokken van het
leven bij elkaar te rapen, steeds
weer opnieuw.
De personages die in 'Leed
vermaak' bijeen waren ter vie
ring van een huwelijk zetten in
'Rijgdraad' hun leven voort, met
als enige toevoeging een paar
jongeren uit de derde generatie,
die overigens pas verschijnen
als het grotendeels in 1980 gesi
tueerde stuk zich verplaatst
naar 1995. Plaats van samen
komst is het huis van het oude
re echtpaar Simon en Ada, een
jaren-twintig ruimte die door
terugkerende loodgieter-repara
ties nooit echt ingericht raakt.
In deze wachtkamer, of sta
tionshal, lopen voortdurend
mensen in en uit, grotendeels
gespeeld door dezelfde acteurs
die indertijd bij Baal optraden:
Simon en Ada's dochter Lea,
haar huidige echtgenoot en ex-
echtgenoten, Lea's vriendin
Dory die zwanger is van Lea's
vader, Lea's onderduikmoeder
Riet en diverse anderen, vijftien
mensen in totaal.
Knap is dat in deze wirwar
van mensen en handelingen - er
zijn ruim tachtig korte scènes -
vanaf het begin helderheid
wordt geschapen. Zowel door
Herzberg als door regisseur
Leonard Frank. Kern van het
stuk is het grote taboe van de
jodenvernietiging, en dat is
door Frank tastbaar gemaakt in
een acteerstijl waarin iedereen
tot in het extreme gespitst is op
wat door de ander niet wordt
gezegd. „Eigenlijk heel goed",
antwoordt iemand op de vraag
hoe het met hem gaat. En
meteen is de reactie: „Hoezo?
Iets niet in orde?" Hetzelfde ge
beurt wanneer de oude mijn
heer Zwart, tegenwoordig ge
trouwd met Duifje, over zijn in
het kamp omgekomen vrouw
praat. Lyrisch is hij over haar,
maar wat Duifje onder die tekst
hoort is de wrede mededeling
dat zij nooit maar dan ook nooit
de plaats van de verlorene zal
kunnen innemen.
De gevolgen van de holo
caust, dat is waar Herzberg zich
mee bezig houdt. Dat vrouwen
geen kinderen durven te nemen
(Lea), of juist wel omdat er dan
nog iets van haar vermoorde
Uitreiking Cabaretprijs aan 'sophisticated' Conny Stuart
scheveningen rené van zanten
„Wim Sonneveld had hier moe
ten zijn en John de Crane en
Annie M.G. Schmidt," zei Wim
Nijholt gisteren bij zijn hulde
betoon aan Conny Stuart.
„Maar ik zie ze voor me, ze zit
ten op een schapewolkje dat
Veronica heet naar ons te kij
ken. En ze denken: straks gaan
we een lekker glaasje witte wijn
drinken."
Ongemerkt en waarschijnlijk
ook onbedoeld zette Nijholt
daarmee de toon voor de
avond. Het Holland Casino
Scheveningen Cabaret Gala
1995 was niet alleen bedoeld
om die vedette van toen, Conny
Stuart, in het zonnetje te zetten,
maar ook om de jonge genera
tie naar voren te schuiven. Maar
wat werd het verschil in klasse
pijnlijk duidelijk. De ragfijne
heldere teksten van Annie M.G.
Schmidt, de zo vanzelfsprekend
klinkende wonderlijk creatieve
muziek van Harrie Bannink,
misschien was het wel een
combinatie die zich maar eens
in de honderd jaar voordoet.
Zoals John de Crane er niet
meer is om Nederlandse musi
cals tot stand te brengen en
Wim Sonneveld niet om jong
talent (zoals destijds Stuart en
Nijholt) te pousseren.
Want die jongste generatie
liet het gisteravond een beetje
afweten. Zo kregen de begelei
ders van de voorstelling 'Niet
Gesnoeid' de 'Scheveningen be-
geleidersprijs' uitgereikt. Vier
De 'grande dame'van het cabaret ontvangt uit handen van Willem Nijholt de Oeuvre Cabaret Prijs Schevenin
gen 1995.
'meiden', onder wie Leoni Jan
sen en Adelheid Roosen. zon
gen soms mooi, soms hard.
maar voortdurend met als
grondtoon: kijk ons eens Leoni
Jansen en Adelheid Roosen zijn.
Het duo Waardenberg en de
Jong was de 'Scheveningen
vormgevingsprijs' toegedacht,
maar was niet komen opdagen.
De Rotterdamse Berini's ten
slotte kregen de 'Nationale
Scheveningen Cabaret Prijs
1995', maar moesten al snel on
dervinden dat Scheveningen de
Maasstad niet is en speelden
hun voorstelling uit met zweet
op de rug in een allengs onrus
tiger wordende zaal.
Goedgemutst
Toch was de stemming in het
Circustheater gisteren bepaald
niet bloeddorstig. De zaal zat
vol met goedgemutste lieden
die zich in een net pak dan wel
vrolijk kleinigheidje hadden ge
stoken om deze jaarlijks terug
kerende happening luister bij te
zetten. En zoals dat gaat bij ga-
la-avonden in het Circustheater
was de halve Van den Ende-stal
leeggelopen om de zaak extra
cachet te geven.
En eerlijk is eerlijk, voor de
pauze leken in het Circusthea
ter de gloriedagen van Scheve
ningen als cabaret-badplaats te
herleven. Paul van Vliet was
weer even heerlijk Haags; een
beetje deftig maar vooral aan
doenlijk mooi toen hij zong
over het strand, de boulevard,
die zware Hollandse luchten, de
regenvlagen die over het zee-
kennen. Daarom maak ik din
gen voor ze, zoals die poppen
daar."
„Soms reageert een leerling
verbaasd: 'poppen?'. Maar het is
goed studiemateriaal, het is
ruimtelijk, het heeft allerlei stof
fen. En het feit dat het in hun
schilderwerk een bepaald effect
heeft, daar knappen ze van op.
En ook al vinden ze iets niet
mooi, ze moeten het toch leren.
Je moet niet bij voorbaat iets
verwerpen. Je moet er van léren
houden. En dan kan je later al
tijd nog zeggen dat het je niet
aantrekt."
Onderwerp
„Ik besef dat ik mijn leerlingen
niet alleen technisch maar ook
inhoudelijk beïnvloed. Maar dat
hou je, tenzij je heel oppervlak
kig met ze omgaat. Je hoopt dat
ze hun eigen weg vinden, en
geen tweede Noyen worden."
„Een van mijn leraren op de
academie was Paul Citroen. Ik
kreeg 'portret' van hem. Nou,
zwart haar was bij hem zwart
haar, een krulletje was een krul
letje. De persoon moest er exact
zo op. Van hem en andere lera
ren heb ik veel geleerd. Maar in
hoeverre zij nu nog terug te vin
den zijn in mijn werk? Op een
gegeven moment kom je toch
uit bij jezelf."
„Voor mezelf kan alles een
onderwerp zijn. Maar het moet
wel iets hebben dat mij boeit,
dat veroverd moet worden. Ik
zou bijvoorbeeld nooit geboeid
kunnen zijn door een grijs
schuurtje op een troosteloze,
regenachtige dag. Nee, het idee
alleen ai. i ïat zou me helemaal
niet inspireren. De sfeer is be
palend en zet me aan het schil
deren. En dan geef ik het weer
zoals ik het zie. Maar of het over
komt weet ik niet Ie kunt vaal
naar je eigen gezicht in de spie
gel kijken, maar je zult jezelf
nooit goed zien. Een ander ziet
hoe je bent. /.elf zie je dat niet."
Aanpak
Onderwerpen waar Noyen zich
graag mee bezig houdt zijn por
tretten en stillevens. Sinds een
een jaar of tien gaat ze ook de
natuur in. Haar werk wordt
vaak als impressionistisch om
schreven, Noyen zelf noemt het
'semi-naturalistlsch'."
„Het is me opgevallen dat de
interesse voor mijn werk vooral
komt van mensen uit het zui
den van Nederland. Als je hier,
in de randstad, ambachtelijk
werkt, dan ben je geen echte
kunstenares. T egenwoordig
moet je flitsend en veranderlijk
zijn. Maar dat heeft ook met
handel te maken, toch? Ik voel
me thuis bij wat ik doe. Of het
goed is of niet, ik ben zo. Mijn
aanpak blijft voor mezelf nieuw.
Als ik zin krijg in iets anders,,
dan grijp ik naar een ander ma
teriaal. Houtsneden bijvoor
beeld, of beeldhouwen."
„Ik wil niet beïnvloed worden,
om die reden ben ik erg alleen.
Ik heb weinig contact met an
dere kunstenaars. En ik ga wei
nig naar tentoonstellingen.
Soms wel hoor, dan moet ik me
weer even opladen. Maar ik
kom altijd weer bij mijn eigen
vertrouwde stijl uit. Je werk is
een verlengstuk van jezelf.
Daarin kun je je niet verstop
pen. Je bént het werk, en daar
ben ik gelukkig mee."
ouders blijft bestaan (Dory). Of
dat mannen emotioneel vol
strekt verstopt zijn geraakt, met
niemand meer kunnen com
municeren. Of dat ouders hun
kinderen tot in het extreme een
gevoel van veiligheid hebben
proberen te geven, en door het
verzwijgen juist onveiligheid
hebben gecreëerd. Of dat de
derde generatie terug gaat naar
de roots, en dus een keppeltje
draagt.
Tussen alles door echter is er
vooral Herzbergs zachte humor,
door de acteurs kunstig doch
ingetogen gebruikt om de voor
stelling een lichte toets te ge
ven, een lichtheid die wordt on
dersteund door de tekstloze sa-
menzangen die de handeling
incidenteel onderbreken. Een
verzameling scènes uit het le
ven, dat is wat Herzberg ons
geeft. En die doorsnee groeit
gaandeweg uit tot een eerbe
toon aan de veerkracht van niet
alleen haar eigen personages,
maar van alle mensen die door
welke oorzaak dan ook slachtof
fer zijn.
Staatssecretaris Nuis van cul
tuur wil volgend jaar ruim 20
miljoen gulden investeren in
de verbetering van de accom
modaties van musea en ar
chieven. Dat blijkt uit de cul
tuurbegroting over 1996 die hij
aan de Tweede Kamer heeft
gestuurd.
Ook wil hij vijf miljoen be
steden aan monumentenzorg,
twee miljoen aan de rente
subsidieregeling voor de aan
koop van beeldende kunst en
anderhalf miljoen voor projec
ten op het gebied van interna
tionaal cultuurbeleid.
De bezuinigingen van 34,5
miljoen gulden op de cultuur
begroting hoopt hij te com
penseren door tie verlaging
van het BTW-tarief op culture
le- en sportprestaties. De ver
laging van het hoge tarief van
17,5 tiaar het lage van 6 pro
cent levert volgens de staatse
cretaris een extru voordeel op
voor de culturele instellingen
van 35 miljoen gulden. Als de
Tweede Kamer er mee instemt
gaat de tariefsverlaging 1 janu
Vrijdag sloot het ministerie
de eerste overeenkomst met
de filmsector over de verlaging
van het BTW-tarief. litter vol
gen vergelijkbare contracten
met de podiumkunsten en de
oppervlak zwiepen.
En hoe stil werd het in de zaal
toen Genie van der Klei en Wil
lem Nijholt - begeleid door I lar
rie Bannink himself - zongen
over het weer in Den Haag, van
'Herr Heinzelmann' of van 'Wat
een planeet'. Niet altijd even
tekstvast, maar wel telkens tref
zeker brachten zij een aubade
aan Conny Stuart, de chanson
nière, de comédiene, het thea-
terdier, die gisteren de Scheve
ningen Cabaret Prijs voor haar
hele oeuvre kreeg uitgereikt. En
zo waren Wim en John en Annie
er eigenlijk toch een beetje bij.
Nijholt, zoekend naar woor
den om recht te doen aan de in
drukwekkende carrière van
Conny Stuart, vond het in het
woord 'sophisticated'. Want zo
was ze, Conny Stuart kon de
meest verslonsde types uitbeel
den, ze bleef toch altijd een
beetje deftig, sophisticated. Dat
bleek ook uit haar dankwoord,
waarin ze niet alleen de arties
ten lof toezong die „voor mij
hun vrije maandag hebben op
geofferd", maar ook nadrukke
lijk Harrie Bannink bij haar hul
de betrok.
En dankzij dat alles kreeg het
aanwezige galapubliek een
vleugje van die vele magische
gelukzalige momenten die Con
ny Stuart in haar dankwoord
aanhaalde. Het was, zo liet zij
weten, allemaal écht de moeite
waard geweest. Gisteren was
dat helaas alleen maar vóór de
pauze het geval.
Barrie Stevens Musical supervisor.
Humphrey Campbell Gezien 28/10, Bre
da (première) Tot half februari tournee
door Nederland
Wal Ruth Jacott doet, doel ze
goed. Dus mocht je van haar
eerste theaterconcert ook hoge
verwachtingen koesteren. Maar
zelfs die verwachtingen vallen
in het niet bij de spectaculaire
show die Nederlands populair
ste zangeres van dit moment
haar publiek voorschotelt, want
haar performance is van abso
lutewereldklaMe.
Neem alleen al haar opkomst.
Twee trappen rollen van de zij
kant van het podium naar het
midden. En dan opeens staat ze
daar: stralend kijkend naar het
publiek dat vanaf dat moment
aan haar voeten ligt. Ze daalt de
trap af als een ware diva en laat
onmiddellijk zien dat ze er zin
in heeft. En dat zingt ze ook:
„Dit is mijn ideaal. Als ik zing,
heb ik het geluk aan mijn zij.
Vanavond gaat het gebeuren."
Er is geen woord van gelogen.
Ruth Jacott streelt je, stoeit met
je, daagt je uit en vooral: ver
baast je telkens weer met uit
voeringen van liedjes die je de
rillingen over ie rug bezorgen.
Liedjes als 'Tederheid' die op cd
niet echt uit de verf komen, krij
gen in deze live-show een extra
emotionele lading mee die de
toehoorder niet koud kan laten.
Het wervelende concert is tot
in de puntjes perfect regisseerd.
Toch houdt Ruth Jacott alle
ruimte voor spontane invallen.
Ze kan daarbij rekenen op rie
steun van vier ijzersterke
backing vocals en de vijf bloed
mooie dansen van Face ii En
niet te vergeten de acht muzi
kanten sterke band die alert op
de zangeres reageert en een
slim uitgekiende, swingende
lichtshow.
langs dat ze zich tijdens dit con
cert zou beperken tot hel zin
gen van liedjes. Niets is minder
waar. Jacott maakt onuitputte-
lijk gebruik van haar theater-
vaardigheden die ze opdeed in
musicals als 'Cats' en The Cot
ton Club'. Haar sterke punt
daarin is de juiste dosering van
alles. Erotiek, humor, emotie.
Ze overdrijft nooit en laat zien
dat ze er zelf oprecht van ge-
ninpuntjes dan? Nee,
1 It (een Take Thai
tig niemendalletje) weinig in
druk maakt. Dat wordt echte
ruimschoots gecompenseen
door spetterend danswerk.
