Geen helden, maar ook geen boeven
'VN lieten enclave Srebrenica vallen'
Feiten &Meningen
Jordanië ontworstelt zich langzaam aan economische crisis
Egypte en Jordanië
liggen even in de clincl
MAANDAG 30 OKTOBER 1995
NIEUWSANALYSE
Voorhoeve wil
vooral buitenland
van repliek dienen
Het verzamelen van bewijsmateriaal voor
Bosnisch-Servische oorlogsmisdaden is
steeds het voornaamste doel geweest van
de uitgebreide serie gesprekken met Neder
landse militairen die de val van de moslim
enclave Srebrenica van nabij hebben mee
gemaakt. Maar met het vandaag versche
nen verslag wil minister Voorhoeve van de
fensie - en met hem hel hele kabinet - óók
afrekenen met de kritiek die de afgelopen
maanden is uitgestort over Dutchbat.
Legerpsychologen spraken direct na de
behouden terugkeer van het bataljon de
verwachting uit dat de Nederlandse VN-mi-
litairen niet te kampen zouden krijgen met
zoiets als een Srëbrenica-syndroom. De
krijgsmacht en de politiek leken evenwel
meer en meer te gaan lijden aan een collec
tief trauma als gevolg van het internationale
onbegrip over het Dutchtbat-optreden.
Voorhoeye gaat in zijn conclusies bij het
Srebrenica-rapport vierkant achter de Ne
derlandse mi-
Zij zijn niet
nalatig ge-
weest, maar
hebben juist
gelijke situa-
tie het uiter
ste gedaan
om de vluch
tende bevol
king te be
schermen.
Keihard is
daarentegen
de kritiek op
de andere
partijen die
een rol in het
Srebrenica-
drama heb
ben gespeeld.
In de eerste plaats zijn dat de Bosnische
Serviërs, die zich op grote schaal te buiten
zijn gegaan aan oorlogsmisdaden. Voorhoe
ve nam al kort na de val van Srebrenica het
woord volkerenmoord in de mond. Het ver
slag van de debriefing van de Nederlandse
•militairen draagt daarvoor nu een aantal
sterke aanwijzingen aan, aldus de minister.
En verder is de mislukte missie van het
Dutchbat volgens Voorhoeve grotendeels
op het conto van de Verenigde Naties te
schrijven. Die hebben dramatisch gefaald
en dat stemt tot grote bitterheid, schrijft hij.
In de betreffepde passage uit Voorhoeves
brief klinkt nog meer bitterheid door: de
verantwoordelijkheid voor het onvermogen
van de internationale gemeenschap is afge
wenteld op het land dat, op verzoek van de
VN, bereid was in de enclave blauwhelmen
te legeren. Maar de landen die daartoe niet
bereid waren, treffen volgens hem minstens
zo veel blaam.
Ook de moslim-strijdkrachten in Srebre
nica zijn volgens Voorhoeve mede-verant
woordelijk. Nog voor de definitieve val van
het gebied maakten de ongeveer 4.000
moslim-strijders dat zij wegkwamen. En
met zijn stelselmatige uitvallen op het ge
bied van de Serviërs had het Bosnische re
geringsleger de tegenpartij al lange tijd een
alibi voor de inval verschaft.
Voorhoeve hoopt met de uitvoerige rap
portage een definitief einde te maken aan
de aanhoudende kritiek op Dutchbat en de
Nederlandse regering. Geen enkel ander
land heeft zoveel werk gemaakt van de on
dervraging van zijn VN-eenheden, stelt de
minister. Het lijkt een verkapte sneer naar
met name de Britten, die uit de enclave Go-
razde een bijna net zo smadelijke aftocht
moesten blazen. Juist de Britse pers heeft
vooraan gestaan in een veroordeling van
het Nederlandse optreden in Srebrenica.
Dq Tweede Kamer lijkt in meerderheid
eveneens een streep te willen zetten onder
de nasleep van de Srebrenica-affaire. De re
geringsfracties onderschrijven in grote trek
ken Voorhoeves conclusies en hebben geen
behoefte aan een nieuw, onafhankelijk on
derzoek. Tot dusver hielden zij die moge
lijkheid wel open. Helemaal tevreden is de
Kamer nog niet, want vooral over de rol van
de VN moet er volgens de meeste fracties
meer opheldering komen. Maar de zaak
moet wel binnen een maand worden afge
rond. vindt ook de Kamer.
Dutchbat raakte verzeild in maalstroom waarop het geen greep meer had
Dutchbat is 'niet nalatig' geweest bij het verdedigen van de moslim-enclave Srebrenica, concludeert minister Voorhoeve. Het hel
dendom dat de Nederlandse soldaten meteen na hun terugkeer in juli nog werd toegedicht, is in het vandaag gepresenteerde Sre-
brenica-onderzoek verschrompeld tot de opgeluchte constatering dat misstanden gelukkig niet zijn voorgekomen.
ab'
Het Nederlandse bataljon was
al weken voor de Servische aan
val op de enclave niet voor zijn
taak toegerust. „Dutchbat is in
feite nauwelijks meer operatio
neel", rapporteerde comman
dant Karremans aan de VN. De
munitievoorraad was tot zestien
procent geslonken, de anti
tankwapens waren niet meer te
gebruiken, de brandstofvoorra
den vrijwel uitgeput. De man
schappen waren de enclave vrij
vertaald spuugzat. Verlofgan
gers mochten van de Serviërs
vertrekken, maar de aflossing
werd tegengehouden.
De Bosnische regeringssoldaten
waren intussen in de enclave
druk doende hun krediet bij de
Nederlandse soldaten te verspe
len. Bij gewapende overvallen
op omliggende Servische dor
pen doodden de moslims bur
gers en roofden vee. In de buurt
van observatieposten werd op
Servische doelen geschoten,
waarmee weer vijandig vuur
werd aangetrokken. Met anti
tankwapens werd Dutchbat on
der schot gehouden, zodat men
niet kon terugtrekken.
Deze omstandigheden eisten al
het uiterste van Dutchbat, maar
het bataljon had ook interne
zorgen. ,,De sfeer was goed in
algemene zin, maar daarbij zijn
wel enkele kanttekeningen te
plaatsen", rapporteert de com
missie Huyser-De Ruiter. Zo
blijkt uit 'vele verklaringen' dat
de toegevoegde eenheden zich
minder geaccepteerd voelden
door de leden van de Luchtmo
biele Brigade. Tussen overste
Karremans en de hospitaalstaf
zou een "groot spanningsveld'
hebben bestaan. In een enkel
geval was er sprake van 'onge
wenste uitingen met een ex
treem rechts karakter'. Ook had
een aantal vrouwen klachten in
gediend over seksuele intimida
tie en één van de Dutchbatters
had zich ontpopt tot 'structure
le handelaar in schoeisel en kle-
ding'.
Toen op 3 juli uiteindelijk de
Servische opmars begon, raakte
Dutchbat verzeild in een maal
stroom van gebeurtenissen
waarbij goede raad duur was.
Het onderzoeksrapport geeft
een kaleidoscopisch beeld van
de vele kleine en grote beslissin
gen die Nederlandse soldaten
onder soms onmogelijke om
standigheden moesten nemen.
Een greep:
Bij het 'oprollen' van de obser-
Mete
r gehavende VN-vlag komen gegijzelde Nederlandse militairen na hun vrijlating aan in Novi Sad.
ARCHIEFFOTO f>re'
I d.
vatieposten tussen 3 en 11 juli
komt een aantal Dutchbatters
tussen twee vuren. Sommigen
vluchten zekerheidshalve in de
richting van de aanvallende Ser-
Onder dwang geven Neder
landse soldaten op 10 juli bij
hun observatiepost les in het
besturen van het YPR-pantser-
voertuig dat Serviërs zojuist
hebben buitgemaakt.
Enkele Nederlandse VN'ers
geven moslim-soldaten instruc
tie over de werking van hun wa
pens in het geval ze die gaan af
pakken.
Nederlandse blauwhelmen
verlaten op 10 juli met hoge
snelheid in hun YPR Srebrenica.
In een onoverzichtelijke bocht
wordt een moslimstrijder per
ongeluk over de benen gereden.
Op 11 juli moet de NAVO-
luchtactie mede begeleid wor
den door een team van Forward
Air Controllers. Dat team blijkt
niet bestand tegen de druk van
de omstandigheden. Een FAC'er
valt uit 'door spanning', een an
der 'is niet in staat zijn werk
zaamheden uit te voeren'.
Een'moslimsoldaat die zijn
anti-tank-wapen op een Neder
landse YPR wilde afvuren, wordt
door zijn eigen officier doodge
schoten.
De chaotische vluchtelingen
stroom van Srebrenica naar Po-
tocari krijgt dekking van een
'scherm' van VN-pantserwa-
gens. Enkele soldaten verklaren
dat bij de terugtocht waar
schijnlijk over één of meerdere
(dode/levende) burgers is gere
den.
Medewerkers van de hospi
taalstaf voeren orders niet uit
met als argument 'het is mij
daar te gevaarlijk' en 'daar
wordt geschoten'.
In het basiskamp worden de
laatste voorraden voedsel, water
en medicijnen met de vluchte
lingen gedeeld. Een vluchteling
is zo in de war dat hij zichzelf
herhaaldelijk met een steen op
het hoofd slaat. Verplegers
biengen hem tot bedaren en
voorkomen dat hij zichzelf van
het leven berooft.
Bij Konjevicki dwingen Servi
sche soldaten twee Dutchbat
ters op een buitgemaakte YPR
te gaan zitten. Ze krijgen een
handvuurwapen en de opdracht
'voor hun eigen veiligheid' op
moslims te schieten zodra die
in zicht komen. Het blijft echter
rustig.
In Bratunac weet een Neder
landse arts de executie van 34
gewonden te voorkomen door
deze samen met lokale ver
pleegkundigen permanent te
bewaken en te weigeren te ver
trekken.
buitenlandse media op Dutdleuj
bat terecht? Of heeft het kabfza*
de Nederlandse blauwhelmeP^"'1
eind juli terecht als helden bf er
nengehaald? In zijn begeleidlz^r
de brief bij het Srebrenica-np1' 2
port neemt minister Voorho
afstand van beide eendimen
nale benaderingen. Dutchba
niet nalatig geweest, constat|J.]
hij. En hij voegt eraa
„Slechts incidenteel
geweest van ongewenst
drag". Dat lijkt hem, ge2
bijzondere omstandighedi
juli dit jaar, kennelijk al heel
Al eind mei, ruim een maand voordat Srebrenica
in handen van de Bosnische Serviërs zou vallen,
had de militaire top van de VN-vredesmacht be
sloten de enclaves niet meer te verdedigen. Er
zouden alleen beperkte luchtaanvallen worden
uitgevoerd als VN-troepen direct werden be
dreigd. Toen Dutchbat-eenheden met granaten
werden beschoten, bleek ook dit een loze belofte,
zo blijkt uit het rapport van het ministerie van de
fensie over de val van de enclave.
Eind mei voerden vliegtuigen van de NAVO lucht
aanvallen uit op munitie-opslagplaatsen van de
Bosnische Serviërs. Onmiddellijk werden enige
honderden VN-militairen en waarnemers in gij
zeling genomen, onder wie drie Nederlanders.
Met deze simpele handelswijze werd eens te
meer aangetoond dat de Verenigde Naties nau
welijks effectief konden optreden.
Generaal Rupert Smith, bevelhebber van de VN-
troepen in Bosnië, trok daaruit de les dat de en
claves met daarin een potentieel aan VN-gijze-
laars niet meer te verdedigen waren. „Uitvoering
van het VN-mandaat is ondergeschikt aan de vei
ligheid van VN-personeel", schrijft Smith op 29
mei aan zijn commandanten. Op 2 juni bevestigt
generaal Janvier, bevelhebber van de VN-troepen
in voormalig Joegoslavië, dat geweld zoveel mo
gelijk vermeden moet worden.
De besluiten van Janvier en Smith, alsmede de
weifelende houding van de VN-diplomaat Akashi,
waren bepalend voor de toekomst van de enclave
en de smadelijke afgang van Dutchbat. De drie
door de VN lot 'veilige zones' uitgeroepen encla
ves Srebrenica, Zepa en Gorazde waren door de
zelfde organisatie afgeschreven (te weinig VN-sol-
daten en te lichte bewapening) en zeer waar
schijnlijk ook door de Bosnische regering. Minis
ter Voorhoeve stelt in zijn brief aan de Kamer vast
dat de VN bij het beschermen van de enclaves
'dramatisch hebben gefaald'.
De VN accepteerden dat het Bosnisch-Servische
leger (BSA) Srebrenica van de buitenwereld af
sneed. Dutchbat was verstoken van brandstof,
munitie en voedselvoorraden en kon daarmee
niets meer doen. Begin juni worden enkele obser
vatieposten van Dutchbat onder vuur genomen
en ingenomen. Volgens de richtlijnen van gene
raal Smith en Janvier is een luchtaanval ter verde
diging van VN-eenheden gerechtvaardigd. Lucht
steun blijft echter uit, vooral omdat nog in Belgra
do onderhandeld wordt om de VN-gijzelaars vrij
te krijgen.
Als het BSA-leger begin juli dé definitieve aanval
inzet, vraagt overste Karremans vergeefs verschil
lende malen om luchtsteun. Mysterieus blijft de
gang van zaken rond de luchtaanval op 11 juli, de
dag dat de enclave viel. De leiding van Duchtbat
gaat er vanuit, op grond van mededelingen vanuit
het VN-hoofdkwartier in Sarajevo, dat dinsdag
ochtend 'massale luchtaanvallen' uitgevoerd zul
len worden om de Serviërs de verdrijven. Tot gro
te teleurstelling van Dutchbat gebeurt er niets.
Janvier en Akashi zijn pas tot actie te bewegen als
eenheden van Duchtbat weer worden aangeval
len. Uiteindelijk zullen uren later twee Neder
landse F16's enkele bommen werpen, die door de
Serviërs hoogstens als speldeprikjes worden erva
ren. De enclave was toen overigens al vrijwel ver
overd.
In het rapport over Srebrenica concluderen de
onderzoekers dan ook: „Zowel de bataljonstaf als
de rest van Dutchbat is er van overtuigd dat de
val van de enclave te wijten is aan volstrekt on-
doende steun uit de lucht". Minister Voorhoej
doet er in zijn brief aan de Tweede Kamer
een schepje bovenop: „Dutchbat stond allecnl
genover een grote overmacht". Iedereen, met
me de militaire en politieke top van de VN, ha
Nederland in dé steek gelaten.
Grote vraag blijft waarom de betrokken VN-la|
den, de VN en de VN-vredesmacht het mandaf
voor de enclaves en de richtlijnen voor het veif
digen van de eigen troepen, zo verschillend in V
preteren. Ook is nog steeds niet aan het licht
bracht in hoeverre de bevelhebbers van de VF^^
bepaalde NAVO-landen (Amerika en Frankrijk
een eigen agenda hadden om de burgeroorlo J
voormalig Joegoslavië te beëindigen, ten kost?
van VN-'troepen aan de grond. En waarom het
moslim-leger de enclave niet heeft verdedigd!
zijn vragen die ook gesteld zullen worden in dr
Tweede Kamer.
DEN HAAG PAUL KOOPMAN l
'Vandaag vrede, morgen profijt'.
Het staat in vele varianten te le
zen op de spandoeken waarmee
de Jordaanse regering de twee
de Economische Conferentie
over het Midden-Oosten en
Noord-Afrika (MENA) aan het
ongeduldige volk probeert te
verkopen. De vrede met Israël,
een jaar geleden, wekte hoge
verwachtingen. Toch zal het
nog wel even duren voor het
Jordaniërs uit alle gelederen van
de bevolking economisch beter
gaat
De belangrijkste deelnemers
aan de MENA-conferentie loge
ren in de drie vijfsterrren hotels
van Amman. De rest, onder wie
de meeste journalisten, moet
het met minder doen. Dat laat
zien dat de 1,2 miljoen inwo
ners tellende, maar dorps ogen
de Jordaanse hoofdstad weinig
gewend is als het gaat om toe
festaties. Maar dat gaat veran
deren. Het beste bewijs voor de
komst van betere tijden zijn de
bouwactiviteiten van hotelke
tens als Hilton, Holiday Inn.
Hyatt en Sheraton. En de al be
staande Intercontinental en
Marriott hotels hebben uitbrei
dingsplannen.
Toeristisch gezien beschikt Jor
danië over een flink aantal
troefkaarten. Behalve het spec
taculaire Petra, de rode stad uit
de tijd van de Nabateërs, zijn er
andere archeologische vind
plaatsen die een bezoek waard
zijn. Wie geïnteresseerd is in
bijbelse geschiedenis, kan vanaf
de berg Nebo het uitzicht be
wonderen dat Mozes ooit gehad
moet hebben over het beloofde,
maar voor hem onbereikbare
land. En dan zijn er natuurlijk
de toeristisch nog bijna onont
gonnen Jordaanse kusten van
de Rode en de Dode Zee. Jorda
nië heeft daarbij bet voordeel
dat het aanzienlijk goedkoper is
dan Israël.
I let is van groot belang voor de
hele regio dat westerse toeristen
- ooit bang voor de gewelddadi
ge reputatie van het Midden-
Oosten - sinds het begin van het
vredesproces moed hebbèn ge
vat. Het aantal Amerikaanse be
zoekers aan Jordanië is in de
eerste zes maanden van dit jaar
met 81 procent gestegen, terwijl
er 57 procent meer Europeanen
arriveerden.
Het begint er nu echt op te lij
ken dat het met de Jordaanse
economie de goede kant op
gaat. Dat komt niet alleen door
de toeristen, maar ook door een
aantal ingrijpende overheids
maatregelen. „We hebben in
Jordanië hard gewerkt aan het
bevrijden van de economie en
aan het scheppen van een ge
zond klimaat dat plaatselijke en
buitenlandse investeringen
aantrekt", vertelde koning I lus-
sein de MENA-conferentie.
Tegen het eind van de jaren
tachtig bevond de Jordaanse
economie zich in peilloos diep
dal. De val van de olieprijzen
deed een stroom in het Golfge-
bied werkloos geworden Pales
tijnse Jordaniërs naar huis te
rugkeren. En na het einde van
de oorlog met Iran werd Irak
minder afhankelijk van de im
port uit Jordanië. De Jordaanse
dinar raakte in een vrije val en
het land was niet meer in staat
zijn buitenlandse schuldenlast
te betalen.
In 1992, kort na de Golfoorlog,
besloot de Jordaanse regering
op last van het IMF tot een vijf
jarenplan, dat tot dusver goed
functioneert. Dat is des te op
merkelijker omdat de uitvoer
naar Irak wordt gehinderd door
het VN-embargo. Tot de be
langrijkste economische maat
regelen behoren een nieuwe in-
vesteringswet, die buitenlandse
investeerders vrijwel dezelfde
rechten geeft als binnenlandse.
De koers van de Jordaanse di
nar is vrijgelaten en de overheid
haalt tien procent meer belas
ting binnen door nieuwe BTW-
heffingen, waarvan de basisle
vensbehoeften overigens zijn
vrijgesteld. Sinds een week is er
een handelsverdrag met Israël.
Minder bureaucratie en een
reeks liberaliseringsmaatregelen
in het bedrijfsleven zorgen er
voor dat Jordanië definitief de
weg heeft ingeslagen naar een
open economie.
Vijf jaar geleden nog was een
kwart van de Jordaanse be
roepsbevolking werkloos. nu is
het percentage teruggebracht
tot veertien. Dat is nog altijd
hoog. maar het betekent wel dat
delt ontspannen met
de Israëlische premier
Rabin na de opening
van deJordaans-ls-
raëlische grens au-
de bevolking geleidelijk wat
moet gaan merken van de ecc
nomische vooruitgang. Mis
schien is het toch sneller 'mor
gen' dan veel Jordaniërs den
ken.
AMMAN AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Een venijnige woordenwisseling
tussen koning Hussein van Jor
danië en de Egyptische minister
van buitenlandse zaken Moussa
yormde gisteren de enige disso
nant op de vreedzame eerste
dag van de MENA-conferentie
in Amman. Meer dan vijftien
honderd regeringsvertegen
woordigers en zakenlieden uit
alle delen van de wereld sme
den er drie dagen lang plannen
voor economische samenwer
king in het Midden.-Oosten en
Noord-Afrika.
Minister Moussa kritiseerde ko
ning Hussein omdat deze zo
veel haast achter zijn vredesver
drag met Israël zou hebben ge
zet dat andere Arabische landen
achterop zijn geraakt. De ko
ning antwoordde dat niet Jorda
nië. maar Egypte haastig te
werk was gegaan. Dat sloot im
mers al zeventien jaar eerder
vrede met Israël.
en Jordanië en
Egypte is verder toegenomel
door verzet van koning Huss
tegen het aanwijzen J
als ontmoetingsplaats voor
derde MENA-conferentie,
gend jaar. Jordanië steunt
Golfstaat Qatar, die de Pale
nen 250 miljoen dollar heeft
geven.
De algemene teneur in Amri
is dat na de eerste MENA-<
ferentie vorig jaar in Casabk
nu de tijd is gekomen om
den om te zetten in dadei
Husseins broer prins Hassar
voorzitter van de conferenti^
riep op
king tussen regeringen, bed
ven cn de internationale finj
ciële wereld. „We willen de i
beleven waarop een produl
met het opschrift 'Made
Middle East'
AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
