Harde gulden dwingt Philips
produktie te verplaatsen
Ezer Weizman in regeringsogen ongeleid projectiel
u
Feiten Meningen
Tweede Kamer
zit vast aan
oprotpremie
'Muizerug-oo
niet op mens
transplanteren
VRIJDAG 27 OKTOBER 1995
NIEUWSANALYSE
In liet bedrijfsleven is het doodgewoon: wie
tegen zijn zin moet vertrekken krijgt een
'gouden handdruk'. Het hangt van de indi
viduele omstandigheden af, hoe hoog zo'n
vertrekpremie wordt. De verwijtbaarheid
van het ontslag, de voorwaarden in het ar
beidscontract, de leeftijd, het aantal dienst
jaren, het opgebouwde pensioen, het ge
mak waarmee iemand aan een andere
functie kan komen; het speelt allemaal mee.
Onder ambtenaren is de 'oprotpremie'
evenmin een onbekend verschijnsel.'Of het
nu om een archiefmedewerker, gemeente
secretaris of procureur-generaal gaat, ook
zij komen terecht in arbeidsconflicten of re
organisaties die een 'elegant' afscheid
noodzakelijk maken. En met een bom dui
ten of een contract met een outplacement
bureau staan ze dan op de keien.
In zeker de helft van de gevallen regelen
werkgever en werknemer onderling iets, om
niet te verzeilen in kostbare en langdurige
gerechtelijke procedures. Bovendien is het
oordeel van de rechter niet al te voorspel
baar en komt dan het hele dossier in de
openbaarheid. De gouden handdruk is ook
vaak een gouden*slot op de mond.
Tegen die achtergrond moet het vertrek
van de Amsterdamse procureur-generaal
Van Randwijck worden gezien. Deze hoge
ambtenaar bij het Openbaar Ministerie was
in een onhoudbare positie terechtgekomen.
Hij kon niet meer door één deur met de
Amsterdamse hoofdofficier van justitie
Vrakking en korpschef Nordholt. Het open
baar ministerie voelde zich gehinderd door
de procureur-generaal die na de IRT-affaire
als aangeschoten wild functioneerde.
Ook al heeft Van Randwijck zelf zijn ver
trek aangekondigd, dat wil nog niet zeggen
dal hij ook op het idee is gekomen het
Openbaar Ministerie te verlaten. De brief
van minister Sorgdrager aan de Kamer gis
teren bevestigt dat hem is verteld dat het
beter was als hij zou vertrekken. „En als ie
mand gevraagd wordt te gaan vissen, dan
zal hij willen weten welke hengel hij mee
krijgt", zegt een deskundige die veel met dit
soort zaken te maken heeft.
Van Randwijck kon niet zomaar worden
ontslagen. Al in maart 1994 - na het rapport
van de commissie Wierenga - was duidelijk
dat hij gebrekkig leiding gaf en niet wist
waar zijn mensen mee bezig waren. Toen
werd hem de hand boven het hoofd gehou
den.
De toenmalige minister Hirsch Ballin be
perkte de 'straf tot 'functioneringsgesprek
ken'. De Tweede Kamer nam daar genoe
gen mee. Vervolgens hadden die functione
ringsgesprekken niet het gewenste resul
taat. Latere pogingen van Sorgdrager om
Van Randwijck wegens disfunctioneren te
ontslaan stuitten op rechtpositionele be-
De gouden handdruk roept een aantal
vragen op. Kan de Tweede Kamer de af
spraak terugdraaien? Het antwoord is nee.
Kamerleden kunnen om opheldering vra
gen. Ze kunnen minister Sorgdrager ter ver
antwoording roepen, maar ze kunnen haar
niet dwingen de regeling te herzien of in te
trekken. Het is haar eigen verantwoordelijk
heid als werkgever en ze heeft gehandeld
volgens het Algemeen Rijks Ambtenaren
Reglement. Ze mag een 'redelijke regeling'
treffen.
Is de overeenkomst buiten proporties?
Volgens burgemeester Patijn van Amster
dam is 'ie normaal. „Zo ga je met elkaar om
als je zo lang en zo goed met elkaar hebt ge
werkt." Bij een gewoon ontslag zou zijn
wachtgeld 85 procent van zijn salaris bedra
gen. I lij krijgt nu zijn salaris zeven jaar vol
ledig betaald en nog eens een half miljoen
extra. Dat lijkt enorm veel voor iemand die
in zijn laatste functie zo duidelijk heeft ge
faald.
Daar staat tegenover dat de man een lan
ge staat van dienst heeft. Met dit ontslag is
zijn carrière voorhij. Hij heeft als 58-jarige
geen kans meer op ander werk. Met het
werk verdwijnen de contacten, de status en
de persoonlijke ontplooiing. De belasting
dienst claimt bovendien nog eens 45 pro
cent van het half miljoen.
De laatste vraag is waarom iedereen, met
name de Haagse politiek, zo verbaasd is
over iets dat klaarblijkelijk zo gewoon is bij
bedrijven en overheid? Dat komt door het
gebrek aan maatschappelijke acceptatie
van gouden handdrukken die van gemeen
schapsgeld worden betaald. De morele ver
ontwaardiging wordt extra gevoed door de
dubbele afkoop van Van Randwijck: hij
krijgt én zijn salaris doorbetaald én een pre
mie. Als het geval Van Randwijck veel na
volging krijgt, gaat het voor Justitie - en dus
voor de belastingbetaler - helemaal in de
papieren lopen.
Politici is niets menselijks vreemd, dus ze
spelen graag in op het gezonde volksgevoel.
Telkens weer worden er Kamervragen ge
steld als ambtenaren een oprotpremie krij
gen. Anderhalfjaar geleden lag Hedy d'An-
cona onder vuur omdat ze als minister van
WVC een bedrag van tien miljoen gulden
had uitgetrokken om acht ambtenaren van
de opgeheven inspectie jeugdhulpverlening
weg te saneren. Minister Van Aartsen moest
vorig jaar uitleg geven over de gouden
handdruk voor de ex-VAM-directeur in
Wijster. Deze kreeg een miljoen mee, terwijl
hij 'onethisch' gehandeld zou hebben door
zijn zoons voordelige contracten te bezor
gen
Kamervragen die overigens nooit hebben
geleid tot terugdraaien van de besluiten. De
Tweede Kamer kan -niet ingrijpen, en een
minister ervoor wegsturen zou wel erg ver
gaan.
Nederland verliest laagwaardige, wint hoogwaardige produktie
Philips maakt zich op zijn Europese produktie in versneld tempo te verplaatsen
naar landen waar in dollars kan worden afgerekend. De druk om massaproduk-
ten met kleine winstmarges uit Nederland weg te halen, is veel sterker geworden
door de dure gulden, zegt Dudley Eustace, financiële man in de raad van bestuur
van Philips Electronics. „Het is niet alleen belangrijk in welke valuta je maakt,
maar ook in welke munteenheid je verkoopt."
De lage dollarkoers, en ook de
zwakte van veel Europese valu
ta's, kost Philips handenvol
geld, doordat het bedrijf de dol
lar-inkomsten naar guldens
moet terugrekenen. Elke 10 cent
die de dollar in waarde daalt,
kost Philips 100 miljoen gulden
van de winst. Eustace: „Het
koers-effect is enorm. De afge
lopen negen maanden heeft de
lage dollar het bedrijfsresultaat
met 750 miljoen gulden ge
drukt".
Over vijf jaar wil Philips min
stens een kwart van zijn omzet
uit Aziatische landen halen.
Eustace: „Onze strategie is al
langer dat we met onze produk
tie de groeimarkten in Latijns-
Amerika en Azië opzoeken,
maar de problemen met de wis
selkoersen kunnen dat tempo
belangrijk versnellen
De omzet van Philips Electro
nics groeide tot en met septem
ber in dollars met 12 procent,
maar door de ongunstige gul
dens-boekhouding maar met 6
procent (tot 44,6 miljard gul
den). Het bedrijfsresultaat werd
door de dure gulden gedrukt
van 3,5 miljard gulden tot 2,8
miljard.
Eustace: „We moeten onze hele
Europese produktie heroverwe
gen. De wisselkoersen zullen
een geweldig effect hebben op
de keuze van vestigingsplaatsen
en welke business je ingaat of
verlaat. We moeten dure gebie
den als Nederland uit. Zoals de
Japanners bezig zijn hun pro
duktie uit Japan te verplaatsen".
SEX-APPEAL
Volgens Eustace wordt de hand
having van produktie van 'low-
tech'- produkten in Nederland
extra moeilijk. Eustace: „Nie
mand hoeft bang te zijn dat we
uit Nederland weggaan, maar
we zullen selectief moeten zijn.
We blijven werk verschaffen in
Nederland, maar het aantal sec
toren en produkten waarin zal
minder worden".
Eerder dit jaar maakte Philips al
bekend de produktie in de lam
penfabriek in Terneuzen te zul-
Dudley Eustace, Philips' vice-president.
FOTO ANP PAUL VREEKER
len inkrimpen, ten gunste van
nieuw aangekochte fabrieken in
Polen. De vakbonden hebben
het afschrijven van 340 van de
630 arbeidsplaatsen niet geac
cepteerd. Philips heeft de sane
ring hangende de onderhande
lingen uitgesteld, aldus Eustace.
De fabricage van consumenten
elektronica zoals televisietoe
stellen, CD-spelers en videore
corders is volgens Eustace in
Europa eigenlijk onmogelijk ge
worden door de enorme con-
stagnerende of
zelfs dalende verkopen. De ge
middelde prijs van een videore
corder daalde dit jaar met 7,5
procent, de verkopen van con-
sumentenelektronicadaalden
in Duitsland met 11 procent. De
Duitse Philips-dochter Grundig
maakte een 'beroerd' kwartaal
door en bleef opnieuw in de ro
de cijfers.
Eustace: „Maar de terugval in
de consumentenelektronica is
een wereldwijd probleem, geen
specifiek Philips-probleem. Ook
Matshushita (Philips' grootste
concurrent) lijdt eronder. Zodra
de mensen weer geld willen uit
geven voor een nieuwe televisie
zijn de problemen voorbij".
Daar zijn vooralsnog geen teke
nen van, bevestigde Eustace,
ook niet in Nederland.
„PC's (personal computers) zijn
eigenlijk de enige waarvan de
consument er wel meer van
kocht, en daarin is Philips te
klein om er echt van te profite
ren. Maar het zou een aanwij
zing kunnen zijn voor onze
marketingafdeling. Kennelijk
heeft een computer wel vol
doende sex-appeal voor de con
sument om 'm te kopen en is de
vraag wat ze met zo'n ding
moeten kennelijk van latere
zorg".
CENTURION
Wereldwijd werken inmiddels
268.000 mensen bij Philips:
144.00 minder dan in 1974,
maar 14.300 meer dan begin dit
jaar. In gelijke tred met de stij
gende omzet en winst groeit
ook in Nederland de werkgele
genheid bij Philips. Reorganisa
ties en Jan Timmers Operatie
Centurion deden het aantal Ne
derlandse arbeidsplaatsen zak
ken van 80.000 in de jaren ze
ventig tot 39.000 vorig jaar.
Maar dit jaar groeide het perso
neelsbestand weer, met 3.000
tot 44.600. Vooral de chip-fa
briek in Waalre bij Nijmegen
profiteerde daarvan.
Vorig jaar maakte Philips een
nettowinst van 2,1 miljard gul
den, tot en met september staat
de teller al op 1,9 miljard. Eusta
ce verwacht een winststijging
over heel 1995 van meer dan 20
procent.
den haag fred van essen
pr«
„Het is niet te hopen dat men de oorsche
die nu gekweekt is op die muis, ook daad, det
kelijk gaat transplanteren op een mens. D
zou ethisch volstrekt onverantwoord zijn'
Dit zegt dr. D.C. Rietveld van Bio Implant
vices (BIS) in Leiden, een zusterorganisati be'
van Eurotransplant.
Rietveld reageert op een opzienbarend be vei
richt uit de VS over een 'menselijk oor' da wa
gegroeid op een kale muis. Onderzoekers
het Massachusetts Medisch Centrum in
cester (bij Boston) maakfen woensdag bel
dat zij met hun vinding kinderen hopen t
helpen die vanaf de geboorte of door een
geluk één of twee oren of een neus moetej1^
missen. „Er is een tekort aan organen. Dutu'
moeten we zien te kweken", zei dr. Yilin qdei
van het medisch centrum in Worcester.
Dr. Rietveld denkt echter dat het hier gaat
een experiment om te zien of het mogelijk1}
kraakbeen op een bepaalde manier kunst
tig te kweken. Rietveld ziet zich in die mefer
gesterkt door de mededeling van dr. Cao
deze oorschelp gevormd is uit kraakbeen U1
een kalf. Dit kraakbeen werd op kweek ge
Voor een oor zijn ongeveer vijftig miljoen
kraakbeencellen nodig.
Nadat dr. Cao het benodigde aantal celleim
had verkregen, bracht hij deze over op eei !®r
matrijs van afbreekbaar plastic in de vorn
van een oorschelp. Dit geheel werd op de
van de muis genaaid. In een week tijd voe
de muis de kraakbeencellen, waarbij het
tic werd afgebroken en er kraakbeen ovei
in de vorm van een menselijk oor.
In kranteberichten en in een televisiefilm!
werd gesuggereerd dat dit oor vervolgens
transplanteerd zou worden op een kind.
Rietveld moet daar niet aan denken. „Dat
betekenen dat je een mengsel van kalfs- et
muizekraakbeencellen - volgens sommigf Ij.
richten zou er ook nog menselijk material
gebruikt zijn - zou overbrengen in de hun
situatie. Dat zou onverantwoordelijk zijn.
weet absoluut niet hoe het menselijk lichen
daarop zou reageren. Er zou heel goed
stotingsreactie kunnen plaatshebben".
Volgens Rietveld moet het muize-experin
dan ook bedoeld zijn als voorbereiding
een later, soortgelijk experiment bij een
In die situatie zou de matrijs met kalfskraitië
beencellen dus direct op de mens vastgen t;
worden, waarna het oor gevormd wordt o ior
plek waar het hoort. „Maar voordat je zoi< ijkt
doet, moet je wel heel goed Xveten waar je
mee bezig bent. De muis die men heeft gt
bruikt, is een heel speciale muis. Hij heeft efj.
geen afweersysteem en kan daardoor geeiste
'i 'l/i
Vfk-i
andere kalfscellen afstoten. Maar e
heeft wel degelijk afweer en zou dus heel
makkelijk zo'n oor weer kunnen afstoten'
dus Rietveld.
Experimenten met het kweken v
den in Nederland niet gedaan. Maar dat vjuif
niet zeggen dat mensen die een oor of eei str
neus missen, in ons land niet geholpen ki it n
nen worden. Integendeel. De Stichting Bid
Implant Services, waar Rietveld aan verbo
den is, verzamelt en bewaart kraakbeen v
menselijke donoren. De transplantatie vat
dat materiaal op een ander mens is volgei
Rietveld volkomen veilig en verantwoord.
Rietveld erkent dat er op deze ri
voldoende organen beschikbaar komen e
dat dus bijvoorbeeld het kweken van kraa
been een goede zaak zou kunnen zijn. Ma
hij is beducht voor met name Amerikaans
commerciële bedrijven die zeggen dat z
geslaagd zijn dit soort kraakbeen te produ
ren, waarmee bijvoorbeeld ook kapotte ol
versleten kniegewrichten (een zeer veel v
komend euvel) gerepareerd zouden kunn
worden.
„Het is zeer de vraag of dat kunstmatige
kraakbeen wel van voldoende kwaliteit i;
die vraag is des te meer van belang, omda
voor een behandeling met dat kunstkraak
been bedragen van omgerekend tienduizt
gulden gevraagd schijnen te worden", aid
Rietveld.
leiden rik in''t hout
Niemand in Israël heeft de
naam Ezer Weizman ooit in
verband gebracht met takt,
voorzichtigheid of diplomatie.
Maar nu de president zich in de
ogen van het regeringskamp
steeds vaker gedraagt als een
ongeleid projectiel, gaan er
stemmen op zijn vrijheid verder
in te perken. De ministers Yossi
Beilin en Uzi Baram zeiden gis
teren dat Weizman zijn reputa
tie en die van het president
schap schade berokkent door
zijn onverbloemde uitspraken
tegen het vredesbeleid van de
regering.
Oppositieleiders waren bij het
aantreden van de duif-achtige
Weizman nog sceptisch ge
stemd. Maar nu kan Ezer in hun
ogen geen kwaad meer doen.
„De president geeft uiting aan
het gevoel van de meerderheid
van het zionistische publiek in
Israël", zei gisteren Zvulun
Hammer, parlementslid "voor de
Nationaal Religieuze Partij.
Maar voor links was die uit
spraak natuurlijk alleen maar
olie op het vuur.
Het parlementslid Dedi Zucker
van de liberale regeringspartij
Meretz wil het kwaad dat Weiz
man heet, zelfs gaan bestrijden
met een wetsontwerp. Dat be
oogt de president te verbieden
zich publiekelijk uit te spreken
over zaken waarover de publie
ke opinie het niet eens is. Gege
ven de situatie in Israël zou dat
betekenen dat Weizman een
pleister op zijn mond moet
plakken. De kans dat de Knesset
Zuckers advies zal volgen, is
dan ook nihil.
De rol van de president in Israël
is vergelijkbaar met die van
staatshoofden in andere parle
mentaire democratieën. Hij
moet handtekeningen zetten
onder stukken die hem door de
regering worden aangereikt en
dient als symbool voor de een
heid van de natie, wat dat in Is
raël ook moge zijn.
Niettemin hebben Israëlische
presidenten zich in de loop der
jaren vrijheden veroorloofd.
Chaim Herzog bijvoorbeeld was
een verklaard tegenstander van
het rechtstreeks kiezen van een
minister-president, waartoe de
Knesset tijdens zijn ambtster
mijn besloot. Weizman verschilt
in dat opzicht niet veel van zijn
voorgangers. Wat hem anders
maakt, is zijn taktloosheid.
Vorige week bezocht hij in As-
hdod de familie van een soldaat
die In Libanon was gesneuveld.
Toen de in Amerika wonende
broer van het slachtoffer hem
desgevraagd vertelde dat hij in
Israël geen bestaan kon opbou
wen, beet Weizman hem toe:
„Ca maar gauw weer terug naar
New York om vis te verkopen. Ik
ben hier om met je moeder te
praten"!
Gisteren meldde de broer zich
bij de residentie van de presi
dent, waar hij was uitgenodigd
vooreen verzoeningsgesprek.
Daar bleek dat Weizman hem
verkeerd had verstaan. De broer
verkocht in New York gelukkig
geen 'dagim' (vis) maar 'bga-
dim' (kleding). De president
verontschuldigde zich voor zijn
vergissing. Israëlische visverko-
pers boos.
Wat de regering het meest
dwars zit, is de manier waarop
de president zijn eigen visie op
het vredesproces uitdraagt.
Weizman vindt dat premier Ra
bin er beter aan had gedaan
met de Paiestijnen onmiddellijk
te onderhandelen over een defi
nitieve regeling van het Israë-
lisch-Palestijnse probleem, dus
met inbegrip van kwesties als
Jeruzalem, nederzettingen en
vluchtelingen. Op die manier
had Israël alle kaarten in han
den gehouden en had het niet
zijn toevlucht hoeven te zoeken
tot gevaarlijke tussentijdse over
eenkomsten. De president
meent dat het regeringsbeleid
de kolonisten, die van over
heidswege zijn aangemoedigd
zich in de bezette gebieden te
vestigen, nodeloos in gevaar
brengt.
In het afgelopen jaar begaf
Weizman zich telkens naar
plaatsen waar terreuraanslagen
waren gepleegd om slachtoffers
te troosten, maar ook om zijn
begrip uit te spreken voor de
monstranten tegen het rege
ringsbeleid. Evenzovele malen
drong hij aan op een tijdelijke
stopzetting van de vredesonder
handelingen met de PLO. Hij
weigerde ook vrouwelijke Pales
tijnse gevangenen 'met bloed
aan hun handen' in vrijheid te
stellen, in strijd met wat de Is
raëlische regering de PLO in de
onderhandelingen over het Os-
lo-2 akkoord had beloofd.
De bom barstte eerder deze
week, toen de president in zijn
residentie een gesprek voerde
met leiders van de Arabische
gemeenschap in Israël. Dat was
opmerkelijk omdat Weizman in
die kring altijd grote waardering
heeft genoten. In de loop van
het onderhoud vertelde hij de
veertig verzamelde Arabieren
dat 'Oslo-2' door de Knesset is
aanvaard met een meerderheid
van één stem 'en als die stem
geen Mitsubishi had gekregen,
was er geen overeenkomst ge
weest'. Die opmerking had be
trekking op onderminister
Goldfarb, die, zoals iedereen in
Israël weet, zijn functie en de
daarbij behorende auto heeft te
danken aan het feit dat hij uit
de oppositiebanken is overgelo
pen naar het regeringskamp.
Het Arabische knessetlid Sallah
Tarif verweet Weizman in de
loop van de verhitte discussie
dat deze minister was in het ka
binet dat kolonisten uit de Sinaï
heeft verwijderd, na de vrede
met Egypte. „Spreek me niet te
gen", reageerde de president.
Tarif: „U neemt een politiek
standpunt in". Weizman:
„Houd je mond buiten dit ge
bouw. Als je deze discussie laat
uitlekken, kom je er nooit meer
bij me in". „Ik denk er niet over
hier ooit terug te keren", ant
woordde de beledigde Tarif en
vertrok.
Hebben ministers en parle
mentsleden die Weizman met
een wet willen muilkorven ge
lijk? Politicoloog prof. Ira Shar-
kanski van de Hebreeuwse Uni
versiteit meent van niet. „De
president is gekozen wegens
zijn uitgesproken karakter. Je
kunt van mening verschillen
over bepaalde uitspraken, maar
dat hoort er nu eenmaal bij."
correspondent
TOM JANSSEN
lijd
