Ook Syrië
snakt naar
vrede
7
Nu de vrede tussen Israel en Egypte. Jordanië en
de Palestijnen is getekend, rest alleen nog de
handreiking uit Damascus. Jarenlang verketterd
als steunpilaar van 'het internatiormle
terrorisme', trad Syrië tijdens de Golfoorlog
onverwacht toe tot de schare respectabele
landen. Bijna vijftig jaar wachten op een
glimlach uit het veiligste land van het Midden-
Oosten. Lang kan nu niet meer duren.
Een reisverslag.
m acht glanzend, zwart fonkelend.
#_JAls een diepe put vol koel, helder
water. Een vonkend vuur van
hartstocht. Ogen zo mooi. Gretig likken ze,
gulzig lonken ze. Een kader van kohl omlijst
de satijnen schittering, die zonder gêne mijn
waterig-blauwe blik weerkaatst. Verlegen sla
ik mijn wimpers neer.
Vanonder ravenzwarte haren, bonte hoofd
doekjes en zelfs de beschermende chador, de
nvarte islamitische sluier, monsteren
nieuwsgierige meisjes in de soek (markt) van
Aleppo de buitenlandse bezoeker. Vanuit
bun amandelvormige ogen straalt een bijna
begerige interesse.
Kijken en bekeken worden, dat is Syrië. In
Deir ez-Zur, een stadje op de groene strook
lussen de Eufraat en de Iraakse grens, poste
ren twee kinderen en een jonge vrouw zich
r, I op nog geen meter afstand van een van mijn
reisgenoten. Met open mond staan ze dat
blonde meisje met haar blote kuiten aan te
ppen. Het groepje zwelt snel aan. Alleen de
lode ogen in de schapekop die bij de slager
igt, blijven glazig in een andere richting sta-
Zuilen in het zand. Palmyra is de trots van Syrië.
Va tientallen jaren van afwijzing, toont Syrië,
•eer volop belangstelling voor de westerse
rereld. En de interesse is wederkerig, net
»als de afkeer aan twee kanten werd gekoes-
»rd. Eindelijk los van vreemde heersers koos
Damascus in 1946 voor een mengeling van
socialisme en Arabisch nationalisme. Toen
Je Koude Oorlog de wereld verdeelde in twee
ndiT ampen, schurkte Syrië aan tegen de Sov-
ftunie. Tijdens de Zesdaagse oorlog in 1967
jng de Golan-hoogvlakte verloren en groei-
!e de haat. De verraderlijke aanval op Israel,
amen met Egypte op de joodse feestdag Jom
üppoer in 1973, sloeg de deur naar het Wes-
en met een smak dicht.
Haviken als Nixon en Reagan bestempel-
jen Syrië daarna stelselmatig als steunpilaar
an het internationale terrorisme. Bomaan-
lagen in Frankrijk, Duitsland en Italië, vlieg-
uigkapingen in Griekenland en Turkije, zelf-
noordcommando's tegen Amerikaanse mili-
liren en de ontvoering van westerlingen in
ibanon; overal zag Washington de ziekelijke
sand van Hafez al-Assad in. Dé Syrische pre-
ident werd beschouwd als een evenknie van
Ie verfoeide Libische leider Muammer
Gaddafi.
De ommekeer kwam in 1990 aan het begin
m de Golfoorlog. Terwijl koning Hussein
m Jordanië bleef talmen omwille van de Pa-
stijnen, koos Assad zonder aarzeling de zij
levan de stinkendrijke Koeweiti's en Saudi's,
ie een westerse alliantie onder leiding van
merika te hulp hadden geroepen. Assad re-
lende zo af met zijn vroegere vriend Saddam
lussein, verzekerde zich van financiële steun
it Saudi-Arabië en liet in één moeite de
and van Rusland los. Syrië was op slag weer
een respectabel land.
Nu wachten we met z'n allen op de laatste
sap. Assad speelt voorlopig nog hard to get.
De teruggave van de Golan is een onvoor-
«ardelijke eis, de verdeling van het kostbare
«ter uit het meer van Galilea en de Jordaan
seen harde noot om te kraken. Maar na bij-
sa vijftig jaar wachten, kan de doorbraak niet
tng meer uitblijven. Want ook de Syriërs
Bakken naar vrede.
Een glimlach in Damascus
helk miniscuul winkeltje in de soek, op elke
Sraathoek, vanaf elke taxi die passeert, in de
sacristie van een katholieke kerk, ja zelfs in
liet Romeinse theater van Bosra, overal staart
je tronie van Assad me aan, vaak met de mil
le glimlach van een ware vader des vader
lands. 'Dat idee heeft hij uit Noord-Korea
Beegebracht', zegt Hala, de
hoofdpersoon in De poorten van
Damascus, het prachtige boek
lat Lieve Joris schreef na een half
aar Syrië. 'Alsof wij niet weten
hoe hij eruit ziet!'
Meestal gaat Assad vergezeld
■an zijn lieve zoontje Basil; een
Wende rokkenjager, afgebeeld
net baard en zonnebril, ander
half jaar geleden tragisch veron-
flukt toen zijn auto zich met
loge snelheid in een andere
ioorde. Net als pa wordt hij ver-
®rd als een heilige. „We love
N Hm", is het onwezenlijke ant-
Word dat ik krijg als ik wil weten
•aarom.
Hoe word je dictator? De vroe
de straaljagerpiloot Assad heeft
5 een jarenlange machtsstrijd
Bor moeten voeren. Een gevecht
fceen schaakspel, waarbij pion-
worden geëlimineerd en
*aliteiten geofferd en het zaak
'steeds het juiste veld te kiezen.
Een jaar of tien na de onafhan-
ïlijkheid (in '46) maakte Assad
*1 uit van een groep jonge offi-
fcren die snel aan invloed won
11 de Ba'athpartij, hij overleefde
*unie met Nassers Egypte (de
Temidden van de drukte in de soek van Damascus brengt een waterpijp de broodnodige rust. foto's onno havermans
in Palmyra Tadmor in het Arabisch, oase
van palmen in de Syrische woestijn kost
het me weinig moeite af te dalen naar de Ro
meinse tijd. Jammer, de legionairs met hun
centurion ontbreken, van de schalen met
vlees en fruit is niets meer over en er is ook
geen slaaf om me koelte toe te wuiven. Des
ondanks adem ik de sfeer van dik tweedui
zend jaar terug. Buiten trekt een ezeltje een
kar met drie boertjes voorbij.
Bogen en pilaren, züilen in het zand. Goud
glanst de ondergaande zon op de resten van
een rijk verleden. Mesopotamië, Nabateërs,
Grieken, Romeinen, de kruisridders, alles en
iedereen heeft hier zijn sporen achtergelaten.
Tempels en theaters, pleinen en kolonade-
straten, kerken en kastelen ze liggen nog bij
na onaangedaan in het woestijnlandschap.
De belangwekkendste vondsten zijn onder
gebracht in de historische musea van Da
mascus en Aleppo, soms dankzij de hulp van
Leidse archeologen. Maar bouwwerken «ijn
niet te verplaatsen. De Romeinse stad in Pal
myra, het woestijnkasteel in Doura Europos,
de stadsmuur in Raqqah, de ruïne's in
Rasafah en Apamea, de citadel in Aleppo, de
kathedraal van Simeon, de burcht van Sala-
din, het kruisvaarderskasteel Krak des Che-
vailiers, de noria's (houten waterwielen) in
Hama, de Armeense wijk in Aleppo, de oude
stad in Damascus (de oudste nog bestaande
stad ter wereld), het vrijwel ongeschonden
amphitheater in Bosra; na een week of drie
kriskras door Syrië kun je geen stenen meer
Dan bieden de mensen uitkomst. In de ha
mam, het badhuis, laat ik me schoonschrob-
ben en kom ik op krachten voor een nieuwe
duik in de menigte. 'Hello mister, where are
you from? You want tea? Please, sit down...
Come, come.' In de soek kun je geen tien
stappen zetten zonder te worden aange
klampt. Cruijff en Van Basten zijn ook hier de
beste aanknopingspunten voor een gesprek
met handen en voeten en een klein mondje
Engels. In Aleppo, waar het grote percentage
homoseksuelen een uitzonderlijke toeristi
sche attractie blijkt te zijn, geven sommigen
zelfs een stukje Nederlandse les ten beste:
'kijke kijke, niet kope' maakt school.
Maar heus, kopen hoeft niet. De gastvrij
heid van de Syriërs is nog niet bedorven door
dollartekens, de hartelijke glimlach is ge
meend. Dat zal ongetwijfeld veranderen als
het toerisme toeneemt. Kijk maar naar Jorda
nië waar de toerist door staat en handelaren
wordt geplukt. Vooralsnog blinkt in Syrië
echter alleen oprechte belangstelling in die
zacht glanzende bruine ogen.
Na tientallen jaren van afwijzing
toont Syrië weer volop belang
stelling voor de westerse wereld.
En de interesse is wederkerig. De
afgelopen twee, drie jaar groeit
het toerisme explosief. En de po
tentie is groot. Alleen al daarom
heeft Syrië vee) belang bij een
vredesverdrag met Israel. Want
als het stempel van eng land
wegvalt, kan het toerisme binnen
enkele jaren uitgroeien tot een
gewichtige bron van inkomsten.
Wat dat betreft kan Syrië zich
spiegelen aan buurland Jordanië,
waar het toch al belangrijke toe
risme een extra impuls heeft ge
kregen van de vrede met de jood
se staat. En Syrië heeft zeker zo
veel cultureel-historische schat
ten als het koninkrijk van de Has-
jemieten, al ligt een groot deel
nog verborgen onder het zand.
Binnen de ommuurde tempel
Verenigde Arabische Republiek, die in 1958
werd gevorm en drie jaar later weer uiteen
viel), koos de juiste bondgenoten en trad na
een reeks coups in 1971 als nieuwe leider
naar voren. Twee jaar later moest hij de Go
lan prijsgeven aan de Israëlische opperbevel
hebber Yitzhak Rabin, zijn huidige tegenspe
ler in het vredesproces. Toch wist hij zijn po
sitie te verstevigen, sterk leunend op de ala-
witische minderheid waartoe hij behoort.
Om de macht te behouden, grijpt de presi
dent zonder schroom naar grove middelen.
De oude stad van Damascus is daaróm be
reikbaar voor tanks. In 1979 werden tiental
len opstandige moslimbroeders geëxecuteerd
in Latakia, de havenstad aan de Middelland
se Zee waar Assads oude school staat en waar
hij zijn machtsbasis heeft. Drie jaar later liet
de president bommen gooien op de stad Ha-
ma, toen moslimbroeders wekenlang open
lijk in verzet kwamen en tientallen militairen
vermoordden. Naar schatting 25.000 inwo
ners werden gedood; van de in puin gescho
ten binnenstad staat nog een macaber aantal
ruïnes overeind, de overlevenden zwijgen als
het graf.
Sindsdien is het rustig in Syrië. Hoe tiranniek
ook, een dictator zorgt op de langere termijn
voor stabiliteit. Wellicht smeult onderhuids
de angst wat als Assad sterft? maar op
straat is daarvan opvallend weinig te merken.
Onder de top van partijbonzen en hoge
militairen heeft zich een middenklasse ge
vormd die werkt aan een voorzichtige demo
cratisering van het land. Openlijk durft nog
bijna niemand daarover te praten, want Or-
wells Big Brother is in Syrië werkelijkheid ge
worden. De veiligheidsdiénst mukhabarat
loert overal, iedereen kan een tipgever zijn.
In een zijkamertje van de kolossale Omajja-
den-moskee, midden in de oude stad van
Damascus, staat een plompe bank piet zach
te kussens. Drie baarden liggen onderuit te
luisteren naar een man van middelbare leef
tijd in een grauwbruin confectiepak. Hij lijkt
een beetje op de Turkse groenteman bij mij
om de hoek. Een jaar of vijftig, gedrongen
postuur, brede snor, zware bril. Hij staat voor
een microfoon en zingt met onvoorstelbaar
hoge'stem een melodieus gebed. Na een mi
nuut of tien raakt zijn adem op en neemt een
van de anderen het over. De uitgebluste
voorzanger laat zich behaaglijk wegzakken
tussen zijn metgezellen op de bank.
Voor me is de kier van de openstaande
deur waardoor ik de voorzanger bespied,
achter me strekt de enorme zaal van de mos
kee zich tientallen meters uit. Vanaf de straat
en het grote plein keert het gebed hier elec
tro nisch versterkt terug. Onder mijn kouse
voeten golft zacht een dikke laag tapijten. De
zaal stroomt vol met gelovige mannen, de
meesten getooid met een wit petje, het ge
zicht gekeerd naar Mekka.
Syrië mag dan officieel een seculiere staat
zijn, het is zonneklaar een islamitisch land.
Assad zelf mag zich graag als een voorbeeldig
moslim gedragen en bezoekt daarorn gere
geld de Omajjaden-moskee. De ruimte (136
bij 38 meter) is indrukwekkend, of het ver
haal over het afgehakte hoofd van Johannes
de Doper dat hier midden in de grote zaal
zou worden bewaard onder een met goud
bewerkt marmeren koepeltje nou klopt of
niet. De symmetrie van de rijen Korinthische
zuilen, de mozaïeken op de muren (of wat er
na de rampzalige brand van 1893 nog over
is)... Met de benen gekruist zit ik stil op de
grond en geniet van de weldadige rust.
Meer dan driekwart van de Syriërs is mos
lim; twaalf procent is christen. De oproep van
de muezzin voor het gebed, vijf keer per dag,
hoort bij het dagelijks leven als de pannekoek
(een plat, ongegist brood) bij de maaltijd. Eén
deel van de grote soennitische meerderheid
is bevattelijk voor het fundamentalisme van
de moslim-broederschap. Daar staat tegen
over dat een grote groep de islam heeft ver
weven met een werelds bestaan: op vrijdag in
een witte kabaliyeh naar de moskee, de rest
van de week in colbert.
Een koele zeebries waait in Latakia door
aan alle kanten openstaande deuren, waar
door kooplieden binnensnellen voor een
haastig gebed, terwijl anderen gehurkt op
hun gemak de koran lezen. Op de bankjes
van een park in Aleppo zitten stelletjes ver
liefd te zwijgen in de zwoele herstavond, ter
wijl even verderop de beheerder van de
gloednieuwe moskee voor een fooi de deur
van het slot haalt en een groepje toeristen
een blik gunt op de kapitale kri-
tallen kroonluchter. In de scha
duw van vier slanke minaretten
drinken buitenlanders en arabie
ren broederlijk thee in het nach
telijke strijklicht.
Schoenen uit bij de ingang van een moskee in Aleppo.
