ZATE
RDAGS
BI JVOEGSE
L
Gezocht: de
bazen van
jde 'cowboys'
Verwarring, kromme tenen en onbegrip
191
ZATERDAG 14 OKTOBER 1995
De Haarlemse officier van justitie Van der Veen was met
een bokswedstrijd bezig. Hij dacht de georganiseerde
misdaad knock-out te kunnen slaan. Nu dat geheel is
mislukt, wilde hoofdofficier De Beaufort met een
voetbalwedstrijd de verstoorde onderlinge verhoudingen
verbeteren. Binnen het speelveld in opsporingsland
overheerst het beeld van wantrouwen, plichtsverzuim en
gebrek aan verantwoordelijkheidszin.
Wie had toezicht moeten houden op goedwillende,
overijverige dienstkloppers, die in hun enthousiasme de
grenzen overschreden De officier van justitie of de
korpschef? Of misschien zelfs de korpsbeheerder? Die
vragen dienen zich de komende weken weken in volle
omvang aan bij parlementaire enquêtecommissie
opsporingsmethoden.
Van Traa jaagt op duidelijkheid
Politie-activiteiten, die met crimi
nele gelden worden gefinancierd.
Informanten die miljoenen ver
dienen. Onduidelijke administraties. Officie
ren van justitie die niet alles weten. En bazen
die helemaal nergens van op de hoogte zijn.
De verhoren bij de commissie-Van Traa
baarden deze week met recht opzien. Sleutel
woord: verantwoordelijkheid.
En dat allemaal omdat het IRT het 'Ei van
Columbus' dacht gevonden te hebben. Met
Interregionaal Rechercheteam Noord-Hol
land/Utrecht probeerde in de jaren '91-'93
met een nieuwe werkwijze een grote Neder
landse drugbende op te rollen. Daarbij moest
een infiltrant (een burger) in de Delta-groep
zien op te klimmen. Op die manier hoopte
men uiteindelijk de grote jongens te pakken.
De methode* komt uit de schoot van de
Haarlemse Criminele Inlichtingendienst
(CID), waar Klaas Langendoen de scepter
zwaaide. Langendoen en de zijnen staan in
middels als 'cowboys' te boek, maar de grote
vraag sinds deze week is wie de cowboys in
toom had moeten houden. Het grote 'Zwar-
te-Pieten' is daarover in alle hevigheid losge
barsten.
Zelfs mensen die de methode in principe
een goede vinden, toonden zich deze week
verrast over wat er in de Delta-zaak gebeur
de. Nee, als men had geweten dat zaken als
loodsen en auto's met crimineel geld werden
betaald, was ook menig voorstander van de
methodiek in dit geval van zijn geloof geval
len. Ook de Haarlemse IRT-officier Van der
Veen, die enige tijd de teugels in handen had,
wist niets van de manier waarop de financiën
waren geregeld. De Amsterdamse hoofdoffi
cier Vrakking twijfelde zelfs aan de intenties
van de Haarlemse CID'ers.
Maar ook als er van uit wordt gegaan dat
de bedoelingen zuiver waren, dan werd deze
week pijnlijk duidelijk dat het heeft ontbro
ken aan duidelijke regels èn een strakke regie
van het openbaar ministerie. We spreken
over grensverleggend opsporen, maar het
OM behandelde alles als een simpele routi
nezaak. De gezagsstructuur was verbrokkeld,
niemand bemoeide zich met een ander, dui
delijke regels waren er niet.
In de lijn van chef tot uitvoerder wist men
van elkaar niet wat er gebeurde. Onderling,
De Haarlemse hoofdofficier De Beaufort arriveert bij de parlementaire enquêtecommissie.
FOTO CPD CEES ZORN
op hetzelfde niveau, was er geen communi
catie. Iedereen werkte voor zichzelf, verant
woordelijkheid was een onbekende term. Om
maar niet te spreken over het geringe overleg
tussen OM'ers uit verschillende arrondisse
menten. Zo leverden de verhoren voor pro
cureur-generaal Van Randwijck regelrecht
nieuws op. Hij wist niets van onderlinge te
genstellingen, omdat niemand hem daarover
iets had gezegd!
Onthutsend
In de verhoren wordt, het kan ook moeilijk
anders, regelmatig verwezen naar het rapport
van de commissie-Wierenga die begin vorig
jaar de IRT-affaire onderzocht. In een bijlage
bij dit rapport zitten de letterlijke teksten van
de verhoren met de direct betrokkenen. Die
leveren een onthutsend beeld op van de on
derlinge verhoudingen tussen degenen die
geacht werden samen de grote misdaad te
bestrijden.
'Dat niet meer', moeten alle functionaris
sen hebben gedacht. Al dan niet door
toedoen van een door het ministerie verzorg
de mediatraining ontstaat inmiddels een wel
erg positief beeld van de onderlinge verhou
dingen. De Utrechtse commissaris Wiarda
betuigt openlijk spijt van corruptie-beschul
digingen richting Amsterdamse politie. En de
Haarlemse hoofdofficier De Beaufort noemt
de relatie met zijn Amsterdamse collega
Vrakking 'optimaal'.
Maar als de commissie iets doorvraagt, ko
men snel de spanningen opnieuw boven. De
Beaufort bevestigde deze week dat er in de
lagere regionen 'nog wel iets van kinnesinne'
is. Een understatement: wie zijn oor op de
werkvloer te luisteren legt, ontdekt al snel dat
het daar nog steeds borrelt en bruist. Het is al
lang niet meer Amsterdam tegen de rest.
Centrale vraag is nu of je voor of tegen de
'IRT-methodiek' bent. Deze week bleek dat
daarover onder Haarlemse officieren van jus
titie fors tegenstrijdige opvattingen bestaan.
Van Traa en de zijnen zien dat natuurlijk
ook. Welhaast vaderlijk informeert de voor
zitter regelmatig hoe het in de onderlinge re
laties verder moet. Het werk van Van Traa zal
ongetwijfeld resulteren in duidelijker regels
met betrekking tot opsporingsmethodieken.
Maar ook dan staat of valt het succes in de
strijd tegen de misdaad met goede samen
werking tussen politie- en justitiemensen.
De Beaufort had al een 'padvinderachtige'
poging gedaan tot het verbeteren van de rela
ties. „Ik dacht aan een voetbalwedstrijd of zo.
Dan konden ze elkaar eens lekker tegen de
schenen schoppen." Maar de hoofdofficier
kreeg al snel te verstaan dat dit niet zo'n goed
idee was. „Het zal zijn tijd nodig hebben."
Verantwoordelijkheden
Na de officieren van justitie is het de komen
de weken de beurt aan andere betrokkenen,
zoals korpschefs. De Haarlemse politiebaas
Straver is maandag aan de beurt, en ook zijn
Amsterdamse collega Nordholt volgt. Daar
naast is er nog een categorie die belangstel
ling verdient: de. baas van de korpschef, de
korpsbeheerder.
Sinds de invoering van de regionale politie
fungeren burgemeesters van grote gemeen
ten als korpsbeheerder. Daarvoor hadden
veel gemeenten hun eigen korps, met de ei
gen burgemeester als beheerder. De 'super
burgemeester' deed zijn intrede. In Haarlem
was dat in de IRT-tijd mevrouw Schmitz, in
middels staatssecretaris van justitie.
Vraag is nu of het vangen van met name de
grote boeven louter een taak van het OM is,
of dat hier ook voor de korpsbeheerder een
rol is weggelegd. In hoeverre is Haarlems
burgemeester Pop, de opvolger van Schmitz,
verantwoordelijk voor het werk van de 'cow
boys' van regionale Criminele Inlichtingen
dienst?
De wetgeving is splinternieuw, de Politie
wet dateert immers van 1993, maar ook hier
is van volstrekte duidelijkheid geen sprake.
Wel helder is het uitgangspunt. In strafzaken
ligt het gezag bij de officier van justitie en het
beheer bij de burgemeester. De officier be
paalt welk misdrijf wordt onderzocht en wel
ke methoden daarbij mogen worden ge
bruikt. De korpsbeheerder is, zoals de naam
al zegt, verantwoordelijk voor het beheer: de
veiligheid van de mensen, het personeelsbe
leid, het onderdak.
Een vergelijking met de gezondheidszorg
ligt voor de hand. De 'beheerder' van een zie
kenhuis zorgt voor goed geoutilleerde ka
mers, operatiegelegenheid en het daarbij be
horende personeel, maar de persoon met het
gezag verricht de medische handelingen.
Toch duiken al snel duistere grensgebieden
op: wat als er iets mis blijkt met de narcose-
vloeistof?
Het beheer en het gezag over opsporings
methoden overlappen elkaar nogal eens. De
theorie is dan ook te verdedigen dat de
korpsbeheerder ook bij 'geheime' CID-opera-
ties medeverantwoordelijk is. Dat betekent
vervolgens dat de betrokken burgemeester
zich, in het geval er bij zo'n operatie iets mis
gaat, niet kan verschuilen achter bijvoorbeeld
een officier van justitie, een hoofdofficier,
een procureur-generaal of in het uiterste ge
val de minister van justitie.
Het betekent ook dat de positie van de
burgemeester in het geding is. Alleen daarom
al beloven de verhoren bij de parlementaire
commissie opsporingsmethoden ook de ko
mende weken interessant te worden.
Duidelijk
Menig verantwoordelijke ziet de uitkomsten
van het onderzoek met angst en beven tege
moet. Dat er in de sfeer van de organisatie
veel moet veranderen, is het OM al duidelijk.
De nieuwe procureur-generaal Docters van
Leeuwen heeft de opdracht de hele boel op te
schudden en is met niet aflatende ijver aan
deze klus begonnen.
Onduidelijk is nog of er een 'grote zuive
ring' onder personen zal komen. Het meest
verstrekkende scenario dat in Den Haag cir
culeert houdt in dat minister Sorgdrager haar
biezen zal moeten pakken. Zij heeft gesteld
als procureur-generaal niet op de hoogte te
zijn geweest van een tweetal drugstranspor
ten in haar ressort. Volgens sommigen moet
zij het wèl geweten hebben. Is dit laatste hel
geval, dan wacht de D66-minister een moei
lijke tijd.
Het verhaal gaat dat Docters van Leeuwen,
eveneens D66 en de hoogste justitiebaas na
de minister, de opdracht heeft de puinhoop
zo af te wikkelen dat de minister geen schade
oploopt. In dat Nederlandse Miami Vice-sce
nario zou het CID Kennemerland, met de
Haarlemse politiechef Straver, wel eens de
dupe kunnen zijn.
Het zijn zware tijden voor het Haarlemse politie
korps. De jarenlang opgebouwde goede naam
ligt te grabbel. In clubhuizen, op feestjes - waar ze
ook komen - zijn Haarlemse agenten mikpunt van
spot en kritiek. Verweren is lastig. Nukkig wordt
spotgeesten te verstaan gegeven dat zij niet bij de
criminele inlichtingendienst zitten, maar zich
'slechts' met verkeersongelukken, verkrachtingen
en inbrekers bezighouden.
Vraag hen niets over telefoontaps, jrontstores en
peilbakens. Zij weten het niet! Er zijn er onder de
agenten die voor bijeenkomsten buiten de deur
vol schaamte hun badge met 'Regiopolitie Kenne
merland' in de binnenzak stoppen.
Het was 'een Haarlems weekje' bij de parle
mentaire commissie Van Traa die de opsporings
methoden van politie en justitie onder de loep
neemt. Direct betrokkenen verschenen vermomd
of op hun paasbest ten overstaan van hel volk en
legden verantwoording af over de manier waarop
zij de zware criminelen te lijf-gaan en gingen.
De tenen kromden zich in de zwarte stappers van
de Haarlemse dienders toen zij begin deze week
op een van huis meegebrachte draagbare televisie
hun (ex-)collega's Langendoen en Van Vondel
ontwaarden. De voormalige chef van de criminele
inlichtingendienst en zijn maatje maakten be
paald geen ijzersterke indruk. Enerzijds is er ver
bazing en verwondering. Had de korpsleiding ze
niet beter voorbereid naar Den Haag kunnen stu
ren? Hoe is het mogelijk dat dit tweetal in hun
werk zoveel vrijheid kreeg? Moeten zij, 'gewone'
agenten, niet voor iedere pen die wordt aange
schaft in drievoud toestemming vragen, terwijl
Langendoen met tonnen druggelden in een hei
melijk verstopt kasboekje goochelde zonder dat
zijn bazen er iets van wisten?
Er zijn agenten die het allemaal nog nauwelijks
snappen. Moeten zij, de mannen en vrouwen van
de werkvloer, na noest speurwerk hennepplanta
ges op zoldertjes en in tuinkassen niet iedere keer
volledig omschoffelen, terwijl hun grote bazen
containers met marihuana het land laten binnen
loodsen? Vertwijfeld vragen dienders zich af waar
om de korpsleiding zo onvoorwaardelijk het illus
tere CID-koppel blijft steunen. Iedereen ziet toch
dat het een niet te controleren rommeltje was...?!
Toch is er ook de waardering voor korpschef Stra
ver en de zijnen die keer op keer benadrukken dat
zij geloven in de integriteit van hun mensen.
Maandag moet hoofdcommissaris Straver zelf bij
Van Traa opdraven. De statements van de
korpschef zijn die dag voor zijn personeel op een
groot beeldscherm in de kantine van het Haar
lemse politiebureau aan de Koudenhorn te aan
schouwen.
Toch roept de commissie-Van Traa vooral min
achting op binnen het Haarlemse korps. Slecht
voorbereide parlementaire doctorandi en mees
ters in de-rechten die de gewone agent proberen
te vangen op hun taalgebruik van de straat. Wat
denkt dat stelletje parlementariërs wel niet? Ze
moeten zelf eens de straat op gaan. Verklaarde
niet datzelfde parlement jaren geleden de oorlog
aan de zware criminaliteit? Is dit hetzelfde parle
ment dat nu zijn 'soldaten' die bij gebrek aan re
gels en middelen zelf gevechtstactieken ontwik
kelden, te kijk zet vanwege hun innovatieve werk
wijze?
Begrijpen ze niet dat het werken bij de CID, ter
wijl er niet of nauwelijks regels zijn, soms inhoudt
dat je met één been in de gevangenis staat? Hoe
halen ze het in hun hoofd om bijna alles in het
openbaar te behandelen? De criminelen waar hun
collega's achter aan zitten en zaten, draaien hun
hand niet om voor een liquidatie.
Er wordt binnen het korps dan ook serieus ge
vreesd voor het leven van hun collega's. Van Von
del, de enthousiaste, keihard werkende voormali
ge brigadier uit Schalkwijk en rechercheur die me
nig boef het bureau binnensleepte en die nu een
eigen detectivebureautje heeft, moet goed oppas
sen. Hetzelfde geldt voor de innovatieve Langen
doen, de voormalige hondengeleider en begelei
der van jonge agenten in Kennemerland die mo
menteel als projectleider werkzaam is bij het
Kernteam Randstad Noord en Midden. Beide
'slimme' heren, die zo'n twee decennia geleden
hun politiecarrière in Haarlem startten, hebben
de criminele wereld in hun CID-tijd sinds medio
jaren tachtig waarschijnlijk kapitalen door de neus
geboord, hetgeen ze bepaald niet in dank wordt
afgenomen.
Dat die collega's, die soms met gevaar voor ei
gen leven zware misdadigers probeerden te ont
maskeren, nu als boeven in het beklaagdenbankje
staan, ontgaat veel Haarlemse politiemensen. Om
nog enigszins orde te scheppen in de brij van ver
klaringen die voor de commissie worden afgelegd,
licht het voorlichtingsapparaat van het regiokorps
Kennemerland het personeel bijna dagelijks in via
'ParlemenTaal'. Met vertrouwelijk schrijven, een
variant van het interne bedrijfsblad 'RegioTaal',
vat nog eens de verhoren van de commissie sa
men en geeft daar indien nodig de Haarlemse vi
sie op.
Opdat er geen misverstanden ontstaan.
