Zestig jaar dienstbaarheid in de lucht
192
ZATERDAG 7 OKTOBER 1995
ï::r:^§m -
|k
TOMATO JUICE.
1 0.25
COFFEE
0.25
TEA
0.25
MEAT BROTH
0.25
ORANGE LEMONADE
0.30
LEMON SQUASH
0.30
SODA
0.25
BOLS' V.O. GENEVA.
0.25
WHISKY SODA
0.75
COGNAC
0.60
VERMOUTH
0.50
BISCUITS
0.30
SANDWICHES
0.15
NO TIPS PLE
A S E
foto spaarnestad fotoarchief
EHBO aan boord. Een opname uit de beginjaren '50.
Voor hemelbestormers, luchtfietsers en meer van dergelijke zweverige types geen plaats bij
het korps Cabinepersoneel van de KLM. Wel in aanmerking komen jongens van stavast en
meisjes die aan boord onder alle denkbare omstandigheden met beide benen op de grond
blijven staan. Zo was het zestig jaar geleden en zo is het nu nog.
Op 1 augustus 1935 werd voor het eerst koffie 'op hoog niveau'geschonken.
Daar wordt deze maand bij de luchtvaartmaatschappij op gedronken.
Een KLM-stewardess in 1939.
Een prijslijst van de KLM uit de voor-oorlogse jaren. foto pr kim
'Keep smiling', maar dat valt niet altijd mee
Zr^
een sneller middel van vervoer
dan een vliegtuig, maar inter
continentale vluchten veroorde-
jassagiers wel tot een lange zit. Afstom-
zermoeiend tegelijk. En als dan het
glaasje sap niet snel genoeg naar de
til doorkomen, bundelen de opgekropte
nisjes over nauwelijks noemenswaardi-
einigheden zich met gemak tot een ver-
;end oordeel over de service. Zelfs over
taaiste toonbeeld van dienstbaarheid
zich dan met gemak een voetveeg halen.
\tserveerstersheten stewardessen dan op-
oneerbiedig. En stewards kelners die
tamelijk uit de hoogte, in de hoogte
inmiddels 66-jarige Alkmaarder Peter
netz heeft lang genoeg gevlogenvan
tot 1987 - om een dergelijk tafereel aan
herkennen. En ook het geweeklaag
arrogant cabinepersoneel komt de voor
de VOC (Vereniging van Oud Cabi-
srsoneel) bekend voor. Als gewezen pur-
denkt hij overigens te weten dat de
nde visitekaartjes' van de KLM minder
geneigd zijn de neus voor zelfs de lastig-
lant op te halen dan menigeen veronder
lat onderweg over en weer irritaties kun-
heeft mijns inziens ook alles te
het gegeven dat vliegen niet
fortabel is. Weinig van de reclame wordt
gemaakt. Wat maaltijden betreft biedt
nackbar op de hoek een grotere keuze-
clijkheid. Omdat het bedrijf zo veel mo-
igeld wil verdienen, wordt elke vierkante
benut. De mens is langer gewor-
de beenruimte gelijk gebleven. Is het gek
- na een lange vlucht gebroken bent?"
KA iar er is meer. Luister maar naar stewar-
Ifl Marjolein, die inmiddels ruim drie jaar
Af Ar™31"'1^ heeft. Gedurende dat nog he
idijk kortstondige dienstverband heeft
tpassagier veeleisender, verwender zien
den. 'Keep smiling' is het beroepsdevies,
valt het zwaar de mond niet in
'grimlach' te plooien.
ommigen denken alles te kunnen ma-
Zoals die ene vent, die me met z'n be
gaat i mesïe achterna zat. Blijf er ook maar eens
jk bij als een Amerikaan op rij 2 steen en
Dtheek 0mdat er op rij 80 wordt gerookt,
joudei "aar overspannen snateren: 'lam allergie
noke, I am allergie to smoke'. En lui die
ipen met hun vingers of tikken op je bips,
zoiets."
kent inmiddels haar pappenheimers,
de diamantair die ze geregeld tegen-
en per vlucht probeert aan te pappen
de stewardess naar zijn keuze. „Op een
stond ik gebukt over m'n kar, ik voelde
hand die aan me zat. 'Weet je',
g hij. 'wat KLM betekent? Kleine Lieve
en had ik het even niet meer.
jalleyeven gaan afreageren."
omens kan wat meemaken, zo hoog bo
de wolken. Maar denk niet dat Marjolein
maar een moment spijt heeft van haar
het blauwe uniform aan te trekken,
onwezenlijke is door haar beroep van-
prekend geworden. Ze volgt, om maar
ie noemen, een cursus parasailing in Rio
toeiro. Als thuis haar voorraadje Piccolo-
op is, gaat ze even shoppen in New York
iet aan te vullen. „Je doet ook een onge-
'jke mensenkennis op. Nooit weg, ook
later. Ik blijf dit werk namelijk niet tot
Pensioen doen."
rente
S EU
gebeurd! Tijdens een vlucht boven de
ütische Oceaan. Een flink uit de kluiten
^sen stewardess loopt met haar hele
del door het gangpad. Een 'de leukste
5 type observeert haar van top tot teen.
!n'ggepeins legt meneer op geheel eigen
zijn getuigenis van tact af door op te
Viering van het 15-jarig bestaan van de KLM-stewardessengroep.
merken: „Gut, ik wist niet dat ze bij de KLM
tegenwoordig ook boerinnen aannemen."
„Sinds we ook vee vervoeren wel", gaf de
stewardess, die zich voelde aangesproken, lik
op stuk.
In een balorige bui mag het vrouwelijk cabi
nepersoneel zich, uiteraard buiten hooraf-
stand van de passagiers, graag stewardellen
noemen. Of stewardozen. Die meisjes van te
genwoordig, toch! Laag bij de gronds, hoor.
Hadden in 1935 de eerste KLM -dames niet in
hun hoofd gehaald. Het kwartet pioniers was
van inkeurige komaf, geschoold op de even
fatsoenlijke HBS, als het ware tot volle was
dom gekomen Joop ter Heul-meisjes.
Ze gingen 1 juli 1935 op cursus. Een gevoel
van vrijheid, blijheid voelden de vier over
zich komen. Maar helaas sloeg het noodlot
toe tijdens de proefvlucht van aankomend
stewardess Ans Hermanides. De DC2, veron
gelukte op 20 juli in de buurt van het Zwitser
se San Bernardino. Voorwaar een tragische
De drie overgebleven vrouwelijke cursisten
werden op proef in dienst genomen.-Ze kre
gen op 1 augustus hun officiële luchtdoop,
een mand vol sandwiches en pepermuntjes
met zich mee zeulend. Voor het zetten van
koffie en thee behielpen ze zich met water in
thermosflessen.
Hoogstpersoonlijk besloot KLM-oprichter
Albert Plesman de toen heersende misver
standen rond het beroep van stewardess uit
de wereld te schrijven. „Zij moeten zich in
foto spaarnestad fotoarchief
talen kunnen uitdrukken, ge
makkelijk van de eene in de andere kunnen
overgaan, terwijl zij het eene oogenblik met
een jongedame moeten spreken en vervol
gens een heer op leeftijd het reizen per vlieg
tuig zoo aangenaam mogelijk moeten ma
ken.
De nu 91-jarige Piet de Wilde, verreweg het
oudste lid van de VOC en tijdens zijn werkza-
Oud-purser Peter Steinmetz: „Vliegen is niet
comfortabel. Weinig van de reclame wordt
waargemaakt." foto hans van weel
me leven van 1937 tot 1956 purser bij de
KLM, stelde meer eisen aan de dames. „Ik
heb wel eens tegen Plesman gezegd: 'Stop
met die stewardessen-opleiding. Geef mij
maar de meiden van cafetaria Heck, die we
ten wat het is om mayonaise te maken'."
Maar Plesman was een man van standpun
ten, waar hij sporadisch vanaf viel te bren
gen.
De romantiek en het avontuurlijke is wat
De Wilde betreft van het vak af. Zoals hij het
uitdrukt, was in zijn tijd vliegen nog vliegen.
Nog kent hij het aanvangssalaris vap 125 gul
den per maand („Maar door de fooien kwam
ik best aan m'n trekken") uit het hoofd; op
z'n vijftigste moest hij volgens de toen gel
dende KLM-regels met functioneel leeftijds
ontslag.
Hoe ouder de verhalen, hoe mooier. Jetlag?
Piet de Wilde liep er dwars doorheen. Hij
moest wel. Want kwam bij Plesman niet aan
met de mededeling moe te zijn. Dan was
daar het gat van de deur! En zo was het ook
heel gewoon dat het soms kwalijk riekte aan
boord. Vooral als De Wilde dienst had op de
Connie, die anders dan de Douglas met een
gedeeltelijk functionerende luchtververser
(„Om brandstof uit te sparenwas uitgerust.
Na thuiskomst kon De Wilde's echtgenote
precies ruiken met welke kist hij had gevlo
gen. Was het de Connie, dan moest hij van
zijn vrouw eerst een tijdje 'uitluchten' op bal
kon.
„Ging je naar Indië, dan was je meer dan
een bediende. Je had twee overnachtingen, in
Baghdad en Bashra. In het hotel moest je als
purser voor een zo schappelijk mogelijke
prijs de maaltijden regelen, die de volgende
dag aan boord uitgeserveerd dienden te wor
den. Ik was destijds kok, beheerder van alle
denkbare valuta en niet te vergeten vraag
baak. Dat is er nu allemaal niet meer bij. Te
genwoordig zitten de mensen in een lucht-
bus, die van A naar B gaat. Met aan boord
meer stewardessen dan ik destijds aan passa
giers had."
Een understatement, eigenlijk. Kreeg in
1935 een drietal jongeren een vaste aanstel
ling bij de KLM als Cabin Attendant, het
korps Cabinepersoneel bestaat thans uit rond
6000 mensen. Afkomstig uit 71 verschillende
landen. Waar is de tijd gebleven dat enige,
speciaal voor de route naar Tokyo geworven
Japanse meisjes opzien baarden door op het
toilet hun kimono aan te trekken? Was in
1953, toen iedereen iedereen nog kende.
„Vergeleken met vroeger is het vak onper
soonlijker geworden", weet Peter Steinmetz.
„Nu wisselt het cabinepersoneel per vlucht
van samenstelling."
Geregeld hoort Peter Steinmetz de huidige
lichting verzuchten dat het beroep zo ver
moeiend is. Hadden ze zijn tijd mee moeten
maken! Een paar dagen bakken in de tropi
sche zon aan het zwembad met een Pina Co-
lada in de hand? Morgen brengen!
„Om te beginnen was het heel normaal dat
tussen 1945 en 1960 per jaar 1000 1100
vlieguren werden gemaakt. Vrijwel alle men
sen in die tijd haalden binnen 10 jaar de
10.000 uren-penning. Nu komen ze aan
hooguit 500 a 600 vlieguren. Ik zeg niet dat
het cabinepersoneel van nu het makkelijk
heeft. Ik weet ook wel dat de passagiers al
maar verwender worden. Maar Amsterdan
New York gaat nu rechtstreeks. In het verl
den maakte je na twee uur een tussenlanding
op Prestwick, vervolgens was het 8 uur vlie
gen naar Gander op New Foundland en dar
nog eens 5 uur naar New York. En dan moesi
het daar niet potdicht zitten, anders kon je
uitwijken naar Boston. Doodmoe viel je da
uiteindelijk op je hotelbed."
Achteraf zegt Steinmetz jaren een leuk e
tegelijk a-sociaal beroep te hebben uitgeoc
fend. De lusten overtroffen naar zijn gevoi
de lasten. „Het schema liet nauwelijks ee
sociaal leven toe. Niet eerder dan op vrijdag
hoorde je je indeling voor de maandag. En
die kon in het weekend nog wijzigen. Pas i
de jaren zestig is er een werk en-rust regeling
gekomen. Daarvoor was the sky the limit."
Als lid van tal van OR-commissies maakte
Steinmetz van nabij de dikwijls pittige gc-
dachtenwisselingen mee over de wankele po
sitie van stewardessen bij de KLM. I'ot 1970
betekende huwelijk het onherroepelijke ein
de van een meisjesdroom. „Stewardessen
werden tot 1976 op een vijfjaren-contract ge
zet, omdat de maatschappij graag frisse
smoeltjes in het toestel zag. Ie reinste discri
net al kan ik zeggen dat de bond
en goede heeft weten te keren."
Waar gebeurd! Onderweg van Jakarta naar
Amsterdam. Een Indische dame had uren
voor zich uit zitten staren tot ze haar vinger
tje opstak. Of de stewardess haar kon vertel
len waar ze haar behoefte kon doen. De da
me zat luttele meters verwijderd van de deur,
waarachter tijdens de vlucht opmerkelijk veel
medepassagiers verdwenen en na verloop
van tijd ook weer achter vandaan kwan
Wist zij veel, had nooit eerder gevlogen. Op-
aanwijzing van de stewardess nam ze alsnog
plaats in het kleinste kamertje van het vlieg
tuig. Tijdens de tussenlanding in Wenen con
stateerden de schoonmakers tot hun ontzet
ting dat de Indische dame haar 'fooi' op de
bril had gedeponeerd. Weners kunnen nogal
langdradig van stof zijn, maar nu werd
het zangerig uitgesproken „Scheisse" g
woord te veel gezegd.
De glamour viel even van het beroep, de ke
ren dat Peter Steinmetz met een klerenhan
ger de WC moest ontstoppen. „Ik heb alles
meegemaakt. Lallende dronkelappen in de
kist. Maar ook mensen die getroffen werden
door een hartaanval. Passagiers die onden
overleden. En ja, dan moest je handelen. Ze
ker als het toestel vol was. Deken erover. We
hebben wel eens een dode in de pantry moe
ten leggen, omdat-ie nergens anders gebot
gen kon worden. Het klinkt cru, maar je stap
te gewoon over het stoffelijke overschot heen.
Want de passagiers moesten wel koffie en-
thee hebben."
Vroeger en nu serveert het cabinepersoneel
'koffie op hoog niveau', meent Steinmetz.
„Waarbij ik me afvraag of die service volge
houden moet worden op vluchten die nog
geen uur duren. Los daarvan is er meer dat
het hapje, het drankje en het uitdelen vat
kranten. Cabinepersoneel moet ook kunnen
handelen in geval van een emergency. Van
daar dat iedereen jaarlijks een veiligheidstest
ondergaat, ledereen heeft ook EHBO. Je moet
aan boord kunnen onderhandelen, flexibel
zijn. Noem het een spel van de glimlach. Vei
gelijk het met de toneelspeler die voor d(
300ste keer z'n tekst opzegt om applaus u
halen. Willen stewards en stewardessen ook
Want er is niets mooier dan dat de passagio
het toestel met een knikje van dankbaarheid:
verlaat."
