Vier eieren voor 320 miljard mark
H» rariteitenkabinet tot natuurarchief
Cultuur&Kunst
Raad voor de Kunst vindt
nota van Nuis te vaag
A_badours vieren jubileum
'onvervalste' operette
icia_
Stevig roeren in diepe beerput
Propop wijkt uit naar Trianon
Gezellig avondje met een hoog mafketel-gehalte
7 OKTOBER 1995
CHEF GERT VISSER, 071 356441
MONICA SCHIKS
Cn operette van Oskar
'De Troubadours' uit
V\uzikale leiding: Enk
ie. Toos Cozijn Gezien
(ét Rijnlands Lyceum te
Ook te zien op 7/10.
rstelt i
0 Bon
der dtntig jaar lang zin-
/an eeflie^)'5ers van ^et
n aaii-'nre in hun Oegst-
set Sajvereniging 'De
1 van Fs- Bekende ti-
st (/Code revue gepas
te/eek 'Der Bettelstu-
Evvb, 'Grafin Mariza'.
-voornBlut' viert men
degrPgste verjaardag.
lerlanF hekend werk en
ng oom naar uit te ^j"
ran pi
lingtd blijkt ook dit
i, nooi onvervalste ope-
jn; in het verhaal
soonsverwisselin -
^■ankroete graaf en
■^^een gezonde do-
rtiek de hoofdrol.
Ook het 'exotisch' tintje is
niet vergeten. Het echte ge
nieten blijft toch: een land
ver van hier (Polen in dit ge
val met folkloristische kos
tuums, heel kleurig en fel!)
en liefst in een periode toen
alles nog goed was.
De zorgvuldige voorberei
ding was helemaal af te zien
aan de voorstelling. Prachti
ge tableaus op het podium
met de voltallige bezetting
die dan meteen het koor
uitmaakte. Elegant bewoog
men zich over het toneel,
ook al was daar niet veel
plaats voor. De koorzang
kwam goed de zaal in maar
de solisten hadden af en toe
te veel concurrentie van het
helder en smeuïg spelende
(ad hoe) orkest. Al leek nog
niet iedereen helemaal op
dreef in zijn spel, toch is het
een schouwspel waaraan de
liefhebbers hun hart kun
nen ophalen.
Tentoonstelling Penningkabinet, over geld in oorlogstijd
s museum betaalt record
aleismuseum heeft een recordbedrag van 18 miljoen
>en gulden) neergeteld voor de aankoop van een dui-
v schilderij. Volgens persbureau Xinhua gaat het om
bidrag dat ooit voor een Chinees schilderij is betaald.
i een schilderij van Zhang Xian, getiteld 'Beelden van
In 1911 werd dit schilderij door de laatste keizer Pu
en uit het keizerlijk paleis en verdween het uit het
dook het op in de Beijing Hanhai Kunstveiling.
Geld maakt niet gelukkig,
zo luidt het gezegde. Dat
gaat dubbel op voor het
geld dat in oorlogstijd werd
uitgegeven. Want dat is het
geld waarmee mensen zich
in die moeilijke tijden
staande probeerden te
houden of waarmee oorlo
gen werden gefinancierd.
Dat geld staat centraal in
de vandaag geopende ten
toonstelling in Het Konink
lijk Penningkabinet, geti
teld Bloedgeld, Wat oorlog
met geld doef.
LEIDEN SJOERD DE JONG
De tentoonstelling in het Leidse
museum is niet chronologisch
opgebouwd. Hans Jacobi, direc
teur van het Penningkabinet
legt uit: „De expositie Bloedgeld
gaat over munten en bankbiljet
ten die door de oorlog zijn gete
kend. Daarbij worden verschil
lende themas behandeld, bij
voorbeeld de financiering van
oorlogen, oorlogsbuit, inflatie
en noodgeld. Elk thema wordt
door verschillende historische
gebeurtenissen uit de laatste
2400 jaar geïllustreerd. Het re
sultaat is twintig vitrines met
geld, die elk hun eigen verhaal
ïv
vertellen. Eigenlijk is er dus
sprake van twintig kleine expo
sities."
Waar mogelijk zijn ook Leidse
voorbeelden gegeven. In de ca
tegorie noodgeld wordt onder
meer het geld ten tijde van bele
geringen getoond. „Het was dan
onmogelijk om aan zilver en
goud, de geëigende materialen
voor munten, te komen," vertelt
Jacobi. „Men zocht dan naar
een alternatief materiaal. In het
geval van Leiden, tijdens de be
legering van 1574, werd het pa
pier van boeken gebruikt om
papieren munten te maken."
Een ander belangrijk thema
van de tentoonstelling is de fi
nanciering van oorlogen. Zon
der geld is het moeilijk oorlog
voeren. De dromers onder ons
denken daarom misschien, dat
als er geen geld zou zijn er ook
geen, of in elk geval minder,
oorlogen zouden worden ge
voerd. Helaas, dat is niet zo.
„Een heel simpele manier om
een oorlog te financieren, was
door in de bezette gebieden
met geld te werken dat niet ge
dekt was," zegt Jacobi. „Met de
bajonet op de keel, accepteerde
men dat toch wel. Dat was de
macht van de overwinnaar."
Alexander de Grote
En oorlogen brachten natuurlijk
ook
doorl
rtjes b
Jen zeal Natuurhistorisch Museum bestaat 175 jaar
ding!
;uzetij
ken al
ne ka5LEÜN
c in lie1
in het Natuurhistorisch
katert^'den viert feest.
3 boek Bestaat 175 jaar
ilgend weekeinde
dagen. Voor het
tijd kan het pu-
r eens zien wat er
ter de gevels aan
eg (dieren) en
VE irkgracht (fossie-
raa; ^jen). Voor het mu-
uur r nog een aanlei-
la Di?stelijkheid. Don-
r minister De Boer
I0UDH1 voor de nieuw-
za 10,esthuislaan. Daar
^Splinternieuw mu-
iRVOUfnaf 1998 de col-
vr 10-it publiek kunnen
:rgetenienteerd.
jkken'.
in notec
mansfs
nura t/itfse gevangenis.
)RISCH magazijn van het
t/m vr ljurhistorisch Mu-
^za9 Raamsteeg nog
en geóp we& Vier verdie"
ma t/m! ruimte, maar je
e begane grond
ring kijken, door
B^^JÜie-achtige roos-
gn 12.p die de ingewan-
bepalen,
ri vr 14-ze gevangenis is
langt de geur van
ld ge ld, r <»nservenngs-
mspre^rmee de bewo-
staat worden ge-
JSEUM' 'celdeuren' langs
3. Zo Ij galerijen open:
azen ogen in het
n huizen de stoffe-
izalO/arl honderddui-
en en tussen de
shonderdduizend
BLOEMaast zijn er nog
(beh potten met
)T terk water', maar
Psychie11 speciaal gecon-
ter en hite. Met de vissen
judeto! bijna ontelbare
,d 14 'icten vormen ze
:ollectie van tien
CHAPfr
l9-21Jxemplaren zijn
nderefet museum zelf.
bevrijdy djeren is alleen
jiJN het museum te
snalk, de Kaapse
idere dciidelwolf en de
is. info»bra) zijn al jaren*
torven. Dit is het
TerAa^atuurMHo°g-
Woe, £n de afdeling ge-
ïi van het muse
zien van die die-
^_onze belangrijke
■iJDoodschap: dit is
wees zuinig op
M. Hoogmoed, hoofd van de afdeling gewervelde dieren bij een kast met opgezette vogels. 'Het archief van de natuur'. fotos hielco kuipers
Het was Coenraad Jacob
Temmink die 175 jaar geleden
aan de basis van het museum
stond. Hij nam het initiatief om
de collecties van 's Lands Kabi
net van Natuurlijke Historie, de
verzameling van de Leidse Uni
versiteit en van hemzelf (hij was
een verwoed ornitholoóg, een
vogeldeskundige) samen te voe
gen. Het museum was daarmee
een voortzetting van de 'raritei
tenkabinetten' die menig wel
gestelde Nederlander in de
achttiende eeuw begon. Zij
haalden de natuur in huis in de
vorm van opgezette dieren, zo
wel unheemse als uit de koloni
ën.
Temmink wilde de zaken se
rieuzer, wetenschappelijker
aanpakken. De beschrijving en
het nauwkeurig tekenen van
dieren, maar ook het uitbreiden
van de collectie door expedities
op pad te sturen hoorden daar
bij. Dat was niet zonder risico.
Van de eerste expeditie van
achttien mensen, kwamen er
drie terug. De meesten werden
geveld door tropische ziekten.
Om de hoek
Expedities zijn een belangrijke
bron van uitbreiding van de col
lectie gebleven. Maar soms ligt
het wild om de hoek. Hoog
moed: „Nog niet zo lang gele
den belde een collega van het
zoölogisch lab. Ze had iets voor
ons. Een vel dat bij haar vader
jaren als kleedje op de grond
had gelegen. Bleek het te gaan
om het vel van een Bali-tijger."
Hoogmoed zelf gaat geregeld
naar de tropen om hagedissen,
slangen en kikkers te verzame
len. Het verzamelen van die
dieren betekent echter ook het
doden ervan. „Je krijgt in dit
werk wel eelt op je ziel", merkt
hij daarover op. „Maar wij kun
nen de dieren verdoven en op
een humane manier doden. We
jagen geen gebieden leeg, ma
ken zorgvuldig een keus."
De gebouwen tussen Raam
steeg en Van der Werfpark ont
worpen door architect Cuypers
-bekend van het Rijksmuseum
en het Centraal Station in Am
sterdam- blijven overigens ook
na 1998 in gebruik. Nu al staat
vast dat grote dieren zoals giraf
fen en skeletten van walvissen
moeilijk in de nieuwbouw te
bergen zijn. Het hoge oude ma
gazijn blijft zo ook behouden als
bron van legendes en fabels.
Tijdens de oorlog sliepen on
derduikers en museummede
werkers er zij aan zij met de op
gezette dieren.
Het magazijn was bovendien
een inspiratiebron voor kunste
naars. Tekenaar Esher zou er
het idee hebben opgedaan voor
een aantal van zijn 'trappente-
keningen'. Schrijver Boudewijn
Büch schreef ooit in een verhaal
dat hij er als student de liefde
zou hebben bedreven. Hoog
moed sluit om praktische rede
nen uit dat dat echt is gebeurd.
„Studenten konden toen echt
het gebouw 's avonds niet in."
Later is Büch teruggeweest om
de botten van de uitgestorven
dodo (of 'walgvogel') te bekij
ken. Duidelijkheid over zijn
avondlijke escapades heeft dat
kennelijk ook niet opgeleverd.
Hoogmoed deelt het voorlopig
daarom maar in bij de fabels
over het museum.
Het 175-jarige Nationaal Na
tuurhistorisch Museum houdt
op 14 en 15 oktober van 10.00
tot 17.00 uur open huis. De
uitgezette route door het mu
seum begint aan de Raamsteeg
2 en wordt vervolgens voortge
zet aan de Hooglandsekerk-
gracht. De toegang is gratis.
ook zelf geld op. Alexander de
Grote, bijvoorbeeld, gebruikte
het goud uit de veroverde ge
bieden voor de eigen munten.
De Nederlanders deden hetzelf
de met het Spaanse zilvergeld
dat tijdens de Tachtigjarige
Oorlog onder anderen door Piet
Heijn werd buitgemaakt. „En na
de Frans-Duitse oorlog betaal
de Frankrijk in 1871 vijf miljard
gouden francs aan Duitsland,"
zegt Jacobi. „Dat zou nu 100 a
200 miljard zijn. Gelukkig had
Frankrijk geld genoeg. Het be
gon direct weer met de herbe
wapening en Duitsland ge
bruikte hel Franse geld voor
hetzelfde doel. De Eerste We
reldoorlog, ruim 40 jaar later, is
dus voor een belangrijk deel
door Frankrijk betaald."
De expositie toont een groot
aantal vormen van geld in oor
logstijd. Indrukwekkend zijn de
bankbiljetten met de vele nullen
in tijden van inflatie. In Duits
land had de inflatie tot gevolg
dat men in 1923 voor vier eie
ren, die normaal 32 Pfennig
kostten, 320 miljard mark
moest neertellen.
Een andere vorm, de propa
ganda op geld, valt op omdat
die op zich niets te maken heeft
met geld als betaalmiddel. Jaco
bi: „In vroegere tijden was het
niet makkelijk om een groot
aantal mensen te bereiken.
Maar vrijwel iedereen gebruikte
wel geld. Door munten en
bankbiljetten voor propaganda
te gebruiken, was je dus verze
kerd van een groot bereik. Te
genwoordig is dat niet meer no
dig. Nu hebben we radio, televi
sie en Postbus 51."
De tentoonstelling Bloedgeld
is tot en met 14 mei 1996 te
bezichtigen. Het Penningkabi
net, Rapenburg 28 in Leiden, is
dinsdag tot en met zaterdag
van 10.00-17.00 uur en op zon
en feestdagen van 12.00-17.00
uur geopend.
THEATER
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'Who's afraid of Virginia Woolf van
Edward Albee door Theater Malpertuis.
Spel Marie-Louise Stheins, Peter De
Graef, Paula Bangels en Patrick Vanders-
ande. Regie. Dirk Tanghe. Gezien: 6/10.
Schouwburg Leiden
Een inmiddels klassiek stuk, een
intrigerende regisseur, de Thea-
terfestivalprijs-winnaar 1995 en
een spannende actrice in de
vrouwelijke hoofdrol: dat schept
verwachtingen. 'Who's afraid of
Virginia WoolF met
Marie-Louise Stheins als
Martha in de regie van Dirk
Tanghe moet gegarandeerd
vuurwerk brengen. Dat is er in
derdaad volop, mede dank zij
Stheins' tegenspeler Peter De
Graef als George.
Paula Bangels en Patrick Van-
dersande spelen het stel dat als
toeschouwer wordt vermalen in
de gruwelijke spelletjes van
Martha en George. Dit is niet
meer 'de zoete oorlog van het
minnen', zoals de dichter zegt,
maar een diepe beerput waarin
stevig wordt geroerd.
Ondanks alle gevloek en ge
tier is de tekstbehandeling van
Marie-Louise Stheins en Peter
De Graef formidabel. Alle verba
le geweld wordt door hen met
uiterste timing, precisie en gro
te variatie over ons uitgestort.
Er is geen ontkomen aan, want
als toeschouwers dienen wij -
zonder koffiepauze! - tot half
twaalf te luisteren naar de deni
grerende en pesterige spelletjes
van dit echtpaar. Dat is beslist
een krachttoer, maar het felle
acteerwerk dwingt ons om dit
alles te ondergaan.
Regisseur Dirk Tanghe staat
bekend om zijn eigenzinnige
aanpak die reeds het nodige
moois heeft opgeleverd. Ken
merkend voor zijn werkwijze is
ook hier weer, dat hij zijn spe
lers alle tijd laat nemen.
In 'Who's afraid of Virginia
Woolf wordt veel gedronken.
Tanghe vangt dat bijvoorbeeld
in beelden. Op een tafel van
enorme afmetingen staat een
indrukwekkende hoeveelheid
glazen en flessen met water. De
hoofdrolspelers zijn vrijwel
voortdurend bezig met het in
schenken en drinken van water.
Ook de woede-aanvallen en het
uitdagende gesar worden gro
tendeels op de tafel uitgevoch
ten.
Tanghe durft risico's te ne
men. Dat zo veel nadruk hier in
deze productie niet contrapro
ductief uitwerkt, is te danken
aan de bewonderenswaardige
inzet van de spelers.
'Nostalgie druipt er van de muren
LEIDEN ERNA STRAATSMA
De vijfde editie van het Propop Festival wordt za
terdagavond 14 oktober gehouden in de Leidse
bioscoop Trianon aan de Breestraat. De organisa
tie van het jaren zestig-festijn is uitgeweken naar
dit theater vanwege een grootscheepse verbou
wingvan de Stadsgehoorzaal.
Deze zaal is vorige maand voor langere periode
gesloten en dus moest de organisatie van Propop
op zoek naar een ander onderkomen. De vorige
vier edities van Propop vonden wel plaats in de
Stadsgehoorzaal.
H. Kwik, een van de organisatoren van Propop:
„We dachten eerst aan de Groenoordhallen of
Holiday Inn, maar toen kwam het idee om naar
Trianon te gaan. Het idee moest even wennen,
maar nu we er een paar keer zijn geweest, lijkt
DEN HAAG ANP
De Raad voor de Kunst vindt de
nota waarin staatssecretaris
Nuis zijn uitgangspunten voor
het toekomstig cultuurbeleid
aangeeft, te vaag. Daardoor krij
gen de culturele instellingen
onvoldoende houvast om hun
beleidsplannen op te stellen.
De raad zegt dat in een advies
aan Nuis. Die bracht eerder dit
jaar de nota Pantser of Rugge-
graat uit, waarin hij de uit
gangspunten formuleerde voor
het cultuurbeleid in de periode
1997-2000. Dat beleid moet vol
gend jaar concreet vorm krijgen
in het nieuwe Kunstenplan.
In de nota schept Nuis geen
duidelijkheid over de politieke
randvoorwaarden voor het be
leid. Dat is lastig voor de instel
lingen die voor de nieuwe Kun
stenplan-periode plannen moe
ten maken en deze "aan het de
partement moeten voorleggen,
stelt de raad vast.
Die vindt ook onduidelijk wat
de bewindsman zegt over de rol
r Pepijr
aat 23.
154 (reL
long lang uitgeschakeld
THEATER
uur, vrda Havertong die anderhalve week geleden door een
>ktobegewond raakte, is waarschijnlijk nog drie maanden
(normachris Comvalius neemt haar rol in de musical Faya
iaat Gislebert Thierens heeft dat meegedeeld,
bon tjijak opgelopen gebroken ribben en botten houden
et van®er van Bet toneel dan de maand waarmee aanvan-
e kaartwerd gehouden. Sinds de dag van het ongeluk heeft
veen Havertongs rol gespeeld. Nu Chris Comvalius
naai vie pakt Kamperveen haar oude rol in de musical weer
RECENSIE SUSANNE LAMMERS
Voorstelling Enter, is it finished? door
Mug met de Gouden Tand. Concept en
spel: Hendrien Adams, Carla Mulder,
Marcel Musters, Joan Nederlof en Rafaël
Troch. Gezien: 6/10, LAKtheater, Leiden
Nog te zien: 7/10, aldaar
Modern circus. Amusement dat
niet zo veel om het lijf heeft,
maar toch niet van de straat is.
Er worden geen gedresseerde
beesten vertoond, waar je mee
lij mee zou moeten hebben, of
het zou het paardje moeten zijn
dat rondjes draaft op het toneel.
Een voorstelling van Mug met
de Gouden Tand is vergelijk
baar met een bezoekje aan een
enigszins getikte familie. Mug is
in staat een sfeer te scheppen,
waarin je hun meligheden ap
precieert. Voor een belangrijk
deel is dat toe te schrijven aan
de charmante en verdacht op
rechte wijze waarop ze het pu
bliek bij hun voorstelling be
trekken. Veel mensen krijgen
een handje en een persoonlijk
hartelijk welkom. Even later, als
Joan Nederlof persoonlijke vra
gen over zichzelf stelt ('Heb ik
een vriend?', 'Heb ik daarvoor
wel eens professionele hulp ge
zocht?'), worden de reacties van
het publiek de basis van de ant
woorden die de rest van de
groep geeft. Dat werkt uiterma
te verbroederend.
Mug verklaart aan het begin
'geheel nieuwe thematiek enzo'
aan de orde te hebben willen
stellen, maar omdat iedereen
toch in zijn eigen patroon vast
zit, hebben ze het maar bij het
oude gelaten. Er is een 'experi
mentje' waarin degene die altijd
praat, er maar eens het zwijgen
toe moet doen en een ander,
die zichzelf als hard ziet, zich
maar eens zacht moet opstel
len, maar dat is een stukje van
de voorstelling waarvan het pu
bliek de lengte mag bepalen,
dus dat hoeft niet echt serieus
genomen te worden.
Wat die oude thematiek dan
behelst, is niet helemaal duide
lijk geworden. Waarheid en leu
gen en de niet op te heffen
menselijke eenzaamheid, ver
moedelijk. Ondanks het ontbre
ken van een duidelijke lijn pre
het een gouden keus. De nostalgie druipt er van
de muren, het is een gebouw met een stuk histo
rie. Propop past uitstekend in deze entourage.
Beide filmzalen van Trianon worden gebruikt
voor het festival, evenals de twee foyers.
Uitsluitend Leidse bands treden op tijdens het
lustrum van Propop. Op het programma staan
optredens van de 'goldies coverband' NOT, de
bluesband Big ATs Blues M-bassadors, de 'Leidse
Everly Brothers' Kok Hillebrand en Henk taman
en The Fellows.
Bezoekers van Propop die met de auto komen,
kunnen gebruik maken van het parkeerterrein
aan de Haagweg. Voor het vervoer van en naar de
Breestraat wordt een pendelbusje ingezet. Het
festival begint om 21.00 uur en duurt tot 02.00
uur.
van de markt in de kunst en de
wisselwerking tussen het gesub
sidieerde en het niet-gesubsidi
eerde circuit.
Enerzijds pleit Nuis voor
meer marktwerking en aan de
andere kant kent hij veel ge
wicht toe aan de makers en de
voorlopers in de kunst die hij
als verkenners aanduidt en aan
het bieden van hoge kwaliteit.
Hoe die doelstellingen zich tot
elkaar verhouden maakt de be
windsman volgens de raad niet
duidelijk.
senteert Mug met de Gouden
Tand een gezellig avondje met
een hoog mafketel-gehalte.
Mooi is vooral de verkapte lief
desverklaring, uilgesproken op
een ongelegen moment, die uit
mondt in een nasynchronisatie
van een gevoelig Shaffy/List
duet. Dat blijkt dan ineens on
derdeel van een danswedstrijd
voor twee paartjes, aan elkaar
gepraat met Joan Haanappelige j
allure. Mug is ontwapenend, en
dat maakt hun voorstelling
sympathiek, ook al brengen ze j
weinig nieuws.
Links een Leidse noodmunt van papier (1 /4 gulden) uit 1574; hierboven
een Duits bankbiljet van 50 miljoen Mark uit 1923; rechts een Frans as
signaat (schuldbekentenis van de regering) van 50 livres uit 1792. fo
to's het koninklijk penningkabinet
