Amerika is nog lang
niet 'kleurenblind'
Nieuwe Nabestaandenwet zet niemand in kou
Showproces
a la Simpson
niet uniek
Feiten &Meningen
WOENSDAG 4 OKTOBER 1995
NIEUWSANALYSE
De Leidse strafrechtgeleerde Hans Nijboer
zegt het onomwonden. „De zaak tegen O.J.
Simpson was een 'showproces'. Maar der
gelijke rechtszaken zijn noch typisch Ame
rikaans, noch een direct gevolg van de jury
rechtspraak", aldus de jurist. Sterker nog.
Show-elementen zijn volgens hem ook in
Nederland, waar jury-rechtspraak geen en
kele traditie heeft, steeds meer te zien.
Als specialist in bewijsrecht en rechtsverge
lijking en voormalig onderzoeker in Califor
nia, is de 44-jarige wetenschapper deskun
dig op het gebied van Amerikaans straf
recht. Over het gisteren in Los Angeles
voorlopig afgesloten proces tegen Simpson
is hij stellig. „Het ontaardde in het tot in het
extreme zoeken naar de waarheid. Het
openbaar ministerie presenteerde het beeld
van Simpson tils geweldpleger, de verdedi
ging gooide bijna alles over de boeg van de
racistische vooroordelen bij de politie."
Het heeft volgens Nijboer te maken met
het Amerikaanse rechtsstelsel waarin de ad
vocatuur en justitie als vijanden tegenover
elkaar staan en voor de rechtbank een soort
oorlogvoeren.
Maar er is meer in het Simpson-proces
dat hem niet gelukkig stemt. De overdreven
sensatie waarmee de media deze zaak heb
ben gepresenteerd, bewees het proces geen
goede dienst. ,,In dit geval zat de pers er
van het begin bovenop door rechtstreekse
verslagen van de spectaculaire achtervol
ging door de politie van Simpson op de au
tosnelweg naar San Diego. Dat maakte de
aandacht van de media zo omvangrijk, dat
het rechtssysteem tot het uiterste op de
proef is gesteld. In dat opzicht is het proces
exceptioneel te noemen."
Maar showprocessen kennen nu eenmaal
dergelijke negatieve aspecten. ,,En ze ko
men overal voor en hun aantal groeit. Het
zijn rechtszaken die om wat voor reden dan
ook de publiciteit halen. Soms gebeurt dit
doelbewust door de overheid, die dan met
een bepaalde zaak een voorbeeldfunctie wil
stellen! Maar ook de toenemende invloed
van sociologen en criminologen speelt een
rol doordat zij andere dan strikt juridische
benaderingen hanteren. Dat vergroot de
kans op stigmatisering en bestempelt ver
dachten op voorhand tot crimineel."
In Nederland vallen volgens Nijboer het
proces tegen Menten, de Eper incestaffaire
en de beschuldiging dat Begemann-topman
Joep van den Nieuwenhuyzen met voor
kennis in aandelen speculeerde, in de cate
gorie showprocessen. Elke zaak kende wel
een kwalijk aspect.
,,In de zaak-Menten bleek dat Nederlan
ders nog altijd niet weten om te gaan met
hun oorlogsverleden. De rechtbank had
'Epe' moeten seponeren, omdat het open
baar ministerie te weinig bewijsmateriaal
had. Maar onder druk van de media is die
zaak voortgezet, met desastreuze gevol
gen."
Bovendien constateert de strafrechtge
leerde een verband tussen de IRT-affaire,
waar hij als raadsheer-plaatsvervanger bij
het hof in Amsterdam direct mee te maken
had, en het 'proces van de eeuw' in Los An
geles. „Toppolitiemensen in Nederland krij
gen cursussen in de VS en horen daar dat
het beter is het OM zo min mogelijk te be
trekken bij hun werk. Met als gevolg dat we
hier nu een parlementaire enquête heb
ben."
Hij constateert ook dat de steeds hogere
kwaliteit van de advocatuur bijdraagt aan
de kans op showprocessen. „Advocaten we
ten tegenwoordig vaker dan vroeger de
openbare aanklager in een moeilijk parket
te brengen. Ze zoeken ook bewust de publi
citeit."
Daarnaast neemt volgens Nijboer het
aantal deskundigen toe. In de VS werken
deze mensen meestal in de private sector.
Een goede patholoog-anatoom of hand-
schriftdeskundige moet betaald worden. Hij
werkt dan weliswaar exclusief voor de ene
of de andere partij, maar is niet onpartijdig
meer. In Nederland zie je dit bij voorbeeld
aan het optreden van iemand als de ge
dragsdeskundige professor Wagenaar.
Het Simpson-proces heeft de discussie
over de juryrechtspraak in de VS nieuw le
ven ingeblazen. Nijboer: „Dit heilige huisje
van de Amerikanen is aan het wankelen ge
bracht. Hoewel over de pro's en contra's
van juryrechtspraak al boekenkasten vol
zijn geschreven. Rechtspsychologen heb
ben grondslag van het jurystelsel weerlegd.
Het is niet zo, dat we allemaal in staat zijn
om te beoordelen of iemand het wel of niet
heeft gedaan. We zijn behept met vooroor
delen en de een is beter in staat om te den
ken en waar te nemen dan de ander."
DEN HAAG FRANS BOTHOF
ANP
:oi
Na de korting op de kinderbijslag staat deze
week opnieuw een grote bezuiniging op de
sociale zekerheid op de agenda: de vervan
ging van de Algemene Weduwen- en We
zenwet (AWW) door de Algemene Nabe
staanden Wet (ANW). De nieuwe wet hakt
er flink in: van elke gulden voor weduwen,
weduwnaars en wezen gaan straks ruim
twee dubbeltjes af. Maar het gesputter ten
spijt, de ANW blijft dezelfde bodembe
scherming bieden als zijn voorganger.
De finale klap voor de AWW kwam op 9 de-
cömber 1988. Toen bepaalde de Centrale
Raad van Beroep, de hoogste rechter in de
sociale zekerheid, dat ook weduwnaars
recht hadden op zo'n uitkering op mini
mumniveau. Al was op de uitspraak inhou
delijk weinig af te dingen, hij zorgde er wel
voor dat de kosten van de AWW explodeer
den. Jarenlang had de regeling zo tussen de
2,5 en drie miljard gulden per jaar gekost,
nu schoot de regeling in twee jaar tijd naar
4,5 miljard gulden. Daarmee was duidelijk
dat hij zijn langste tijd had gehad.
Staatssecretaris De Graaf van sociale zaken
was de eerste die ging morrelen. Hij stelde
voor de AWW-uitkering te beperken tot we
duwen en weduwnaars met kinderen tot
twaalf jaar. Al ruimde hij met de komst van
het kabinet-Lubbers/Kok het veld, zijn op
volgster Ter Veld zette de lijn door. Onder
het motto datje geen uitkeringen moet ge
ven aan mensen die ze niet nodig hebben,
sleepte de PvdA-staatssecretaris in 1992 een
nabestaandenwet door de Kamer met als
belangrijkste wijziging dat de uitkering in
komensafhankelijk zou worden. Daarnaast
zouden ook ongehuwd samenwonenden
die wettelijk gezien geen weduwe of we
duwnaar kunnen worden recht op een
nabestaandenuitkering krijgen.
De Tweede Kamer ging akkoord, de Eerste
Kamer blokkeerde de invoering echter om
dat onduidelijk bleef onder welke voor
waarden samenwonenden een weduwen-
of weduwnaarsuitkering zoudën kunnen
krijgen. Eind 1993 besloot Ter Veld de zaak
maar terug te halen naar het kabinet, waar
na deze onderdeel ging uitmaken van de
formatiebesprekingen waaruit het kabinet-
Kok voortkwam.
PvdA, WD en D66 kwamen vervolgens in
augustus vorig jaar met een voorstel dat er
in hakte: alleen overblijvende partners die
kinderen hebben en/of de vijfig zijn gepas
seerd, zouden nog recht krijgen op een ujt-
kering krachtens de ANW. Bovendien zou
de uitkering sterk inkomensafhankelijk
worden. Bijverdiensten tot 325 gulden per
maand (15 procent van het minimumloon)
zouden vrij zijn, van het meerdere zou
tweederde worden gekort op de uitkering.
Wie 2.600 gulden of meer per maand
'bijverdiende', zou zodoende geen ANW
meer krijgen.
De kritiek op het plan was niet mals. Ten
eerste was er de uitsluiting van de veerti
gers. Het idee dat vrouwen onder de
190.000 AWW'ers zitten slechts 30.000 man
nen na een groot aantal jaren thuis voor
de kinderen zorgen zo weer een baan zou
den kunnen vinden, vonden velen tamelijk
bespottelijk. En als ze al aan de bak komen,
luidde de vervolgkritiek, dan komen ze in
een bijna-armoedeval terecht. Voor de
meesten is immers slechts een niet al te
best betaalde deeltijdbaan weggelegd. Van
de eerste duizend gulden die ze daarmee
verdienen, worden er vijfhonderd gekort op
de uitkering. Van elke volgend gulden hou
den ze zelfs maar 33 cent over.
Aan die kritiek, die vooral steun vond bij
D66, is het kabinet deels tegemoetgeko
men. In het uiteindelijk voorstel is de grens
van vijftig jaar verlaagd naar 45 jaar. Daar
naast mogen ANW-ontvangers een half mi-
minumloon 1.030 gulden bruto per
maand bijverdienen voordat er wordt ge
kort op de uitkering.
Die tegemoetkomingen bieden voor veel
weduwen met een deeltijdbaantje redelijk
soelaas. De grote klappen zullen straks
vooral vallen bij de beter gesitueerde twee
verdieners. Er valt bij overlijden immers één
inkomen weg, terwijl de overblijvende part
ner geen of slechts een heel klein [e
ANW-uitkering krijgt.
Bij alle kritiek wordt wel erggema' a
vergeten dat de AWW in 1959 is iifP
toen er nog geen Algemene Bijstarlez€
was en toen het overlijden van dei
destijds nog vanzelfsprekende kos
een gezin in bittere armoede kon'
len. Die tijden zijn voorbij, zo zall
net benadrukken. De ANW (en evt
Bijstandswet) vormt een vangnet!
bittere armoede voorkomt. En wi('
zo zal het kabinet het regeerakkod
len, moet zich daarvoor maar paij
bijverzekeren. Daarvoor zijn tegei,
mogelijkheden genoeg. En al is dfver
voor de tweeverdieners, waar is bi
lijk wel. i P
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
Reacties van schrik en ongeloof bij de leden van de familie Goldman (met de handen voor
de ogen zuster Kim, naast haar vader Fred met stiefmoeder Patti), als zij het 'niet schuldig'
horen. foto ap
Een zwarte president. Zou dat niet het be
wijs zijn dat de gekleurde Amerikanen ein
delijk geëmancipeerd zijn? Wie de raciale
emoties ziet die de zaak-Simpson de laatste
weken heeft opgeroepen, gaat echter al
gauw aan die stelling twijfelen. Temeer als
uit enquêtes blijkt dat het vooral blanke
Amerikanen zijn die achter Colin Powell
aanhollen. In zwarte kring wordt veel scep
tischer aangekeken tegen de ex-generaal,
die zo geaccepteerd is in Amerika's (blanke)
hoge kringen, dat hij al een 'blanke zwarte'
is genoemd. Een gevoel dat ook O.J. Simp
son, de footballheld en filmster, niet onbe
kend zal zijn.
Powell en Simpson worden vaak aange
haald als voorbeelden van waartoe zwarten
in Amerika in staat zijn. Dat de barrières
tussen zwart en blank niet zo groot zijn als
vaak wordt gedacht. Maar als het proces te7
gen O.J. Simpson een ding heeft bewezen,
dan is het dat Amerika nog een lange weg te
gaan heeft voor het inderdaad zover is. On
danks een Powell of een Simpson. De
rechtszaak tegen O.J. heeft de bestaande
barrières eerder verhoogd dan verlaagd, zo
blijkt uit de reacties na het verrassende
vonnis van de jury in Los Angeles. Reacties
die heel sterk langs raciale scheidslijnen te
meten zijn.
RECHTSGELIJKHEID
Overal waar groepen zwarte Amerikanen
bijeen waren, ging gistermiddag een ge
juich op toen het vonnis van de jury werd
voorgelezen. Maar in de meeste blanke
milieus overheerste verbazing en soms zelfs
ergernis. Voor het proces al had 64 procent
van de blanke ondervraagden in een enquê
te gezegd dat O.J. schuldig was, en maar 14
procent van de zwarte Amerikanen. Na het
proces was dat nauwelijks anders. Dinsdag
avond zei 52 procent van de blanke onder
vraagden dat er rechtsgelijkheid is in Ame
rika voor zwarten en blanken. Maar slechts
19 procent van de zwarte ondervraagden
had datzelfde gevoel.
De vrijspraak heeft daar niets aan veran
derd. Blanke Amerikanen zeiden gisteren
'dat het systeem dus werkt, ook voor zwarte
Amerikanen'. Maar in zwarte - of Afrikaans-
Amerikaanse, zoals zij dat zelf noemen -
kring wordt minder naar de uitkomst van
de zaak gekeken dan naar wat als de aanlei
ding voor de vrijspraak wordt gezien: het
feit dat de kroongetuige van de aanklagers,
de blanke rechercheur Mark Furhman, een
racistische leugenaar is gebleken. Het 'zie je
wel' was, nadat Fuhrmans bedenkelijke rol
onlangs bekend was geworden, dan ook
niet van <fle lucht. Blanke agenten deugen
niet.
Zwarte Amerikanen hebben in toenemende
mate het gevoel dat zij bij de justitie en po
litie nergens op hoeven te rekenen. De aan
vankelijke vrijspraak van vier blanke agen
ten uit (alweer) Los Angeles die vier jaar ge
leden de zwarte Rodney King voor de ogen
van een videocamera in elkaar sloegen, was
de eerste katalysator van dat gevoel.
Vreugde bij de familie van O.J. in de rechtszaal. Met de witte baret, links op de foto, is
moeder Eunice Simpson te zien. foto ap
SCHAAMTELOOS
De zaak-Simpson heeft - vooral door het
schaamteloos uitspelen van de rassente
genstelling door Simpsons advocaten - die
ideeën alleen maar aangewakkerd, ook al is
O.J. nu op vrije voeten. Jurydeskundigen
zijn ervan overtuigd dat de uit negen zwar
ten en drie blanken bestaande jury het be
staande wantrouwen tegen de overheid
hééft laten prevaleren boven de feiten, de
enorme stapel indirect bewijsmateriaal.
Fuhrman deugde niet, en daardoor kon het
Advocaat Johnnie Cochran valt OJ. in de armen bij het vernemen van de uitspraak.
bewijsmateriaal dat hij en zijn collega's van
de Los Angeles Police Department tegen
Simpson hadden aangebracht, ook niet
deugen.
Deze zaak zal het begrip tussen zwarten en
blanken in Amerika niet vergroten. Maar
dat is hard nodig, want de rassentegenstel
lingen zijn nog steeds massaal aanwezig.
Uit enquêtes blijkt dat blanke Amerikanen
in groten getale vinden dat zwarten gelijke
rechten hébben als zij. Op papier is dat ook
zo, maar zwarte Amerikanen wijzen op de
praktijk die anders is. Armoede en crimina
liteit zijn onder zwarte Amerikanen naar
verhouding nog altijd buitensporig. Ook
blijkt dat zwarte criminelen naar verhou
ding vaker tot zware straffen worden ver
oordeeld voor hetzelfde misdrijf als blan
ken.
Zwarte Amerikanen geloven nog steeds
minder kansen te hebben dan hun blanke
landgenoten. Daarom hechten zij zo aan
het voortbestaan van het stelsel van positie
ve discriminatie. De Republikeinen willen
die positieve discriminatie afschaffen en
roepen dat er een 'kleurenblinde' Ameri
kaanse samenleving moet komen. Maar
zelfs een Colin Powell voelt daar niets voor.
Flij is zelf het 'produkt' van positieve discri
minatie.
ZWART RACISME
De samenleving is immers niet kleuren
blind, maar daar hebben zwarte Amerika
nen zelf ook aan bijgedragen. Zij zijn zich
de laatste jaren steeds meer gaan ingraven,
en hebben een houding van 'hen tegen ons'
aangenomen. Sommigen, ook in zwarte
kring, spreken al over 'zwart racisme'.
De gangster-rap-songs, met hun felle, tegen
onder meer de politie en blanken gerichte
teksten, zijn uitingen van een vooral onder
jongeren toenemende agressie tegen blan
ken. Ook president Clinton spreekt zijn be
zorgdheid uit over de groeiende animositeit
tussen de rassen in Amerika.
Teveel zwarte Amerikanen gebruiken racis
me als een alibi voor hun eigen wangedrag.
Iedereen herinnert zich nog hoe opperrech
ter Clarence Thomas de zaak tegen hem
wegens seksuele intimiteiten met Anita Hill
afdeed als 'het lynchen van een omhoog ge
klommen zwarte'.
Ook de verdedigers van O.J. hebben van die
stemming geprofiteerd. Het kwam advocaat
Johnnie Cochran op massale afkeuring te
staan, omdat hij de jury in feite opriep het
bewijsmateriaal links te laten liggen en met
het hart te stemmen. „Het is aan U om te
zeggen: het is genoeg", hield hij de twaalf
vrijdag voor. De jury moest volgens hem la
ten weten dat zwart-Amerika niet langer
met zich door politie en justitie laat sollen.
Die boodschap is - gezien het enthousias
me van gisteren bij vele 'Afrikaanse Ameri
kanen' - overgekomen. Maar dat is nog
geen garantie dat nu ook 'recht' is gedaan.
WASHINGTON HANS DE BRUIJN
Het eindigde bijna ne|
op 17 juni vorig jaar bjr)_.
was. Ook toen reed eer 4
auto over de wegen v^ag
geles op weg naar eei% voi
chique wijk Brentwoolpat I
aan boord O.J. Simpsq0re o
le wereld kon het toengt an
gisteren, via een van 4n de
helikopters zien. Gistegn vc
de het even witte busj|et rel
dezelfde route. Maar iien wi
van een door de justitj
jaagde O.J., zat er nu e,
luchte Simpson in. F.n^C C
een vrij man. G
Amerika zindert nog
uitspraak in 'het prod^.^
eeuw'. Vooral in zwar|_t
in Amerika, waar het a
de onschuld van Simp ei
groot is geweest, werd
dig gereageerd. Maar
zenden extra-politiemjj ij
waren opgetrommeld]
niet nodig. 1
Amerika verwerkte hehvee
van de jury kalm, maal/an ti
bazing. Vooral over den doi
waarmee de twaalf gejank
maandag, na nauwelifaffer
uur al, met hun oordej
men: niet schuldig.
God voor dit vonnis",j
sons hoofdadvocaat JiJ^jf
Cochran. En hij gaf ee^^
na maandagmiddag, llgl
ry er plotseling uit was
even aan getwijfeld tej
Simspon verklaarde
ding te willen, bij zijn
Sydney (9) en Justin
hun vader sinds juhi
niet meer gezien hebl
die tijd verbleven bij
van hun vermoorde
Tussen Simpson en di
zal nu een juridische
het zorgrecht over de
losbarsten.
Alle juristen en deski
sinds maandagmidd;
koffiedik gekeken hai
ren het over een dingi
jury heeft verklaard d<
Simpson niet schuldig
dat wil nog niet zeggt
onschuldig is. De jury!
immers slechts 'schul
spreken als zij vond dl
'zonder redelijke twiji
was. Die redelijke twij
nog. Maar in het Arnei
rechtssysteem betekej
spraak. i
Amerika is het er ook(f|ggg|'
dat de zaak-Simpson
wonnen of verloren isf
bewijsmateriaal, maal
rol die racisme is gaar
Simpsons verdediger^ J
leiding van de zwarte
Cochran, hebben daai
dig gebruik gemaakt. I
Cochran wist bij de ju^-^
lijk zoveel twijfel te za
de juistheid van het pu-AD
derzoek, dat de twaalf"^
le andere bewijs - 40.(ïntai
na's tekst, ruim 800 stin
wijsmateriaal en getuLge]
van ruim honderd me^mt
onvoldoende naast zi^„sn
hebben gelegd. V(
Het 'Droomteam' vann sC
Robert Shapiro en 'ter!
Scheck heeft zijn repii- 5et
wezen, en zijn geld -1 zj;n
lar per dag - waargernLen
hele zaak zou O.J. tus§;n
acht miljoen dollar hen
kost. Voor het proces t
werd zijn vermogen o[ien
joen geschat en daar n
veel meer van over. Al|itorn
dankzij een in de cel grse
boek heeft O.J. zijn intn
met drie miljoen kunt zjj
zuiveren. I^j
Maar zijn kans om gel
uit deze zaak zal ongei
nog komen. Hij ovem
nieuw boek te schrijvr
schot drie miljoen), ei
terview te geven via d
TV, wat nog eens twe<
in het laatje moet bre
hem nog een civiele z
wachten staat heeft h
hard nodig. De zaak-!
zou de staat Californi
district Los Angeles zi
miljoen dollar hebbel
WASHINGTON HANS DE Bfl
Kritiek op opvolger AWW mist in veel gevallen grond
Een radiocommentator vroeg zich gisteren in alle ernst af wat Colin Powell wel van het vonnis in de zaak-Simpson zou vin
den. Powell liet niets van zich horen, maar de vraag was er niet minder relevant om. De zwarte generaal b.d., die speelt met
het idee om als onafhankelijke een gooi naar het presidentschap te doen, wordt immers door velen gezien als Amerika's
'hoop in bange dagen'. Als de enige die het land uit het slop kan halen. Als enige ook, die in staat zou zijn de tegenstellin
gen tussen zwart en blank te overbruggen, die in Amerika nog altijd zo prominent aanwezig zijn.
'We dannisi
God v(fe
dit voniiè,
AAG_;
joeiv
eleit
'ark
len B
pgger
