Het slappe koord van de zorgkosten
Eerherstel voor het bejaardenoord
ij-
Binnenland
antal ouderen met schuld groeit
Campagne
bieten
van start
NSDAG
27 SEPTEMBER 1995
ANP Algemeen Nederlands Persburi
Frans Nypels en Flip de Kam
["porrT zo heet het nieuwste boek
Jrans Nypels, hoofdredacteur van
krant, en Flip de Kam, hoogleraar
openbare financiën aan de
5universiteit van Groningen. Het
buigt zich over de vergrijzing en
~|s wat daarmee samenhangt: de
V, de aanvullende pensioenen en
tijgende kosten van de zorg. Wat
jons werkelijk boven het hoofd en
|t kunnen de werkenden van nu
om straks toch nog een prettige
dag te hebben? Op die vragen
;ken de auteurs de antwoorden,
cteur Sjaak Smakman schreef op
van het boek een serie artikelen.
Vandaag deel zeven.
Eerdere delen verschenen op
19,20,21,22,23 en 26
september.
Eerst het goede nieuws: Nederlanders le
ven steeds langer. Sinds 1950 is de levens
verwachting voor mannen met 3,4 jaar
toegenomen en voor vrouwen met 7,4
jaar. Heeft een man eenmaal de 65 ge
haald, dan mag hij statistisch rekenen op
nog 14,4 jaar. Vrouwen hebben dan zelfs
nog gemiddeld 19 jaar tegoed. En het gaat
maar door: in 2010 is de gemiddelde ver
blijfsduur op deze aardkloot voor zowel
Nederlandse mannen als vrouwen nog
eens anderhalf jaar langer.
Minder goed nieuws: we leven dan wel
steeds langer, die extra jaren zijn vooral
kwakkeljaren. Van hun 14,4 pensioenjaren
brengen mannen er gemiddeld ruim negen
door in goede gezondheid, voor vrouwen
zijn dat er eveneens maar negen. Eenmaal
boven de 74 neemt de gezondheid van zo
wel vrouwen als mannen snel af. De ver
wachte 'winst' in de komende jaren zal
daarom voornamelijk in het teken staan
van steeds meer kwalen en toenemende af
takeling, zo staat te lezen in het standaard
werk Toekomstverkenning Volksgezond
heid.
Dat alles bij elkaar leidt tot het slechte
nieuws: de kosten van de zorg dreigen met
de vergrijzing te exploderen. Momenteel
kost de zorg rond de zestig miljard gulden,
waarvan de helft wordt besteed aan oude
ren. Het laat zich raden wat er gebeurt als
het aandeel van de ouderen in de bevolking
in 2040 is verdubbeld ten opzichte van nu
en die ouderen gedurende een steeds lan
gere periode (intensieve) zorg nodig heb
ben.
De zorg is, meer nog dan de sociale zeker
heid, een toonbeeld van solidariteit. Jong
betaalt voor oud, rijk betaalt voor arm en al
leenstaanden betalen voor gezinnen. Een
voorbeeld. Aan de ene kant een bejaard
echtpaar dat zich met de 1834 gulden AOW
per maand moet redden. Aan de andere
kant een alleenverdiener met vrouw en
twee jonge kinderen met een salaris van
ongeveer 5600 gulden bruto per maand, bo
ven de ziekenfondsgrens dus. Het grijze
echtpaar zit in het ziekenfonds en betaalt
per maand aan ziektekosten (AWBZ en zie
kenfondspremies) ongeveer 150 gulden. De
particulier verzekerde 'middenklasser'
daarentegen betaalt voor een vrijwel gelijk
pakket aan ziektekostenpremie, AWBZ en
de verplichte solidariteitsbijdragen (MOOZ
en WTZ) per maand 755 gulden. Vijf keer zo
veel dus, terwijl hel beroep op de gezond
heidszorg gerekend in guldens bijna acht
keer zo klein is. Als je de zaak bekijkt naar
de ontvangen zorg per gulden premie, dan
krijgt het bejaarde echtpaar dus veertig
keer zoveel.
Natuurlijk past daar de dik onderstreepte
kanttekening bij dat niemand voor zijn lol
in het ziekenhuis ligt. En iedereen in Neder
land is het er al evenzeer over eens dat goe
de zorg voor iedereen toegankelijk dient te
zijn, ongeacht zijn inkomen. Het neemt
echter niet weg dat er via de zorg enkele
tientallen miljarden naar bejaard Neder
land worden gesluisd. Hoeveel ouderen
zouden zich dat realiseren?
De vraag is of die solidariteit op langere ter
mijn valt vol te houden. Die vraag is moei-
Nederlanders zullen steeds langer leven, maar die extra tijd zal vooral in het teken staan van een kwakkelende gezondheid.
lijk te beantwoorden, maar duidelijk is in
elk geval wel dat dat makkelijker zal gaan
naarmate de kosten beter in de hand wor
den gehouden. En dat, zo constateren ook
Nypels en De Kam, is een duivels moeilijk
karwei. Kernprobleem is dat voor veel men
sen hun gezondheid hun kostbaarste bezit
is. De medische wereld weet dat en komt
keer op keer met kostbare nieuwe hoog
standjes komt. De verzekeraars brengen te
gen een fikse vergoeding graag vraag en
aanbod bij elkaar. Laat je 'de markt' zijn
werk doen, dan weet je zeker dat de kosten
exploderen.
Nu is er een stroming die zegt: en wat dan
nog? Als mensen alles willen verzekeren,
laat ze dan. Dat klinkt niet onredelijk, maar
het leidt op termijn tot grote andere ellen
de: werkloosheid. Hoe meer mensen uitge
ven aan gezondheidszorg, des te minder
houden ze over voor al die leuke dingen die
ze óók willen. Dan is de blik snel gericht op
de baas. Kan die niet met wat extra loons
verhoging over de brug komen? Ervarings
cijfers leren dat ongeveer de helft van de
premiestijgingen wordt vertaald in loonei
sen. En daarmee is de ellendespiraal van
hogere loonkosten, uitstoot van arbeid, nog
hogere lonen (om al die uitkeringen te kun
nen betalen) en nog meer werkloosheid
snel in werking gezet.
Geen markt dus, maar wat dan wel? Critici
stellen vaak dat bij (overheids) regulering de
consument niet aan zijn trekken komt. He
lemaal waar, alleen is dat precies de reden
waarom bij de zorg overheidsingrijpen no
dig is. Komt de consument wél aan zijn
trekken, dan worden de zorgkosten immers
onbeheersbaar. Bovendien is de markt kei
hard: iedereen wordt afgerekend op kosten
en baten, hetgeen betekent dat ouderen en
chronisch zieken met onbetaalbare premies
te maken zouden krijgen.
Al lang wordt daarom gezocht naar een
evenwicht tussen overheidsregulering en
marktwerking. Dat is balanceren op een
slap koord, zo ondervond als laatste de
vroegere staatssecretaris Simons met zijn
gesneuvelde plan voor een brede basisver
zekering. Het paarse kabinet is (daarom?)
zonder een duidelijke blauwdruk aan de
slag gegaan. Hier en daar bijschaven en af
en toe een klein stapje, luidt het parool.
eigen bijdragen
Nypels en De Kam willen méér. Ten eerste
door de invoering van fikse eigen bijdragen.
Denk maar aan het verschil tussen een
pretpark waar na de entree alles verder gra
tis is en het park waarin bij elke attracties
een aparte kassa staat. In het tweede park
kijkt de bezoeker eerst of hij een bepaalde
attractie wel leuk vindt, en hij zal het bo
vendien veelal bij één ritje laten. Bijkomend
voordeel: de rijen wachtenden zijn overal
een stuk minder lang.
Nu is het zorgwereldje geen attractiepark,
maar niemand twijfelt eraan dat eigen bij
dragen de vraag naar zorg wel degelijk kun
nen remmen. Alleen: hoe hoog moet die
zijn? Is de eigen bijdrage namelijk te laag,
dan is het verspilde moeite: een dubbeltje
voor een ritje in de achtbaan zal niemand
weerhouden. Kost een ritje daarentegen
tien gulden, dan staat het ding bijna de hele
dag stil. Vertaald naar de zorg: mensen
gaan dan te laat naar de dokter. Los van de
persoonlijke ellende, zijn er dan uiteindelijk
vaak ziekenhuisopnames nodig zodat het
eigen risico per saldo alleen maar geld kost.
Daar komt bij dat eigen bijdragen vooral
mensen met lagere inkomens treffen. Niet
alleen tikt daar een tientje eigen bijdrage
harder aan, onderzoek heeft meer dan eens
aangetoond dat een lager inkomen en een
slechtere gezondheid hand in hand gaan.
De PvdA neemt daarom het standpunt in
Je bent oud en je wilt zorg. Bij
voorkeur in je eigen huis, want
eigen haard is ook voor ouderen
goud waard. Nederland kent mo
menteel vier kernvoorzieningen.
Twee thuiszorgvormen (kruis
werk en gezinszorg) en daarnaast
de verpleeghuizen en bejaarden
oorden. Het systeem zit echter
merkwaardig in elkaar. Stroom
lijning, zowel in uitvoering als in
financiering, kan de komende ja
ren nog heel wat geld opleveren.
Vorig jaar kwam de commissie-
Welschen, waarvan ook De Kam
lid was, met een opzienbarend
rapport: in tegenstelling tot wat
veel verhalen doen vermoeden,
zijn er op dit moment voldoende
plaatsen in bejaardenoorden en
verpleeghuizen tot 2015. Maar
dan moet er wel wat veranderen:
de thuiszorg moet versterkt wor
den en er moet snel een einde
worden gemaakt aan de sluitings-
golf bij de bejaardenoorden.
Het bejaardenoord zit momenteel
in het verdomhoekje. Menige ou
dere haalt zijn neus op voor een
'kippenhok' in een oord en ver
kiest een appartement in een van
de woonzorgcomplexen (wozoco),
die de afgelopen jaren als padde
stoelen uit de grond zijn gescho
ten. Dat heeft twee oorzaken. De
eerste is dat voor bejaardenoor
den een inkomensafhankelijke ei
gen bijdrage dient te worden be
taald, de tweede is dat het minis
terie van VROM bij wozoco's flink
meesubsidieert zodat de prijzen
daar relatief laag zijn. Je bent als
oudere-met-wat-geld dus wel gek
om naar een bejaardenoord te
gaan: een wozoco biedt veel meer
waar voor zijn geld. Die grote
vraag naar wozoco's en afnemen
de belangstelling voor bejaarden
oorden hanteren de provincies -
die over de verdeling van de
woonzorggelden gaan - als regel
als argument om bejaardenoor
den te sluiten en wozoco's te bou
wen. Daarbij mag overigens dui
delijk zijn dat die verschuiving wel
resulteert in minderzorgplaatsen.
De luxe van de wozoco moet im
mers uit de lengte of de breedte
komen.
Kun je als hulpbehoevende be
jaarde niet in een wozoco terecht,
dan is het verpleeghuis nog een
alternatief voor het bejaarden
oord. Daar lig je weliswaar met
meer mensen op een kamer, maar
je hoeft een in verhouding veel la
gere eigen bijdrage te betalen. Een
paar jaar bejaardenoord en van de
erfenis is niet veel meer over. En
iedere ouder laat zijn kind(eren)
nu eenmaal graag wat na. Nu zijn
er overigens zeer creatieve oplos
singen om als welgestelde bejaar
de op papier zo arm als Job te zijn,
zoals in de voorpublikatie in deze
krant uit Tijdbom al uit de doeken
is gedaan.
Aan de bejaardenoorden als duur-
te-eiland komt overigens een ein
de. Over enige tijd komen de be
jaardenoorden net als de ver
pleeghuizen in de AWBZ, waarbij
de hoge eigen bijdrage wordt te
ruggebracht naar het niveau van
het verpleeghuis. Hoe het finan
ciële gat van enige honderden
miljoene door het wegvallen van
die eigen bijdragen moet worden
opgevangen, is nog niet bekend.
Nypels en De Kam vinden dat pre
cies de verkeerde weg is. Zij be
pleiten juist invoering van hogere
eigen bijdragen voor het verpleeg
huis en strengere regels tegen het
wegsluizen van vermogen om die
eigen bijdragen te ontlopen. Het
relatief goedkope bejaardenoord
kan dan, mits aangekleed met wat
extra (zorg) voorzieningen, weer
een volwaardige plaats krijgen in
de ouderenzorg.
Ook de thuiszorg dient versterkt te
worden om ouderen zo lang mo
gelijk thuis te laten wonen. Kruis
werk en gezinszorg groeien qua
werkinhoud langzaam naar elkaar
toe, maar de financiering is heel
verschillend. Kruiswerk is gratis,
afgezien van het lidmaatschap van
vijftig gulden per jaar. Bij gezins
zorg geldt een inkomensafhanke
lijke eigen bijdrage. Logisch dus
dat mensen eerder om kruiswerk
vragen (dat de samenleving hon
derd gulden per uur kost), dan
naar de gezinszprg stappen (dat
de samenleving veertig gulden per
uur kost).
Om hier kostenbesparing te berei
ken, willen Nypels en De Kam in
de thuiszorg ruim baan voor de
markt maken. Ziektekostenverze
keraars kunnen dan met bestaan
de of particuliere organisaties
contracten sluiten voor zorg aan
hun verzekerden. Die ontwikke
ling is overigens al aan de gang.
Bij kraamzorg biedt bijvoorbeeld
Zilveren Kruis de keuze tussen een
bedrag om bij de bestaande thuis
zorg een pakket zorg in te kopen,
of een eigen, uitgebreider zorg-
pakket van Zilveren Kruis zelf.
Frappant detail: in de Duin- en
Bollenstreek koopt Zilveren Kruis
dat uitgebreidere pakket in bij de
zelfde reguliere kruiswerkorgani
satie waar de verzekerde anders
ook terechtkomt! Meer zorg voor
hetzelfde geld dus.
Nypels en De Kam geloven niet
dat die ontwikkeling leidt tot on
derbetaalde krachten bij particu
liere organisaties, zoals veel be
staande thuiszorgclubs stellen.
Gezien de vergrijzing zullen meer
ouderen een beroep doen op min
der thuiszorgers. De wet van vraag
en aanbod doet dan de rest, ver
wachten ze.
UNITED PHOTOS DE BOER ROB HENDRIKS
dat eigen bijdragen in wezen asociaal zijn,
maar daar vindt die partij de sociaal-demo
craten Nypels en De Kam tegenover zich.
Eigen bijdragen zijn een te belangrijk mid
del om ongebruikt te laten, stellen ze. Je
kunt de schade beperken door de eigen bij
dragen te maximeren op vijf procent van
het inkomen. Alles wat iemand méér be
taalt, krijgt hij via de belasting terug. Minis
ter Borst van volksgezondheid laat de mo
gelijkheden van zo'n regel, die gemeente
ambtenaren al jaren kennen, momenteel
onderzoek doen.
Naast de invoering van eigen bijdragen, wil
len Nypels en De Kam nog eens een grove
kam door het huidige ziekenfondspaldcet
halen. Van de zestig miljard die in de zorg
omgaat, moeten de grote brokken - zoals
ziekenhuizen, specialisten, verpleeghuizen
en andere inrichtingen, in totaal goed voor
veertig miljard - helemaal in de collectieve
Financiering blijven. Medicijnen, de huis
arts, tandarts voor jongeren, kruiswerk en
gezinszorg moeten naar een aanvullende
verzekering, waarbij vijf van de vijftien mil
jard kosten gedekt moet worden via eigen
bijdragen (ter vergelijking: in 1994 waren
die eigen bijdragen slechts 1,2 miljard
groot). Andere flinke brokken als de tand
arts voor volwassenen, psychotherapie, fy
siotherapie, plastische chirurgie en bijvoor
beeld sportblessures moet iedereen maar
vrijwillig verzekeren. Die 'vrije markt' is
goed voor ongeveer vijf miljard gulden.
Het gekerm zal bij invoering van zo'n rege
ling niet van de lucht zijn, voorzien Nypels
en De Kam. De stampei rond de vrijwillige
verzekering van de tandarts voor zieken
fondsverzekerden en de beperking van de
fysiotherapievergoedingen spreken wat dat
betreft boekdelen.
En dat is niet alles. Hogere eigen bijdragen
remmen onnodig gebruik wellicht af, de
groei van het terechte beroep op zorg zal
daarvan een veelvoud zijn. Er zit nog wat
ruimte in leeftijdsgrenzen voor dure medi
sche behandelingen (zoals nu al voor hart
transplantaties) of het plaatsen van rokers,
drinkers en andere gezondheidsonverlaten
onderaan de wachtlijsten. Maar, zo schet
sen Nypels en De Kam het dilemma dat de
verantwoordelijke politici angstwekkend
dichtbij zien komen: ,,In laatste instantie is
afdoende kostenbeheersing alleen mogelijk
wanneer de overheid een rem durft te zet
ten op de capaciteit (minder dokters, min
der bedden) en het basispakket zorg verder
uitdunt. Straks moeten de politici richtlij
nen geven wie met voorrang worden gehol
pen. Maar onze volksvertegenwoordi
gers spreken liever met dubbele tong: zij
zijn uiteraard voor kostenbeheersing, maar
de patiënt/kiezer mag er bij voorkeur niets
van merken. Vandaar de paarse keuze voor
kleine stapjes."
Morgen het laatste deel: Het einde van het
Zwi tserleven -gevoel
"omenspositie gaat holt achteruit'
»0AM GPD
lantal ouderen met schul-
leemt snel toe. Dat zegt di-
ur J. Creemers van Plan-
ijk, een commercieel bu-
voor schuldhulpverlening,
eger kwam je geen 55-plus-
tegen met schulden. Maar
irmen de ouderen een aan-
ijke groep. De inkomens-
itie van ouderen holt ach-
aldus Creemers gisteren
ien symposium over de
Idenproblematiek in ons
ar schatting 200.000 huis
lens kampen met een ge
lelde schuld van 14.000
!n bij gemiddeld acht ver
lende crediteuren. Onge
veer 45 procent van deze huis
houdens moet rondkomen van
een uitkering. Langdurig moe
ten leven van een minimum
uitkering is de belangrijkste
oorzaak van schulden. Eenou
dergezinnen maken de groot
ste kans in de schulden te ko
men. Alleenstaanden zijn num
mer twee. Vooral oudere, al
leenstaande vrouwen vormen
een groeiende groep", aldus
Creemers.
Creemers wordt door tal van
gemeenten ingehuurd om mini
ma met schulden weer uit de
problemen te halen. Dat lukt in
zeven op de tien gevallen. De
Rotterdamse deurwaarder
R. van Es kon dat maar moeilijk
geloven. „De mensen waar wij
mee te maken krijgen, komen er
vrijwel nooit meer uit", aldus
van Es.
Creemers benadrukt dat zij
alleen gezinnen helpt die zich
bereid verklaren mee te werken
en dat zij daarom zo'n hoog
succespercentage heeft. Bij
Planpraktijk krijgen de meeste
schuldenaars geen nieuwe le
ningen om de schulden te sane
ren. „Dat is alleen maar pleis
ters plakken. Wij leren de men
sen hun uitgavenpatroon aan te
passen." Dat gaat soms erg
moeizaam. „Als wij vaststellen
dat de auto moet worden ver
kocht, komen mensen soms
niet meer terug voor hun ver
volgafspraak. Dat zijn de afval
lers."
Groningen De bietencampagne
is weer in volle gang. De suikerfa
briek in het Groningse Hoogkerk
draait inmiddels al op volle toe
ren. De aanvoer vindt plaats met
zevenhonderd vrachtwagens, vijf
dagen per week, 24 uur per dag.
De fabriek draait in het weekeinde
door. FOTO ANP PETER WASSINC
Politieke peiling:
Ouderenpartijen
bijna weggevaagd
DEN HAAG GPD
De ouderenpartijen AOV en
Unie 55+ zullen als er nu verkie
zingen worden gehouden, van
de zeven zetels er nog maar één
overhouden. Dat blijkt uit een
peiling van bureau Inter/View
in opdracht van het TV-pro-
gramma Nova.
De populariteit van de JVdA
is duidelijk gestegen. De partij
zou vier zetels winnen (van 37
naar 41). Coalitiepartner WD
zou er acht bij krijgen (van 31
naar 39) en D66, de andere coa
litiepartij, verliest drie zetels en
gaat van 24 naar 21. Oppositie
partij CDA zou vijf zetels verlie
zen en gaat dan van 34 naar 29.
Groen Links daarentegen wint
drie zetels (van vijf naar acht).
