Open boomgaarddag moet
oude bongerds redden
Europa wisselt kennis uit
over tunnels en ecoducten
Natuur Milieu
Meer witte reigers door warme zomers
WOENSDAG 27 SEPTEMBER 1995
redactie bert de jong 072-196276
Kleine zilverreiger bij Vatrop op Wieringen.
foto martijn de jonge
Witte vogels hebben iets speciaals. Althans, dat
vinden sommige mensen. Lepelaars bij voorbeeld
worden door hen bijkans doodgeknuffeld. Ze zijn
zeldzaam en gekoppeld aan onschuld en rein
heid. Zwarte vogels niet. Wie houdt er van kraai
en? Menigeen ziet die het liefst dood aan een
touwtje boven een kale akker bungelen. Typisch
mensengedoe? Voor de wit-adepten is er in elk
geval goed nieuws. Mede door de mooie zomers
van de afgelopen jaren worden er in Nederland
steeds vaker ldeine en grote zilverreigers en koer
eigers waargenomen.
Zuidelijke soorten, die profiteren van klimatologi
sche veranderingen en hun leefgebied lijken uit
te breiden naar het noorden. Sinds een handvol
jaren broeden er in ons land elke lente één tot vijf
paar grote zilverreigers, met name in de oostvaar-
dersplassen (Flevoland). Vorig jaar werd in Zee
land naar alle waarschijnlijkheid voor het eerst
door een paartje kleine zilverreigers gebroed. De
koereiger wordt wèl ieder jaar in Nederland ge
zien, maar is van de drie witte reigersoorten de
zeldzaamste. Wie kleine zilverreigers wil zien
heeft in het Zeeuwse deltagebied de beste kan
sen. Vorige zomer bivakkeerden er tientallen, ver
deeld over verschillende groepen. Deze zomer
verbleef er voor het eerst een groepje kleine zil
verreigers langs de waddenkust, tussen Den Hel
der en Wieringen. De witte reigersoorten zijn in
principe standvogels, die in de winter niet weg
trekken. Bij strenge vorst kan dat tot grote proble
men/sterfte lijden.
Zaterdag 7 oktober is uitgeroe
pen tot 'open boomgaarddag'.
In elke provincie kunnen gëin-
teresseerden een traditionele
hoogstamboomgaard bezoeken.
In Noord-Holland is de boom
gaard bij beheersboerderij De
Marsen in recreatiegebied Het
Twiske (Pikpotweg 1 Lands
meer) het middelpunt van fees
telijkheden. Daar wordt, onder
auspiciën van Landschapsbe
heer Noord-Holland, het start
sein gegeven voor de campagne
'houd de bongerds hoog'. Land
schapsbeheer Noord-Holland is
met ingang van oktober de
nieuwe naam van de stichting
Vrijwillig Natuur- en Land
schapsbeheer (VNLB).
Middels 'houd de bongerds
hoog' worden de klassieke
hoogstamboomgaarden in de
schijnwerper geplaatst. Daarvan
zijn er niet veel meer. De mees
te hoogstamfruitbomen (in
Noord-Holland ruim 70%) zijn
de afgelopen 30 jaar gerooid,
vaak met overheidspremie. De
'hoogstammers' waren te ar
beidsintensief. Het handmatig
oogsten van het fruit kostte veel
tijd. De telers zijn overgestapt
op lage fruitboompjes. Die kun
nen machinaal bewerkt wor
den.
Met de hoogstambomen ver
dwenen karakteristieke land
schapselementen, die boven
dien specifieke natuurwaarden
hadden. Nogal wat kleine zoog
dieren en vogels die dreigen te
verdwijnen waarderen oude
bongerds als leefgebied.
Gelukkig zijn niet alle hoog
stamboomgaarden verdwenen.
Landschapsbeheer Noord-Hol
land vecht voor het behoud van
de restanten.
Tijdens de 'open boomgaard
dag' worden demonstraties en
ten, snoeien en ziektebestrij
ding verzorgd. Verder zijn er
rondleidingen door de hoog
stamboomgaard van Het Twis
ke. Gëinteresseerden kunnen
zich bij Landschapsbeheer
Noord-Holland aanmelden voor
een cursus aanplant en onder
houd klassieke boomgaarden.
Via Landschapsbeheer Noord-
Holland kunnen bovendien
nieuwe hoogfruitbomen besteld
worden. Het adres: postbus
6090, 2001 HB Haarlem, tel.
023-143080. Boeren en landei
genaren die klassieke boom
gaarden willen behouden of
aanplanten kunnen steun krij
gen van vrijwilligers.
De 'open boomgaarddag' be
gint om 10.00 uur en duurt tot
ongeveer 16.00 uur. Naast de
monstraties en rondleidingen
zijn er kraampjes van onder an
dere natuurorganisaties, de
stichting Milieuboek, en het
wijngilde (gelegenheid tot proe
ven) Wie wil kan (tot 11.30 uur)
een zelfgebakken appeltaart
meebrengen, die door een jury
zal worden beoordeeld op uiter
lijk en smaak.
Waterschaarste groot probleem
Waterschaarste wordt hèt probleem van de 21e eeuw. „Het zal
duur worden en er zal om worden gevochten", aldus prof. dr.
H.L.F. Saeijs, sinds kort bijzonder hoogleraar Waterkwaliteitsbe
heer en Duurzaamheid aan de Erasmus Universiteit in Rotter
dam. Hij verwacht dat water als exportprodukt net zo belangrijk
wordt als olie nu. „Streken en landen als Alaska, Groenland en
Noorwegen zullen waterexporteurs worden die de Arabieren wat
betreft inkomsten naar de kroon gaan steken."
Nu al ziet hij hoe de vraag naar water steeds groter wordt. „De
wereldbevolking en de verspilling van zoet water nemen toe en
het aanbod van bruikbaar water neemt af." Het aantal
'ecovluchtelingen' door watergebrek loopt in de miljoenen. ,Aan
het eind van deze eeuw", zegt Saeijs, „wordt hun aantal mon
diaal op vijftig miljoen geschal. Dat kan uitgroeien tot een onbe
heersbaarvluchtelingenprobleem."
De hoogleraar vindt dat Nederland 'natter moet gaan denken en
handelen'. Ook hier wordt zoet water verspild, stelt hij. Gebruik
van zoet water uit openbare wateren moet geld gaan kosten,
luidt de conclusie. „Zoet water is onvervangbaar. Voor die reali
teit moet Nederland de ogen niet sluiten."
De Deltawerken hebben ervoor gezorgd, meldt hij, dat de bo
dems van onder meer het Haringvliet, het Hollands Diep en het
Ketelmeer zijn bedekt met een dikke laag chemisch afval. „Door
dammen zijn abrupte, oninteressante overgangen ontstaan tus
sen zoet en zout water. Achter de dammen ontstonden bezink-
putten voor zwaar verontreinigd slib."
De Deltawerken zijn onvoldoende doordacht, luidt zijn conclu
sie. Deze eeuw is 63 procent van de waardevolle zee-armen ver
nietigd. Hij constateert dat de Delta Commissie de bui had kun
nen zien hangen. Immers, directeur-generaal van de Waterstaat
dr. ir. Wenthold had al in 1942 op de ernstige gevolgen van ver
vuilingvan de grote rivieren gewezen.
Saeijs: „Er werd noch door de Raad van de Waterhuishouding,
noch door de Delta Commissie adequaat op gereageerd."
Waddenclub geeft
boeken cadeau
aan bibliotheken
Vijfendertig bibliotheken in het
waddengebied krijgen van de
Waddenvereniging, die dit jaar
het 30-jarig bestaan viert, een
boekenpakket cadeau. Ieder
pakket bestaat uit 30 boeken,
met uiteenlopende informatie
over het waddengebied. Het
gaat om veldgidsen over wad vo
gels, wieren en schelpen, zee
honden en andere zeezoogdie
ren, naslagwerken over de dui
nen, boeken over de mensen
die werkzaam zijn in het wad
dengebied, enzovoorts.
De jubileumactie kost in totaal
20.000 gulden. Dat bedrag is
door uitgevers aan de jarige ver
eniging geschonken. In Noord-
Holland krijgen de bibliotheken
van Texel (Den Burg), Wierin
gen (Den Oever), Wieringer-
werf, Anna Paulowna en Den
Helder een boekenpakket. De
boekenactie sluit aan bij het be
leid van de Waddenvereniging,
om op zo ruim mogelijke schaal
informatie te verstrekken en
voorlichting te geven over het
waddengebied. Openbare bi
bliotheken bieden daartoe goe
de mogelijkheden.
Ecoducten, zoals dat over de A50 bij Woeste Hoeve, blijken goed te werken. foto martijn de jonge
Tijdens een wetenschappelijk
congres over ontsnippering van
natuur is het zogeheten Infra
Eco Network Europe opgericht.
Deze organisatie gaat in inter
nationaal verband kennis uit
wisselen over dassentunnels,
ecoducten en andere construc
ties die het doodrijden van die
ren op (snel)wegen kunnen
voorkomen. Nederland draagt
een startsubsidie van tweehon
derdduizend gulden bij.
Door de aanleg van snelwegen,
spoorlijnen en kanalen raken de
vaak toch al te krappe leefgebie
den van dieren geïsoleerd. Als
de beesten van het ene terrein
naar het andere willen trekken,
lopen ze bij het passeren van
verkeersbarrières grote risico's.
In ons land worden jaarlijks vele
duizenden dieren platgereden.
Het betreft vooral kleine dieren
zoals muizen, padden en kik
kers. Maar van de grote zoog
dieren, zoals reeën, vossen en
dassen, sneuvelen er eveneens
velen op het asfalt. De laatste
Nederlandse otter werd geplet
onder autobanden.
Een mogelijkheid om het aantal
verkeersslachtoffers te beperken
is de aanleg van tunnels onder,
of de bouw van ecoducten over
wegen. Daarmee is in de achter
liggende jaren op tal van plaat
sen in Europa ervaring opge
daan. Het Infra Eco Network
Europe gaat kennis en ervaring
bundelen en uitwisselen. Want
lang niet elke voorziening werkt
optimaal. En het is niet slim om
elders gemaakte fouten te her
halen. In Nederland bestaan
goede ervaringen met het eco
duct Woeste Hoeve (over de
A50). Onderzoek wees uit dat
talrijke soorten zoogdieren van
deze veilige oversteek gebruik
maken.
OPGAVE
OPLOSSING
KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:
1. huisdier, groente; 2. rondhout,
en andere; 3. berggeel, tuinvak;
4. aanstonds; 5. stotteraar; 6.
oosterlengte (afk.gewicht
(afk.7. roofdier; 8. ongelovige;
9. handelswaar, deel v.d. Voet;
10. bijwoord, pers. vnw.; 11. niet
waterdicht, platvis.
Verticaal:
1. drinkgerei, flesvormig hout; 2.
vaartuig, insekt," vreemde munt;
3. uitstalruimte; 4. heideheester,
opera v Verdi; 5. pers. vnw., be
vel; 6.-vermaak, deuk; 7. pronk-
kastje-, 8. grondsoort, vlakte
maat, ik (Lat.); 9. bedelmonnik,
soort appel.
SLEUTELWOORD
Horizontaal:
1. negenoog; 2. aardolie; 3. gra-
tieus; 4. ensemble; 5. lolbroek;
6. laadkist; 7. aanhalen; 8. ka
daster.
De woorden op de eerste en der
de verticale regel zijn: NAGEL
LAK en GRASLAND. Het sleutel
woord luidt: STAMHOUDER.
WAS
PART/ JEM VOOR
TOMPOES
Tom Poes en de Bommel-legende
Heer Bommel stond verstard in het
dol geworden landschap. Een huilen
de wind voerde bladermassa's langs
hem heen die tijdens het passeren
tot stof en humus vergingen. Soms
beefde de grond en dan schoof er
met een ijl geratel een aardlaag te
voorschijn, zodat hij al spoedig om
geven was door rauwe rotspieken die
als ribben uit de aarde staken.
De ogen rolden de ongelukkige toe
schouwer door het hoofd, want hij
had geen tijd om het gebeuren oplet
tend te volgen. Het ene ogenblik
staarde hij zonder begrip naar een
boom, die als een steeds dikker wor
dend tentakel uit de bodem kronkel
de. Doch het volgende moment werd
zijn aandacht reeds afgeleid door dat
er een geweldige rotsmassa aan
kwam schuiven die zich als een dak
boven zijn hoofd legde.
Toen dit gebeurd was werd het ech
ter rustiger. Want heer Ollie bevond
zich nu plotseling in een grot waar de
wind niet langer vrij toegang had.
Toch kreeg hij geen gelegenheid om
uit te blazen. Uit de zoldering goten
stralen bruinachtig vocht omlaag, die
hem met een kleverige massa bedek
ten. Hij scharrelde met knikkende
knieën rond, op zoek naar een be
schutte plek, doch overal waar hij
stond begon het gewelf te lekken, zo
dat hij geheel ten einde raad raakte.
,,Ei, ei, manneke, wat hebt ge nu ge
daan?" vroeg professor Sickbock, de
handen inéénslaande.
„Ik... ik heb heer Ollie's tijd stilge
zet", zei Tom Poes. „Ja, ja, maar hoe?
riep de geleerde geprikkeld uit. „Ge
hebt de hendel zó verschoven, dat
één hartslag van de beklagenswaar
dige Bommel een jaar duurt! Uw
vrien kan wel geschrokken zijn!"
H
W
R
DOOR HANS VAN ES W£
Het is een bekend gegeven, dat na een warme zomer de kans opj
neerslagrijke septembermaand groter is dan na een normale of t
Ie zomer. De watertemperatuur van de Noordzee is na maanden f
zon en warmte een stuk hoger dan normaal. Zodra de temperatu E
gint te dalen, gaat het water de opgeslagen extra warmte in versr
tempo aan de atmosfeer terug te geven. Dit proces kan gepaard
met zeer veel neerslag. Na de warme zomers van 1983 en 1994 r
in de kustprovincies soms meer dan het dubbele van wat er norn f
in september naar beneden komt. Toch zijn er ook herfstmaand* e
de weerboeken te vinden, die ondanks een warme voorgeschiedt
opvallend droog bleven. Na de zonnige en droge zomer van 195^ f
bleef september in De Bilt zelfs recorddroog met een maandtota l
van slechts 3 mm! Om het maximale 'rendement' uit de Noordza
halen, moeten natuurlijk wel aan enkele voorwaarden worden vo
daan. Allereerst moet de luchtcirculatie door lagedrukgebieden i
den bepaald. Hierin vinden immers opstijgende stromingen platI
die de vochtige lucht van het wateroppervlak naar de hogere lag< I
van de atmosfeer vervoeren, waarna afkoeling, condensatie en n 1
slagvorming plaatsvindt. Daarnaast speelt de temperatuur van d j
venlucht een rol van betekenis. Vorig jaar was deze gemiddeld b
hoorlijk laag en dat gaf in combinatie met het warme kustwater I
verhoogde onstabiliteit, waardoor veel zware buien konden onsfr i
Na de warmte van dit jaar bleef de neerslagvorming tot vorig wet i
de nog binnen de perken, maar met het verschijnen van de eerst
te herfstdepressies deelt Pluvius volop de lakens uit. Na de forst
veelheid regen van afgelopen zondag, trok er gisteren een tweed
tieve neerslagzone over het land. Na een hele dag met continue
genval werden gisteravond al aftappingen gemeld van 16 mm te
hout en 18 mm in Leiderdorp. Kennemerland was nog een stuk
met 20 mm in Santpoort en 27 mm te Haarlem. Vanmorgen kan
frontale golf opnieuw voor regen zorgen, vooral in de zuidelijke h
van het land. Aan de achterzijde van het regengebied stroomt ko
onstabiele lucht binnen met flinke buien, soms vergezeld van h<
en onweer. Daarbij trekt de noordwestenwind vanavond aan tot 1
of stormachtig. Ook morgen vallen nog een paar Noordzeebuien,
zijn er wat bredere opklaringen, waarbij de wind in kracht afneer
Het blijft fris met 13 tot 15 graden. Vrijdag is er even tijd voor w
droger weer, maar volgende regenzones komen tijdens het weekt
langszij.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
Onbestendig weer met
veel regen, in de bergen
overgaand in sneeuw.
Langs de oostgrens droger
en kans op wat zon. Vooral
vandaag veel wind. Mid-
dagtemperatuur van plaat
selijk 5 in het noorden en
midden tot 12 in het zui-
Zweden:
In het noorden en midden
naast wolkenvelden van
daag ook wat zon en op de
meeste plaatsen droog. In
het zuiden wisselvallig
weer met van tijd tot tijd
regen. Morgen veel wind.
Vrij koel met maxima van
rond 5 graden in het noor
den tot rond 10 in het zui-
Denemarken:
Wisselvallig. Half tot
zwaar bewolkt met van tijd tot tijd bui
en, ook met onweer en hagel. In de
nacht van vandaag op morgen een
stormachtige wind. Vrij koel met maxi
ma van ongeveer 13 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Half tot zwaar bewolkt en enkele buien,
soms met hagel en onweer en vooral
langs de Noordzeekust met flinke wind
stoten. Morgen iets meer zon en minder
buien. Middagtemperatuur tussen 10
en 15 graden.
België en Luxemburg:
Vandaag bewolkt en geruime tijd regen.
Later op de dag en morgen opklaringen
afgewisseld met* een enkele bui. Mid
dagtemperatuur tussen 13 en 16 gra-
Noord- en Midden-Frankrijk:
Overwegend bewolkt en perioden met
regen of motregen. Morgen in de loop
van de dag opklaringen en vooral in het
noordoosten nog kans op een bui. In de
Vogezen en Jura op de hoogste toppen
mogelijk sneeuw. Middagtemperatuur
tussen 14 en 19 graden.
Portugal:
Zonnig, morgen later op de dag in het
noorden mogelijk enkele wolkenvelden.
Middagtemperatuur van 23 graden in
het noorden tot 28 in het zuiden.
Madeira:
Zonnige perioden en droog. Middagtem
peratuur ongeveer 25 graden.
Spanje:
Overwegend zonnig, maar in het'noor
den vandaag in de loop van de dag wol
kenvelden. Vooral in de noordelijke
berggebieden af en toe regen of motre
gen. Maxima tussen 24 en 31 graden, in
het noorden rond 22 graden.
Canarische Eilanden:
Droog en overwegend zonnig. Aan de
noordkant af en toe een stevige wind.
Middagtemperatuur ongeveer 26 gra-
Marokko:
Westkust: droog en veel zon. Middag
temperatuur vlak aan zee tussen 25 en
30 graden.
Tunesië:
Vandaag wisselend bewolkt en enkele
regen- of onweersbuien. Morgen minder
buien en meer zon. Middagtemperatuur
ongeveer 26 graden.
Zuid-Frankrijk:
Eerst zon, later op de dag meer bewol
king en af en toe regen. Morgen nog en
kele wolkenvelden en wat lichte regen.
Vanuit het noorden echter meer zon en
droog weer. In de loop van de dag een
stevige Mistral met flinke windstoten.
Middagtemperatuur vandaag rond 24
graden, morgen dalend tot rond 19 gra
den. Langs de Middellandse Zee weinig
verandering in temperatuur.
Mallorca en Ibiza:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur rond 26 graden.
Italië:
Flink wat zon, maar vandaag in het zui
den nog enkele stevige buien, soms met
onweer. Morgen in het zuiden minder
buien, maar dan in het noorden meer
bewolking en kans op regen. Middag
temperatuur vandaag rond 23 graden.
Morgen in het noorden iets koeler en in
het zuiden wat warmer.
Corsica en Sardinië:
Vandaag nog stapelwolken, maar waar
schijnlijk droog. Morgen flink wat zon.
Later op de dag vooral op Corsica een
stevige wind. Maximumtemperatuur cir
ca 25 graden.
Malta:
Vandaag nog enkele regen- of onweers
buien. Morgen iets meer zon en minder
buien. Middagtemperatuur oplopend
van 23 graden op vandaag tot 27 op
morgen.
Griekenland en Kreta:
Van het westen uit meer bewolking en
fikse buien, ook met onweer en plaatse
lijk veel neerslag. Op de Eilanden in het
zuiden en oosten vandaag nog zonnige
perioden en droog. Middagtemperatuur
rond 26 graden; bij buien lagere maxi-
Turkije en Cyprus:
Flinke zonnige perioden en droog maar
morgen langs de Turkse westkust meer
bewolking en een toenemende kans op
een stevige regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur aan zee uiteenl
van ongeveer 22 graden op de DaP
len tot dicht bij 30 op Cyprus.
Duitsland:
In het midden en zuiden bewolkt I
ge tijd regen, in het noorden een|
bui. Vooral in de middag e
stormachtige wind in het noord*J_
MotgtehIhfetf'tot zWaar bewolkt ehf
buien. In het noorden van het lanf
delijk minder wind. Middagtempj
rond 15 graden, vandaag ii
enkele graden warmer.
Zwitserland:
Vandaag eerst wat zon. Later op j"
in het noorden meer bewolking er^
selijk regen. Morgen ook aan d|-
kant enkele wolkenvelden. Hier tr
regen of motregen, boven 1500P
sneeuw. Maxima 15 graden n
den en 21 in het zuiden.
Oostenrijk:
Perioden met zon. Vandaag later'
dag vanuit het noorden m
gevolgd door regen of motregen.?
1500 meter valt lichte sneeuw. 1
behalve wat lichte regen ook af[
zon. Maxima rond 19 graden,
dalend naar 14 graden.
DONDERDAG 28 SEPTEMBER 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 06.35 Zon onder
Maan op 11.04 Maan ondei;
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 05.36* 17.56 05.09
Laag 01.15* 13.24 00.56
Weerrapporten 27 september 07 u
station weer wind temp
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Maastricht
Aberdeen
Athene
Boedapest
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas licht bew
Lissabon onbew
Locarno onbew
Londen regen
Luxemburg motregen
onbew.
onbew
licht bew
licht bew.
grondmist
Madrid
Malaga
Mallorca
onbew
licht bew.
onbew
Vancouver half bew.
