'Ik rook mijn hele balkon op
Feiten &Meningen
RVD kan citeren
uit Troonrede
niet verbieden
Coffeeshops en
politie vrezen chad»
Nieuwe taak Radio Free Europe voor Oost-Europa
EeN fëfêe muieu mv&z coz.
DINSDAG 19 SEPTEMBER 1995
-_SC
Wie heeft het auteursrecht op de Troonrede? Deze
kwestie is plotseling actueel nu de Rijksvoorlichtings
dienst (RVD) een stokje wil steken voor de vertoning
van een documentaire waarin geluisdsfragmenten uit
oude Troonredes zijn verwerkt.
Heeft de koningin het copyright? Nee, want zij is niet
de auteur. Bij mondelinge voordrachten komt het au
teursrecht toe aan de maker, niet aan degene die de
tekst uitspreekt. Maar ook als de koningin de Troonrede
eigenhandig had geschreven, dan geldt toch de rege
ring in haar geheel als auteur. Het is een staatsstuk.
Voor overheidsdocumenten kent de Auteurswet en
kele aparte regelingen. De bedoeling is nu juist dat wat
de overheid openbaar maakt een zo breed mogelijke
bekendheid krijgt. Het algemeen belang vereist een on
belemmerde mogelijkheid om kennis te nemen van
openbare uitingen van de overheid.
Om deze reden rust er nooit ofte nimmer auteurs
recht op wetten, verordeningen, rechterlijke uitspraken
en dergelijke. Dat is zelfs een beginsel van de rechts
staat. Bij andere teksten die door de overheid openbaar
zijn gemaakt, zoals nota's, rap
porten, ook de Troonrede, geldt
een heel beperkte vorm van au-
teursrerecht.
De wet zegt daar uitdrukkelijk
over dat de verdere openbaar
making van een 'door of vanwe
ge de openbare macht' gepubli
ceerd werk geen inbreuk op het
auteursrecht oplevert. Er hoeft
dus nooit toestemming voor re-
produktie te worden gevraagd,
tenzij het copyright uitdrukke
lijk is voorbehouden. Dat laatste
zou bij een document als de
Troonrede bijzonder eigenaar
dig zijn.
RVD-directeur J. van der
Ploeg verkeert echter in de veronderstelling dat hij de
film De Passanten - die donderdag wordt vertoond op
het Nederlands Filmfestival - kan verbieden. Althans,
hij denkt dat de RVD als auteursrechthebbende toe
stemming kan weigeren voor het gebruik dat regisseur
Annegriet Wietsma en producent Erik Willems van de
passages uit oude Troonredes hebben gemaakt. Daar
om zou zowel de vertoning op het Nederlands Filmfes
tival als uitzending op de NCRV-televisie niet mogen
doorgaan.
Maar omdat openbaarmaking van een staatsstuk
geen inbreuk op het copyright betekent, kan de RVD
die openbaarmaking onmogelijk verbieden. Verwon
derlijk dat de Nederlandse Vereniging van Journalisten
overweegt naar de rechter te stappen om de RVD te
dwingen alsnog toestemming te geven: er hoeft hele
maal geen toestemming te worden gevraagd als het co
pyright niet uitdrukkelijk is voorbehouden.
Tussen neus en lippen door heeft directeur Van der
Ploeg echter laten weten dat de RVD sinds jaar en dag
toestemming weigert voor het gebruik van fragmenten
uit de Troonrede. Dat maakt de zaak nog pikanter,
want als dit waar is, dan misbruikt de RVD dus sinds
jaar en dag het auteursrecht.
Nog bonter maakt Van der Ploeg het als hij zegt dat
het tot de taak van de RVD behoort erop toe te zien dat
onderdelen van de Troonrede niet uit hun context wor
den gelicht. Dus iemand die bijvoorbeeld een artikel wil
schrijven over de geschiedenis van het onderwijsbeleid,
zou niet alle passages in achtereenvolgende Troonredes
over het onderwijs achter elkaar mogen zetten?
Deze absurde redenering verdraagt zich moeilijk met
de grondwettelijke informatievrijheid, maar is ook - op
nieuw - in strijd met de Auteurswet. Daarin is namelijk
uitdrukkelijk een regeling opgenomen van het zogehe
ten citaatrecht. Omdat de Troonrede op radio en televi
sie wordt uitgezonden, mag elke maker van een televi
sieprogramma daar met bronvermelding naar believen
passages uit overnemen. De NCRV kan De Passanten
rustig uitzenden.
GIJSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
Kabinet geeft met drugnota lucht aan thuiskwekers
Jaren geleden slaagde een onverlaat er in een plant van zijn balkon te pikken. De man was via de
regenpijp omhoog geklommen. Wim Meijer voorkwam herhaling door de aanplant van, wat hij
noemt 'natuurlijk prikkeldraad': een paar uitbundig langs de muur klimmende, prikkende rozen
struiken. Sinds die tijd groeit en bloeit de nederwiet van thuiskweker Meijer onbekommerd. Zijn
vijf meter lange balkon, met uitzicht op de werkkamer van de Amsterdamse burgemeester Schelto
Patijn in het stadhuis, staat zo vol met manshoge groene planten dat er nauwelijks plaats is voor
een tuinstoel. Dat vindt hij niet erg. Het welzijn van zijn planten gaat hem boven alles.
Nederwiet-kweker Wim Meijer: „De hasj die koffieshops verkopen, vind ik net samengeperste geitenkeu
tels". FOTO ANP HANS STEINMEIJER
Naarmate de toppen verder bo
ven de balkonrand uitpiepten,
groeide ook zijn onrust. Stel dat
een agent op een dag met zijn
verkeerde been uit bed stapt.
Die zorg is sinds het verschijnen
van de drugnota van de minis
ters Sorgdrager en Borst voorbij.
Kleinschalige thuisteelt mag,
vindt het kabinet. Meijer kan
opgelucht ademhalen.
Zeven jaar geleden stopten hij
en een paar vrienden hun eerste
zaden in een potje aarde in het
kader van een weddenschap
'wie het eerste wietje had'. „Het
ging hopeloos mis. Wist ik veel
dat die planten zoveel water no
dig hadden." De kluit droogde
uit en een stevige storm die de
haarwortels kapot schudde,
deed de jonge plant definitief de
das om.
De weddenschap verloor hij,
maar de interesse was definitief
gewekt. Meijer kweekte verder,
las boeken over de teelt van ma
rihuana en bond de strijd aan
met spint, luizen en rupsen. Hij
experimenteerde er lustig op
los. Probeerde de samenstelling
van de aarde te verbeteren door
toevoeging van salpeterzuur,
tuin- en zeewierkalk en verwen
de de planten met bitterzout,
wormen- en fuchsiamest.
„Ik streef naar perfectie. Hoewel
ik in het begin amper een zaad
je omhoog kreeg." Reden waar
om hij hartelijk moet lachen om
beginnende thuiskwekers die
denken met het af en toe toe
dienen van een scheut water
snel hun fortuin in de soft
drugsector te kunnen maken.
„Er kan zoveel mis gaan. Het is
een ijzersterke plant hoor, hij
overleeft alles. Alleen is het re
sultaat een ielig exemplaar dat
weinig rookbaars oplevert.
Nederland telt naar schatting
tien- tot twintigduizend thuis
kwekers die in de tuin, op het
balkon, op zolder of in de slaap
kamer tussen de zes a honderd
planten kweken en jaarlijks tus
sen de 50 en 75 ton nederwiet
produceren. Die schatting ba
seert economisch geograaf
Adriaan Jansen, auteur van het
boek 'Cannabis in Nederland',
op het aantal groeilampen dat
per jaar wordt verkocht. In 1994
waren dat er 20.000.
Jansen: „Die blijven natuurlijk
niet allemaal in Nederland. Wat
dat betreft loopt de drugnota
van de ministers Sorgdrager en
Borst achter de feiten aan. De
export vindt voornamelijk
plaats in de vorm van hard- en
software. Zaden, lampen en fol-
r
Politiekorpsen en coffeeshophouders vrezen een chaos nui
dereen van minister Sorgdrager van justitie tien wietplantei ,g
zijn balkonnetje mag hebben. Hoewel het oogluikend word f0
toegestaan, is het zelf kweken van wiet nu nog illegaal. e|
„Dit gaat gigantisch uit de hand lopen", meent de Arnhem
politie. „Hebben we de coffeeshops net aardig onder contri [3|
krijgen we het volgende probleem. Deze nieuwe maatregel n
ongetwijfeld een hoop mensen op een idee brengen." De p e
tie is niet van plan de straten af te struinen. „Dat gaat niet.i
hebben onze handen vol aan de harddrugs."
Woordvoerder Bierens van de Bond voor Cannabis Detaillis ia)
voorspelt een rage in het telen van nederwiet. „Aan één kaï 5V
zijn we wel blij dat het steeds meer wordt gelegaliseerd. Ma
als iedereen op eigen houtje gaat telen, wordt onze handel rj
platgelegd." ,p
De Algemene Nederlandse Politiebond en de Vereniging va j
Nederlandse Gemeenten willen niets over het nieuwe drug! |e
leid zeggen, voordat 'uitvoerig overleg is gepleegd'.
DEN HAAG GPD
ders van de firma Sensi Seed
met informatie over het thuis-
kweken".
BINNEN KWEKERS
Export van nederwiet is er vol
gens Jansen nauwelijks. „De
Nederlandse markt is nog niet
verzadigd." Import van buiten
landse hasj is sinds een jaar of
zeven drastisch afgenomen. In
Nederland gekweekte wiet en
hasj voorziet inmiddels in drie
kwart van de Nederlandse con
sumptie. Die vervanging van
geïmporteerde softdrugs door
kweek van eigen bodem zette
zeven jaar geleden in. De groe
ne lawine noemt Jansen het
verschijnsel, dat hij omschrijft
als een economisch mirakel.
„Zonder de thuiskwekers was
dat nooit mogelijk geweest."
Het zijn voornamelijk de bin-
nenkwekers die verantwoorde
lijk zijn voor de grote produktie.
Het aantal buitenkwekers is vol
gens Jansen de laatste jaren af-
genomen.„Onder invloed van
rovers en de politie", zegt hij.
Meijer kan ervan meepraten.
Hij beleefde menig benauwd
ogenblik als politie te paard op
ooghoogte zijn balkon passeer
de, maar van een inbeslagname
kwam het nooit. Wetenschap
per Jansen noemt het uniek dat
het kabinet volgens de drugnota
thuisteelt op kleine schaallt
cieel wil gedogen, hoewel! j
duidelijk is hoeveel plantf
mand er op mag nahoude
„Doet er ook niet echt toe
dus Jansen. „Je hebt
een paar gram wiet oplev&i
en planten waarmee je kil
oogst. De kwaliteit telt, ni
aantal."
Meijer geniet al vanaf jun
zijn eerste oogst. Dan dro
de eerste verse bolletjes n
werkzame bestanddeel Tl v
de magnetron. Over de kv
van zijn eigen kweek is hi
tevreden. Beter dan wat
koffieshop verhandelt, vii
Er hebben zich nog geen
teresseerdekoffieshophoi
gemeld en ze kunnen ziel
de moeite besparen. „Ik
mijn hele balkon op", zeg
Meijer. „Helaas overbrug
geen heel jaar. Dan ben
aangewezen op de koffies
Geen onverdeeld genoege -
vindt hij. „De hasj die ze
pen, vind ik tegenwoordig
smerig. Net samengepersi
tenkeutels. De mijne is ve
kerder. Ik meet de kwalite
aan de manier waarop mi
vrienden de deur uitgaan,
hun huis niet meer kunne
den, is het goed."
AMSTERDAM SASKIA BELLEMAN
De oprichters van Radio Free
Europe gingen er begin jaren
vijftig van uit dat de val van
het communisme in Oost-Eu
ropa niet lang op zich zou la
ten wachten. Daarom was het
omroepgebouw in München
alvast zó ingericht, dat het na
de 'bevrijding' van het Oost
blok als ziekenhuis kon wor
den gebruikt.
De verhuizing liet bijna een hal
ve eeuw op zich wachten. Deze
zomer nam de zender zijn in
trek in wat tot een paar jaar ge
leden nog het hol van de leeuw
was: het parlementsgebouw van
de Tsjecho-Slowaakse federatie,
dat sinds de scheiding van Tsje
chië en Slowakije begin 1993
leegstond. „Het grootste redac
tielokaal in Europa", noemt een
omroepster het nieuwe onder
komen in hartje Praag. Presi
dent Véclav Havel heeft het
pand vorige week zelf officieel
De afgelopen jaren waren roeri
ge tijden voor RFE. Vorig jaar
bracht Washington het budget
van 210 miljoen dollar terug
naar 75 miljoen. Werkten er in
1993 in München nog 1.600
medewerkers, in Praag zijn het
er nog maar 450. Die verzorgen
wekelijks 725 radio-uren in 21
talen voor Oost-Europa en de
vroegere deelrepublieken van
de Sovjetunie (onder de naam
Radio Liberty).
Tijdens de Koude Oorlog haalde
de zender zich steevast de woe
de van de communistische au
toriteiten op de hals met zijn
uitzendingen die voor het Oost
Tot op het laatste moment voor de opening van het nieuwe onderko
men voor Radio Free Europe werd in het voormalige parlementsgebouw
van de Tsjecho-Slowaakse federatie gewerkt aan de inrichting.
FOTO ANP
blok waren bestemd. De CIA
had de dienst in 1951 opgezet
om het Sovjet-imperium te de
stabiliseren. De geheime dien
sten van het Warschaupact de
den alles om de omroep te
dwarsbomen, tot en met bom
en moordaanslagen toe.
EIGEN SUCCES
Met de val van de Berlijnse
Muur in 1989 en de ineenstor
ting van de Sovjetunie twee jaar
later, leek RFE aan zijn eigen
succes ten onder te gaan. Oost-
Europa was immers van het
communisme bevrijd, wat was
dan het nut van een op dat ge
bied gerichte radiozender? Zo
dachten ook velen erover bin
nen het Amerikaanse Congres,
dat sinds 1971 RFE/RL finan
ciert.
Maar de nieuwe leiders in Oost-
Europa schoten de zender te
hulp. President Walesa van Po
len bepleitte het voortbestaan
van Radio Free Europe, zijn Est
se ambtgenoot Lennart Meri
droeg het station zelfs voor voor
de Nobelprijs voor de Vrede.
Vaclav Havel, een trouw luiste
raar toen hij dissident was,
bood de omroep een parle
mentsgebouw in Praag aan.
Directeur Robert Gillette ziet
nog genoeg werk voor Radio
Free Europe. „In landen als Wit-
Rusland (Belarus), Slowakije en
de Centraalaziatische republie
ken staan dé media onder druk
van de autoriteiten. Wij zijn
daar vaak de enigen die even
wichtige berichtgeving volgens
Westerse journalistieke normen
verzorgen. Bovendien kunnen
ze via ons horen hoe het met
privatisering en democratise
ring in hun buurlanden staat, en
leren van ontwikkelingen in de
Europese Unie en de NAVO."
De oudgedienden hadden grote
moeite met de ommekeer. Voor
veel Oosteuropese emigranten
en dissidenten die het commu
nisme in hun land waren ont
vlucht, was RFE in München
een klein getto geworden. „Het
was alsof ze hun ouders verlo
ren", aldus een medewerkster.
„De radio was hun roeping en
hun wereld, zij spraken vaak
geen Duits en gingen haast al
leen met elkaar om."
Wel kon de zender na de omslag
in Oost-Europa voortaan veel
journalistieker opereren. Hij
hoefde zich niet te beperken tot
commentaren en analyses.
„Vroeger was ons nieuws uit Li
touwen soms weken oud, om
dat het afkomstig was van dissi
denten en de samizdat (onder
grondse pers)", vertelt Kestutis
Girnius van de Litouwse dienst.
Tegenwoordig beschikt RFE
over bureaus en corresponden
ten in het gebied zelf.
CONCUURENT
Radio Free Europe moet zich nu
waarmaken in een groeiende
mediamarkt in Oost-Europa.
Commerciële radio's zenden
voornamelijk popmuziek en
talkshows uit, maar de televisie
is een geduchte concurrent.
Niet alle RFE-diensten hebben
de sanering overleefd: de Hon-
gaarstalige dienst is opgedoekt,
en de Tsjechische en Poolse
worden geprivatiseerd.
Ook de onderzoeks- en archief
dienst is verzelfstandigd en om
gedoopt tot het Open Media
Research Institute (OMRI) in
Praag, een samenwerkings-
dienst van RFE en de Hongaars-
Amerikaanse multimiljonair en
filantroop George Soros. De
OMRI-onderzoekers, die een
weekblad en een dagelijks be
stand op Internet opstellen, be
studeren ongeveer 1500 kranten
en bladen uit de regio. „We voe
den elkaar nog steeds met infor
matie", zegt OMRI-directeur
Duncan Perry over de samen
werking met RFE.
Uiteindelijk hoopt directeur Gil
lette dat Radio Free Europe over
een paar jaar in zijn huidige
vorm niet meer bestaat. „Ik zou
graag zien dat onze landenzen-
ders op den duur als volwassen
kinderen het ouderlijk huis ver
laten, zonder steun uit Was
hington. Dan houden we hier in
Praag alleen een centrale kern
over, zoiets als het Britse Geme
nebest."
Eind 1999 buigt het Amerikaan
se Congres zich over verdere
privatisering van de zender. Gir
nius: „Als we dat jaar halen, zal
ik blij verrast zijn, en overwel
digd door de vrijgevigheid van
het Congres!"
PRAAG DIEDERIK KRAMERS
WIM STEVENHAGEN
UIÊT Aiieai mm fWp&J,
OOK ivweg uir&eJ&J
/VlIMPEk 15 41L&AWL MOfllÉj HOOfL^
Nieuwe
SNÉiHawBÊéjgeNiE#
|S PÉEU&S MT WIE ZDÉX0JF
