'Weg met het Politburo'
De grootste uitbuitingsrelatie die in Nederland bestaat
Baan werker
Feiten &Meningen
ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1995
152
Telkens als de baan werkers van de Neder
landse Spoorwegen in het nieuws zijn, her
inner ik mij weer dat mijn vader op een no
vemberdag geheel ontdaan thuis kwam van
zijn werk. ,,lk moest vanmorgen een graf
graven in perk c, vak e. een derde klas huur-
graf zei hij, „vlak langs de spoorsloot.
Voor ik de eerste spa in de grond kon ste
ken, komt er zo'n rooie baanwerker, die aan
de andere kant van de sloot met een hamer
tegen de rails begon te tikken. Ik loop naar
de sloot toe en zeg tegen hem: heb je ge
hoord van die glazenwasser in Rotterdam?
Nee, zegt hij. Nou, zeg ik, die hing de ramen
te lappen, veertig hoog, maar z'n tuigje be
geeft het. Hij valt op straat, de mensen ko
men aanrennen, een mevrouw vraagt: gla
zenwasser, wat is hier aan de hand? Dat
weet ik niet, zegt hij, ik lig hier ook nog
maar net. Die spoorman had de schoonste
lol, en wij gaan allebei aan het werk. Terwijl
ik bezig ben, hoor ik
hem steeds fluiten.
Ik was net aan mijn
derde plank toe,
hoor ik daar een
klap, en een enorm
gepiep van rem
men. Ik klim
meteen uit dat graf,
en zie een trein
staan. Ik spring over
de sloot, klim tegen
de spoorbaan op, en
ik zie daar die baan
werker liggen.
Dacht ik eerst nog
even dat hij de boel
lag te flessen, gek
hoor, maar hij zag
er helemaal niet
dood uit. Hij lag daar keurig netjes tussen
de rails, zijn arm half over zijn hoofd. Er
was niks aan hem te zien, geen bloed, geen
verwonding, echt niks. Hij had gewoon een
kolossale oplawaai gekregen van die trein.
Het is gek, maar daar kun je dan toch niet
tegen. Uit de trein komt de machinist, ble
ker dan het bleekste lijk dat ik ooit in mijn
baarhuisje gehad heb. Hij zegt: ik kwam de
bocht om en hij stond midden tussen de
rails, ik kon hem echt niet meer ontwijken.
Dat zei hij, ontwijken, alsof je met een trein
ooit iets zou kunnen ontwijken. Enfin, hij
was nergens meer, die man. Hij ging versuft
naast de bielzen zitten, terwijl ik, samen
met de conducteur, die spoorman netjes
naast de rails heb getild. De hele dag heb ik
eraan moeten denken dat het laatste wat hij
in zijn leven gehoord heeft: dat verhaal over
de glazenwasser was. Alsof ik het voelde
aankomen! En kom ik eind van de middag
op de gemeentesecretarie, en van wie denk
je dat ik een begrafenisbriefje krijg? Van die
spoorman. Eind van de week wordt hij be
graven, en weet je waar? Derde klas huur-
graf. Dus hij komt bovenop vrouw Span-
jersberg voor wie ik vanmorgen stond te
graven. Hij komt in het graf waar ik van
morgen half mee klaar was, toen hij door
die trein gegrepen werd. Vind je dat nou
niet sterk, dat je daar een graf staat te gra
ven voor iemand die tien meter verderop
fluitend aan het werk is. Je zou het allemaal
netjes op kunnen schrijven en zo achterin
4 de bijbel kunnen zetten: mens, denk er toch
om, je kwinkeleert als een spotvogeltje, je
denkt dat je heel wat mans bent, maar kijk
eens opzij: aan je graf wordt gewerkt!'.
Wim Drees wil eindelijk eens écht beleid
Drees: Na Nelissen is het met de
besluitvorming in politiek Den
Haag nooit meer goed gekomen.
FOTO GPD CEES ZORN
Roelof Nelissen is ermee begonnen. De KVP-mi-
nister van financiën in het kabinet-Biesheuvel
waarvan Wim Drees als minister van verkeer en
waterstaat lid was trof in 1971 een onaangena
me erfenis aan van zijn voorganger, de WD'er
Witteveen. Die had een veel te rooskleurig beeld
van de stand van zaken geschetst. Vanwege dit
'gat van Witteveen' begon Nelissen, als eerste,
zijn collega's te bestoken met tussentijdse bezui
nigingen, die tot even haastige als ingrijpende
wijzigingen in het uitgestippelde beleid dwongen.
Daarna is het met de besluitvorming in politiek
Den Haag nooit meer goed gekomen, vindt
Drees.
„Het beleid is nerveuzer en kortademiger gewor
den, je krijgt overbelasting en rammelende wet
geving. Wetten worden nu kort na de invoering al
weer gewijzigd, soms zelfs een paar keer per jaar.
Denk aan de studiefinanciering."
- Dat was vroeger ondenkbaar?
„Met de wederopbouw, de Suez-crisis, het
Deltaplan ging het anders. Ministers als Jelle Zijl
stra maakten beleid voor meerdere jaren en voer
den dat ook uit. Budgettaire problemen werden
in één keer aangepakt. Liever Ende mit'Schrecken
dan Schrecken ohneEnde, schrijf ik in mijn boek.
Nu worden maatregelen eindeloos uitgesteld en
wordt de begroting op orde gebracht met opti
sche trucs, zoals het kabinet- Lubbers Kok deed
met de verkoop van staatsaandelen KPN. Of met
camouflage door het oprekken van de begroting
en het verschuiven van lasten naar de toekomst.
Dat deed Duisenberg in de jaren zeventig."
- Terwijl iedereen vond dat de opeenvolgende
kabinetten moesten bezuinigen.
„Het vreemde is inderdaad dat er in de Haagse
politiek al die tijd brede consensus heeft bestaan
over wat nodig was. Alle regeringspartijen en vaak
ook de grote oppositiepartijen wilden minder so
ciale uitgaven, minder subsidies, een lagere
staatsschuld, lagere belastingen, meer banen,
noem maar op. Al in de Miljoenennota 1976
schrijven Den Uyl en Duisenberg dat de over
heidsuitgaven omlaag moeten. Ze waren toen erg
geschrokken van het sombere beeld dat het Cen
traal Plan Bureau hun voorgeschoteld had. In
1976 wilden ze het al, en toch is het al die tijd on
voldoende gelukt.
- Hoe kan dat?
„Tsja, ik denk dat als puntje bij paaltje komt, de
vakminister er toch moeite mee heeft om het be
loofde beleid om te zetten in daden. Dat hij het
toch moeilijk vindt om in Urk te gaan uitleggen
dat er wordt ingegrepen in de visserij. Duisenberg
wilde in '76 wel bezuinigen. Maar hij had voor de
sociale uitgaven en de ambtenarensalarissen te
maken met de ARP-ministers Boersma en De
Gaay Fortman. Het was moeilijk ze weg te sturen,
want dat zou het einde van de coalitie zijn. Later,
met Bestek '81 van het kabinet-Van Agt/Wiegel,
lag het parlement dwars met de loyalisten van het
CDA onder leiding van Aantjes. Toen Lubbers
aantrad, was het probleem van de loyalisten weg
en kon er wel worden ingegrepen."
- Maar onder Lubbers is de chaos steeds groter ge
worden, schrijft u.
„Kabinetten schuiven moeilijke maatregelen vaak
voor zich uit. En als er dan eindelijk wordt inge
grepen, wordt het soms een chaos. Neem de
WAO. In het regeerakkoord van Lubbers-Kok
worden maatregelen aangekondigd. De volgende
twee jaar doet staatssecretaris Elske ter Veld van
sociale zaken weinig. Dan, in de zomer van 1991,
wordt abrupt een harde ingreep aangekondigd,
zonder dat er een wetsvoorstel klaar ligt. En dat
wordt dan zo ongelukkig gebracht, dat het uit
loopt op een drama. Heel onhandig allemaal, dat
heeft voor heel veel onrust gezorgd."
„Heeft u 'Regerenderwijs' gelezen, dat boek over
de ervaringen van de PvdA-bewindslieden in het
kabinet-Lubbers/Kok? Hoogst opmerkelijk is dat:
allemaal klagen ze over de voortdurende tussen
tijdse bezdinigingen. Ze werden er doodmoe van.
Als je er zoveel moeite mee hebt, doe er dan niet
aan mee! Van Kemenade heeft vijftien jaar gele
den, toen hij voor de tweede keer minister werd,
al kritiek geuit op de bekende kaasschaaf-metho
de, het over de departementen verdelen van be
zuinigingen. Maar ondanks alle kritiek daarop,
heeft de politiek er nooit iets aan gedaan."
„Het wordt gewoon aanvaard dat het zo is: de we-,
reld was zo, is zo en zal altijd wel zo blijven. Dat
heeft volgens mij ook te maken met het feit dat
politici hier zo kort in de Kamer blijven. Als ze het
allemaal beter doorhebben, gaan ze vaak al weer
weg. Kijk nou naar dat afscheid van De Korte van
de WD. De hele Kamer staat te juichen: hij heeft
het gemaakt, want hij verlaat de Kamer."
Drees stelt in zijn essaybundel voor een commis
sie te benoemen uit de vier grote partijen, even
tueel aangevuld met een staatsrechtgeleerde. Die
moet voorstellen doen om het besluitvormings
proces op en rond het Binnenhof weer op orde te
brengen. Drees doet alvast enkele suggesties.
„Bent u wel eens bij het Catshuis geweest, met
die oprijlaan en dat hek dat dicht kan? Nou, dan
weet u dat de ministerraad daar, net als vroeger,
veel beter kan vergaderen dan in de Trèveszaal,
zoals nu. Bij het verlaten van die zaal worden die
ministers 's avonds opgewacht door de pers met
allerlei vragen. Die mogen ze staatsrechterlijk ge
zien helemaal niet beantwoorden, maar ze doen
het natuurlijk toch. Dat zorgt voor onrust."
„De persconferentie van de minister-president op
vrijdagavond moet gewoon worden afgeschaft.
Vooral met Lubbers is dat helemaal uit de hand
gelopen. Het wordt gebruikt voor partijpolitieke
zaken en voor allerlei plannen waar nog helemaal
geen wetsvoorstel voor is. En dan dat bewinds-
personenoverleg op donderdagavond, zoals de
regeringspartijen dat hebben! Zonder zo'n partij-
overleg voorafkan de bewindsman fris tegen de
zaken aankijken."
- U heeft het ook over het Politburo.
„Dat gesmoes van de premier en vice-premiers
met de drie fractievoorzitters van de regerings
partijen is een vrijwel geïnstitutionaliseerde zaak.
Niemand zet er vraagtekens bij, terwijl zo'n Polit
buro onderling beslist wat er gebeurt en vaak
machtiger is dan een minister. We hebben een
dualistisch Systeem, met afzonderlijke verant
woordelijkheden van regering en parlement.
Maar daar blijft weinig van over. Dat,gedoe met
die drugnota, die naar allé fracties is gestutird,
maar alleen naar de regeringsfracties had gemo
gen. Zeg dan gewoon dat je dat dualisme niet
meer wilt. Dat de oppositie tot de volgende ver
kiezingen gewoon niets te vertellen heeft."
- Komt het ooit nog goed?
„Ik heb goede hoop. Het eerste jaar paars heb ik
onvoldoende bestudeerd, maar ik heb de indruk
dat minister Zalm van financiën op een aantal
punten ander gedrag vertoont. Minister Van
Aartsen van landbouw, die trekt zich duidelijk
veel minder aan van de buitenparlementaire
pressiegroepen. En laatst was Van Zijl, het PvdA-
kamerlid, hier bij mij om te praten over de toe
komst van de AOW. Daar willen ze nu al een goe
de discussie overvoeren."
DEN HAAG WILCO DEKKER
Het Haagse beleid is de afgelopen
25 jaar zo chaotisch geworden, dat
burgers en zelfs politici er vaak
geen touw meer aan vast kunnen
knopen. De drie kabinetten-Lub-
bers, met Ruding en Kok aan het fi
nanciële roer, vormden het diepte
punt, zegt Wim Drees (72) in zijn
essaybundel 'Ontwrichting, bud
gettaire chaos van Nelissen tot
Kok'. Oplossingen biedt de voor
malig DS'70-minister en oud-top
ambtenaar van Financiën ook: weg
met de persconferentie van de pre
mier en met het Politburo, ofwel
het 'gesmoes' van premier en frac
tieleiders van de regeringspartijen.
Thuiswerk ondanks negatieve kanten steeds populairder
„Thuiswerk is de grootste uit
buitingsrelatie die in Neder
land bestaat. Nergens anders
wordt zo weinig betaald voor
werk, nergens anders is de
rechtspositie zo slecht gere
geld. Je kunt de situatie van
thuiswerkers hooguit vergelij
ken met die van illegalen. Ze
hebben geen poot om op te
staan." Kernachtige woorden
van Hilde ter Doest, voorzitter
van de Vrouwenbond FNV. On
danks de negatieve kanten is
thuiswerk erg populair.
Annie, de fictieve thuiswerker
die model staat voor vele colle
ga's, had een vaste baan, maar
zegde die op omdat haar zieke
man verzorging nodig had. Via-
via kwam ze aan een baas die in
smurfen en kabouters deed. Ze
kreeg een mand met witte gip
sen beeldjes aangeleverd, die ze
moest beschilderen. Ze legde
haar ziel en zaligheid in die eer-
ste'opdracht, lekker bij het raam
gezeten, kopje koffie erbij, radio
aan. Kreeg op haar kop van de
baas en nauwelijks geld, want
de produktie was te laag.
Na verloop van tijd stond het
hele huis permanent vol met
manden gipsen beeldjes, haar
man werd ingeschakeld om het
spul met een bakfiets af en aan
te voeren. Bezoek "kreeg ze niet
meer, want haar huis stonk naar
verf en oplosmiddelen en overal
stonden smurfen. Ze kreeg last
van exceem, maar moest zelf
beschermendehandschoenen
en dure zalf kopen. Ze werd
ziek, maar moest blijven werken
voor het geld.
Thuiswerkers zijn gemakkelijk
voor een werkgever. Een ar
beidscontract is niet nodig, ze
produceren precies hoeveel no
dig is en leveren de spullen op
het verlangde tijdstip. De thuis
werker in kwestie is minder
goed af. Ze krijgt geen werkloos
heids- of ziekte-uitkering. Ze
moet zich schikken naar de gril
len van de baas, want de bood
schap is helder: voor jou tien
anderen.
Af en toe kloppen vrouwen als
'Annie' voor hulp aan bij de
Vrouwenbond FNV. Soms wor
den ze lid van de bond. Maar de
meeste thuiswerkers blijven
verborgen. Over het aantal
thuiswerkers bestaan niet meer
dan schattingen. De FNV houdt
het, na onderzoek, op 200.000.
Het ministerie van sociale za
ken en werkgelegenheid komt,
na recent eigen onderzoek, op
60.000.
Tot verrassing van het ministe
rie blijkt thuiswerk vertegen
woordigd in alle sectoren van
de arbeidsmarkt. De ambtena
ren constateren óók dat thuis
werk twee procent van de ar
beidsmarkt beslaat. Dat zou be
tekenen dat het aantal thuis
werkers veel groter is dan ge
dacht. Nederland telde in 1993
zo'n 6.5 miljoen werkenden,
van wie 2,5 miljoen wouwen.
Ondanks al die negatieve zaken
is thuiswerk enorm populair
onder wouwen. Thuiswerkers
kunnen tot op zekere hoogte
De stofzuiger erdoor, de tafel afnemen en van thuiswerk is
niets meer te merken als de spullen zijn opgehaald.
„Thuiswerk is het mooiste dat er is", vindt een 34-jarige
thuiswerkster uit Heemskerk. „Lekker thuisblijven, doen
wat je leuk vindt en je eigen tjjd indelen."
Al zo'n tien jaar krijgt ze opdrachten van dezelfde 'centra
le'. Enveloppen plakken, folders bundelen, gebaksdoosjes
vouwen, informatiemappen samenstellen, hoekjes dicht-
plakken, klipjes in bankafschriftenmapjes zetten. De pro
ducent vindt zoiets te duur om door zijn eigen werkne
mers te laten doen en besteedt de klus uit aan een thuis
werkcentrale.
„Thuiswerk wordt slecht betaald, dat is een groot nadeel.
Afgelopen weekeinde nog had ik een klus met doosjes
waarmee ik tien uur bezig ben geweest. Duizend stuks. Ik
kreeg er 25 gulden voor. Er was haast bij. Mijn man heeft
zelfs nog geholpen. Dat valt dan wel tegen, 2.50 gulden
per uur is wel héél weinig. Maar thuiswerk kan lekker ver
dienen. Soms heb ik een klus van honderd gulden per dag,
acht uur werk."
hun eigen tijd indelen, lekker
thuis blijven, een extraatje ver
dienen en tegelijk een oogje op
de kinderen houden. Parttime
banen voor laag opgeleide wou
wen zijn dun gezaaid. De mees
te telefoontjes die de bonden
krijgen, zijn dan ook niet die
van thuiswerkers in problemen,
maar van mensen die graag
thuiswerker willen worden. Ze
wagen of de bond een baas
voor ze weet. De 30.000 infor
matiebrochures die de FNV drie
jaar geleden liet maken, zijn
schoon op.
De 'uitbuiting' van zo veel
thuiswerkers ten spijt, heeft het
onderwerp nooit echt op de po
litieke agenda gestaan. In een
poging om de politiek een
handje te helpen, liet de Vrou
wenbond FNV door de Weten
schapswinkel van de Universi
teit Utrecht onderzoeken welke
juridische mogelijkheden er zijn
de positie van thuiswerkers te
verbeteren. Het recent gepubli
ceerde rapport stelt dat het ge
makkelijker is als rechters ervan
uitgaan dat bij thuiswerk in
principe sprake is van een ar
beidsovereenkomst, tenzij de
werkgever het tegendeel kan
bewijzen. Het woord thuiswerk
komt in geen enkel wetboek
voor. Dat heeft tot gevolg dat bij
arbeidsconflicten de ene rechter
de zaken heel anders uitlegt dan
de andere.
Het ministerie van Justitie is
echter fel tegenstander van zo'n
wetswijziging. „Omkeren van
de bewijslast is een ingrijpende
weg in ons rechtssysteem. Het
ministerie van justitie heeft
daarmee zeer veel moeite; er
zou een precedentwerking
vanuft gaan", aldus R. La-
terveer, directeur van de direc
tie arbeidsomstandigheden van
het ministerie van Sociale Za
ken en Werkgelegenheid.
Vakbonden proberen via CAO-
onderhandelingen verbeterin
gen aan te brengen. Zo bedong
de FNV-bond Druk en Papier
dat thuiswerkers voorrang krij
gen bij vacatures als ze een ge
wone baan willen. De confectie-
industrie is minder ver. Daar is
het verbeteren van de rechtspo
sitie van thuiswerkers alleen
nog maar een doel.
Dick de Valk, onderhandelaar
van de Industriebond FNV in de
textiel-industrie: „Velen verge
ten dat thuiswerkers concurren
ten zijn van mensen in vaste
dienst. In die bedrijfstak werken
zo'n drieduizend thuiswerkers
op tien- tot elfduizend mensen
in vaste dienst; dat is zo'n 25
procent." De Abvakabo krijgt in
toenemede mate te maken met
thuiswerk: kinderopvang via
gastouders. Thuiswerk valt on
der de ARBO-wet, die eisen stelt
aan de werkomstandigheden.
De Arbeidsinspectie constateert
dat inmiddels 51 procent van de
werkgevers weet dat de ARBO-
wet ook voor thuiswerkers geldt,
maar dat ze nalaten die daarvan
op de hoogte te stellen.
Het is in de praktijk voor thuis
werkers lastig te weten te ko
men welke rechten en plichten
zij hebben. Tot een paar jaar ge
leden waren er vier Thuiswerk
steunpunten. Ze zijn opgehe
ven. Vakbonden, arbeidsbu
reaus en het ministerie v
ciale zaken moeten nu h|
langen verdedigen.
UTRECHT GERRY VAN DER UT
TOM JANSSEN
-INKl5K0peRATl£
„.WXMQtR WN
400 TON DRUGS,
mo> u 't Mier werfN
