Treurnis in de SPD is
nog lang niet ten einde
'Wij zijn geen helden. Wij wijken altijd'
Feiten &Meningen
Achternamen
Weinig vrouwelijke hooglerare
ZATERDAG 9 SEPTEMBER 1995
Waarom ben ik niet uitgenodigd bij de vierde
Internationale wouwenconferentie in Peking?
Omdat ik geen vrouw ben? Maar daar was, in
de meest letterlijke zin van het woord, wel
een mouw aan te passen geweest. Hier kon ik
indertijd ook rustig als Maartje bij de Chinees
gaan eten, dus daar was wat dat betreft geen
vuiltje aan de lucht geweest. Was ik afgevaar
digd, dan had ik daar een referaat gehouden
over de Nederlandse achternaam. Nergens
blijkt namelijk beter uit dat er nog altijd spra
ke is van grote achterstand van de wouw dan
uit onze achternamen.
Niemand kijkt verbaasd op als een vrouw
zich voorstelt als Heieen Prins, maar iedereen
zou stomverbaasd zijn als een man zich voor
stelde als Jan Prinses. Al onze achternamen
zijn mannelijke achternamen, of ze nu ont
leend zijn aan dieren, beroepen, kleding of
sexe. Zo is bijvoorbeeld de achternaam De
Leeuw heel gangbaar; je hebt in Nederland
een bekend componist die Ton de Leeuw
heet, maar de achternaam Leeuwin - wanneer
hoor je die ooit? Het is waar: het telefoonboek
van Amsterdam geeft warempel één Jaap
Leeuwin, maar hele
bladzijden vol men
sen die De Leeuw of
Van Leeuwen heten.
Bij de beroepen als
achternamen is de
zaak nog duidelijker.
Smit, Kok, Mandema-
ker, Scheepmaker,
Burgemeester, Tim
merman, Wagemaker,
Bakker allemaal gang
baar als achternaam,
en niemand zal ver
baasd opkijken als
een vrouw zich voor
stelt als Miranda Tim
merman. Maar je zou
toch gek kijken als een man zich voorstelde
als Wim Verpleegster of Joop Vroedwouw. Je
zou zelfs weemd kijken als een wouw zich
voorstelde als Ria Verpleegster.
Ook de kleding levert achternamen. Rudy
Kousbroek of Hans van den Broek, heel gewo
ne achternamen, maar hebt u ooit gehoord
van iemand die Klaas van der Rok heette?
Mantel, zult u tegenwerpen, is toch een gang
bare achternaam? Maar de mantel was vroe-
ger ook een kledingstuk voor mannen, van
daar. Zelfs aan het koningshuis, we zagen het
al bij Heieen Prins, worden achternamen ont
leend en ook daar hetzelfde verschijnsel.
Honderden mensen die De Koning heten,
niemand die De Koningin heet. En helemaal
kaal als De Man, of in allerlei samenstellingen
als Voerman, Veerman, Masman, Mateman,
Bierman, Looman, keert tienduizenden keren
het woord man terug in onze achternamen,
soms zelfs als 't Mannetje of als Man in 't
Veld, maar waar blijft het woord wouw? Nie
mand die Peter de Vrouw heet, of Ronnie
Bierwouw. Niemand die Moeder of Dochter
heet, terwijl Vader en Zoon wel gangbare ach
ternamen zijn. Dat is toch hoogst eigenaardig!
En het toppunt van eigenaardigheid is wel
dat zoveel leden van de beste andere sexe nog
altijd doodgewoon 'huiswouw' zijn, maar dat
niemand in Nederland de achternaam Huis
wouw draagt, terwijl het telefoonboek bladzij
den vol geeft met de achternaam Huisman,
terwijl de 'huisman' nog maar sinds de twee
de emancipatie-golf hier en daar de ramen
lapt. Geen beter bewijs lijkt te geven voor de
achterstand van wouwen. Die achterstand is
ook niet zo gemakkelijk op te heffen, want we
kunnen niet op stel en sprong al onze achter
namen wijzigen. Jammer, want ik zou best
Maarten Lichtekooi willen heten!
Sinds 1982 is het niets meer met 'die al te Tante'
De leider van de Duitse sociaal-democraten was deze week de volmaakte belichaming van de malaise waarin zijn
partij de laatste maanden verkeert. Op de agenda van de Bondsdag stond het debat over de begroting voor volgend
jaar, maar het alles beheersende thema was de crisis in de SPD en het zwakke optreden van Rudolf Scharping. De
malaise voor die alte Tante is nog lang niet voorbij.
De sociaal-democraten hadden
veel van het debat in het parle
ment verwacht. Het had de be
kroning moeten worden van
een op het eerste gezicht suc
cesvolle week voor de opposi
tieleider. Hij was er in geslaagd
zijn rivaal, de minister-presi
dent Gerhard Schroder van Ne-
dersaksen, in elk geval voorlo
pig, uit te schakelen en had nu
de handen wij om de aanval op
de regering van bondskanselier
Kohl openen.
Maar wat een krachtig offensief
had moeten zijn, werd een serie
losse flodders. In een debat
waarin een oppositieleider
moet scoren, demonstreerde
Scharping opnieuw dat hij geen
partij is voor de ongenaakbare
bondskanselier. Dat is in-
midddels oud nieuws, maar dit
keer moest de SPD-voorman
ook nog eens de vernedering
slikken dat Kohl de leider van
de Groenen, Joschka Fischer,
serieuzer bleek te nemen dan
de aanvoerder van de grootste
oppositiepartij.
Kohl had bovendien een 'goede
raad' voor Scharping in petto.
Men had hem, de bondskanse
lier, vroeger verweten dat hij
problemen placht 'uit te zitten',
zei hij. Dat adviseerde hij Schar
ping nu ook: het 'intelligent'
uitzitten van de moeilijkheden.
Maar Scharping is geen Kohl en
de problemen binnen de SPD
zijn zo groot, dat ze zelfs met
het recept van Kohl niet zullen
verdwijnen.
TELEURSTELLEND
Schroder mag dan voorlopig
van het toneel zijn verdwenen,
dat betekent niet dat Schar-
pings positie nu onaantastbaar
is. In het komende seizoen staat
er een aantal deelstaatverkie
zingen op het programma, te
beginnen met de verkiezingen
in Berlijn van volgende maand.
Wanneer de kiezers de SPD de
rekening presenteren voor het
ontbreken van een geloofwaar
dige oppositie en een overtui
gende visie, kan Scharping
moeilijk volhouden dat hij de
aangewezen kandidaat voor het
kanselierschap is.
Brede armgebaren konden deze w<
De kans dat die verkiezingen op
zijn minst 'teleurstellend' zullen
uitpakken, is zeer groot. De SPD
heeft de laatste maanden de
ene zeperd na de andere moe
ten incasseren. In traditionele
SPD-bolwerken als Noordrijn-
Westfalen, Bremen en Frankfurt
leed de partij het afgelopen
voorjaar forse nederlagen. In
Noordrijn-Westfalen, waar de
zeer populaire sociaal-demo
craat Johannes Rau 15 jaar als
een alleenheerser kon regeren,
verloor ze wij onverwacht de
absolute meerderheid.
Dat debacle in Noordrijn-West
falen van oudsher het indus-
hullen dat SPD-leider Scharping in het Bondsdagdebat niet verder kwam dan een serie losse flodders.
triële hart van Duitsland en met
16 miljoen inwoners nog steeds
de economisch belangrijkste
deelstaat wordt als een teken
aan de wand beschouwd. In de
afdelingen wordt'tegenwoordig
de dienst uitgemaakt door de
'functionarissen', leraren en
ambtenaren die precies weten
hoe Nicaragua moet worden ge
regeerd maar die de weg naar
de volkstuintjes niet kunnen
vinden.
De oorspronkelijke ruggegraat
van de partij, de arbeiders, ha
ken in steeds grotere massa's af.
Ze lopen over naar de CDU van
Kohl of keren zich helemaal af
van de politiek. En op een toe
loop van nieuwe leden hoeft de
SPD niet te rekenen. Want wie
jong is en links en wat wil in de
politiek, meldt zich aan bij de
Groenen. Daar is de fut nog
lang niet uit.
LEIDERS
Deze 'structurele' problemen
worden versterkt door het feit
dat de SPD al jaren niet meer
over aansprekende leiders be
schikt. De laatste figuren van
kaliber waren partijstrateeg
Herbert Wehner en de bonds
kanseliers Willy Brandt en Hel
mut Schmidt. Schmidt werd in
1982 ten val gebracht en sinds
dien dobbert de SPD rond in de
oppositie. Slechts gladiatoren
van het tweede garnituur weet
ze nog tegen Kohl in het strijd
perk te brengen.
Scharping is inmiddels de vijfde
leider in deze treurige reeks. Hij
werd twee jaar geleden recht
streeks door de leden gekozen,
waarbij Gerhard Schroder het
onderspit dolf. Dat is, als je de
laatste enquêtes mag geloven,
een kapitale blunder geweest.
Schroder, een pragmatische
Draufgdngei1zou het zelfs van
foto reuter ulli michel
Kohl kunnen winnen, terwijl de
fletse apparatsjik Scharping te- jj
gen het kanon uit Ludwigshafen jj
volstrekt kansloos is. Maar de
bij de 'functionarissen' toch al
omstreden Schroder heeft zich
met zijn onophoudelijke aan
vallen op Scharping onmogelijk
gemaakt. En dus mag Scharping
voorlopuig blijven. Tot het écht
niet langer kan.
BONN PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Hoogleraar Hans Binneveld over echec Dutchbat:
„De luchtmobiele brigade ver
koopt zich op TV als een soort
kruising tussen Philips en de
padvinderij: technische hoog
standjes en lekker buiten spe
len. Maar een militaire organi
satie is er voor het produceren
van geweld en dat vergeten wij
in Nederland vaak. Toen de sol
daten van Dutchbat in Srebre
nica met geweld in aanraking
kwamen, zijn ze er als een haas
vandoor gegaan. Wij zijn nu
eenmaal geen helden. Wij wij
ken altijd."
Hans Binneveld is hoogleraar
maatschappijgeschiedenis aan
de Erasmus Universiteit in Rot
terdam. „Rond 1600 golden de
huurlingen van prins Maurits
als een soort modelleger met
robot-soldaten. Er was sprake
van drillen, van een enorme dis
cipline en een uitgewerkte hië
rarchie. Van militaire heroïek
was in de daarop volgende eeu
wen verder geen sprake. We wa
ren een klein landje, georiën
teerd op handel en zeevaart.
Wat moesten wij met een leger?
Waarom loopt een land zonder
sterke militaire traditie dan toch
voortdurend voorop om blauw
helmen te leveren? Binneveld:
„Dat hangt voor een deel samen
met onze morele opstelling. Als
er iets aan de hand is in de we
reld, willen wij daar graag iets
aan doen. Kijk maar naar wat
collectes voor bijvoorbeeld
Rwanda hier opbrengen. Het
heeft ook te maken met de reor
ganisatie van Defensie. De drei
ging van het Warschaupact is
weggevallen eh Defensie zoekt
koortsachtig naar nieuwe taken
om het bestaansrecht te recht
vaardigen. En dat meent men te
hebben gevonden in de bijdra
gen aan de VN."
Volgens Binneveld is in het
voormalige Joegoslavië zo onge
H. Binneveld: „Als dit voor onze elite-troepen exceptionele omstandigheden waren, wat gebeurt er dan als
we ooit in een echte oorlog verzeild raken?" foto roel dijkstra
veer alles wat maar mis kon
gaan, ook inderdaad misge
gaan. En, zo stelt hij, dat kon je
aan zien komen. „Je kunt niet
als peacekeeping force, als vre-
desstrijdkracht, aan de slag als
de basisvoorwaarden daarvoor
niet aanwezig zijn. Maar ja, po
litiek Den Haag riep kamer
breed: Nu geen tijd voor kriti
sche vragen. We moeten mee
doen.
Je kunt geen safe havens, veilige
gebieden, scheppen als er ver
volgens geen daarbij passende
maatregelen worden genomen.
Daarnaast blijkt uit de verhalen
dat de verhouding tussen de
Nederlanders en de moslimbe
volking ernstig verstoord was.
Er was binnen Dutchbat sprake
van een gro "jende afkeer van de
groep die zij dienden te be
schermen."
Wat professor Binneveld vooral
heeft gestoord, was de kramp
achtige poging van Defensie en
politiek om de aandacht van het
echec in Srebrenica af te leiden.
„De soldaten van Dutchbat
hebben geen verzet kunnen
bieden en hebben de moslims
in de steek gelaten. Door een
groot feest te organisateren
'toen ze aankwamen in Zagreb,
werd een beeld gecreëerd van
een menselijk drama dat nog
net goed was afgelopen. We za
gen de moeder van Jaap die zo
blij was en de verloofde van
Kees die zo moest janken. En de
generaal, de kroonprins, de pre
mier en de kamerleden liepen
er handenschuddend en fees
tend rond. En Voorhoeve maar
roepen dat ze zulk uitstekend
werk hebben verricht.
De hoogleraar snapt drommels
goed waarom er om het echec
in Srebrenica wordt heenge-
draaid. „Je hoeft maar iets zie
ligs te tonen op de Nederlandse
TV of wij willen er iets aan
doen. We zien graag dat 'onze
jongens' een belangrijke rol
spelen als weldoener, als Rode
Kruis. Als dat dan volstrekt ver
keerd uitpakt, dan willen we dat
liever niet horen.
Voor de militairen zelf is het he
lemaal rampzalig. De luchtmo
biele brigade profileert zich als
de nieuwe elite-eenheden van
het Nederlandse leger. Onze
nieuwe toekomst: weg met de
slappe hap van dien plichti-
gen. Het is niet prettig om te
moeten constateren dat het in
Srebrenica organisatorisch een
zooitje was en dat de soldaten
geen greintje ruggegraat toon
den. Als dit voor onze elite-troe
pen exceptionele omstandighe
den waren, wat gebeurt er dan
als we ooit in een echte oorlog
verzeild raken?"
Binneveld gaat er vanuit dat de
meeste Dutchbat-soldaten de
periode-Srebrenica zonder pro
blemen zullen afsluiten. De
hoogleraar verwacht weinig ge
vallen van post-rraumatic stress
disorder, zoals dat sinds 1980
officieel heet in de psychiatri
sche handboeken. „We weten al
sinds eeuwen dat soldaten niet
alleen lichamelijk maar ook
psychisch gewond kunnen ra-
k^n. Het leger heeft instanties
waar ze kunnen aankloppen
voor individuele hulpverlening.
Ik geloof overigens ook dat we
het hun niet moeten aanpraten.
Natuurlijk zijn er soldaten die
erge dingen hebben meege
maakt, maar als je dat vergelijkt
met echte oorlogservaringen
dan valt het nogal mee. Ze heb
ben redelijk comfortabel ge
leefd, geen fysieke uitputtings
toestanden meegemaakt en
geen grote persoonlijke risico's
gelopen."
Wat Binneveld betreft ziet Ne
derland voorlopig af van verde
re avonturen in VN-verband.
„We moeten maar eens goed
nadenken of we dit soort opera
ties organisatorisch en qua
mentaliteit wel aankunnen. Als
we nog eens mee willen doen,
moeten we volstaan met het
sturen van elite-eenheden,
zoals het korps mariniers. Voor
de rest past een grote mate van
bescheidenheid."
ROTTERDAM ARIE BERGWERFF
Alleen Botswana doet het slechter dan Nederland
Nederland scoort buitengewoon laag in een inter
nationale vergelijking van het aantal vrouwen dat
werkzaam is als hoogleraar. Slechts 2,3 procent
van de professoren in Nederland is vrouw. Alleen
Botswana doet het nog slechter. Het Afrikaanse
land telt geen enkele vrouwelijke hoogleraar.
Dat blijkt uit een internationaal onderzoek onder
zeventien landen in alle werelddelen. De Neder
landse onderzoeker dr. Greta Noordenbos werkte
mee aan het onderzoek. Ze is werkzaam bij de
vakgroep Vrouwenstudies van de Rijksuniversiteit
Leiden.
De inbreng van vrouwen in de wetenschap in Ne
derland blijkt zeer beperkt. Ook op het overzicht
van de percentages vrouwelijke wetenschappers
zit Nederland met 13,2 procent in de achterhoe
de. Het onderzoek is gebaseerd op gegeven
1990, maar volgens Noordenbos maakt dat
welijks uit. In 1993 telde Nederland vier pro
vrouwelijke hoogleraren, waarmee het nog<
de op één na onderste positie inneemt.
Turkije scoort op die ranglijst het hoogste. I
twintig procent van de hoogleraren vrouw,
de is Polen.
Noordenbos wijt de slechte positie van Neet
onder meer aan de bezuinigingsrondes diet
universiteiten hebben getroffen. Vooral del
ning van het wetenschappelijk rangenstelse
te slecht uit voor vrouwen, aldus Noordenbi
DEN HAAG ANP
TOM JANSSEN
