In Frankrijk gaat macht boven rede
nAC 9 SEPTEMBER 1995
Tegen alle protesten
van de wereld in,
begon Frankrijk deze
week aan een nieuwe
serie kernproeven op
het atol Mururoa.
Commotie en emotie,
maar nauwelijks of
niet in het land dat
die opwinding
veroorzaakte. Wat is
dat toch met die
Fransen?
Deze vraag nam de
in Frankrijk
werkzamejournalist
Rudolf Bakker op ons
verzoek als
uitgangspunt voor
een beschouwing.
Bakker was van
1976 tot 1992
correspondent in
Frankrijk voor de
dagbladcombinatie
GPD (waarbij deze
krant is aangesloten).
Hij is thans als radio-
correspondent -
standplaats'Parijs -
verbonden aan NOS,
NCRV en VPRO.
Rudolf Bakker is
auteur van de bij De
Arbeiderspers
verschenen boeken
'Gallische brievenen
Provence en Cóte
d'Azur'.
og nooit tevoren werd een Fran
se president over de gehele we
reld zo snel en zo algemeen be-
als Jacques Chirac. In alle hoeken en
ft van onze, door doem en verderf be-
aardkloot lopen we het gallische
itje-roer-me-niet voortaan tegen het lijf:
irentbriefkaarten en T-shirts, op aanplak
ken en stickers. Het satirische weekblad
'anard Enchaine' noemt Chirac satirisch
'planetaire superstar' en wijdt een halve
pna aan illustratieve import die het plane-
aan de superstar onderstreept,
let kernachtigste eerbetoon komt uit
tralie: 'Schijt in je eigen nest', lezen we
todigend onder de illustratie. De presi-
it van de republiek zwaait er met een
ombom en produceert een enorme op
paddestoel van een atoomontploffing ge-
inde gaswolk uit een van die holten
1 het menselijk lichaam waarover men zel-
imet zoveel woorden spreekt.
•h is het aardigste aan de halve pagina in
Canard' niet zozeer de getoonde over-
ed aan buitenlandse opwinding in ver-
nd met de komende atoomproeven op het
lynesische Mururoa-atol. Het aardigste is
het blad geen enkel protest weet te pro-
ceren uit eigen land. De redactie maakt
h als het ware vrolijk over een amusante
'pekoorts bij de buren. Zoals een kind
lig vanachter zijn moeders ruit op straat
t en een vechtpartij waarneemt op de
leP- Is er dan helemaal geen Frans protest
>en de Franse atoomproeven op het Franse
ururoa-atol?
hand gelopen jongensavontuur. We mogen
aannemen van wel.
Gaan de Fransen dan nooit eens, voor iets
dat hen werkelijk aangaat, massaal de straat
op? Ja natuurlijk, en laten we ook niet verge
ten: het dolle plan van premier Chirac de
atoomproevenserie op Mururoa alsnog af te
maken, heeft al een opzienbarende val in zijn
populariteit teweeg gebracht. Maar toch: bij
na iedere keer als Fransen echt en met zijn
allen in beweging komen, doorgronden de
geleerden achteraf nooit helemaal wat die
mensenmassa op dat moment dan eigenlijk
dreef.
Neem nu de Franse revolutie: na tweehon
derd jaar is onder de experts nog steeds de
strijd niet geluwd over wie er toen precies be
gon: de intellectuele burgerij, de armen van
Parijs, of zelfs een deel van de op bun zes
tiende Lodewijk uitgekeken hof-aristocratie.
En hoe zat het met de zogenaamde Commu
ne van 1871, om tussenliggende nationale
opwindingen voor het gemak maar even over
te slaan?
De Commune kostte 20.000 doden de
Seine zag rood van het bloed en leidde tot
een nieuwe wetenschap: de massapsycholo
gie. De eerste massapsycholoog heette
Gustave Le Bon. Hij was ooggetuige van de
Commune en kwam over dit vreemde ver
schijnsel tot de conclusie dat ze ontstaan
moest zijn op basis van geruchten en ver
keerd geïnterpreteerde feiten. Le Bon werd in
deze opvatting hetzij dan door politiek ge
motiveerde auteurs nooit overtuigend te
gengesproken.
Achteraf gezien bleek ook de Mei-opstand
van '68 een even redeloos ondernemen, al
vertoonde ze de typische karakteristieken die
Franse massabewegingen eigen zijn. Ook
hier immers uitbarstingen van zuivere woede
die uitliepen op bloedvergieten en vernielin
gen. Als we deelnemers aan die massa-hyste-
rie nu vragen wat hen toen bezielde, staan ze
met de mond vol tanden.
De laatste massa-betoging waarop de
Fransen zichzelf in onze eigen tijd trakteer
den vond plaats op 24 juni 1985 in Parijs.
Vanuit zes Parijse stations waaierden de uit
heel Frankrijk aangereisde betogers uit over
de ganse stad. De luidsprekerinstallaties die
ze met zich meevoerden produceerden een
aantal decibels zoals een geschiedschrijver
later opmerkte dat gelijk stond aan tien
happenings a la Woodstock tegelijkertijd.
De Champs-Elysées waren van de Are de
Triomphe tot aan de Place de la Concorde
met een dichte mensenmassa volgepropt. Bij
deze zeldzame betoging evenwel vloeide
geen druppel bloed. Ze was dan ook georga
niseerd door keurige, maar verontruste, ou
ders die hun kinderen op katholieke- en alle
andere in dit land ter beschikking staande
privéscholen deden. Ze waren bang dat een
nieuwe en door president Mitterrand uitge
kookte wet, de Staatssteun aan die 'vrije'
vorm van onderwijs dramatisch zou beper
ken ten gunste van de openbare school.
BLIJFT DE vraag: waarom? Waarom zijn de
Fransen zo? Waarom bijvoorbeeld ook
sluiten ze hun hemel af met soms roestend
netwerk van telefoon- en electriciteitsdraden,
verkeert hun 'gevoel voor de natuur' ondanks
Jean-Jacques Rousseau nog in een ontwikke
lingsfase, waarom gaat de Franse boer zo
slordig om met de hem toevertrouwde na
tuur? Waarom zijn de Fransen er zelfs trots
op dat 73% van hun elektriciteit wordt opge
wekt door meer dan dertig atoomcentrales
die over het hele land zijn verspreid en tegen
wier aanwezigheid nooit serieus is geprotes
teerd?
En dan is er dat typerende geval van de stuw
dam in de Loire, een actualiteit uit 1991. Het
plan met de dam aan de benedenloop van
Frankrijks mooiste rivier was tweeledig. De
Loire zou niet langer onvoorzien buiten zijn
oevers en ongevraagd binnen de huizen tre
den. Bovendien diende de dam een constan
te toevoer van koelwater voor een atoomcen
trale aan de bovenloop van de rivier zeker te
stellen.
Het was de Britse Prins Philip als voorzitter
van het World Wild Life Fund die als eerste
naar later werd aangenomen onder invloed
van iets te veel witte wijn bij een bezoek
aan het gebied luidkeels protesteerde tegen
'het temmen van de wilde Loire'. Het waren
NATUURLIJK zijn er groepen en persona
ges die zich inspannen om hun landgenoten
ervan te doordringen dat 'Mururoa' het aan
zien van Frankrijk niet verbetert. Tot dat doel
onder meer was er eind augustus op een zon
nige achtermiddag in Parijs een ingenieuze
protest-manifestatie voorbereid. Daarbij zou
een 'Europees flottielje' - voorafgegaan van
zelfsprekend door een vaartuig van 'Green
peace' - over de Seine optrekken. Na afloop
van deze 'vlootschouw' zou door middel van
een menselijke keten een petitie met 'enige
miljoenen' handtekeningen op het presiden
tieel paleis worden aangeboden. Bij nader in
zien bestonden de organisatoren, behalve
Greenpeace, louter uit redacteuren van het
ultra-linkse satirische weekblad 'Charlie Heb-
do' en journalisten van onduidelijke publica
ties als TImpatient' ('De ongeduldige'), 'Si
lence' ('Stilte') en het keurige-linkse 'Témoig-
nagne chrétien'. Kort voor de manifestatie
zou beginnen, werd het Greenpeace-vaartuig
in de sluis van Bougival, ten westen van Pa
rijs, door de politie in zijn opmars gestuit: de
autoriteiten verboden de hele betoging. Wat
ten slotte overbleef waren enkele 'schipbreu
kelingen' die op de trappen van het Palais
Chaillot protesteerden tegen de genomen
maatregelen. Bij dat protest bleef het.
Niemand in Frankrijk wond zich er over op
dat deze, toch zo vredig ogende betoging,
door de politie zonder enig aanvaardbaar ar
gument was afgelast.
DE ECOLOGEN van Frankrijk, waar waren
die eigenlijk in het koor van proteststemmen
tegen de afsluitende atoomproeven op het
atol van Mururoa?
Om te beginnen weet iedereen dat de
Franse ecologen bij de parlementsverkiezin
gen van afgelopen voorjaar geen enkele par
lementszetel behaalden: ze hadden er overi
gens hooit één. Bovendien weteli we dat hun
hopeloos verdeelde organisatie bij diezelfde
gelegenheid vrijwel geheel ophield te be
staan.
Niet alleen bleken de Fransen maar in ge
ringe mate gevoelig voor het door de ecolo
gen gepropageerde milieubeleid, bovendien
hadden de kiezers weinig sympathie voor de
manier waarop deze politici van de groene
aarde voornamelijk ruzie maakten over de
vraag of ze al dan niet zouden sympathiseren
met de socialisten.
Het enige geluid dat Frankrijk van de oud
minister voor het milieu en ecologen-aan
voerder Brice Lalonde in de Mururoa-periode
opving, was een anecdotische story over zijn
nieuwe burgemeesterschap. Hij werd dat in
het 1.800 inwoners tellende Saint-Brac in
Bretagne. Lalonde meldde dat hij zich er bui
tengewoon wel voelde. De Fransen vermoe
den overigens in het licht van vórige uitspra
ken dat de oud-minister een voorstander is
van het afmaken van de atoomproevenreeks
op het atol van Mururoa.
Om het allemaal nog pijnlijker te maken ging
de anders zo van de tongriem gesneden Do
minique Voynet als aanvoerder van een der
andere drie splintergroepen waarin de ecolo
gen uiteengevallen waren, in ieders gevoel
over de streep toen ze verklaarde een 'paral
lel' te zien tussen het hernemen van de
atoomproeven en het 'terrorisme', dat ze be
stempelde als 'de nucleaire afschrikkings
macht van de armen'.
En dan de socialisten, die na de verkiezingen
van mei toch de enige serieuze oppositie vor
men in het nieuwe parlement! Hun monden
zijn ten aanzien van de atoomproeven op het
Mururoa-atol nog wel enige jaren gesnoerd.
Van de 204 atoomproeven die Frankrijk op
Mururoa en het belendende Fangataufa in
tussen genomen heeft, vallen er immers niet
minder dan 86 onder de veranwoordelijkheid
van de socialistische president Francois Mit
terrand.
Dat deze president in 1992 bevel gaf de
reeks proeven te staken, hoewel er nog maar
acht op het programma stonden, had niets te
maken met de vraag of hij er bang voor was
dat Polynesië zou worden vergiftigd of dat
het Mururoa-atol onder de laatste ontploffing
zou splijten. Het had louter te maken met de
calculaties op het gebied van zijn binnen- en
buitenlandse politiek.
DE ERNSTIGSTE socialistische handicap
echter is en blijft het psychodrama rond de
eerste Rainbow-Warrior, het vlaggeschip van
Greenpeace, dat op 10 juli 1985 in de haven
van het Nieuwzeelandse Auckland door
Franse geheime agenten klunzig werd opge
blazen. Het kostte de toenmalige minister
van defensie Hernu (een van Mitterands wa
re kameraden) zijn kop en zonder dat ooit
duidelijk werd of de president van meet af
aan op de hoogte was geweest van dit uit de
daarna buitenlandse ecologen
die als eersten de wacht betrok
ken op de plaats waar bij Ser-
re-La-Loire een prachtige val
lei aan het plan zou worden op
geofferd. Pas in een veel later sta
dium werden ook de Fransen
wakker. De dam ging na einde
loos heen en weer gepraat ten
slotte niet door.
Nog niet eens generaal De Gaul
le, maar de kortstondig eerste:
minister Pierre Mendès-France/
die uitgroeide tot de goeroe van
het links-vooruitstrevende Frank
rijk, gaf in 1954 het startsein tot
de ontwikkeling van een eigen
Frans atoomwapen. De op dit
besluit gevolgde proeven in de
Franse Sahara wekten geen pro
test, maar het is waar dat de tijd
er niet rijp voor was. Toen Alge
rije verloren ging, werden de
proeven op de Frans-Polynesi
sche atollen Mururoa en Fangataufa voortge-,
zet, kleine atooombommen ontploften han
gend aan ballonnen op 600 meter boven het.
atol.
Een marine-officier die mijn buurman is en
er op veilig-vermoede afstand beroepshalve
bij stond, vertelde me dezer dagen: 'Het gaf
een machtig-mooie wolk'.
Pas in het midden van de jaren '70 gingen de
proeven ondergronds. Onder de westerse
mogendheden was en bleef Frankrijk het eni
ge land dat nimmer massale protesten tegen
tegen de ontwikkeling van zijn atoomwapen
te verduren had. De protesten kwamen uit de
zuidelijke Pacific en hadden niet altijd ecolo
gische maar vooral politieke achtergronden.
In ieder geval ging ook die golfstroom van
emotie opnieuw aan Frankrijks kusten voor-
bij.
Het 'incident' met de Rainbow Warrior be
schaamde de Fransen evenmin. Sterker nog:
als reactie speelden ze met zijn allen 'Soldaat
Chauvin', een mythische figuur uit de dagen
van Napoleon die uitblonk in overdreven va
derlandsliefde. Het is geen toeval dat het be
grip 'chauvinisme' uit Frankrijk stamt.
GEEN TOEVAL, maar wat is de achtergrond?
De ijskoude Franse houding tegenover het
'Greenpeace-effect' is wellicht te verklaren
uit de overtrokken-chauvinistische opvatting
die Frankrijk over zijn rol op het wereldtoneel
nog steeds niet opgegeven heeft. Een opvat
ting die op zijn beurt weer zou voortkomeh
uit een bijna paranoïde angst voor nieuwe in
vasies uit het Europese achterland (zoals dé
Kelten en de Franken onder meer) die overi
gens in de vroege middeleeuwen de basfs
legden voor de Franse bevolkingsstructuur.
Als psychotherapie ook tegen het naoorlogse
defaitisme zou generaal De Gaulle zijn gede
moraliseerde landgenoten tenslotte had:
den ze de Tweede Wereldoorlog niet zelf ge-:
wonnen de Force de Frappe' cadeau heb
ben gedaan.
Het Franse cynisme beperkt zich echter niet
tot wat er buiten de staatsgrenzen gebeurt,
het begint al bij eigen huis en haard. Het
symbool van die houding is de hysterische
chien méchant', die al brult als er nog niets
aan de hand is en daarmee hoopt de stuipen
op het lijf te jagen van een ieder die zich bui
ten de ondoordringbare hagen rond voor- en
achtertuinen manifesteert. De klassieke voor
keur die ze in gelijke mate aan de dag leggen
voor de macht boven de redé, wordt wel ver
klaard uit de slechte ervaringen die ze eeu
wenlang met hun koningen en andere autori
taire leiders hebben opgedaan.
Frankrijk blijft dan ook gevaarlijk blind voor
het actueel verschijnsel van wat wel de
'ecologische supermacht' wordt genoemd.
Deze supermacht dicteert immers, en lijn
recht in strijd met de Franse levensfilosofie,
dat voortaan iemands tuin niet meer alleen
de zijne is. Dat de hele wereld voortaan als
ons aller gemeenschappelijke tuin moet wor
den beschouwd en dat niemand daarover
meer de alleenzeggenschapo bezit.
Het cynisme van de Fransman, zoals dat zou
voortspruiten uit zijn slechte ervaringen met
de macht, bewerkstelligt bijvoorbeeld ook dat
hij voor geen centime vertrouwen heeft ih"-
een beweging als Greenpeace, die in Frank
rijk nauwelijks van de grond kwam.
Flerinnert hij zich de Commune en zijn han
dig ingezaaide geruchten? En mei '68 met
zijn geestesverwarring achteraf? Misschien
herinnert hij zich zelfs nog de wetenschappe
lijke bestseller Rumeurs' uit '87, waarin de
auteur Jean-Noël Kapferer onder meer op
merkte: 'De ecoloog zweeft in abstracties, hij
stelt op lichtzinnige wijze de wet, hij is een
tovenaarsleerling'.
HET DOOR Greenpeace en zijn aanhang
uitgezaaide gerucht dat het Mururoa-atol als
gevolg van de voorafgaande proeven op bre
ken zou staan, is objectief-wetenschappelijk
tegengesproken. Wat niet wegneemt dat het,
belendende Fangataufa-atol als proefterrein
moest worden opgegeven om zijn te broze
structuur. Iedereen weet intussen op grond
van de gepubliceerde rapporten dat de tot nu
toe uitgevoerde proeven - alhoewel verwer
pelijk en ongetwijfeld ingegeven door Frank
rijks op paranoia berustende grootheidswaan
- geen stralingsgevaar hebben opgeleverd. Ie
der woord dat op dat punt aan de kwestie
verder nog verspild wordt, is dan ook ten ba
te van de 'ecologische supermacht' ten geho
re gebrachte ketelmuziek.
Geen volk dat in zijn historisch gegroeide
achterdocht vooral dit hypocriete aspect aan
het probleem zo goed door heeft als de cyni
sche Fransman. Zelfs een door de 'ecologi
sche supermacht' georganiseerd psychodra
ma als dat rond het Shell-platform Brent
Spar' in de Noordzee, een manifestatie die
ais een teken aan de wand moet worden be
schouwd, bracht hier niet meer dan een licht
geamuseerde belangstelling teweeg.
Mon oeuil' ('Maak het nou een beetje') is de
Franse reactie op dergelijke heksenwaan. En:
'Vul de pastis nog maar eens bij'.
Worden de Fransen dan nooit wijzer? Le
ren ze dan nooit dat alcohol tot cirrose leidt?
Demonstratie - deze week - in Vancouver tegen de Franse atoomproeven. De wereld maakt zich grote zorgen, maar de Franse houding tegenover
het 'Greenpeace-effect' is ijskoud. foto reuter jeff vinnick
