ultuur Kunst
'Liever stillevens dan Zuid-Afrika'
r
u
ewondering
99
ebat over dood
asolini laait op
CS'
ir
Ook Italië kraakt 'Vliegende Hollander'
6 DERDAG 7 SEPTEMBER 1995
rERT VISSER. 071 -356441
d Jiumdichters in LVC
e tent
De podiumdichters Bart FM Droog en Karei ten Haaf tre-
ïönderdag 14 september op in het Leids Vrijtijds Centrum
Bart FM Droog begon in 1981 met optredens in het voor-
vjramma van een punkband. Hij laat zich inspireren door 'het
i tleven. drank en zwarte angsten'. Karei ten Haaf werkt be-
^ater(e met muzikanten ook met beeldend kunstenaars. Zijn tek-
rtragigaan over vrouwen, drank en literatuur. Het programma
g is ijnt om 22.30, in het zoldercafé van het LVC.
gelconcert Hooglandse Kerk
iera
Warno Ruting (orgel) en Eddy de Kruyf (trompet) geven
rdag 9 september een concert in de Hooglandse Kerk in Lei-
De 16-jarige jongens vertolken onder meer werken van
Purcell, Handel en Telemann. Het concert begint om
Van Looyprijs bekroning dubbeltalent Breyten Breytenbach
„Het lijkt me fantastisch om een boek te schrijven waar
het hele woord Zuid-Afrika niet in voorkomt. Liefdesge
dichten te schrijven. Stillevens te schilderen, dingen die
normaal zijn". Breyten Breytenbach is allesbehalve bang
dat zijn inspiratie langzaam opdroogt nu de omwente
ling in Zuid-Afrika heeft plaatsgevonden. „Integendeel,
het is een persoonlijke bevrijding".
ir film Giordana
eJü ieuwe film heeft het debat
end over de vraag of de
mse filmregisseur en dich-
ir Paolo Pasolini, die twin-
geleden vermoord werd,
achtoffer van een samen-
is geweest. De toen 17-
Pino Pelosi heeft indertijd
id de moord alleen te heb-
epleegd.
olini stierf in de vroege
van 2 november 1975, na-
j bij het station Termini in
een prostitué had opge-
'ino Pelosi. De omstreden
stische filmregisseur was
aar geslagen en overreden
'.60 zijn eigen sportwagen.
50 (i zei dat hij in een moment
.'50 woede had gehandeld, na-
oo bsolini hem met geweld tot
!so Iele handelingen probeer-
•™je brengen. Pelosi heeft
volgehouden dat hij al-
301 leeft gehandeld.
,ijn film 'Pasolini, een Itali-
misdaad' probeert regis-
larco Tulio Giordana aan
nen dat Pelosi tenminste
nedeplichtige had, zo niet
Dat was overigens ook de
lusie van het eerste proces
moordzaak, maar vervolg
processen in hoger beroep
maakten geen melding meer
van medeplichtigen en het on
derzoek werd gestopt.
De film citeert een artikel
waarin Pasolini een paar maan
den voor zijn dood zegt te we
ten wie verantwoordelijk was
voor een serie bomaanslagen
waarbij tientallen mensen om
het leven kwamen. „Ik ken alle
namen en weet welke misdaden
zij op hun geweten hebben. Ik
weet het, maar ik heb de bewij
zen niet", schreef Pasolini toen.
Hij voegde eraan toe dat som
mige vooraanstaande politici
voor de rechter zouden moeten
worden gebracht.
Vlak voor de première van
zijn film op het Filmfestival van
Venetië wil Giordana het woord
samenzwering niet in de mond
nemen, maar de film suggereert
dat iemand met macht het on
derzoek geblokkeerd heeft en
dat er belangrijke mensen wa
ren die niet wilden dat de waar
heid op tafel kwam.
De advocaat van de familie
Pasolini heeft in Venetië gezegd
een officieel verzoek in te die
nen om het onderzoek te her
openen.
haarlem homme siebenga
Het dubbeltalent van Breyten
Breytenbach - schilder, schrijver
en dichter - wordt op 16 sep
tember beloond met de Jacobus
van Looyprijs, genoemd naar de
Haarlemse kunstenaar van wie
een flinke hoeveelheid werk is
ondergebracht in het Frans
Halsmuseum. Aan de vijfjaar
lijkse prijs - in 1990 uitgereikt
aan Lucebert - is een bedrag
van vijfduizend gulden verbon
den, een publicatie en een ten
toonstelling. In verband met de
inrichting van die expositie, in
de Verweyhal, is Breytenbach
momenteel in Nederland.
Breytenbach: „Ik ga een aan
tal gedichten schilderen op
hangende banieren van enkele
meters lengte. Sommige zijn al
bedrukt, andere ga ik ter plekke
met de hand beschilderen. Het
is de eerste keer dat ik poëzie en
schilderkunst zo letterlijk met
elkaar combineer".
De fraaie benaming
'dubbeltalent' doet Breytenbach
in feite geen recht, 'multi-talent'
komt dichter in de buurt. Hoe
wel hij het grootste deel van zijn
leven al in Parijs woont, sinds
1961, en Frans, Nederlands en
Spaans spreekt, schrijft hij zijn
poëzie nog steeds in zijn moe
dertaal, het Afrikaans. Daar
naast hanteert hij het Engels in
zijn prozaboeken waarin hij zijn
ervaringen en opvattingen over
de apartheid en de omwente
ling optekent. In 'De ware be
kentenissen van een blanke ter
rorist' bijvoorbeeld beschreef
hij zijn jarenlange gedwongen
verblijf in Zuid-Afrika, in de ge
vangenis als samenzweerder te
gen het regime. En dan is er na
tuurlijk nog die eindeloze
stroom tekeningen, aquarellen
en schilderijen.
Schilderen
Breytenbach wil geen rangorde
aanbrengen in zijn activiteiten,
maar het schilderen beschouwt
hij als het meest bevredigend.
„Het scheppingsmoment bij
schilderen is veel lichamelijker,
niet zo intellectueel als schrij
ven. Schilderen is veel aardser,
je ruikt de verf, krijgt het aan je
vingers. Het is bijna een dans.
Als ik de keuze had, zou ik veel
meer willen schilderen. Als ik
daar mijn brood mee zou kun
nen verdienen, dan had ik zeker
veel minder prozaboeken ge
schreven. Maar zeker niet min
der gedichten, want die komen
gewoon, dat is een psychologi
sche noodzaak. Dat is een
puistje, dat moet gewoon gaan
etteren".
- U schrijft ergens dat u zich
zelf niet beschouwt als een Afri
kaanse schilder. Wat bedoelt u
daarmee?
„Ik kan niet schilderen in
Zuid-Afrika. Hoewel ik natuur
lijk wel in de gevangenis een
reeks tekeningen heb gemaakt
(die serie is te zien in de Ver
weyhal - HS). Zuid-Afrika is een
heel fel, helder land. een beetje
overdonderend. De enorme
ruimte, de natuurschoonheid.
Maar het heeft ook te maken
met een culturele armoede.
Schilderen is daar een geïmpor
teerde techniek, waarvan de
bron in Europa ligt. Het is voor
bijna geen schilder ter wereld
ondenkbaar dat hij een penseel
op het doek zet, zonder in zijn
achterhoofd een stukje Picasso
mee te nemen, of een stukje Ba
con, of wat dan ook".
„Met de taal is het een andere
zaak. De Afrikaanse taal is de di
recte navelstreng naar mijn
jeugd."
Sinds de omwenteling ligt het
Afrikaans in meerdere opzich-
Breyten Breytenbach: „Ik kan niet schilderen in Zuid-Afrika."
ten onder vuur. Het is de be
smette taal van de vroegere
overheersers, als ambtelijke taal
is het afgeschaft en het Engels
wordt steeds meer de taal die
communicatie tussen alle be
volkingsgroepen moet mogelijk
maken. Tot verdriet van Brey
tenbach, die zich steeds meer
beschouwt als een 'taaiactivist'.
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER
Breytenbach: „Als een taal
verdwijnt, is dat het uitsterven
van een biologische soort. Het
is een verarming, zelfs voor de
mensen die het niet gebruiken.
Er zijn denkbeelden, uitdruk
kingswijzen en metaforen die
alleen maar in het Afrikaans be
staan".
Breytenbachs taalactivisme
heeft hem ertoe gebracht een
reeks Afrikaanse artikelen te
schrijven in een krant die nog
steeds sterk gelieerd is aan de
Nationale Partij. Veel vrienden
hebben hem dat zeer kwalijk
genomen. Ook het feit dat hij
zich inmiddels distantieert van
de machtspolitiek en de corrup
tie van het ANC roept verwijten
op dat hij de revolutie zou heb
ben verraden. Ook nu weer ge
draagt hij zich als een 'dissi
dent'.
Breytenbach: „De enige uitleg
die ik kan geven is dat ik die
dingen heel persoonlijk beleef.
Ik ben er absoluut zeker van dat
er voor mij geen coherente lan
ge termijn strategie bestaat. Er
is alleen een aantal beginselen
en dromen die voor mij van
enorm belang zijn. Waaronder
de droom van de revolutie, ook
al is die onhaalbaar".
Af en toe wordt hij moe van
de eeuwige vragen over Zuid-
Afrika, het gesmeek om verha
len over zijn gevangenschap, de
versimpelingen van goed en
kwaad. Breytenbach: ..Er staat
nu een boek op stapel, 'Den
kend vuur', dat een soort laatste
stuiptrekking is over de over
gangsperiode in Zuid-Afrika,
met mijn reacties op de om
wenteling. Daarin staan ook een
aantal stukken die helemaal
niks van doen hebben met
Zuid-Afrika, die gaan over poë
zie en schrijfprocessen. De ver
wachtingen van de lezer zijn
enorm strak. Men verwacht iets
helders te horen over Afrika, of
over Bosnië. Maar het is de
plicht van de dichter het iets
moeilijker te maken".
Expositie Breyten Breyten
bach. Schilder, schrijver, dich
ter. Te zien: 16/09 t/m 26/11 in
de Verweyhal te Haarlem. Pu
blicatie: 'Uit de eerste hand':
met aantekeningen van en es
says over Breytenbach, plus 30
reprodukties. Uitgeverij Meu-
lenhoff, f 29,50. Verschijnt 16
september.
;ze rubriek komen al of
niet bekende
reekgenoten aan het
tord die, hetzij direct,
;ij zijdelings met kunst
:n cultuur te maken
Gf )en. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
nstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
iten. Van de snuifdoos
van oma tot het
sgedraaide muziekstuk
illes wat daar tussen zit.
andaag spreekt Henk
nnes, directeur van de
penbare bibliotheek
den, zijn bewondering
Puur dat delen van
elfde emotie maakt dat
zo gehecht ben aan dit
schilderij."
Dit schilderij heb ik
gekregen bij het
afscheid van mijn
vorige baan. Ik was
ontzettend verrast
lat het de verbeelding is van
boek dat ik heb gelezen:
ing at the sun' van Julian
ies.
eet hoe dat gaat als je een
1 ii boek hebt gelezen, dan
el je daarover: 'moet je ook
ezen'. Ik werkte bij de
lerbescherming en vertelde
een maatschappelijk
;ster over dat boek. Zij heeft
liet gelezen, maar mijn
wording daarover in een
ere vorm gegoten. Heel
tract, maar zo herkenbaar
rmij. Puur dat delen van
elfde emotie maakt dat ik
ehecht ben aan dit
Iderij.
boek gaat over een vrouw
londerd jaar oud is. Ze is
uren in 1923 en kijkt in het
2023 terug op haar jongere
n. Het eerste deel gaat over
r jeugd, als 7-jarig meisje, in
tweede deel is ze een jaar of
ftig en het laatste deel speelt
dichtst bij de actualiteit al is
in de toekomst,
omt een scène in voor over
vlieger die, eind Tweede
eldoorlog, in de lucht, op
-ui oet, op zoek is naar
ndelijke vliegtuigen. Die zijn
liet en op een gegeven
BIOSCOPEN
LEIDEN
LIDO 1, 2, 3, 4 en STUDIO tel 071
124130/133210, Steenstraat 39.
LIDO 1
The Lion King al., dag 18.45, vr za
zoen woook 14.30.
Braveheart 16 jr., dag. 20.30.
LID0 2
De Leeuwenkoning al vr za zo en wo
ook 14.30.
While you were sleeping al dag
19.00,21.15.
LIDO 3
Congo 12 jr.. dag. 19.00, 21.15.
Casper al., vr za zoen wo 14.30
LIDO 4
Free Willy 2 al. vr za zoen wo 14.30
First Knight al .dag. 18.40,21.15
STUDIO
Batman Forever al., dag. 18.45.
21.15, vrza zoen wo ook 14.15
LUXOR tel: 071-121239, Stationsweg
19.
TRIANON tel: 071-123875, Breestraat
31.
French Kiss t/m woe 19 30. 21.45.
The Quick and the Death t/m woe
19.30,21.45.
KIJKHUIS tel 071-142895, Vrouwen
kerksteeg 10.
The madness of King George t/m woe
19.30,21.45.
Clerks t/m zo 20 00. 22 15.
1492 Conquest of Paradise ma
20.00
Ed Wood di 20.00, 22.15.
Nell wo 20.00, 22.15.
LVC tel: 071-125366, Breestraat 66.
Roots, Reggae, Rasta: The harder
they come do 20.00.
Rockers vr 20.00
Time will tell za 20.00.
ALPHEN AAN DEN RUN
EUROCINEMA tel: 01720-20800, Van
Boetzelaerstraat 6
Under Siege 2 16 jr., dag. 18.45,
21.30, za zo woe ook 13.45, zo ook
16.15.
De Leeuwekoning al za zo woe
13.45, zo ook 16.00.
While you were sleeping al., dag.
18.45,21.00.
Batman Forever al., dag (beh ma)
18.45,21.30.
Free Willy 2 al za zo woe 14.00, zo
ook 16.15.
MonOncleal., ma21.15.
Flodder III al., dag. 18 45
Casper al za zo woe 14 00, zo ook
16.15.
Congo 12 jr., dag. 21.15.
VOORSCHOTEN
KINDERBIOSCOOP CC tel 071
790698, Prinses Manjkelaan 4.
101 Dalmatiërs al Ned. gespr., za
zo woe 14 .00.
DeZwanenprinses al.Ned. gespr., za
zo woe 15.30.
DEN HAAG
ASTA 1 tel: 070-3463500, Spui 27
Under Siege 2 16 jr., dag. 13 15,
16.00, 18.45,21.30.
ASTA 2
First Knight al dag 13.15,16.00,
18 45, 21.30
ASTA 3
Casper al .dag 13.15, 16.00,
18.45,21.30.
BABYLON 1 tel. 070-3471656, naast
Centraal Station.
While yoy were sleeping al dag.
13.15. 16 00, 18.45.21.30
BABYLON 2
Carrington 16 |r dag. 13.15, 16.00,
18 45,21.30.
BABYLON 3
The Madness of King George 16 jr.,
dag. 18.45, 21.30 di ook 13.15,
16.00.
De Leeuwekoning al., za zo en wo
13.15, 16 00.
METROPOLE 1 tel. 070-3456756, Car
negielaan 15
Braveheart 16 jr.dag. 13.00,
16.30, 20.15
METROPOLE2
Batman Forever al,, dag. 13.15,
16.00, 18.45, 21.30.
METROPOLE3
French Kiss al., dag. 13.15, 16.00,
18.45,21.30.
METROPOLE4
Crimson Tide al dag. 13.15, 16.00,
18.45, 21.30.
METROPOLE 5
While you were sleeping al., dag.
18.45, 21.30, di ook 13.15, 16.00.
Free Willy 2 al., za zoenwo 13.15,
16.00.
MOVIEWORLD Kurhausweg 2. tel: 070-
3515738, reserveren tel: 070-
3515778
Die Hard., with a vengeance 16 jr
dag 15.40,21.10
Casper al dag. 13.20, 18.55, za zo
ook 11.10
First Knight al., dag. 16.00,21.20.
Crimson Tide al dag. 16.30,19.10.
22.00
Free Willy 2 al za zo 11 40, 13.50.
French Kiss al dag 18.50, dovrma
t/m wo ook 13.30.
Congo 12 jr., dag. 13.40, 16.10,
18.30, 21 00. za zo ook 11.20
Batman forever al dag. 13.00,
15 50. 18 40.21.50
While you were sleeping al dag.
14 40. 17.00, 19.20, 22.10zazo
ook 11 30
De Leeuwekoning al dag 14.10, za
zo ook 11.50
Braveheart 16 jr., dag 14 30, 18.10
21.40 za zo ook 11 00
Under Siege 2 16 jr., dag 14.20,
16 40, 19.00, 21 30 za zo ook 12 00.
ODEON 1 tel 070-
3462400/3462401. Herengracht 13
Batman forever al dag. 13 15,
16.00, 18.45,21.30.
ODEON 3
Congo 12 jr., dag 13.15,16.00,
18.45.21.30.
ODEON 4 RIKSBIOSCOOP
Clear Present Danger 16 jr., dag
11 45, 14 45. 17 45, 20.45
HAAGS FILMHUIS tel: 070-3656030,
Spui 191
Pipi zet de boel op stelten al wo
14.00.
Clerks 16 jr., dag 19.30 za ook
21.45.
Tot ziens 16 jr., dag 21.45 wo ook
16.15.
Le Buttane 16 jr., dag 19.30, 21.45
woook 16.15.
L'Atalante 16 jr., dag ma t/m wo en vr
19.30, woook 14 00 do 20.00.
Wallace Gromit 16 jr.vr zo ma di
21.45 wo ook 14 00.
OMNIVERSUM tel: 070-3545464,
Pres. Kennedylaan 5.
Bevers al., di t/m zo 11.00
The Living Sea al., di t/m zo 12.00,
14.00. vr t/m zo 12.00, 14.00,
16.00, 21.00
Destiny in Space al.di t/m zo 13.00,
15.00. vr t/m zo 13.00, 15.00,
20.00
The Secret of Life al., wo vr t/m zo
17 00
Is daar Iemand? al., di t/m do 16 00
vr t/m zo 19.00
moment ziet hij rechts de zon
opkomen. Dat is voor hem een
teken om te dalen, omdat hij
daardoor heel zichtbaar wordt.
Als 'ie op 8.000 voet is ziet hij de
zon weer opkomen.
Over die scène heb ik
enthousiast verteld en daar
heeft die collega een schilderij
van gemaakt. Ze heeft de
zonsonderganggeschilderd.
Een vierkant, abstract werk, het
hangt bij mij thuis.
Voor de rest van mijn leven is
dat schilderij gekoppeld aan het
boek. We zijn gewend om
kunstvormen afzonderlijk te
zien, schilderijen in musea,
boeken in dé bibliotheek. Maar
er zit natuurlijk een rode draad
in al die kunstvormen. Dat is de
uiting van emoties, daar gaat
het toch om. De kern van kunst
is toch, zoals Koot Bie hebben
gezegd, dat je 'er kippevel van
krijgt'.
De schilderes is Els van
Teeffelen. Ze komt uit
Rotterdam en leidt eigenlijk een
soort dubbelleven. Ze is
maatschappelijk werkster, maar
ook kunstschilder. Een
boeiende combinatie, waarbij je
je kunt afvragen of je 't een voor
't ander nodig hebt of 't ander
voor 't een. Het is in ieder geval
wel iemand die je in staat mag
achten om haar
gevoelens te
verbeelden. En ze
combineert
verschillende dingen,
zonder dat het een
onder het andere lijdt
Dat komt niet vaak
voor. Daar heb ik wel
respect voor.
tekst erna straatsma
foto hielco kuipers
venetië pi eter van lierop Het dagblad L'Unita noemt de film een 'lelijke,
absurde worst'. Hetzelfde blad drukt dagelijks een
opninie-peiling af waar de belangrijkste Italiaanse
kranten aan de diverse competitie-films waarde
ringscijfers geven van 1 tot en met 10. Na negen
festivaldagen bungelt De Vliegende Hollander he
lemaal onderaan op de lijst, met een waarde
ringsgemiddelde van 3,6.
Het gunstigst is nog de mening van La Republi
cs die Stellings film waardeert met een 6. Is
Stampa en II Messaggero geven het Nederlandse
werkstuk allebei een 4. II Manifesto en l'Unité no
teren twee keer een 2.
De Italiaanse pers laat geen spaan heel van 'De
Vliegende Hollander', de film van Jos Stelling die
deelneemt aan de competitie van het Filmfestival
van Venetië. Van alle films die meedingen naar de
Gouden Leeuw blijkt het historisch epos van Stel
ling het minst gewaardeerde werkstuk.
Nadat eerder al duidelijk was dat de in eigen
land geflopte Vliegende Hollander op weinig
waardering van ook andere Noordeuropese en
Amerikaanse critici kon rekenen, zijn nu de Itali
aanse kritieken verschenen en die blijken even
min erg mals.
