Brits onderzoek werpt nieuw
licht op voorspellen klimaat
Wetenschap Techniek
Internationaal onderzoek naar zeebodemleven bij Nova Zembla
7
1
H
C
A
E
R
L
T
A
2
E
M
L
I
O
A
S
E
3
C
U
I
P
I
L
D
O
4
D
■j
O
K
N
A
S
R
5
T
V
U
E
R
H
I
G
6
D
U
E
N
W
I
E
M
7
K
A
L
N
ij
O
N
K
8
C
I
O
S
U
P
D
E
9
A
V
T
L
E
M
R
K
10
T
E
S
A
T
A
R
D
11
T
E
R
I
A
C
D
E
12
T
I
E
N
A
N
E
L
13
E
W
A
V
Z
I
R
G
14
C
O
R
E
u
M
E
w
TOMPOES
Tom Poes en de Bommel-legende
H E
door Hans van Es
Er waren woensdag weer plaatjes van wolkenluchten te zien
westelijke kuststrook. Vooral in de ochtenduren waren de bo\)l
aanwezige buienwolken soms spectaculair, mede dankzij he
van de laagstaande zon. De muur van cumulommbus-wolker
daardoor wit en oranje verlicht, zodat de massieve wolkentor
dreigend, spookachtig aanzien kregen. r
De buien bleven in de zuidwestelijke stroming juist voor de k d
gen. Soms werd onweer gehoord, maar de meeste neerslag vi v
zee. Toen in de loop van de dag het binnenland werd opgewa g
gen ook hier verspreid buien onstaan. Tussen de bedrijven d( s
nog voldoende ruimte voor zon en op zulke momenten voeldee
vrij warm aan bij een graad of 19. Tegen de avond verdwenen)'
pelwolken op slag; een teken dat de atmosfeer stabiliseerde, i
De depressie op de Noordzee, die dagenlang het weer boven i'
geving regisseerde, nam snel in betekenis af. De verbetering )i
niet lang. Ten zuidwesten van Ierland leefde de oude tropisclc
Iris helemaal op. De zeewatertemperatuur, die in dit deel var
aan flink boven normaal ligt, zorgde voor een toevoer van war n
vochtige lucht. Binnen 24 uur werd een nieuwe volwaardige: r
pressie geboren met in de kern een luchtdruk van 964 hectoj
Dit lagedrukgebied gaat de taak van zijn voorganger op de No e
helemaal overnemen. Het is een fraai voorbeeld van persister n
waarmee wordt bedoeld dat de atmosfeer een evenwichtssitu i
heeft bereikt en geneigd is de daarbijhorende luchtdrukverde f
handhaven (herhalingsneiging). We zien de depressie in de ki u
24 uur dan ook langzaam via Z-Engeland naar de Noordzee tr
In grote lijnen verandert er dus weinig aan ons weer. Na de p;
van het regenfront, neemt de buiigheid vanavond weer flink ti
stormveld van de depressie bereikt ons niet, maar aan zee st< i
enige tijd een harde zuidenwind.
Morgen ligt de depressiekern dicht bij ons land, waarbij de wir
afneemt. De bovenlucht is echter koud, zodat gemakkelijk bu
ven ontstaan; in de nacht en ochtend vooral aan zee, 's midd; I
verder landinwaarts. Pas in de loop van het weekeinde neemt
buiigheid af. Ook dit is een tijdelijke zaak, want een opvolger n
Noordzeedepressie ligt zondag al weer klaar ten zuidwesten v I
land.
Men had de hoop de laatste ja
ren eigenlijk al opgegeven er
ooit in te zullen slagen om het
klimaatverloop voor de komen
de decennia en eeuwen eniger
mate betrouwbaar te kunnen
voorspellen. Het begrip klimaat
zit zó grenzeloos complex in el
kaar dat het zelfs met de meest
geavanceerde supercomputer
niet lukte een betrouwbare
vooruitblik te produceren.
Telkens als de berekeningen
werden losgelaten op uit het
verleden bekende situaties,
bleek er van de uitkomsten in
de verste verte niets te kloppen.
Hoe kan dat? Want ook al zit het
klimaat afschuwelijk ingewik
keld in elkaar, er is toch ook nog
de kansberekening, de waar
schijnlijkheidsleer; je kunt het
zo gek niet bedenken of men is
in staat 'met aan zekerheid
grenzende waarschijnlijkheid'
te berekenen wat de uiteindelij
ke uitkomst is van iets dat zich
gedurende korte of lange tijd op
de ingewikkeldste manier ont
wikkelt.
Waarom lukt zoiets dan met het
klimaat niet?
Het lijkt erop dat het antwoord
op die vraag door een team
Britse meteorologen, verbonden
aan de Britse Meteorologische
Dienst in Bracknell, is gevon
den. Zij zijn, zoals ze vorige
maand beschreven in het tijd
schrift 'Nature', uitgegaan van
een koppelingsmodel tussen
oceaan en atmosfeer en kennen
bij (eventuele) globale opwar
mingen in de toekomst ook een
rol toe aan zwaveldioxide in re
latie tot het 'klassieke' broeikas
gas kooldioxide. Met het model
werden de uitkomsten gehou
den naast klimaatgegevens van
de laatste driehonderd jaar. Na
dat via reeksen bijstellingen aan
de programmatuur goede over
eenkomsten met waarden in
het recente verleden werden
verkregen, gingen ze vervolgens
over tot het als het ware 'intro
duceren' van kool- en/of zwa
veldioxide. Op basis daarvan
werden de gemiddelde tempe
raturen voor een aantal gebie
den op aarde tot aan het jaar
2050 vastgesteld.
Watermassa
Volgens een van de onderzoe
kers, Tim Johns, is de gehan
teerde methode substantieel
anders dan bij de vele, vele
theorieën en voorspellingen die
de afgelopen tijd het licht za
gen. „De onzekerheden daar
in", zegt Johns, „ontstonden,
doordat men vaak modellen ge
bruikte die in feite waren be
doeld voor korte termijn-weers
verwachtingen. Bij klimaatvoor
spellingen gaat het echter om
vele jaren tot eeuwen en daar
zijn al die modellen niet ge
schikt voor."
Een van de belangrijkste facto
ren die bij lange termijn-voor
spellingen om de hoek komen
kijken wordt gevormd door de
watermassa in zeeën en ocea
nen. Johns: „De oceanen zijn de
belangrijkste generatoren voor
het klimaat. Alles wat daarin ge
beurt en geleidelijk verandert is
direct van invloed op het kli
maat."
Volgens Johns is er tot voor kort
bovendien ten onrechte van uit
gegaan dat kooldioxyde de eni
ge 'broeikas-factor' van beteke
nis zou zijn. Er zijn meer facto
ren en misschien zitten er daar
tussen wel die zelfs nog belang
rijker zijn dan kooldioxyde. Zo
werd onlangs geopperd dat het
vooral bij bemesting vrijkomen
de methaangas veel sterker en
langduriger de warmtehuishou-
ding onderin onze troposfeer
beïnvloed dan kooldioxyde. En
ook zwaveldioxyde, vrijkomend
bij de verbranding van fossiele
brandstoffen, speelt een veel in
vloedrijker rol in het broeikasef
fect dan tot voor kort werd aan
genomen. Maar dan juist tegen
gesteld aan dat van kooldioxy
de!
In de atmosfeer zwevende deel
tjes zwaveldioxyde reflecteren
juist zonnestraling en als ze in
wolken voorkomen is het per
centage zonlicht dat gereflec
teerd wordt, ook hoger dan nor
maal. Zwaveldioxyde leidt dus
tot een warmtewerend, in casu
afkoelend effect. Maar de uit
eindelijke afkoelende werking
is, zo blijkt uit de Britse compu
termodellen, juist ook weer
sterk afhankelijk van de wijze
waarop het broeikaseffect evo
lueert.
Wat staat ons volgens de onder
zoekers nu over pakweg vijftig
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Overwegend veel bewol
king en vooral in het zui
den af en toe regen. Mid-
dagtemperatuur tussen 17
en 20 graden.
Zweden:
Vandaag af en toe zon en
vrijwel overal droog. Later
op de dag van het zuid
westen uit toenemende
bewolking. Morgen in het
zuiden af en toe regen.
Middagtemperatuur rond
18 graden,in het noorden
enkele graden lager.
Denemarken:
Vandaag wisselend be
wolkt en kans op een en
kele bui. In de loop van
dag toenemende bewol
king gevolgd door regen.
Middagtemperatuur onge
veer 18 graden.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
'Vandaag veel bewolking en perioden
met regen. Vooral Ierland, Wales en
zuid-Engeland mogelijk veel wind. Mor
gen in Ierland en Schotland enkele op
klaringen en kans op een bui. Middag-
temperaturen vandaag van 15 graden in
Schotland tot 20 in zuid-Engeland. Mor
gen iets lager.
België en Luxemburg:
Vandaag veel bewolking en perioden
met regen. Morgen misschien enkele
opklaringën en enkele regenr of on
weersbuien. Middagtemperatuur onge
veer 19 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Veel bewolking, perioden met regen mo
gelijk ook onweer. Vooral in Normandië,
Bretagne en de Vend'ee veel wind. Mor
gen later op de dag van het westen uit
enkele opklaringen. Middagtemperatuur
circa 22 graden, morgen in het noord
westen rond 16 graden.
Portugal:
Vandaag in het noorden veel bewolking,
enkele buien en mogelijk veel wind. In
het zuiden af en toe zon en vrijwel overal
droog. Morgen perioden met zon en vrij
wel overal droog. In het noorden moge
lijk enkele wolkenvelden. Middagtempe
ratuur van 18 graden in het noorden tot
25 graden in het zuiden.
Madeira:
Perioden met zon en droog. Middagtem
peratuur circa 26 graden.
Spanje:
In het noorden overwegend veel bewol
king, enkele buien en mogelijk veel
wind. Elders af en toe zon en vrijwel
overal droog. Middagtemperatuur in het
noordwesten rond 20 graden. Langs de
oostelijke en zuidelijke costa's 28 tot
30 graden.
Canarische Eilanden:
Flinke perioden met zon en droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 28 graden.
Marokko:
Westkust: droog en perioden met zon.
Middagtemperatuur ongeveer 26 gra-
Tunesië:
Perioden met zon en droog. Middagtem
peratuur aan zee rond 30 graden.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag overwegend veel bewolking en
enkele stevige regen- of onweersbuien.
Aan de westkust mogelijk veel wind.
Morgen van het westen uit af en toe zon
en enkele regen- of onweersbuien. Mid
dagtemperatuur ongeveer 24 graden,
vandaag in het zuiden rond 28 graden.
Mallorca en Ibiza:
Perioden met zon en droog. Middagtem
peratuur circa 27 graden.
Italië:
Vandaag af en toe zon en in het zuiden
nog kans op een enkele regen- of on
weersbui. In het loop van de dag in het
noorden toenemende bewolking en af en
toe regen. Morgen wisselend bewolkt en
enkele regen- of onweersbuien. Naar het
zuiden toe droger en meer zon. Middag
temperatuur van 20 graden in het noor
den tot 29 graden in het zuiden.
Corsica en Sardinië:
Vandaag af en toe zon en droog. Morgen
wisselend bewolkt en enkele regen- of
onweersbuien. Middagtemperatuur rond
28 graden, Morgen enkele graden lager.
Malta:
Perioden met zon en droog. Maximum
temperatuur ongeveer 32 graden.
Griekenland en Kreta:
Perioden met zon en droog. Vandaag in
het noorden nog een enkele regen- of
onweersbui. Middagtemperatuur circa
30 graden, in het noorden iets lager. Op
Kreta eerst nog hoger.
Turkije en Cyprus:
Perioden met zon en droog. In het noor
den enkele wolkenvelden. Middagtem
peratuur van 27 graden op de Dardanel-
len tot 31 aan de Turkse zuidkust.
Duitsland:
Veel bewolking en in de loop van van
daag perioden met regen, mogelijk ook
onweer. Morgen in het westen kans op
enkele opklaringen. Middagtemperatuur
vandaag ongeveer 20 graden, Morgen
enkele graden hoger.
Zwitserland:
Veel bewolking en enkele, plaatselijk af
en toe stevige, regen- of onweersbuien.
Middagtemperatuur rond 21 graden.
Oostenrijk:
Vandaag eerst nog opklaringen en droog,
en later op de dag en ook Morgen van
het westen uit toenemende I
en enige tijd regen. Middagterr
rond 23 graden.
Vandaag wisselend bewolkt ej
noordoosten kans op een enj
Morgen van het westen uit toe
bewolking met later af en toe re
dagtemperatuur rond de 20 gra
Tsjechië en Slowakije:
Tsjechie; vandaag toenemend
king en later op de dag af en ti
Morgen bewolkt en enige tijd n
gelijk ook onweer. Slowakije; vl
en toe zon en droog en morgt
mende bewolking en af en t<
Middagtemperatuur voor rond
Hongarije:
Wisselend bewolkt en vrijwi
droog. In de loop van morgen ei
mende kans op een bui. Middi
ratuur ongeveer 24 graden, mc
VRIJDAG 8 SEPTEMBER 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 07.03 Zonondei
Maan op 19.33 Maanond
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 03.28 15.58 03.01
Laag 13.25 23.49 13.06
Weerrapporten 07 september 08
Dé Bilt
Deelen
Eelde
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Berlijn
Bordeaux
Brussel
Cyprus
motregen no 10 17
Innsbruck licht bew.
Istanbul licht bew.
Klagenfurt licht bew.
Kopenhagen grondmist
Las Palmas
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Los Angeles licht bew
New Orleans onbew.
Voorspellen van de ontwikkeling van het klimaat is van levensbelang. Als het broeikasstadium eenmaal in
treedt, is het te laat om nog te corrigeren. foto opd
jaar te wachten? Elk apart zou
den zowel kooldioxyde als zwa
veldioxyde in zekere gebieden
ingrijpende klimaatveranderin
gen bewerkstelligen. Alleen al
het afkoelende effect van zwa
veldioxyde zou tussen 2030 en
2050 in India en Oost-China
een duik van de gemiddelde
jaartemperatuur van maarliefst
zestien hele graden inhouden.
Dat zou desastreuze gevolgen
voor meer dan anderhalf mil
jard mensen betekenen. Maar
'gelukkig' is daar ook nog kool
dioxyde dat de temperatuurval
in het Verre Oosten tegen die
tijd grotendeels teniet zal doen.
In vergelijking met andere kli
maat/computermodellen zijn
de uitkomsten van de Britten
duidelijk 'lager', dat wil zeggen:
ook in de komende decennia
zal de gemiddelde aardtempe-
ratuur stijgen, maar minder dan
verwacht juist door de introduc
tie van zwaveldioxyde en door
een betere benadering van de
ingewikkelde processen tussen
zee en atmosfeer. Ten opzichte
van de periode 1880-1920 zal
zich in 2050 mondiaal een stij
ging hebben voorgedaan van
bijna twee graden: voor Europa
wordt een stijgingswaarde van
enkele tienden (0,2 - 0,3 graad)
minder verwacht, maar voor de
Verenigde Staten en het Verre
Oosten dezelfde afwijking naar
boven.
OPGAVE
OPLOSSING
CITAAT
Streep op elke regel de letters weg, die
samen het woord vormen dat overeen
komt met de omschrijving. De resteren
de leters vormen van boven naar bene
den en van links naar rechts een citaat.
Horizontaal:
1. meisjesnaam; 2. bijbelse profeet; 3.
j v.d. liefde; 4. dondergod; 5. harts
tochtelijk; 6. spijkerstof; 7. vuurmond;
8. snit; 9. vleugel; 10. Russische heer
ser; 11wegverloop; 12. trans; 13. on
duidelijk; 14. smeersel.
KRUISWOORDRAADSEL
-karwats-
e-boete-s
vete-leuk
al-dia-ri
-ene-sla-
agaeng
-are-wei-
en-ino-us
stek-ramp
p-geest-a
-bolster-
Na enige tijd geraakte heer Ollie in
een verwilderde weide vol hoog op
geschoten gras. De halmen sneden
hem in de gevoelige voetzolen en al
gauw stond het schreien hem nader
dan het lachen.
Bij een zwaar bemoste boom hield
hij halt en hij keek radeloos om zich
heen. Doch toen klaarde hij op. „Ge
lukkig!" mompelde hij. „Daar komt
iemand aan. Eindelijk een levend
wezen in deze verwaarloosde natuur.
Maar het is geen heer, zo te zien..."
Zijn blijdschap zakte een beetje,
want er was iets in deze vreemdeling,
Drie weken lang hebben ze keihard ge
werkt. „Dankzij het Noorderlicht kon
den we elke keer dat we op de plaats
van bestemming aankwamen, onmid
dellijk aan de slag. Na die periode was
het biologische ritme van elk van ons
echter volkomen van slag."
Dr. Herman Hummel, onderzoeker bij
het Centrum voor Estuariene en Ma
riene Oecologie (CEMO) van het Ne
derlands Instituut voor Oecologisch
Onderzoek (NIOO) in Yerseke, is net
een paar weken terug van een intensie
ve boottocht over de noordelijke kust
wateren van Rusland.
„De tocht voerde ons van de bij de
poolcirkel gelegen Kandalaksja Baai,
zo'n tweehonderd kilometer onder
Moermansk, via de Witte Zee en de Ba-
rentszzee tot onder Nova Zembla en
weer terug een reis van ruim drie
duizend kilometer." De tocht met het
Russische onderzoeksschip 'Professor
Vladimir Kusnetsov' in de maanden ju
ni en juli vormde het begin van een
driejarig internationaal onderzoek naar
de biodiversiteit van zeebodemdieren
(wormen, schelpdieren, kreeftachti-
de gevangen mossels en nonnetjes zul
len bij het CEMO in Yerseke binnen
kort drie Russische studenten de con
ditie van beide schelpdieren uit de ver
schillende vindplaatsen gaan bepalen.
Daarnaast zal ook gekeken worden
naar het interen op de gehaltes aan
glycogeen (zetmeel) en vet.
Om de invloed van het zeemilieu op de
beide schelpdieren goed te kunnen on
derzoeken, is het noodzakelijk om te
weten of de dieren op de verschillende
vindplaatsen tot hetzelfde ras behoren.
„Door dat onderzoek komen we ook te
weten hoe verwant de Russische
schelpdieren aan de Nederlandse en
Franse zijn."
Samenwerken met Russische onder
zoekers is niet eenvoudig, zegt Hum
mel. „Nog steeds is de hiërarchische
structuur binnen de Russische weten
schap dezelfde als in de dagen van het
communisme. Dat werkt verlammend
op nieuw, origineel talent. Dat talent is
er wel degelijk, maar krijgt nog nauwe
lijks de kans om zijn ideeën naar voren
te brengen. Het is één van onze taken
om jonge Russische onderzoekers
daartoe aan te zetten."
dat hem beklemde. „Maar komaan",
hernam hij tot zichzelf. „Waarschijn
lijk is het een eenvoudige landman,
die na zware arbeid huiswaarts keert.
En ook in de minderbedeelden huist
soms een vriendelijk gemoed. Dat zei
mijn goede vader altijd - en daar
houd ik mij aan."
Zo prevelend trad heer Bommel uit
de schaduwen te voorschijn en
wenste op een aangename toon een
goede middag.
„Kun je me ook zeggen, waar ik ben?
voegde hij er vragend aan toe.
„Ik schijn een beetje verdwaald te
zijn, als je begrijpt wat ik bedoel..."
De vreemdeling bleef staan alsof hij
door de bliksem getroffen was. Hij
staarde heer Ollie met uitpuilende
ogen aan - en inplaats van beleefd te
antwoorden stiet hij vreemde klan
ken uit.
„Grr ka kwa!" riep hij. Daarop wend
de hij zich om en rende weg.
„Heb je ooit", sprak heer Bommel
onthutst. „Ik ben nu wel een heer
van stand, maar bij ons in de buurt
schrikt men daar toch niet zo van?
En nu weet ik nog niet waar ik ben..."
naast zullen mossels en nonnetjes van
de verschillende vindplaatsen op labo
ratoria in de diverse deelnemende lan
den op een groot aantal 'stress-indica
toren' worden onderzocht.
„Deze indicatoren geven ons een beeld
van hun leefomstandigheden - als de
beschikbaarheid van voedsel, de tem
peratuur van het zeewater of de ver
ontreiniging van hun milieu - en van
de manier waarop ze zich daaraan
hebben aangepast." De leefomstandig
heden voor mossel en nonnetje zijn in
de arctische kustwateren van Rusland
verre van eenvoudig.
„De Witte Zee ligt de helft van het jaar
onder het poolijs, bij Nova Zembla is
de zee bijna tien maanden per jaar
dicht. Mossels en nonnetjes voeden
zich met eencellige algen en die bloei
en voornamelijk als de zee open is. Dat
is dus maar een betrekkelijk korte pe
riode. Hoe komen ze de tijd door waar
in de zeeën dichtgevroren zijn?"
Met het verzamelde materiaal willen
de onderzoekers ook nagaan in hoe
verre beide schelpdieren zich aan de
vervuiling van de Russische kustwate
ren hebben aangepast.
Voor het onderzoek naar stress onder
gen) in deze kustwateren en naar het
aanpassingsvermogen van twee
schelpdieren, de mossel en het nonne
tje, aan de verschillende levensom
standigheden.
Tijdens de tocht met het Russische
schip hebben de onderzoekers zee
bodemmonsters genomen in de
Kandalaksja Baai, de Dwina Baai, de
Mezen Baai, de Pechora Baai en de
Khaypudyr Baai. Deze laatste twee
baaien bevinden zich tussen het vaste
land en Nova Zembla. De in de diverse
baaien gevangen dieren zullen voor het
biodiversiteits-onderzoek op aantal en
soort worden geïnventariseerd. Daar-
Het onderzoeksschip 'Professor Vladimir Kusnetsov'.
