Geboortenbeperking heet
hangijzer op conferentie
Gitta Sereny fileert Albert Speer tot op het bot
Feiten &Meningen
Beatrix is thuis
en 't is alweer
mis in Jakarta
Wie gelooft in
140, moet zich
laten nakijken
MAANDAG 4 SEPTEMBER 1995
Koningin Beatrix is weer thuis, hoge Haagse
en Jakartaanse functionarissen hebben haar
bezoek aan Indonesië tot een succes be
stempeld en beide landen zijn weer overge
gaan tot de orde van de dag. Tijd voor een
terugblik.
Tijdens Beatrix' tropische trip gingen di
verse dingen en dingetjes mis. Zo was er het
welles-niet es-spelletje tussen twee Indone
sische ministers over de vraag of twee poli
tieke gevangenen nu wel of niet zullen wor
den geëxecuteerd op zichzelf al een di
plomatieke lompheid tijdens een staatsbe
zoek.
Voorts: een lunch met Soeharto ging niet
door en het uitgestelde gesprek tussen de
beide staatshoofden was een stuk korter
dan voorzien. Minister Van Mierlo werd
door Jakarta geloodst door een enkele mo
toragent. Die kreeg motorpech, Van Mierlo
raakte verstrikt in het verkeer en kwam te
laat bij de plechtigheid op de Indonesische
heldenbegraafplaats Kalibata.
Op zichzelf zijn het betrekkelijke kleinig
heden. Maar in een autoritair geleid land
hebben zulke kinkjes in de kabel betekenis,
want normaal gesproken doen ze zich bij
een belangrijk evenement als een staatsbe
zoek niet voor. Dat Indonesische veteranen
in Jakarta ontbraken om samen met hun
Nederlandse tegenvoeters eer te bewijzen
aan gesneuvelde makkers was illustratief.
'Administratieve problemen' zouden de
aanwezigheid van de Indonesiërs hebben
verhinderd. Kom nou! Zelden is een smoes
zo doorzichtig geweest.
Al met al valt niet te ontkomen aan de
conclusie dat de Indonesische machtheb
bers Nederland met speldeprikken zijn
plaats hebben willen wijzen. Nederland is
een landje zoals er zoveel zijn. De drassige
delta aan de Noordzee moet zich ten op
zichte van de voormalige kolonie vooral ge
deisd houden, was de boodschap. Ook aan
het staatsbanket liet president Soeharto dat
tussen de regels van zijn toespraak door
blijken.
Cultureel en vooral economisch wil
Indonesië overigens graag met Nederland
samenwerken. Diverse Indonesische
woordvoerders hebben dat gezegd, en Soe
harto liet afgelopen donderdag in een inter
view met deze krant nadrukkelijk weten dat
ook hij het zo ziet.
Op het gebied van de mensenrechten ligt
dat op z'n minst genuanceerder, al noemde
de Indonesische president zichzelf in dat
zelfde vraaggesprek een democraat en zei
hij dat „we niets tegen mensenrechten heb
ben". Mooie woorden, die echter werden
gelogenstraft zodra koningin Beatrix het
Indonesische luchtruim had verlaten.
De volgende dag werden de journalisten
Eko Maryadi (29) en Ahmad Taufik (30) in
Jakarta veroordeeld tot twee jaar en acht
maanden celstraf. Niet omdat ze vooraan
staande leden zijn van de onafhankelijke
journalistenbond AJI, wel omdat ze het AJI-
blad Independen uitgeven. Daarmee kwe
ken ze publiekelijk haat en vijandschap te
gen de Indonesische regering, aldus de.
rechter, die kennelijk oordeelde op grond
van de beruchte haatzaai-artikelen uit het
Indische Wetboek van Strafrecht (1918).
Ook nu nog heeft de Indonesische rechter
lijke macht die instrumenten namelijk in
zijn ransel.
Het zegt veel over de manier waarop het
bewind van de almachtige 'democraat' Soe
harto 'niets tegen de mensenrechten' heeft.
Uit het vonnis blijkt immers zonneklaar hoe
Jakarta denkt over een van de belangrijkste
mensenrechten: de vrijheid van meningsui
ting. Die wordt in Indonesië onder meer
met behulp van een vergunningenstelsel in
geperkt. Sinds 1982 moet iedere persuitgave
beschikken over zo'n vergunning Surat
Izin Usaha Penerbitan Pers ofwel Siupp).
Anders dan in bijvoorbeeld de VS dient
zo'n Siupp in Indonesië niet louter admini
stratieve doelen. Verspeelt een Indonesisch
blad zijn Siupp, dan is onmiddellijk de hele
uitgeverij in gevaar. Die moet dan al zijn ac
tiviteiten staken, ook al maakt de gewraakte
publikatie daarvan maar een klein deel uit.
Dat dat uitgevers nogal kopschuw maakt en
redacties tot zelfcensuur doet neigen, be
hoeft geen betoog.
Anders lag het vanaf het begin met het
AJI-blad Independen. AJI en Independen
zetten zich behalve voor democratisering
ook in voor onafhankelijke journalistiek die
niet zwicht voor druk van buitenaf, ook niet
als die druk van de machthebbers komt.
Eerder dit jaar legden twee prominente AJI-
leden een verslaggever van deze krant uit
dat ze principieel hebben geweigerd voor
Independen een Siupp aan te vragen. Ze
achten het vergunningenstelsel namelijk in
flagrante strijd met de vrijheid van me
ningsuiting die de Verenigde Naties (waar
van Indonesië lid is) hebben vastgelegd in
de Universele Verklaring van de Rechten
van de Mens.
Niet voor niets legde de Nederlandse Ver
eniging van Journalisten afgelopen vrijdag
een direct verband tussen het vonnis tegen
Taufik en Maryadi en het staatsbezoek. „De
hoopvolle ontwikkelingen die minister Van
Mierlo aan het Indonesische firmament be
speurt met de door hem uitgesproken te
vredenheid over het staatsbezoek, staan in
schril contrast met de gevangenisstraf voor
de onafhankelijke Indonesische journalis
ten." Inderdaad. De majesteit is weer thuis,
de economische samenwerking heeft een
krachtige impuls gekregen en Indonesië is
weer overgegaan tot de vaak niet zo fraaie
orde van de dag.
HAARLEM RONALD FRISART
Dwarsliggers zijn in Peking tamelijk machtig
De goedkoopste manier om minder kinderen geboren te laten worden, is er voor zorgen dat vrou
wen onderwijs krijgen. Geef hen toegang tot informatie en voorbehoedmiddelen en vrouwen kie
zen gegarandeerd voor minder kinderen. Deze stelling is wijd en zijd bewezen, zegt Sylvia Borren,
directeur Projecten bij de ontwikkelingsorganisatie Novib.
Het recht van man
nen en vrouwen om
zelf te beslissen over
het aantal kinderen
dat ze willen, lijkt in
de komende twee
weken op de Vierde
Wereldvrouwencon
ferentie die van
daag officieel in de
Chinese hoofdstad
peking wordt ge
opend opnieuw
een van de felle
strijdpunten te wor
den. Vorig jaar werd
op de Wereldbevol
kingsconferentie in
Cairo onder meer
vastgelegd dat vrou
wen het recht heb
ben hun vrucht
baarheid zelf te re
gelen.
Een klein groepje
religieuze behoud
zuchtige landen
waaronder het Vati-
caan, Honduras,
Guatemala en Iran
heeft de krachten
gebundeld om dit in
Peking terug te
draaien. Omdat de
Verenigde Naties
streven naar in
stemming van alle
landen met het slot-
ducument, het zogenaamde
'Platform van Actie', hebben de
dwarsliggers een tamelijk
machtige positie.
Een aantal landen wenst ook te
rug té komen op het idee dat
mensenrechten voor vrouwen
een onvervreemdbaar onder
deel zijn van de mensenrechten
in het algemeen. Vrouwen heb
ben bijvoorbeeld niet overal de
vrijheid om hun eigen partners
te kiezen. Een ander onderwerp
dat de gemoederen in de bijna
180 officiële delegaties voor
Nederland onder meer de be
windslieden Melkert, Pronk en
Terpstra kan verhitten, is de
vrije toegang tot gezondheids
zorg. Daaronder valt het voor
komen van de ziekte AIDS/HIV
die met name in Afrika meer
vrouwen dan mannen treft.
Het beeld dat de Vrouwencon
ferentie vooral een goede zaak
is voor de vrouwen in ontwikke
lingslanden en dat in het Wes
ten de vrouwen eigenlijk weinig
meer hebben te wensen, is vol
gens twee vertegenwoordigers
Deelnemers aan de schaduwconferentie van NGO's worden door de Chinese autoriteiten behoorlijk tegengewerkt. Pro
testeren tegen de Franse kernproeven mag, maar de betogers mogen het conferentieterrein niet verlaten.
FOTO EP A EMMANUEL DUNAND
Paus Johannes Paulus II heeft aan de vooravond van de VN-
Vrouwenconferentie in Peking, die vandaag is begonnen, gepleit
voor meer ruimte voor vrouwen in de rooms-kathofieke kerk.
Maar wijding tot priester zit er voor de vrouwen niet in, zo her
haalde hij gisteren. Net als bij eerdere gelegenheden wees hij er
op dat Jezus niet voor niets mannen tot zijn apostelen heeft uit
verkoren. Hij voegde er aan toe dat alle pausen gehouden zijn
aan deze keuze. De paus wordt in Peking vertegenwoordigd door
de Amerikaanse hoogleraar Mary Ann Glendon. Het is voor het
eerst dat een vrouw aan het hoofd van een belangrijke Vaticaan
se delegatie staat.
van de vakcentrale FNV niet
juist. De positie van vrouwen in
de geïndustrialiseerde landen,
zoals Nederland, is verre van
volkomen. „Nederland maakt
goede sier op internationale bij
eenkomsten door zich vooruit
strevend voor te doen. Maar om
een voorbeeld te noemen: net
nadat Nederland in Cairo had
opgespeeld, werd de pil uit het
ziekenfondspakket gehaald", al
dus beleidsmedewerkster Annet
Tesselaar.
Haar collega Ans Pelzer voegt
eraan toe dat het verschil in be
loning tussen mannen en vrou
wen in de afgelopen twintig jaar
niet is veranderd. „Het verschil
in het nadeel van de vrouwen
was 25 procent in 1975 en dat is
in 1995 nog steeds zo. Ook ar
beidsrechtelijk gezien zijn vrou
wen in landen zoals Nederland
in veel gevallen slechter af dan
mannen."
De schaduwconferentie van
niet-overheidsorganisaties
(NGO'S) die op een uur rij
den buiten Peking vandaag haar
vijfde dag in gaat beleefde in
het weekeinde een kleine crisis.
Het internationale organisatie
comité van het NGO Forum
moest een spoedberaad beleg
gen met de Chinese organisatie
na een regen van klachten met
name over het onderbreken van
bijeenkomsten over Tibet door
veiligheidsagenten. Deelnemers
aan die werkgroepen worden
ook constant door de politie las
tig gevallen, gevolgd en op vi
deoband opgenomen.
Verder werd bij een mensen
rechtenorganisatie een diskette
met informatie in beslag geno
men en bij de Lesbische Tent
verdwenen informatiebladen in
het Chinees. De gehandicapten
protesteerden tegen de niet-
toegankelijkheid van het terrein
en de slechte vervoersmogelijk
heden. De NGO Forum-organi
satie liet gisteren aan het einde
van de middag weten dat het
Forum over het algemeen soe
pel verloopt, maar 'bezorgdheid
blijft bestaan over de vrijheid
van meningsuiting', aldus een
persverklaring.
PEKING YVONNE VAN DER HEUDEN
Honderd is hard genoeg. Met
die slogan voerde de vereni
ging Milieudefensie jaren ge
leden actie tegen de plannen
van de toenmalige verkeers
minister Smit-Kroes om de
maximumsnelheid weer te
verhogen naar 120. Het
mocht niet baten. Neelie ver
keerde nog in haar wilde da
gen en wilde, gesteund door
de allesoverheersende no-
nonsensementaliteit, van
geen wijken weten. Het zou
nog jaren duren tot ze begon
in te zien dat het er ook nog
zoiets als het milieu bestond.
De 120 bleef echter. Begin dit
jaar liet milieuminister De
Boer weten dat zij wel terug
wil naar 100. Vanwege het
milieu dus. Daar is verder
niets meer van vernomen. En
nu komt daar als een duveltje
uit een doosje Veilig Verkeer
Nederland met de suggestie
om in de rustige uren 's
avonds en 's nachts 140 kilo
meter toe te staan.
Gelukkig is dat plan direct af
geschoten. Veilig Verkeer Ne
derland hanteert namelijk
een uiterst vreemde argu
mentatie. Argument één:-veel
automobilisten lappen de re
gels nu aan hun laars. Dat
was destijds ook een van de
argumenten om de grens
naar 120 te tillen. Curieus
blijft het: bij stijgende crimi
naliteit haal je toch ook niet
allerlei vergrijpen uit het
strafrecht?
Nu was en is het tegenargu
ment dat je regels alleen
moet instellen als je ze daad
werkelijk kunt handhaven.
Niemand die het daarmee op
zich oneens is, maar het kan
omgekeerd geen argument
zijn om een op zichzelf rede
lijke regel niet in te stellen of
te handhaven. Nog maar
eens de parallel met de crimi
naliteit: het percentage opge
loste inbraken is al jaren zeer
treurig, maar er zal toch nie
mand voor pleiten om in
braak maar uit het strafrecht
te halen. De simpele reden:
dan kun je tenminste de in
brekers straffen die je wél
pakt.
De filosofie achter het plan,
zoals een woordvoerder het
noemde, is nog merkwaardi
ger: als automobilisten 's
avond en 's nachts mogen
uitrazen, houden ze zich
overdag wellicht beter aan de
limieten. Zou WN dat zelf
geloven? Zo ja, dan heeft on
dergetekende nog wel een
suggestie. Op woonerven is
het nu vaak levensgevaarlijk
voor kleine kinderen. De op
lossing: 's avonds en 's nachts
80 kilometer toestaan op de
woonerven, want dan slapie
de kinderen en rijden allee^r
volwassenen hun vuilconti
ner naar buiten of laten hufca
hond uit. Die moeten dan 11
uitkijken, maar dat zullen zj
graag doen als hun kinderejj
dan overdag veilig buiten
kunnen spelen. De scheurijki
zers hebben hun lusten im-js
mers 's nachts al botgevierd v
Hopelijk voor uw kinderen
bent u niet zo naïef als WNie
Blijft over de vraag of de (t£
maximumsnelheid op zichft
zelf een redelijkemaatregellai
is. Dat heeft de proef met d
permanente snelheidscontjl
le op de snelweg Amsterdai
Utrecht overtuigend bewe-lÊ
zen. Omdat er iets langzar#
werd gereden, kwamen er iP
de eerste twee maanden vap
1994 2,25 miljoen kilo mind1'
kooldioxide, 67.000 koolmo»5
noxide, 540.000 kilo minde£'
stikstofoxiden en 15 kilo mF
der lood in het milieu. Het F-
dus een prima milieumaatiL
gel, overigens ook de belanr'
rijkste reden waarom de 10L
kilometer ooit is ingevoerd.r
Nu kun je afdingen dat hetf
het WN-voorstel om een v|,
soepeling op de rustige urer
gaat, zodat de extra milieu
schade relatief gering is. Da£
is wel waar, maar welke win
staat er tegenover die onte-r
genzeggelijk optredende exj!'
tra schade? Wie gelooft datr
overdag rustiger wordt gere'1
den als er 's avonds mag wc
den gescheurd, moet zich Ir
ten nakijken. Want wie kan
bijvoorbeeld tegen een auto11
mobilist in redelijkheid vol-1
houden dat hij in Groningef'
of Friesland overdag géén 11
mag rijden? Daar is het dane
immers net zo rustig op de
snelweg als 's avonds tussei^
Leiden en Amsterdam - war
het dan wél mag.
Bovendien, en dat is zo mo|j
gelijk nog kwalijker, gaat var
zo'n verhoging het verkeert!
signaal uit dat het met het
milieu helemaal niet zo
slecht is gesteld en dat we
best af en toe 140 kunnen ri
den in het meest vervuilde
moeizaam proces van piep-;
kleine stapjes. Nederland is
er inmiddels aan gewend d^
je soms tien minuten later e
thuis bent omdat je het gasf
pedaal niet helemaal tot op,
de bodem mag indrukken.
Dat is één van die hele klein-
stapjes. Er is geen enkele zii
nige reden om die stap weeh
terug te zetten.
HAARLEM SJAAK SMAKMAN I
Adembenemende biografie over Hitiers architect en minister van bewapejiing
Het had niet veel gescheeld of
Albert Speer was in de nacht
van 16 op 17 oktober 1946 sa
men met tien hoge nazi's opge
hangen in de gymnastiekzaal
van de gevangenis van Neuren
berg. Met die intrigerende me
dedeling begint Gitta Sereny
haar biografie over Hitiers ar
chitect en rijksminister van be
wapening en munitievoorzie
ning en 740 adembenemende
pagina's verder heeft ze Speer
tot op het bot gefileerd.
De Hongaarse Sereny (1923)
zag Speer voor het eerst toen hij
in de beklaagdenbank zat bij
het oorlogstribunaal in Neuren
berg. Ze belandde daar bij toe
val omdat een bevriende tolk
haar had uitgenodigd een zit
ting bij te wonen. „Ik was in de
buurt omdat ik in die tijd in
Duitsland voor kinderen in
vluchtel ingenkampen zorgde"
vertelt ze in een Amsterdams
hotel.
Haar eerste blikken op Speer
stonden haar nog helder voor
ogen toen ze in het voorjaar van
1978 op de stoep van zijn Hei-
delbergse huis stond. Ze zou
Speer spreken ter voorbereiding
van een geschreven portret voor
The Sunday Times Magazine.
„Onder de 21 verdachten in
Neurenberg viel hij me direct
op omdat hij zo bijzonder aan
trekkelijk was en als enige
doodstil zat te luisteren. Göring
zat aldoor te lezen, de anderen
zaten eindeloos met hun dui
men te draaien of schuifelden
heen en weer in hun stoel."
Speer was partijlid geworden in
1931verkeerde vrijwel dagelijks
in Hitiers gezelschap en werd
de op één na machtigste man in
het Derde Rijk. „Uiteindelijk
heeft hij kennis genomen van
de gruwelen en beseft dat ze
van Hitier afkomstig waren.
Waarom is de man toen op zijn
post gebleven? Wat heeft hem
ervan weerhouden zichzelf en
zijn familie eraan te onttrekken,
hoewel hij ontelbare mogelijk
heden tot ontsnappen had?",
waren twee van de vragen waar
op Sereny een antwoord wilde.
Met haar boek over Treblinka-
cominandant Franz Stangl was
ze al eerder in de krochten van
een nazi-ziel afgedaald, maar
Speer was een geval apart. De
grens tussen goed en kwaad lag
bij hem veel ingewikkelder en
bovendien had hij nooit zelf ge
moord. De rechters in Neuren
berg vonden niet dat hij de
doodstraf verdiende. Speer
kreeg twintig jaar celstraf. Die
zat hij uit in de Berlijnse Span-
dau-gevangenis, die inmiddels
is gesloopt.
Wat bij het milde vonnis mee
speelde, was dat hij tijdens het
proces als enige de volle verant
woordelijkheid voor de nazi
misdaden op zich nam. In zijn
twee belangrijkste boeken
Erinnerungen en Spandauer
Tagebiichei) legde hij zichzelf
bovendien genadeloos op de
pijnbank, en de vraag naar het
waarom van zijn handelen heeft
hem tot zijn laatste ademtocht
in 1981 gekweld. Dat hij in het
laatste oorlogsjaar Hiüers beve
len tot vernietiging van de be
zette gebieden en Duitsland
met gevaar voor eigen leven
had herroepen, bood daarbij
geen troost.
Sereny's eerste gesprekken met
Speer duurden drie weken lang
twaalf uur per dag. Het was het
begin van een jarenlang inten
sief contact. Daarnaast heeft ze
vele uren gesproken met Speers
vrouw Margarete, zijn dochter
Hilde, zijn privé-secretaresse
Annemarie Kempf en vele an
dere betrokkenen. Archiefon-
Speer-biografe Gitta Sereny.
.derzoek en interviews namen
acht jaar in beslag, het schrijven
vier jaar.
Net als bij Stangl begon Sereny
met het ontrafelen van Speers
jeugd. „Ik heb gepsychogoliseer
willen voorkomen, maar jeugd
ervaringen zijn voor ieder mens
nu eenmaal essentieel. Bij
Stangl is bijvoorbeeld bepalend
geweest dat hij een fysieke han
dicap had en dat zijn vader hem
haatte." Bij de architectenzoon
Speer vond ze een extreem lief
deloze jeugd. Hij voelde zich af
gewezen door zijn ouders en
hield zijn innerlijk leven zo ver
stopt dat zelfs zijn echtgenote
hem nooit echt heeft gekend.
„Van één ding was ik van het
begin zeker: dat het leven van
Speer slechts kon worden be
grepen in de context van zijn
vreemde verhouding tot Hitier.
Zowel Hitier als Speer werd van
jongs af aan voortgejaagd door
een onvervulde, ingebeelde en
ontbeerde liefde", analyseert
Sereny. In dat opzicht was er
sprake van zielsverwantschap
die volgens haar 'een soort on
uitgesproken liefde' tot resultaat
had.
Speer was zeker geen homo
seksueel, benadrukt zijn biogra
fe. „Maar hij was een intens ge
frustreerd romanticus en Hitier
riep een gevoel in hem op dat
zo krachtig was, waarvan hij tot
aan die tijd niet geweten had
dat hij het bezat. Hij kon deze
gevoelens niet benoemen en
begreep hun 'erotische' (in te
genstelling tot seksuele) lading
niet, totdat hij later de uitleg
van de psycholoog Alexander
FOTO GPD ROLAND DE BRUIN
Mitscherlich las." Daar kon hij
het mee eens zijn, bekende hij
Sereny.
De biografe wijst verder op Hit-
Iers hypnotiserende charme en
zijn antenne over wie hij wat
kon vertellen: „Zijn talent be
stond onder andere uit zijn ver
mogen anderen te corrum
peren. Hij wist zijn naaste me
dewerkers met buitengewone
behendigheid af te schermen
van iedere indicatie van de
waarheid die hen zou kunnen
verontrusten of de harmonie in
hun verhoudingen verstoren.
Zo kon het gebeuren dat zelfs
een buitengewoon intelligent
man als Speer zich om de tuin
liet leiden.
Al in 1942 stapelden zich ge
noeg aanwijzingen over de jo
denvervolging en -vernietiging
op. „Toen had ik moeten gaan
beseffen wat er eigenlijk ge
beurde. Als ik maar gewild
had", aldus Speer. „U weet toch
dat ik mezelf die vraag al een
miljoen keer heb gesteld en dat
ik steeds weer hoop dat ik me
zelf een antwoord kan geven
waar ik mee leven?" Op het mo
ment dat hij dat aan Sereny toe
vertrouwde, verborg Speer zijn
hoofd in zijn handen.
Sereny's eindoordeel over Speer
is hard en mild tegelijk. Ze
kreeg respect voor zijn eenzame
innerlijke strijd om goed en
kwaad in zichzelf te ontrafelen.
Daarnaast noemt ze hem echter
'een onverbeterlijke intrigant en
een man die zelfs zijn naasten
gewetenloos gebruikte'. Het
ontbrak hem vooral aan de mo
gelijkheid iets te voelen, een ca
paciteit die was gesmoord in
zijn kindertijd.
In dat verband is het tekenend
dat Speer pas kort voor zijn
dood een minnares kreeg met
wie hij naar eigen zeggen voor
het eerst een 'echte erotische
ervaring' had. De arme Marga
rete had hun zes kinderen op
gevoed en was hem altijd trouw
geweest. Maar als hij een af
spraak met zijn vriendin had,
meldde hij zich plompverloren
voor een tijdje af. Zijn vrouw
adoreerde hem volgens Sereny
kritiekloos en volkomen. Zo
bleef Speer tot op het laatst ver
strikt in de waarheid met vooral
zichzelf als worstelend middel
punt.
AMSTERDAM FRAN^OISE LEDEBOER
Gitta Sereny: Albert Speer, Ver
strikt in de waarheid. Uitgeve
rij Balans, 69,50.
