Bouterse acht samenwerking met Nederland mogelij l
Kirgiezen eren oerheld
Manas in eeuwenoud epog
Pinochet blijft struikelblok voor democratie in Chili
Buitenland
Liberia maakt zich op voor
vrede
Joodse leiders eisen door nazi's p
geroofde miljoenen op van Zwitsefc
ZATERDAG 2 SEPTEMBER 1995 342 Qf
SANTIAGO EPUARDO GALLARDO
AP
De jongste pogingen van presi
dent Eduardo Frei om 'Chili's
onvolmaakte democratie' te
verbeteren, zijn tot mislukken
gedoemd door de erfenis van
de dictatuur van generaal Au-
gusto Pinochet.
Frei legde vorige week een
compromis op tafel: als Pino
chets politieke en militaire
bondgenoten enige macht
zouden afstaan, zouden mili
tairen kunnen rekenen op be
perkte onschendbaarheid voor
de schendingen van de men
senrechten die ze tijdens het
17-jarige Pinochet-bewind
hebben begaan. Maar niet al
leen Pinochet en zijn aanhan
gers wezen dat van de hand,
ook voorvechters van de men
senrechten verwierpen het
voorstel.
De problemen in Chili zijn ver
gelijkbaar met die in andere
Zuidamerikaanse landen. Ze
trachten te balanceren tussen
de om gerechtigheid roepende
nabestaanden van de slachtof
fers van de dictaturen, de be
hoefte aan verzoening en de
noodzaak om de nog altijd
machtige legers tevreden te
stellen.
Maar in Chili liggen de tegen
stellingen nog scherper dan el
ders. Pinochet mag dan af
stand hebben gedaan van de
regeringsmacht, hij is nog
steeds opperbevelhebber van
de strijdkrachten en zijn hand
langers zitten nog steeds in de
Senaat en op andere belangrij
ke posten. Bovendien blijven
Frei en zijn coalitie gebonden
aan de grondwet van Pinochet.
Frei heeft het parlement opge
roepen speciale rechters te be
noemen om het lot te onder
zoeken van duizend dissiden
ten die verdwenen nadat ze
waren gearresteerd door de
DINA, Pinochets veiligheids
dienst. DINA-agenten die met
de overheid willen samenwer
ken, zouden volgens Frei's
plan niet worden vervolgd en
hun identiteit zou geheim blij
ven. Maar dat heeft kwaad
bloed gezet bij de nabestaan-
Generaal Pinochet (rechts) blijft invloed uitoefenen op de Chileense regering. foto archief
den van de slachtoffers. „Wat
wij willen is gerechtigheid", zei
Sola Sierra, voorzitster van de
Vereniging van Familieleden
van Verdwenen Gevangenen.
Verder stelde Frei voor om de
acht door Pinochet benoemde
senatoren de wacht aan te zeg
gen en om de samenstelling te
veranderen van het Constitu
tioneel Tribunaal en de Veilig
heidsraad, twee machtige in
stellingen die door Pinochet in
het leven zijn geroepen en
waarin het leger grote invloed
heeft. Hoewel Frei niet zo ver
ging het aftreden van
Puinochet en drie andere le
gerleiders te eisen, wees Pino
chet het compromisvoorstel
vierkant af. „Als je olie en azijn
mengt, krijg je niets", vindt hij.
Pinochet werd op 23 augustus
1973 tot legerleider benoemd
door president Salvador Allen-
de, die hij 19 dagen later afzet
te via een bloedige coup. Het
regime-Pinochet heeft zich
volgens officiële cijfers schul
dig gemaakt aan meer dan
3.000 politieke moorden. Pino
chet kan nog altijd op steun uit
het leger rekenen. Dat bleek
vorige week nog, toen de gar
nizoenscommandant van San
tiago, generaal Carlos Krumm,
zei dat Pinochet de „blijvende
en volledige loyaliteit" van het
leger geniet. ,-,Uw leger zal al
tijd tot uw beschikking staan,
mijn generaal", zo sprak
Krumm tot Pinochet.
De bevelhebbers van de mari
ne en de luchtmacht hebben
zich ook fel gekeerd tegen
Frei's voorstel om de president
de bevoegdheid te geven top
officieren te ontslaan. Voor:
man Jovino Novoa van de ul
tra-rechtse Onafhankelijke De
mocratische Unie vindt dat
plan 'een aanfluiting'. De
rechtse partijen plus de door
Pinochet aangestelde senato
ren hebben genoeg stemmen
om Frei's voorstel te blokkeren
in de Senaat. Ze hebben aan
gegeven dat ze geen enkele
verandering van de militaire
wet zullen toestaan. En hoewel
ze zich bereid hebben getoond
om andere delen van Frei's
voorstel te bespreken, zijn ze
allesbehalve enthousiast.
Jaime Estevez, de socialistische
voorzitter van het Lagerhuis,
heeft voorgesteld een volks
stemming te houden over de
voorstellen van Frei. Op die
manier zou het Pinochet-ge-
trouwe blok onder de politici
kunnen worden omzeild. Maar
of er ooit een referendum
komt, is natuurlijk zeer de
vraag.
Gewezen legerleider Suriname preludeert op regeermacht
Vorige week was het ineens stil op het Liberiaanse
slagveld. Zes jaar lang konden de gewapende facties
maar geen genoeg krijgen van eindeloze aanvallen op
elkaar en gruweldaden tegen de burgerbevolking en nu
bleek iedereen er plots meer dan genoeg van te hebben.
Al dagen voordat een officiële wapenstilstand in zou
gaan, vielen de kanonnen en artillerie stil. Niet eerder
was door de strijders in het veld zo alert gereageerd op
een door hun leiders gesloten akkoord. Vandaar ook dat
het optimisme onder de bevolking en de nauwlettend
toekijkende rest van de wereld ditmaal groot was. Na
zo'n twaalf eerder gesloten, maar vrijwel onmiddellijk
gebroken overeenkomsten lijkt Liberia nu echt op weg
naar vrede.
De nieuwe tijdelijke regeringsraad die het vredesproces
de komende tijd vorm en richting moet geven, bestaat
uit zes mensen. Naast drie burgers zijn dat de drie
rebellenleiders die de afgelopen jaren de strijd in Liberia
hebben bepaald: Charles Taylor van het Nationaal
Patriottisch Front (NPFL), Alhaji Kromah van de
Verenigde Bevrijdings Beweging (UL1MO) en George
Boley van de Liberia's Vredes Raad (LPC).
Bittere rivalen die eikaars strijders jarenlang op
gruwelijke wijze door hun aanhang hebben laten
afslachten. Maar ook collega's die elkaar tijdens
onderhandelingen vriendschappelijk op de schouders
sloegen, wat bij waarnemers zowel verbazing als
walging opriep.
Maar per slot van rekening hebben de drie in het
verleden ook zeer nauw samengewerkt. In de jaren
tachtig maakten ze deel uit van het bewind van Samuel
Doe, Liberia's laatste president. Kromah was minister
van informatie, Boley minister van onderwijs en Charles
Taylor was een hoge ambtenaar die het beheer voerde
over 's lands rijkdommen. Hij maakte van die post
Charles Taylor is eindelijk in Monrovia. Wat hem via
een gewapende strijd zes jaar lang niet lukte, heeft de
rebellenleider nu via het vredesproces wel voor elkaar
gekregen. Taylor vormt met een aantal rivalen sinds
gisteren het nieuwe bestuur van Liberia. De verwach
tingen zijn hooggespannen. Maar ook de hordes die
nog genomen moeten worden zijn hoog.
dankbaar gebruik om veel geld naar het buitenland over
te maken, geld dat hij eind 1989 gebruikte om de
gewapende rebellie tegen Doe te beginnen.
Dat het bijna zes jaar heeft moeten duren voordat
Liberia in staat was een eind te maken aan een
gruwelijke en slopende burgeroorlog, is voor een
belangrijk deel aan diezelfde Taylor te wijten. Hoewel,
de strijd die simpel begon met een rebellengroep werd
door de jaren heen ook steeds complexer en daardoor
moeilijker te beëindigen. Meer mensen aasden op
macht en stelden meer eisen en voorwaarden.
Maar was er dan eindelijk een akkoord, dan was het
meestal Taylor die zich op het laatste nippertje
terugtrok of het verdrag een dag later nietig verklaarde
omdat hij z'n opponenten niet vertrouwde. Vooral als
het om de ontwapening van zijn strijders ging, gaf
Taylor niet thuis.
Wat hem al die jaren vreselijk dwarszat was natuurlijk
het feit dat hij er nimmer in slaagde het leiderschap van
het land te grijpen, ook al liet hij zichzelf op een
gegeven moment maar tot president kronen. Eerst was
het het regionale interventieleger Ecomog dat hem op
weg naar Monrovia tegenhield, later kwamen er steeds
meer rebellenbewegingen die met succes de strijd
aanbonden met zijn NPFL om hem van het
presidentschap weg te houden.
Bovendien slaagden die groepen er in grote stukken
land op het NPFL te veroveren en werden daardoor
steeds belangrijkere gesprekspartners aan de
onderhandelingstafel. Gefrustreerd maar vastberaden
gaf Taylor zich echter niet zomaar gewonnen.
Resultaat van deze waanzinnige machtsstrijd is dat van
het eens welvarende Liberia na zes jaar weinig over is.
Van de 2,5 miljoen inwoners is de helft gevlucht, zijn er
150.000 omgekomen en leeft de rest nu in bittere
armoede. Vooral in het midden van het land, waar het
afgelopen half jaar zwaar is gevochten, is sprake van een
ernstige crisis.
Honderdduizenden mensen gaan gebukt onder ziekten
en honger. Een onderzoek heeft uitgewezen dat 56
procent van de bevolking zwaar ondervoed is.
Gewichtsverlies en opgezwollen buiken zijn enkele veel
voorkomende kwalen onder de meest kwetsbare
groepen als ouderen en kinderen. Hulpinstanties
waarschuwen dat duizenden kinderen op korte termijn
de hongerdood zullen sterven als niet snel voedsel naar
het gebied wordt gebracht.
Iedereen hoopt dat nu er een vredesakkoord is, dit
sneller en makkelijker zal gaan dan in het verleden. Het
is aan de nieuwe leiders om te bewijzen dat ze echt hun
lust naar macht opzij hebben gezet voor het
landsbelang en in staat zijn samen te werken om alle
problemen adequaat te lijf te kunnen gaan. Van cruciaal
belang is of ze er dit keer in zullen slagen hun strijders
te ontwapenen, te demobiliseren en zicht te geven op
een nieuw bestaan buiten of binnen nieuw te vormen
nationale strijdkrachten.
En is het land weer een beetje op de been geholpen dan
kunnen ze serieus aan verkiezingen gaan werken. Als de
tienduizenden mensen die Charles Taylor donderdag
bij zijn intocht in Monrovia begroetten een teken aan
de wand zijn, kan hij misschien toch nog ooit echt tot
president worden gekroond.
Desi Bouterse noemt het Neder
landse Suriname-beleid „vernede
rend en beledigend" voor volk en
gezagsdragers. Toch sluit hij sa
menwerking met Den Haag niet
uit als zijn Nationale Democrati
sche Partij (NDP) de verkiezingen
wint. ,,De samenwerking moet ge
baseerd zijn op wederzijds respect
en wederzijds voordeel. Het gaat
niet om voor of tegen Nederland,
het gaat primair om: voor Surina
me en de Surinamers", aldus Bou
terse.
PARAMARIBO ANP
De voormalige leger- en regeringsleider
verwacht dat hij in de naaste toekomst
constant zal worden aangevallen vanuit
Nederland. De aanvallen zullen, net als
in het verleden, verband houden met
vermeende betrokkenheid bij drughan
del. Bouterse verwacht ook Nederlandse
druk op de Surinaamse regering om
hem juridisch te vervolgen wegens de
moorden op vijftien opposanten in de
cember 1982.
„Onberedeneerde angst voor de ver
kiezingsuitslag is de basis", houdt de
NDP-voorzitter een drukbezochte partij
vergadering in Paramaribo voor. Hij
heeft Nederland voorgehouden dat
angst een slechte bondgenoot is en Den
Haag opgeroepen om zich niet te be
moeien met interne aangelegenheden
van Suriname. Alle uitspraken van Bou
terse duiden erop, dat hij verwacht dat
de NDP na de verkiezingen van mei
1996 regeermacht krijgt.
Volgens Bouterse is door de jaren
heen gebleken, dat Nederland een „zeer
onbetrouwbare bondgenoot" is. Hij
neemt het de leiders van de huidige re
geringscoalitie in Paramaribo dan ook
zeer kwalijk, dat ze Nederland een vin
ger in de pap laten houden zonder noe
menswaardig tegengas te geven. „Wij als
volk voelen dagelijks de klappen van het
door Nederland opgedrongen structu
reel aanpassingsprogramma en van sys
tematische ondermijning van beleid
vanuit Den Haag."
De ex-legerleider heeft er geen goed
woord voor over, dat Nederland de af
spraken met militairen over de uitbeta
ling van zogeheten suppletiegelden niet
nakomt. Ruim twintig officieren van het
Surinaamse leger moeten uitkeringen
krijgen op basis van individuele over
eenkomsten die ze in 1975 sloten, toen
ze van Nederlandse naar Surinaamse
krijgsdienst overstapten. Nederland
schortte in 1982 die betalingen op naar
aanleiding van de decembermoorden,
waarvoor Bouterse verantwoordelijk
wordt gehouden.
„Nederland bedrijft politiek met de
suppletieregeling", meent de man die in
1982 de leiding zou hebben gehad bij de
executie van vijftien prominente Surina
mers die als staatsgevaarlijk werden be
schouwd. Ook Bouterse zelf komt ook
voor op de suppletielijst. „Ik wil het geld
feitelijk niet, maar ik heb er recht op. Ik
zal het aan zwervers geven", aldus Bou
terse.
De Surinaamse regering verwijt hij
ernstig gebrek aan gezag en daadkracht.
Als zijn NDP de verkiezingen wint, dan
wil Bouterse in de eerste plaats een halt
toeroepen aan de criminaliteit waarop
de politie, ondanks steun van Nederland
in de afgelopen jaren, geen antwoord
lijkt te hebben. Een tweede belangrijke
kwestie vindt Bouterse het decentralise
ren van het staatsbestuur, waarbij de
districten een eigen budget zouden
moeten krijgen. De NDP-voorzitter heeft
verder aangekondigd, dat alle contrac
ten met buitenlandse maatschappijen
na mei 1996 worden herzien, als het aan
hem ligt.
Binnensland voorziet Bouterse grote
onrust, ja misschien zelfs oorlog. „Er zal
strijd worden gevoerd, er zal bloed vloei
en." Daarmee doelt hij op het hardhan
dig ingrijpen van de politie, eerder deze
week, in concessiegebied van de Cana
dese goudmaatschappij Golden Star, in
het district Brokopondo. Bewoners van
die streek, die menen dat de concessie
hun woongebied omvat, hielden de ei
gendommen van het goudbedrijf enkele
dagen bezet.
Bouterse heeft de regering het „welge
meende, dringende" advies gegeven in
overleg te treden met de bosnegers en
hun gezagsdragers. Volgens hem komen
de bewoners op voor hun rechten en
„kan de tijdbom «nyf/meontploffen".
ACHTERGROND
NAIROBI FRANS VAN DEN HOUDT CORRESPONDENT AFRIKA
worden bezongen als de
basis voor een nieuwe,
nationale ideologie. Als al-
omheersend staatssym-
bool heeft Manas Lenin al
verdrongen: zijn beeltenis
siert de bankbiljetten, het
internationale vliegveld
van Bisjkek draagt zijn
naam, en zelfs de lokale
cognac is naar hem ge
noemd. Deze week wordt
een mausoleum aan hem
wijd in de westelijke plaats Ta-
las, waar hij zou zijn begraven.
De Manas telt 500.553 verzen,
20 maal zo lang als Homerus'
Odysseus en Ilias bij elkaar. Tel
daarbij nog de epen van Manas'
zoon en kleinzoon, die beide
net zo lang zijn, en de verteller
is drie weken bezig de volledige
liederencyclus voor te dragen.
De manasji, de barden die het
hele gedicht uit hun hoofd ken
nen, genieten van oudsher veel
respect onder de Kirgiezen.
Eeuwenlang brachten ze de
Manas half sprekend, half zin
gend ten gehore in de joerts
(tenten) van de nomaden, ter
wijl ze zich met een driesnarige
komuz begeleidden.
Een goede Manas-verteller
slaagt erin zijn publiek in een
soort trance te brengen, zegt de
manasji ToktogoelSatalganov.
„Maar in de steden voelt nie
mand ervoor drie weken lang te
blijven luisteren. Ik word vaak
uitgenodigd om het verhaal in
een half uur te vertellen."
Volgens het lied slaagde de krij
ger Manas erin zijn volk te be
vrijden van vreemde overheer
sers, de nomadenstammen te
verenigen en terug te brengen
naar hun geboorteland Ala-Too.
Daar stichtte hij het grote Kirgi-
zische khanaat, dat zich uit
strekte tot India, Mongolië en
Centraal-Azië.
Wanneer dit allemaal "heeft
plaatsgevonden is niet duidelijk,
maar enkele historici verwijzen
naar de periode tussen de 9de
en de 11de eeuw na Christus,
toen de Kirgizische nomaden
van hun gronden werden ver-
•dreven en Mongoolse en Siberi
sche gebieden veroverden. Of
Manas ook daadwerkelijk heeft
bestaan is onwaarschijnlijk,
maar veel mensen geloven in
hem, zegt Saginali Soebajev v<in
de Philharmonische Academie
in Bisjkek. „Mensen praten met
hem, dromen van hem, en als
ze problemen hebben geloven
ze dat hij hen zal redden."
Van generatie tot generatie
Spoedig gesprek met Zwitserse bankdirecteuren r
o a J_ i-an
Een delegatie joodse leiders verlangt teruggave
van miljoenen guldens die door de nazi's van jo
den zouden zijn gestolen en op Zwitserse bankre
keningen zouden zijn gezet. Avraham Burg, de
voorzitter van het Joodse Bureau, en Edgar Bron
fman, hoofd van het Joodse Wereldcongres, zul
len later deze maand een ontmoeting hebben
met Zwitserse bankdirecteuren en de Zwitserse
president Casper Williger om het geld terug te
vragen. Dat heeft woordvoerder Boaz Herman
van het Joodse Bureau meegedeeld.
Op de Zwitserse banken zou behalve gestolen
geld ook geld staan van joden die, voor ze in de
Tweede Wereldoorlog werden afgevoerd naar de
vernietigingskampen van de nazi's, éen rekening
bij die banken hebben geopend. Volgens Herman
gaat het in totaal om meer dan 1,6 miljard^!,
den. at
Als er nakomelingen van de rechtmatige £en
naars in leven zijn, dan moet het geld aana^s
worden gegeven, zo vindt Herman. Maar tn(je
dan 99 procent zou niet meer aan de rechtm^torj
eigenaars of hun erfgenamen kunnen worde^g,
ruggegeven. „In de naam van de rechtvaa^^
heid en de ethiek denken we dat het het jo|t zj
volk toebehoort", zei Herman. euj,
De twee joodse leiders zullen naast hur^
sprekken in Zwitserland ook een ontmoej
hebben met vertegenwoordigers van joodsesto|
meenschappen uit heel Europa om te pratenLsc
de teruggave van joodse bezittingen die tijLfcj
de Tweede Wereldoorlog werden afgenomen^^
gesprek zal in Brussel plaatsvinden. |jjfe
leg
prd
[dei
werd de Manas mondeling r
overgedragen, aangezien de Kr
gizische nomaden geen schrifL
kenden. Onder de dictatuur v#
Stalin werd het epos gebrand-P
merkt als bourgeois-nationali^
tisch en conservatief-tribaal. 2P
die de traditie in leven trachtte
te houden, verdwenen in de j*
werkkampen. r
Na Stalins dood gebruikten del'
Sovjetautoriteiten de Manas l
voor hun eigen politieke doel-
einden. Met name na de breuk
met communistisch China wel
de anti-Chinese toon van het j
lied aangescherpt. Manas trekij
regelmatig ten strijde tegen de
Chinezen, en wordt verscheurd
tussen de liefde voor zijn vrouv
Kanikei en zijn vriendschap m|
Almambet, een Chinese mos
lim.
Veel verzen zouden echter op
gezag van Moskou zijn gecen
sureerd. Daarom zijn er plan
nen om de ontbrekende delen
op te tekenen onder de 135.00(
Kirgiezen die in China wonen.
Bouterse heeft een lange geschiedenis van strubbelingen met Nederland. In 1990 maakte hij bijvoorbeeT
Schiphol een tussenstop (foto) terwijl hij op doorreis was naar Ghana. De Rijkspolitie gaf hem geen toes!
ming om met de Nederlandse pers te praten. foto af
deze week het duizendjarig be-
foto reuter shamil zhumaa
JL nH
„De bevalling van Manas
duurde negen dagen. Acht
vroedvrouwen stonden
zijn moeder bij. Toen ze
na de geboorte bij be
wustzijn kwam, wilde ze
haar zoon vasthouden,
maar Manas weegde even
zwaar als een 30-jarige
man. In één keer at de
pasgeborene drie met bo
ter gevulde schapemagen
op."
Manas is de nationale
held van de Kirgiezen, die
deze week het duizendja
rig bestaan van het epos
over zijn leven vieren.
Manas is Odysseus en
Dzjengis Khan in één, en
belichaamt de cultuur en
geschiedenis van de Kirgi
zische nomaden. Na meer
dan een eeuw Russische
overheersing en 70 jaar
communisme helpt
Manas de Kirgiezen hun
nationale identiteit terug
te vinden.
President Askar Akajev
grijpt de waarden van
eenheid, harmonie en een
sterke'staat die in het lied
