Commissie ziet geen nieuwe
alternatieven voor celstraf
Op naar arbeidscontract voor vijfjaar
Feiten Meningen
Radicaal rechts
Israël schuwt
geen geweld
VRIJDAG 1 SEPTEMBER 1995
NIEUWSANALYSE
Naarmate de ondertekening van het 'Oslo-2 akkoord'
over de uitbreiding van Palestijns zelfbestuur op de
Westelijke Jordaanoever naderbij komt, groeit het ex
tremisme in kringen van Israëls rechtse oppositie. De
Israëlische politie houdt nu ernstig rekening met de
mogelijkheid dat aanhangers van radicale bewegingen
een aanslag zullen uitvoeren op een Israëlische politie
ke leider. De persoonlijke bewaking van premier Rabin,
minister Peres (buitenlandse zaken) en andere be
windslieden is verscherpt.
Een van de verklaringen voor de radicalisering is het
gebrek aan belangstelling voor rechtse acties en de
monstraties. Hoewel een groot deel van het Israëlische
publiek misschien zelfs meer dan de helft beden
kingen heeft tegen het vredesbeleid van de regering, is
de actiebereidheid gering.
In het begin van de jaren tachtig de tijd van de Li
banese oorlog lukte het de linkse oppositie honderd
duizenden mensen op de been te krijgen. De emoties
liepen daarbij hoog op. Zo hoog, dat een rechtse tegen-
demonstrant een handgranaat onder de aanhang van
Vrede Nu wierp. Een van de leiders van de organisatie,
Emile Grundzweig, verloor daarbij het leven.
Het is niet duidelijk waarom nu zo weinig mensen
bereid zijn de straat op te gaan terwijl voor de Israëli's
toch om een veel principiëler zaak gaat dan de invasie
in Libanon. De discussie over de toekomst van 'Groot-
Israël' heeft immers al jaren geleden een vrijwel on
overbrugbare scheidslijn getrokken tussen links en
rechts. Misschien heeft het te maken met de omstan
digheid dat betrekkelijk weinig Israëli's de gevolgen van
het huidige vredesproces aan den lijve ondervinden,
terwijl in het begin van de jaren tachtig vrijwel iedereen
wel een vriend of familielid had in Libanon.
Daarom zijn de deelnemers aan demonstraties in
overgrote meerderheid bewoners van de gebieden wier
leven direct wordt beïnvloed door de beslissingen van
de regering. Als de oppositie er niet in slaagt de Israëli's
ervan te overtuigen dat er een geloofwaardig alternatief
bestaat, zal ze het alleen aan zichzelf te wijten hebben
als alle huidige protesten, demonstraties en hongersta
kingen de geschiedenis ingaan als symptomen van po-
lieke onmacht, aldus The Jerusalem Post eerder deze
week.
Of het werkelijk tot politieke moorden komt, moet
worden afgewacht, maar de eerste tekenen van door
frustratie gevoed geweld zijn al zichtbaar. Een paar we
ken geleden passeerde een jonge kolonist op de weg Je-
ruzalem-Tel Aviv een auto met minister Yossi Sarid, van
de liberale Meretz-partij. Hij hield in en probeerde ver
volgens Sarids dienstwagen van de weg te duwen. Na
dat hij was aangehouden, verklaarde de kolonist het
jammer te vinden dat hij niet in zijn opzet was ge
slaagd.
Bij betogingen tegen de regeringspolitiek zijn leuzen
als 'Rabin verrader' of 'Rabin moordenaar' inmiddels
normaal geworden. Deze week lanceerde Rechavam
Ze'evi, voormalig generaal-majoor in het Israëlische le
ger en nu leider van de rechtsextremistische Moledet-
partij, in het parlement een verbale aanval op de Israë
lische politie. Agenten zouden te hard zijn opgetreden
bij recente rechtse be togingen.
Minister Shachal (politie) zei deze week dat hij be
schikt over informatie dat extremisten van plan zijn mi
nisters aan te vallen. Hij vroeg leiders van rechtse oppo
sitiepartijen hun toon te matigen, een oproep die posi
tief is ontvangen door de Likuds Benjamin Netanyahu
en Rafael Eitan van Tsomet. Ook de officiële Raad van
Kolonisten heeft haar aanhang verzocht 'de legitieme
strijd niet te laten ontaarden'.
Maar uit die hoek zal het geweld waarschijnlijk niet
komen. De politie besteedt extra aandacht aan margi
nale rechtse groepen, zoals de verboden bewegingen
'Kach' en 'Kahane Chai' en de legale Moledet. Benja
min Kahane, leider van 'Kahane Chai' beweging zegt
dat een aanslag op een regeringsleider zeker tot de mo
gelijkheden behoort, al zou hij daar zelf geen voorstan
der van zijn.
Prof.Asher Kasher, een filosoof van de Universiteit
van Tel Aviv, meent dat sommige rechtse groepen 'een
sfeer van terreur en intimidatie' hebben geschapen. Hij
vindt de situatie van nu in menig opzicht gevaarlijker
dan die tijdens de Libanese oorlog. „In de jaren tachtig
ging het om mensen die zich keerden tegen betogingen
door 'Vrede Nu'. Ze schaarden zich aan de kant van de
regering, en tegen de betogers. De haat van nu is de
haat van een oppositie en die gebruikt per definitie har
dere woorden en hardere methoden, want die vormen
in een democratie hun enige mogelijkheid tot verzet".
Kasher raadt de regering aan een wig te drijven tus
sen de gematigde oppositie en de extremisten. „Ik ben
ervan overtuigd dat de belangrijkste Likud-leiders niet
graag zien dat er opnieuw een granaat wordt
bij een demonstratie".
JERUZALEM AD BLOEMENDAAL
CORRESPONDENT
Strafdeskundigen zetten Sorgdrager voor het blok
Tot haar grote spijt heeft justitieminister Sorgdrager gisteren moeten constateren dat het de adviescommissie-Korthals Al-
tes niet is gelukt nieuwe alternatieven voor de gevangenisstraf te bedenken. Terwijl dat nu juist de belangrijkste opdracht
was van de vorig jaar geïnstalleerde commissie. 'De gedurfde benadering' waarop Sorgdrager zo hoopte, heeft niet geleid
tot nieuwe inzichten en alternatieven.
De mogelijkheden voor alternatieven voor celstraf zijn niet onbegrensd.
De bestaande bouwplannen voor meer cellen zullen niet voldoende zijn,
aldus een commissie van deskundigen. foto loekzuyderduin
De minister hecht groot belang
aan het vinden van alternatie
ven voor celstraffen omdat zij er
niets voor voelt ongebreideld
gevangenissen te blijven bij
bouwen. Dat kost niet alleen
veel geld, Sorgdrager vraagt zich
ook af of gevangenisstraf wel de
meest doeltreffende reactie is
op begane strafbare feiten.
De commissie blijkt zich echter
niets van de overwegingen van
de minister te hebben aange
trokken en geeft nu nota bene
als belangrijkste advies: „De be
staande celcapaciteit behoeft
nog een drastische uitbreiding."
Geen wonder dat Sorgdrager
pissig opmerkte: „Het rapport
biedt weinig creativiteit."
De Leeuwarder procureur-ge
neraal mr. Dato Steenhuis, als
adviseur verbonden aan de
commissie, kan zich niet vinden
in die kwalificatie: „Het verwijt
van de minister kan ik niet be
grijpen. Ik heb begrip voor haar
teleurstelling, maar er is geen
andere conclusie mogelijk dan
dat er nauwelijks nieuwe alter
natieven zijn te bedenken. Na
tuurlijk moet het gebruik van de
bestaande alternatieve straffen
worden uitgebreid, maar de
mogelijkheden zijn niet onbe
grensd. Celstraffen zullen altijd
nodig zijn."
Steenhuis wist dat eigenlijk al
toen de commissie nog aan het
werk moest. „Ik ben dagelijks
bij de problematiek betrokken.
Als er nog alternatieven zouden
zijn, dan hadden we die wel ge
vonden. De conclusie dat ze er
niet zijn, kan mij dan ook niet
verwonderen."
Steenhuis legt uit: „In het Ne
derlandse systeem moet je toch
al heel veel drempels over voor
dat je in de cel belandt. Er is een
heel scala aan maatregelen om
iemand niet op te hoeven slui
ten. Werk- en leerstraffen bij
voorbeeld, voorwaardelijke
straffen en boetes. Degenen die
in de cel zitten, zijn die drem
pels al voorbij. Daar valt in veel
gevallen geen alternatief voor te
bedenken."
Wel heeft de commissie voorge
steld de bestaande mogelijkhe
den tot het opleggen van een
taakstraf te verruimen. Ook
moeten de bestaande mogelijk
heden beter worden benut. Het
college van procureurs-generaal
(PG's) vaardigt binnenkort een
richtlijn uit voor de officieren
van justitie dat zij als het even
kan een taakstraf moeten vor
deren voor delicten met een
maximale straf van zes maan
den cel. Vordert de officier toch
een celstraf dan zal hij moeten
motiveren waarom.
Uitbreiding van het aantal taak
straffen zal het tekort aan cellen
ongetwijfeld doen verminderen.
Geweldige effecten moeten er
echter niet van worden ver
wacht, omdat het vooral relatief
kortgestraften zijn die een alter
natief voor de cel krijgen aange
boden.
Justitie heeft de afgelopen jaren
al duizenden nieuwe cellen ge
opend en ook nu wordt er nog
volop gebouwd. Volgend jaar
beschikt Nederland over twaalf
duizend cellen, twee keer zoveel
als zes jaar geleden. Bovendien
heeft het kabinet begin dit jaar
besloten dat er daarna nog eens
duizend extra bij moeten. Te
vens is het aantal heenzendin
gen van verdachten het tweede
kwartaal van dit jaar gehalveerd
tot zo'n zevenhonderd. Het gaat
toch de goede kant op?
Steenhuis: „Er zit nu inderdaad
een dip in het aantal heenzen
dingen. Maar zevenhonderd is
nog steeds buitengewoon de
sastreus. Ik wil geen litanie hou
den, want wij zijn blij met de
daling. Maar de situatie dat er
niemand meer hoeft te worden
heengezonden, bereiken we zo
niet."
Steenhuis wijst erop dat de
prognoses voor het huidige
bouwprogramma in feite alweer
achterhaald zijn. „Een bekend
gegeven is dat er steeds zwaar
der gestraft wordt als gevolg van
de ernstiger wordende crimina
liteit en door de neiging van
rechters harder op te treden.
Tot voor kort echter bleef het
aantal opgelegde celstraffen sta
biel tussen de 18.000 en 21.000
per jaar. Maar de allernieuwste
cijfers wijzen uit dat dit nu ook
fors stijgt, tot 24.000 vorig jaar."
Ongebreideld doorbouwen dan?
Steenhuis: „Niet ongebreideld.
Daar valt met mij niet over te
praten. Je kunt Nederland ook
niet ongebreideld volleggen met
autowegen. Maar ik betwijfel of
de huidige bouwprogramma's
volstaan. In het rapport staat
ook dat de oplegging van cel
straffen in Nederland welhaast
tot een minimum is beperkt.
Nederland scoort met zestig ge
detineerden per 100.000 inwo
ners Europees gezien laag. Des
ondanks kampt men ook in
landen om ons heen met hee
zendingen."
Volgens de prognoses van ju;
tie zou er met de bestaande
bouwprogramma's komend
niemand meer hoeven te wo
den heengezonden. Steenhu
ziet dat dus niet gebeuren.
als het al zo ver zou komen, c
zijn we nog lang niet uit de p
blemen. De huizen van bewa
ring zitten dan nog steeds vol
met mensen die eigenlijk in
gevangenis horen. Er is name
lijk ook nog een wachtlijst vai
achtduizend kortgestraften vo
wie geen plek is. Terwijl uitvo
ring van straffen de essentie
van een geloofwaardig straf
rechtelijk bedrijf.
Steenhuis waagt zich niet aap
het noemen van aantallen bij,
bouwen cellen. „Dan staat er
morgen in de krant: Steenhui!
wil er drieduizend cellen bij.
Daar begin ik niet aan. De des
kundigen moeten eerst maar
eens nieuwe prognoses ma
ken."
De commissie-Korthals-Altes
concludeert op voorhand al d
de bestaande celcapaciteit no
een drastische uitbreiding be
hoeft. Tegen zo'n keiharde coj
clusie kon ook Sorgdrager gist
ren niet op. Met het rapport ir
de hand moest ze wel conclud
ren: „Ik sluit niet uit dat we op
termijn inderdaad meer cellen
nodig hebben."
DEN HAAG HARM HARKEMA
Pim Fortuyn pleit bij afscheid Erasmusuniversiteit voor eerherstel maakbare samenleving
Is er na de overwin
ning van het kapita
lisme na de val van
de Muur in 1989
geen wolkje meer
aan de hemel? Zeker
niet. Opmerkelijk
genoeg is het na de
beëindiging van de
Koude Oorlog te
vens duidelijker ge
worden dan ooit dat
de economische po- PIM FO
sitie van de westerse medew<
landen beslist niet
onaantastbaar is. Er
melden zich meer deelnemers
op de wereldmarkt dan ooit te
voren, gesitueerd in landen
waar een verzorgingsstaat nau
welijks tot ontwikkeling heeft
kunnen komen, waar milieube
heer schone schijn is, waar ar
WIM STEVENHAGEN
SrOPEMTeA f&JflTE(2EJJKl€T w STUtqJMCq [pJüfyTflüVAPfcV SlNPJ 19fio.L
beid goedkoop is,
waar de staat een
betrekkelijk be
scheiden bestaan
leidt en waar belas
tingen en premies
laag zijn.
Deze landen komen
met de ontwikke
ling van de informa
tietechnologie zon
der al te veel pro-
JYN blemen bij ons bin-
»r nen. Steeds meer
Nederlandse bedrij
ven, ook het mid
den- en kleinbedrijf, zien in de
ze nieuwe deelnemers naast
concurrenten ook potentiële
bondgenoten om te bereiken
wat hier steeds moeilijker
wordt: reductie van de arbeids
kosten, milieukosten en belas
tingen.
Onze uitstekende sociale voor
zieningen, onze zorg voor het
milieu en de inkomsten van de
overheid worden zo onder
mijnd, wordt vaak gezegd. Daar
is zeker iets van waar. Probleem
is echter dat het op onderdelen
ook niet waar is. Onze sociale
zekerheid biedt bijvoorbeeld
mensen geen perspectief meer
op betaald werk, maar slechts
een inkomensgarantie voor zo
lang het duurt. Onze milieuzorg
is dikwijls voorbeeldig, maar
onze ongebreidelde consumptie
zorgt voor toenemende milieu
vervuiling. Onze overheden zijn
inderdaad uitstekend toegerust,
maar lijden nog steeds aan ver
vetting en overproduktie van
beleid.
Dat neemt niet weg dat de soci
ale ellende, de milieuvervuiling
en een vrijwel afwezige over
heid geen wenkend perspectief
vormen. Daar ligt ook de uitda
ging van onze tijd: dat te voor
komen en tezelfdertijd ons ar
beidsbestel zodanig te vernieu
wen dat we die wereldwijde
concurrentie aankunnen.
Voor het overige zullen we het
vooral moeten hebben van een
toegroei naar een wereldwijd
gemeenschappelijk milieube
leid, een algemeen geaccep
teerd minimum aan sociale ze
kerheid en een stelsel van belas
tingverdragen dat fiscale dum
ping tegengaat.
In een niet-aflatende stroom
van geschriften heb ik sedert
1990 het moderniseringspro
bleem van de Nederlandse sa
menleving aan de kaak gesteld.
Hierna zal ik kort nog eens sa
menvatten wat er naar mijn
oordeel moet gebeuren om er
voor te zorgen dat ieder die kan
werken, daadwerkelijk kan
voorzien in de kosten van zijn
eigen levensonderhoud.
SADDER AND WISER
Het eerste is het voeren van
open discussies waarin niet on
middellijk het haalbare, maar
het denkbare centraal staat. De
Nederlandse samenleving heeft
zich met het rigoureus ter zijde
schuiven van de idee dat een
samenleving maakbaar is, het
zicht op haar eigen toekomst
benomen. Het geloof in de
maakbaarheid bracht ons te
dikwijls precies het tegenover
gestelde van hetgeen we ver
wachtten. Sadder and wiser
zouden we nu de discussie weer
op moeten nemen en in moe
ten zien dat de maakbaarheid
een noodzakelijke utopie is.
Noodzakelijk als een wenkend
perspectief dat ons op weg doet
zijn. Want dat is waar het in het
leven om gaat: op weg zijn,
waarbij het op weg zijn belang
rijker is dan het bereiken van
het doel.
Daarna komt het haalbare. Dan
zal blijken dat er vanuit het
denkbare meer haalbaar is dan
indien we direct het haalbare
tot uitgangspunt nemen. Daar
past dus niet in het eindeloos
voor zich uitschuiven, zoals nu
ook door het paarse kabinet
wordt gepraktizeerd.
Puntsgewijs is mijn bijdrage aan
het debat, naast de algemene
kaderstelling, de volgende ge
weest.
1Afschaffing van de Bijstands
wet in de huidige vorm. Daar
voor in de plaats een wet die
een inkomen garandeert aan
wie psychisch, fysiek of vanwe
ge leeftijd niet in staat is om in
het eigen levensonderhoud te
voorzien. Voor alle overigen
geldt bij een inkomen van min
der dan 700 gulden per maand
een negatieve inkomstenbelas
ting van 500 gulden. Deze nega
tieve inkomstenbelasting, als
mede de belastingen en pre
mies, wordt via een glijdende
schaal geheven, zodat de prik
kel om zich te verbeteren alle
ruimte krijgt.
De keuze tussen een dure voetgangersbrug en een goedkoop maar ar
beidsintensief pontveer (zoals op deze foto tussen Woubrugge en
Roelofarendsveen) wordt niet eens gesteld, laat staan gemaakt.
foto wim dijkman
2. Afschaffing van alle arbeids
contracten van onbeperkte
duur. Daarvoor in de plaats
contracten met een looptijd van
maximaal vijfjaar en de ver
plichting om na vier jaar een
besluit te nemen over verlen
ging. Het geeft buitenstaanders
ruimte om toe te treden. Voor
de zittende medewerker bete
kent dit dat hij heel alert zal
moeten omgaan met zijn posi
tie en ervoor zal moeten zorgen
dat zijn arbeidskracht waarde
vol blijft. Een dergelijk systeem
zal het Nederlandse arbeidsbe
stel zeer flexibel maken, het zal
de deskundigheid verhogen en
zo het concurrentievermogen
aanzienlijk verbeteren.
BASISSTELSEL
3. Rigoureuze individualisering
van de arrangementen van de
verzorgingsstaat, inclusief die
van de sociale zekerheid. Dit
kan slechts op een beschaafde
manier gebeuren - met vermij
ding van de zo gevreesde 'Ame
rikaanse toestanden' - door een
basisstelsel dat een cultureel
bepaald minimum veilig stelt.
Het ligt voor de hand om dit
collectief te financieren en zon
der winstmotief te laten behe
ren, hetgeen uitbesteding va-
taken onverlet laat.
4. Voor de collectieve sector be
pleit ik een verdere decentrali
satie van het arbeidsvoorwaar
denbeleid. Daarnaast zou het
goed zijn om binnen randvoor
waarden de arbeidsmarkt zijn
werk te laten doen. Met andere
woorden: de wet van vraag en
aanbod te laten doorwerken in
het arbeidsvoorwaardenbeleid.
Voorts zou de overheid er ver
standig aan doen het eigen be
leid op werkgelegenheidseffec
ten kritisch onder de loep te ne
men. Te vaak komt het voor dat
met veel pijn en moeite werkge
legenheid wordt gecrëeerd in de
collectieve sector, terwijl die el
ders in de organisatie moeite
loos wordt weggerationaliseerd
en -gesaneerd. De keuze tussen
een dure voetgangersbrug en
een goedkoop maar arbeidsin
tensief pontveer wordt niet eens
gesteld, laat staan gemaakt.
5.In het algemeen bepleit ik het
openbreken van de overlegeco
nomie. In de moderne tijd past
het niet haar te laten optreden
namens mensen, bedrijven en
instellingen die niet uitdrukke
lijk hebben laten blijken daar
van gediend te zijn. Maar be
langrijker nog is een mentale
omslag, die ertoe moet leiden
dat belangenbehartigingsorga-
nisaties er zelf de noodzaak van
gaan inzien zich te bewijzen en
niet veruer illen gaan dan bin-
nh. lijke, door hun le-
ffrie, bereik ligt. Te-
g Laai i' ealiteit, met een
gevoel van trots over hetgeen
lange tijd door dit bestel is ge
realiseerd, maar ook met kriti
sche zin voor het vele dat is
misgegroeid. De overlegecono
mie voorbij dus.
6. Het draait natuurlijk bij dit
les om een zich internationali
serende wereldorde. Het gaat
om nieuwe vormen van arbeid
en tegelijkertijd om het daad
werkelijke herstel van de doel
stelling van volledige werkgele
genheid. Dit keer compleet mfl
een tijdpad, met streefcijfers
waaraan we elkaar houden en
waaraan we de effectiviteit van
onze maatregelen afmeten. In
een geëmancipeerde maat
schappij, waar we geen altern^
tief hebben kunnen ontwikke
len voor de economische en so
dale functies van betaalde ar
beid, zit er niets anders op dan
ervoor te zorgen dat iedereen
die kan werken, aan de slag kar
IDEAAL
Een probleem, ten slotte, dat
mij grote zorgen baart, Is het
ongebreidelde winststreven en
dito consumentisme. Is het een
race die doorgaat tot in het on
eindige, totdat we echt niet
meer kunnen? Kan een kapita-
listische, markteconomie het
zonder regulering stellen? Ik
denk het niet. Regulering za
weer nodig zijn, maar dan op
internationale schaal en ter in
damming van moderne sociale
en ecologische problemen. Nu
al is het in de VS zo dat de ledet
van de happy few net zover id-
staan van hun minder succesrij;
ke medeburgers als van de Chi
nezen. Problemen genoeg die
de markteconomie niet als van
zelf oplost. Sterker nog, voor
een flink deel zelfs veroorzaakt.
Alle reden dus om het ideaal
van de maakbare samenle' ing
hoog te houden en te werken
aan de oplossing van de proble
men zoals die zichtbaar zijn
voor iedereen die wil zien.
Met het college 'de overlegeco
nomie voorbij' heeft Pim For
tuyn, columnist van deze
krant, vandaag afscheid geno
men van de Erasmusuniversi
teit. Het bovenstaande is een
bewerkte versie van zijn slot
woord als hoogleraar. Een uit
gebreide versie verschijnt als
boek bij uitgeverij Bruna on
der de titel 'De overlegecono
mie voorbij'.
