Dan is zo'n kind dood, maar jij lee
Rawagedeh-documentaire heeft heel weinig te bieden
Feiten &Meningen
Milosevic zit
nog stevig
in het zadel
Indië-veteranen vragen
uitstel uitzending
Vieze duim voor kiezers
Volkstuinen
MAANDAG 14 AUGUSTUS 1995
152
Twee Nederlandse blauwhelmen walgen van gedrag collega 's in Bosnië
Op het eerste oog lijkt Belgrado een volstrekt normaal zomers
weekeinde te beleven. Van uitgeputte vluchtelingen is in het
centrum van de Servische hoofdstad geen spoor te bekennen.
De tienduizenden berooide en woedende Krajina-Serviërs die
de afgelopen dagen massaal Servië binnentrokken, worden
door de politie zorgvuldig uit Belgrado geweerd. De Servische
autoriteiten willen niet het risico lopen met spontane uitbar
stingen van volkswoede te worden geconfronteerd.
Die opzet lijkt geslaagd. Het verlies van de Krajina en de
stroom vluchtelingen zijn het voornaamste gespreksonder
werp rond menig terrastafeltje, maar in de meeste gesprekken
blijft het bij wat voorzichtig gemor. Slechts een enkeling durft
hardop te zeggen wat menigeen voorzichtig denkt: de hoofd
schuldige aan het drama is de Servische president Slobodan
Milosevic. Milosevic heeft de Krajina-Serviërs en hun Bosni
sche broeders immers tot rebellie aangezet en hen vervolgens,
toen hem dat beter uitkwam, keihard laten vallen.
„Milosevic is een verrader." Milan Knezevic, bestuurslid van
de Democratische Partij, windt er geen doekjes om. In het par
tijkantoor aan de prestigieuze Terazije-boulevard in het cen
trum van Belgrado ventileert hij zijn woede over de catastrofa
le politiek die de Servische president zijns inziens heeft bedre
ven.
„Milosevic heeft de Bosnische en Kroatische Serviërs opge
jut met zijn verhaal dat alle Serviërs in één land moesten wo
nen. Dat was in het oude Joegoslavië zo, maar juist Milosevic
heeft dat oude Joegoslavië verziekt. Nu praat hij alweer gerui
me tijd alleen nog maar over vrede. Maar het enige dat hem
echt interesseert is aan de macht te blijven. De macht, dat is
zijn enige echte ideologie. Hij heeft, als het er op aan komt, lak
aan het Servische volk."
Volgens Knezevic beginnen steeds meer mensen er zo over
te denken. Vorige week vonden er zelfs in het centrum van
Belgrado tot drie maal toe demonstraties plaats tegen Milose
vic en zijn beleid; daaraan namen enkele duizenden mensen
deel. Al te veel illusies maakt Knezevic zich echter niet. „De
overgrote meerderheid van de bevolking steunt hem nog
steeds. Steeds meer mensen beginnen in te zien dat Milosevic
niet degene is die ze dachten dat hij was, een 'redder des va
derlands'. Maar ze zien nog geen echt alternatief."
Dat laatste is niet vreemd. De oppositie tegen Milosevic en
zijn almachtige socialistische (ex-communistische) partij is
verdeeld. Een aantal rechts-nationalistische partijen bekriti
seert de Servische president omdat hij naar hun zin niet hard
genoeg voor het Groot-Servische ideaal vecht, terwijl de mees
te linkse intellectuelen hem juist vanwege zijn vroegere ge
dweep met datzelfde ideaal veroordelen.
Zo mogelijk nog funester voor de oppositie is dat het gros
van de Servische bevolking nauwelijks op de hoogte is van
standpunten en meningen die niet met die van Milosevic en
zijn regering overeenkomen. De media in Servië zijn, op een
paar uitzonderingen na, vrijwel geheel 'gelijkgeschakeld' en
dragen louter het standpunt van de regering uit.
De berichtgeving van de afgelopen week was veelzeggend.
Het gros van de Servische media legde de schuld voor het Kraj-
ina-debacle in navolging van de regering geheel bij de Kroaten
en bij de leiders van de Bosnische en Kroatische Serviërs, Ra
dovan Karadzic en Milan Martic. Milosevic bleef in vrijwel alle
commentaren buiten schot, „Kritiek op Milosevic in de officië
le media is eenvoudigweg onmogelijk. Hij heeft zijn vriendjes
op alle sleutelposities bij de media geplaatst. En de paar onaf
hankelijke media, een lokale televisie- en radiozender en een
paar weekbladen, zijn buiten Belgrado nauwelijks te ontvan
gen of te koop", aldus een journalist van het kleine, onafhan
kelijke persbureau Beta.
Professor Miladin Zivotic, oprichter en voorzitter van de
'burgeractie voor vrede'-beweging, maakt zich al evenmin veel
illusies over een spoedige val van de 'sterke man'. De interna
tionaal vermaarde filosoof Zivotic heeft zojuist met zijn vooral
uit intellectuelen bestaande beweging een oproep voor een
onmiddellijke wapenstilstand gedaan. „De kans dat de Ser
visch media over de oproep berichten, lijkt nihil", erkent hij.
Hij foetert uitgebreid over het „vergiftigde intellectuele kli
maat" in Servië en op een aantal prominente intellectuelen die
daar mede verantwoordelijk voor zijn door het 'Groot-Servi
sche ideaal' te propageren. Dat ideaal is volgens Zivotic sinds
de val van de Krajina morsdood. Maar de man die aan de
macht wist te komen door met dat ideaal te dwepen, Milose
vic, heeft de teugels in Servië nog altijd stevig in handen.
„Het enige lichtpuntje dat ik zie, is dat er nu vanuit de vre
desbeweging een soort moderne, sociaaldemocratische stro
ming lijkt te ontstaan. Die kan het land op middellange ter
mijn wellicht uit de duisternis leiden." Tot die tijd voorziet de
filosoof slechts twee rampscenario's. In het eerste geval slaagt
Milosevic erin vrede te sluiten en stelt hij zijn positie daarmee
veilig. „Dan hebben we weliswaar vrede, maar nog geen de
mocratie". Het tweede denkbare scenario is volgens Zivotic
nog veel erger: onder de toenemende druk van de extreme na
tionalisten wordt Milosevic opzij gezet. „Dan hebben we nog
meer oorlog en nog altijd geen democratie", concludeert de fi-
looof. „Ik vrees dat wij Serviërs nog geruime tijd met Milosevic
zullen moeten leven."
belgrado hans gertsen
correspondent
Het Westjavaanse dorp Rawagedeh zal de geschiedenis
ingaan als het Nederlandse My Lai. Zeker 170, maar
waarschijnlijk 431 inwoners werden in 1947 door Ne
derlandse militairen omgebracht, zo ongeveer als een
Amerikaanse eenheid in de jaren zestig het Vietnamese
dorp My Lai van de kaart veegde.
Na alle commotie van de afgelopen week rond de RTL-
documentaire valt aan deze interpretatie niet te twijfe
len. Dat hoeft ook niet, want het dodencijfer is al tien
jaar bekend. Als eerste wees deze krant er afgelopen
woensdag op dat de sociologen J.A.A. van Doorn en
W.J. Hendrix zelf Indië-veteranen in de derde
druk van hun boek Het Nederlands-Indonesisch Con
flict. Ontsporing van geweld de Indonesische schatting
noemen van 433 doden. Vrijwel exact dat cijfer (431 na
melijk) valt te lezen op het monument op de erebe
graafplaats van Rawagedeh, dat door RTL wordt gepre
senteerd als het belangrijkste bewijsstuk.
Van Doom en Hendrix baseerden hun mededeling op
een onderzoek van een team van de Commissie van
Goede Diensten. Die commissie was ingesteld door de
Veiligheidsraad van de Verenigde Naties om te bemid
delen tussen Nederland en de naar onafhankelijkheid
strevende Indonesische nationalisten.
Volgens auteur Hendrix kon het archief van het VN-on-
derzoek begin jaren tachtig nog vrijelijk worden inge
zien op het Haagse ministerie van binnenlandse zaken.
Inmiddels is het overgedragen aan Buitenlandse Zaken
en is het niet meer toegankelijk. Daarover hebben de
ministeries van justitie en buitenlandse zaken afgelo
pen week een nader besluit genomen. Men wil de pri
vacy van de betrokken militairen beschermen en het
onderzoek van het openbaar ministerie niet bemoeilij
ken, zo luidt de formele verklaring.
Vooruitlopend op uitzending van de documentaire
haalde RTL vrijdag P. Colson voor de camera. Hij was
indertijd lid van een team dat de executies in Rawage
deh onderzocht. Een dag eerder vertelde de nu 69-jari-
ge oud-KNIL-sergeant Colson in de Gronings-Drentse
In een brief aan RTL5 hebben organisaties van Indië-
veteranen de omroep gevraagd de documentaire over
de executies in Rawagedeh niet uit te zenden op 15
augustus. De brief is ondertekend door voorzitter
Lapré van dé Stichting Japanse Ereschulden. Hij
noemt de documentaire onzorgvuldig en getuigen
van gebrek aan piëteit. Volgens Lapré is voor uitzen
ding van het programma eerst nader onderzoek no
dig. Behalve voor zijn eigen organisatie heeft Lapré de
brief geschreven namens de Vereniging van Vetera-
nenorganisaties.
krant Nieuwsblad van het Noorden hoe het onderzoek
verliep. Om te beginnen zijn de commandant en de
manschappen van de betreffende Nederlandse eenheid
(3-9-RI) ondervraagd. Colson: „Er is wel geprobeerd ge
tuigenissen los te krijgen van de plaatselijke bevolking,
maar dat ging heel moeizaam. De mensen waren
doodsbang voor beide partijen
Rest natuurlijk de vraag wat de televisiekijker morgen
van 22.55 tot 23.25 uur kan verwachten. Eigenlijk heel
weinig, na wat RTL en de NOS de afgelopen week al uit
de documentaire hebben getoond. De excessen van Ra-
wagedeh bestaat vooral uit een verslag van de gebeurte
nissen door enkele overlevenden. De makers, journalist
Alfred Edelstein en historica Karin van Coeverden,
doen hun best het leed te schetsen van de Indonesische
dorpsbewoners. Daarin slagen ze.
Ze falen echter in hun poging de toedracht van het
bloedbad precies te documenteren. Niet duidelijk
wordt hoeveel mensen stierven als gevolg van de inlei
dende Nederlandse mortieraanval en hoeveel mensen
er standrechtelijk zijn geëxecuteerd. De geïnterviewde
overlevenden, twee vrouwen en drie mannen, weten
het zelf kennelijk ook niet meer precies. De menselijke
herinnering schiet na 47 jaar gewoon tekort.
De Indonesiërs beitelden weliswaar in de jaren vijftig
het getal 431 in het monument, maar het ereveld omvat
'slechts' 200 tot 300 graven. De ooggetuigen spreken
voorts over enkele tientallen doden als gevolg van Ne
derlandse executes en niet over honderden.
Precies daar zit ook de grootste onnauwkeurigheid. RTL
slingerde vorige week de mededeling de wereld in dat
Nederlandse militairen in Rawagedeh 431 mensen heb
ben geëxecuteerd Dat maakt de documentaire in het
geheel niet waar. De ooggetuigen spreken over tiental
len executies. De in opdracht van de Nederlandse rege
ring in 1969 vervaardigde Excessennota rept over twin
tig executies. En bovengenoemde oud-militair Colson
sprak afgelopen week over dertig tot veertig geëxecu
teerden. Iets anders is het totale aantal doden, dus: ge-
executeerden plus slachtoffers van mortierbeschietin
gen. De Excessennota kwam in 1969 tot 170, Hendrix en
Van Doorn memoreerden in 1985 de Indonesische
schatting van 433 doden. Daaraan voegt de RTL-docu-
mentaire met het cijfer van 431 slachtoffers niets
nieuws toe. Het gaat te ver om RTL te verdenken van
boze opzet bij het veroorzaken van de commotie van
de afgelopen dagen. Aannemelijker is, dat de makers
van de documentaire doodgewoon niet op de hoogte
waren van het al door Van Doorn en Hendrix vermelde
cijfer, en dat de mensen van RTL Nieuws te oppervlak
kig naar de documentaire keken voordat ze hun nieuw
sitem samenstelden. Aan het drama Rawagedeh zelf
doet dat uiteraard niets af.
hilversum-haarlem louis burgers
in decemberf,n'v<
Inwoners van het Westjavaanse Rawagedeh praten voor de camera over wat hun dorp ii
overkwam.
Meteen al de eerste dag in voormalig Joegoslavië kon Nico Samara zijn ogen niet geloven. Tijdens de rit naar de
VN-post in Lukavac zag hij hoe een vrouwelijke militair met een zak chips begon te zwaaien. Ze lokte er een groep
kinderen mee, maar op het moment dat die kwamen aangerend, wierp ze de zoutjes met een lach op de grond.
Daarna stampte ze ook nog eens alles in het zand. „En iedereen die er omheen zat, ging lachen." Samara schudt
zijn hoofd. „Het toonde de mentaliteit aan, daar."
Wat begon als een spannend avontuur,
eindigde voor de 20-jarige dienstplich
tig soldaat Samara in een frustrerende
ervaring. Volgens eigen zeggen beland
de hij op een plek waar het treiteren
van kinderen door tal van zijn mede
militairen als de gewoonste zaak van
de wereld werd gezien. Iets dat door de
21-jarige Thomas uit de omgeving van
Amsterdam wordt beaamd. Zowel hij
als Samara vertelt dat Nederlandse sol
daten voor de lol snoep tussen het
vlijmscherpe prikkeldraad gooiden.
Kinderen deden er alles aan het te pak
ken te krijgen en zouden daardoor ver
wondingen hebben opgelopen. „Ach",
verwoordt Thomas de mentaliteit van
degenen die zoiets deden, „dan duurt
het wachtlopen tenminste wat korter.
Leuk, heb je weer wat om naar te kij
ken. De 'locals' (de plaatselijke mos
lim-bevolking) behoor je nu eenmaal
niet te respecteren. Heel simpel."
Nico Samara is graag bereid over zijn
ervaringen te vertellen en heeft er dan
ook geen moeite mee dat zijn naam
wordt vermeld. Thomas heet in werke
lijkheid anders, maar hecht eraan ano
niem te blijven. Alle twee zaten ze als
dienstplichtigen in Lukavac, ten wes
ten van Tuzla. Nico van februari tot be
gin april dit jaar, Thomas van decem
ber tot en met mei. Ze doen onafhan
kelijk van elkaar hun verhaal.
Ook Thomas herinnert zich zijn eerste
dag. Op zeker moment was op de een
of andere manier de blauwe VN-baret
van een korporaal in een veld beland.
„In je opleiding leer je dat je altijd op
de verharde weg moet blijven. Wegens
het gevaar van mijnen. Dus dan lok je
toch gewoon een kindje met snoepjes
om die baret te halen. Zou er een mijn
liggen, dan is zo'n kindje opgeblazen.
Dat is dan kut, maar jij leeft tenminste
nog." Thomas ziet deze gebeurtenis als
het ergste dat hij daar meemaakte. „Ik
weet nog dat ik zei: doe het niet, doe
het niet!" Het kind is niets overkomen,
maar de 21-jarige blauwhelm was een
illusie armer.
Er gebeurde nog veel meer. Net zoals
Nederlandse militairen van andere VN-
bases dat eerder vertelden, zag ook
Thomas hoe kinderen aanmaakblokjes
in hun handen kregen gestopt. Waarbij
ze werd verteld dat het snoepjes wa
ren. Nico weet er alles van: de tabletten
werden met jam ingesmeerd en in
Mars-papiertjes gewikkeld. „In het be
gin keek ik er heel erg van op, maar op
den duur ga je steeds meer dingen nor
maal vinden."
Natuurlijk, stelt Samara, er waren ook
genoeg jongens die nooit iemand
kwaad deden. Maar dat kon niet wor
den gezegd van de blauwhelm die tij
dens het wachtlopen werd aangespro
ken door een jongen van een jaar of
zestien. Die wilde iets spectaculairs la
ten zien: tegen betaling van een Duitse
mark toonde de moslim zich bereid
een brandende sigaret in z'n eigen arm
of borst uit te drukken. De Nederlander
vond het wel een kick en haalde niet
één, maar twintig mark tevoorschijn.
Zodat de jongen zich op evenzovele
plaatsen diende te verwonden. Toen
de legerleiding dit hoorde, werd de sol
daat teruggestuurd naar Nederland.
Het ministerie van defensie verklaarde
evenwel dat niet tot vervolging is over
gegaan 'wegens het ontbreken van
harde bewijzen'.
Een Duitse mark was eveneens het ta
riefdat de (jonge) meisjes hanteerden
die zichzelf aanboden bij de poort. „Ik
heb het zelf gezien", zegt Nico Samara.
Verschillende mannen maakten van
dat aanbod gebruik, zo heeft een aan
tal van hen tegenover Thomas be
weerd. „Maar uit 'humaniteit' gaven ze
dan iets meer. Tien mark of zo."
Nico zegt dat hij hier niets van wilde
weten, wat ertoe leidde dat zijn maten
hem vroegen 'of hij flikker was of zo'.
„Ik ben af en toe ook met de dood be
dreigd. Een keer had ik met iemand
een felle ruzie tijdens het wachtlopen.
Hij heeft toen een geladen Uzi naar me
gegooid."
En dan was er nog de ontgroening van
nieuwe militairen. Hen werd te ver
staan gegeven dat ze door een mod
derpoel moesten kruipen. Sam ld
vond dat belachelijk en wilde d
aan meedoen. Eén jongen zeil
terlijk: als je niet meedoet, schi
kogel door je kop.
Wegens familie-omstandighed
moest Samara in april plotselir "at
huis. Thomas bleef nog iets lan
„Toen ik terugkwam in Nederli
werd ik bij de Militaire Veilighe
dienst geroepen. Ik heb ze alles 'gj
teld", verzekert hij. Tot twee ke
echter maakte het ministerie v
fensie bekend dat uitvoerig om unb
geen strafbare feiten aan het lii iop
gebracht. Thomas noemt dat of'
misschien wel daarom voeldeI ti
nig voor de VN-medaille waan en
recht had. „Ik ben hem niet ga ar;
len. Steek 'm maar in je reet, h est
zegd. Uiteindelijk kreeg ik diei üen
toegestuurd. Hij zit nu ergensi »kt
plunjebaai. Ik hoef 'm voorlopi
zien."
SC
(NU
Port-au-Prince Wie gisteren in Haïti zijn stem had uitgebracht voor
de gemeentelijke en parlementsverkiezingen kreeg een flinke klodder
inkt aan een duim gesmeerd. De bedoeling daarvan is dat mensen
niet twee keer kunnen stemmen. Zo moet fraude worden voorkomen.
De opkomst bij de tweed verkiezingsronde was zeer laag. De meeste
oppositiepartijen hadden opgeroepen de verkiezingen te boycotten.
De extra ronde was nodig omdat er bij de eerste, op 25 juni, in 21
plaatsen op grote schaal onregelmatigheden hadden plaatsgevonden.
FOTO AFP THONY BELIZAIRE
Tot dit voorjaar
verdeelde ik de
Amsterdam-
mers in mensen
met of zonder
i Amsterdam bloemen en
planten op het
balkon. Ik meende dat inwoners
die 'aan groen doen' gevoeliger
types zijn dan wie genoegen
neemt met hefsaaie aanzien
van de woonhokkert waarin de
meeste hoofdstedelingen zijn
weggestopt. Zonder mezelf op
de borst te kloppen: ik hoor bij
de categorie 'met groen' en doe
dagelijks reuze mijn best mijn
geraniums, fuchsia's en vlijtige
liesjes in leven te houden. On
danks een zwaar belast verleden
(mijn ouders hebben een won
derschone tuin en mijn zusje
heeft zelfs doorgeleerd in de
groenbranche) lukt me dat heel
aardig en heb ik dit jaar alleen
de potten met overleden rozen
in de vuilcontainer moeten wer
pen.
Sinds een paar maanden weet
ik echter dat onze prestaties ver
in het niet vallen bij die van de
eigenaren van volkstuinen. Als
de Amsterdamse balkontuiniers
inderdaad gevoeliger zijn dan
mensen 'zonder groen', dan ho
ren de volkstuinders in een nog
weer hogere categorie. Ze be
schouwen de steenmassa's van
de stad al lang als reddeloos
verloren en zijn daarom vast
nog fijnbesnaarder dan wij. Vol
gens een schatting van het Alge
meen Verbond van Volkstuin-
dersverenigingen betreft dat
zo'n 750-duizend landgenoten.
Ik ben me voor het fenomeen
gaan interesseren nadat een
paar maanden geleden de
volkstuin ook in mijn omgeving
zijn intrede heeft gedaan. „Die
en die en die hebben er ook
een", vertelde onlangs een
vriendin met wie ik dez tste
besprak. Van heel nabij
echter alleen de aankot
en C., die een stuk gron Ml
huisje hebben gekocht
voormalige dorp Sloten j0
charmant vlekje op del n;
alweer lang geleden do jgr
sterdam werd geannexi j
De tuin was eigendom ra
weduwe die niet meeri
was tot deugdelijk beht r|er
kostte hen vele dagen g
maar het achterstallige ,rVf
houd is inmiddels weg jst0
en de tuin is omgetovei
een idyllisch paradijsje
mijn kennis niet verdei
dan de soorten die ik in
houd op mijn balkon, i
mijn tuinconversatie n
C. zich tot compliment^
perken. Mijn bewondei
echter grenzeloos en stkw»
ook uit tot de andere tur
het complex. Hier zijn I
sche wonderen verrichll J
in het leven houden val*»
ums tot eenvoudig kini
reduceren. i/
De gemeenteraad besli
langs dat de officiële ti[ ersc
voor verslaafde prostiti vijst
gend jaar verhuist van [eve
telijke Handelskade na en
Theemsweg. Daar ligtc at b
volkstuinencomplex D g v<
'De Bretten' ken ik allei ien
lokale televisie, maar h
plex ziet er al net zo id\ de l
als dat 'op Sloten'. Spu vore
prostituees die hun toe ipei
zoeken in de tuinen; ik ten I
nu extra levendig voon van
hoe bang de volkstuintIn
voor zijn. Ik wens'Del van
in elk geval strenge pol zou<
trole toe, want ook dit| het
verdient een ongestoo: tornt
komst. eei
al m
francoise ledeboer»
