Natalie Merchant
wacht een
gouden toekomst
Lf
Leerkrach
ZATERDAG 12 AUGUST
Veel popmuziek is het resultaat van talentloze geesten, gebrek
aan vakmanschap of zeggingskracht, quasi-verontwaardiging of
gebral. Maar het kan ook anders.
Neem Natalie Merchant. Dit 31-jarige kindvrouwtje, afkomstig
van het Amerikaanse platteland, schrijft songs vroeger bij de
populaire band 10.000 Maniacs, thans op haar solodebuut
Tigerlily die niet in het minst Seks, Drugs of Rock 'n' roll
uitademen, maar Gevoel, Dromerigheid en Realiteit.
Juf, mag ik even naar de W(
ze niet gauw genoeg kijk
nood is hoog: Juhhuf, juhli
ik even naar de WC? Voord
Sonja ging heten, heette ze
juf. Ik heb me trouwens late
len dat ook nu weer de mee
ja's juf heten. Geen kind zeg
tussen: Leerkracht, leerkri
mag ik even naar de WC? 1
ten onderscheid maken tu
iemand is en hoe we zo
aanspreken.
kie
kIit
Leerkrachten bestaan al minstei
derd jaar. Maar het woord leerl
werd vroeger niet zo vaak gebruil
dat 'leerkracht' alleen maar tegen
zo populair is, omdat het sexe-ne
kunt het gebruiken voor jufs en n
voor leraren en-leraressen, vooro
zers en onderwijzeressen. Een lee
kan evengoed een man als een vi
en dat wordt nu gezien als een gn
deel boven woorden als leraar ofi ltz.e
zeres. Maar het blijft een afstandi
woord. Een kind op de basisschol '®|f'
niet van z'n leerkracht maar van
zijn meester.
Hoe noemen we de leerkracht'
sisschool? En hoe spreken kinder10
haar aan als ze naar de WC wilierve
an. 1
Volgens de Wet op het Basisom
zijn het tegenwoordig allema
(m/v). Die wet vertelt overigens
moet zeggen als je naar de WC w
enkele wet zegt daar trouwens iel
beseffen te weinig onze vrijheid.
hebben het meestal over hun jufc
meester, ouders gebruiken het w "et
derwijzer, en het hoofd der schor
teur, duidt ze aan als zijn leerkrai G
in sommige streken van ons land
men over de koster.
Waarschijnlijk is 'koster' de ou *la8
ming. Die herinnert nog aan de t 1 1
lezen en schrijven leerde bij de k ,tor'
de kerk. De koster had op doorde
dagen weinig om handen, en kot
bijverdienste gebruiken. Bovendi
koster vaak een ontwikkeld man,
zeggen: hij kon lezen en schrijvei
door lag het voor de hand dat de
inkomen aanvulde met een scha
zelfs
JeT
Naarmate het onderwijs belang 1,1 I
gevonden, en de klassen groK ''iaa
werd er meer van de koster gevra 'lt e'
vrouw ging meedoen. Er kwam zlr ITU
de kerkkoster een aparte school! vc
in de 19de eeuw kwam het op he as w
land overigens nog wel voor, dat e
tevens de schoolmeester was. In
ningen wordt 'koster' zelfs nu no
als spottende benaming voor eei e 1
meester.
De schoolkoster ging meer en 1
'meester' heten. En vrouwelijkeI
ten waren juffrouw. Niet vanweg
gehuwde staat (het was vaak dei
de meester) maar omdat 'vrouw -
was om les te geven, en 'mevrou 'r
om te werken. et 8'
lat J
De schoolwet van 1806 spreekt e'd-
van onderwijzers. Al kende d °F
nog de functie van 'ondermeestf r(lan
duurt tot 1857; dan wordt de ten m
meester officieel vervangen dooi nen
derwijzer'.
Zo zien we hoe van bovenaf,
de onderwijswetgeving, de bena ^et
ter en juffrouw (nooit officieel gesch
vangen worden door onderwijze Met
wijzeres. En die hebben het uitgi N
tot aan de huidige Wet op het B; ^P01
wijs, toen ze allemaal leraar (m
heten.
Maar wat de wet ook zegt, om
leraar zijn nooit aanspreekvorm
Het zijn officiële aanduidingen*
functie, en geen aanspreking vo< ™e'P
kind even naar de WC wilt. Ir va
arme
Toch heeft de meester het wel et ve
moeilijker gekregen. Toen ik 111 ha
vragen of ik naar de WC mocht 'I °ns
Randstad), was 'meester' hardoireen
plaats te maken voor 'meneer'.) n af
'meneer', en we vonden 'meestefnjzei
wets of boers. Juf niet, daar was
mee.
Als ik me niet vergis, is 'mees!
spreekvorm op de basisschool n
lemaal terug. Ook (of zelfs voora 'eani;
Randstad. Het zou me niet verbi 3tok<
dat te danken hebben aan de pe
1990, toen de meester met Wim
gesproken, en de juf met Sonja.
Wim hebben nu niet meer dat ai
taire bijgeloof van tien en twinti
den, terwijl Wim toch beslist nit
neer wil aangesproken worden. 1'Gek
ach, dat vindt Wim wel lollig klii ae'er
Ge
'Advies van River Phoenix heeft me geweldig geholpen'
amburg was ooit een havenstad
I waar de hardheid van het leven
zich vertaalde in staal, rokende
fabriekspijpen en de Reeperbahn. De Elbe-
stad was een Hochburcht van de SPD
bondskanselier Harald Schmidt; Der Macher,
maakte er zijn opkomst en ondergang mee.
De tijden veranderen sneller dan Bob Dy
lan voor ogen kan hebben gehad. De oude
werf Kampnagel fungeert alweer heel wat ja
ren als alternatief theater. Op de Reeperbahn
komt het entertainment niet langer alleen
van de snollen. De SPD kan alleen in het za
del blijven door met de Groenen te regeren.
In het plaatselijke filiaal van het Hard Rock
Café is de vereenzelviging met de Ameri
kaanse cultuur groot: een fors fragment van
een Amerikaanse jachtbommenwerper hangt
vlak onder het plafond.
Wat een decor voor een Europese perspre
sentatie! In een klein kroegje in het haven
kwartier stelt Natalie Merchant zich voor.
Buiten is 't een graad of dertig; binnen loopt
het kwik snel op tot het niveau van een sau
na. De transpiratie van de 150 invités slaat
neer en druipt langs de donkere keldermuren
af. Wat een glamourvolle introductie had
moeten worden, pakt verrassend uit als een
tour de chant in een zweterig cabaret. In dat
soort entourages worden reputaties geboren.
Niet dat dat nog écht nodig is. Toen Mer
chant in 1993 na twaalf jaar(!) uit het vrien
denclubje stapte waarmee ze op de high-
school in Jamestown (Massachusetts) haar
vrije tijd doorbracht, stond MTV klaar om
een groots opgezet afscheidsconcert vast te
leggen op een speciale plaat. 10.000 Maniacs
Unplugged was een regelrechte millionseller.
Een van de mooiste voorbeelden van pop op
kamermuzikaal niveau. Haar stem is van een
helderheid die je zelden tegenkomt.
Bewogen
Het is verleidelijk om Natalie Merchant voor
te stellen als een naïeve nimf, maar dat beeld
zou de werkelijkheid geweld aandoen. Op
haar solodebuut Tigerlily zingt ze in de song
River over zaken die de Amerikaanse jeugd
beroeren, zoals de onverwachte dood van de
jonge Amerikaanse filmster River Phoenix.
Net zoals de zelfmoord van Kurt Cobain en
kele maanden later zou bewerkstelligen,
raakte dit geval van overdosis tieners in het
Groei
River Phoenix, de Jeames Dean van de jaren '90. Hij was de leidsman
voor de carrière van Natalie Merchant. foto archief
Natalie Merchant: „Laat ik maar mezelf blijven...."
mijn puberteit. Ik houd van de
natuur op het platteland, van de
eenvoud van het leven dat je daar
leidt. Maar anderzijds was ik daar in
de grote stad van losgeweekt en ge
wend geraakt aan een leven vol uit
jes, eten in een Thaïs restaurant,
rondkijken in galeries, genieten van
een avondje dans. Een jeugdvriendin,
Mary Ramsey, nam mijn baan bij de
Maniacs over." Ze lacht: „Zonder ze na
de breuk te hebben gehoord, weet ik hoe
ze klinken. Ach, in zekere zin knip je. nooit
écht de banden met je jeugd door."
In New York heeft Natalie ook het be
nauwende leven in de typische Amerikaan
se voorsteden leren kennen. In Suburbia
sluimert de verveling en ligt zinloos geweld
op de loer als enig middel om de sleur te bre
ken. Merchant: „In Amerika voeren we een
gevecht om achter onze ware identiteit te ko
men. Als de opvoeding tekortschiet, waar
haal je als kind dan je waarden wél vandaan?
Ik ben opgegroeid in een Italiaanse immi
grantenfamilie van de tweede generatie. Mer
chant is een veramerikaanste achternaam; ei
genlijk heten we Mercanti. Thuis wordt nog
Italiaans gesproken, het katholieke geloof ge-
praktizeerd. De Mercanti's en Benedotti's -
de meisjesnaam van oma - komen van Sici
lië. De andere wortel is Iers. Geef mij die
roots maar als basis, als identiteit. Als je na
zó'n jeugd met je bandje de wereld overtrekt,
ben je al wat uitgebalanceerd en kun je de
confrontatie met andere facetten van het le
ven aan. En die maken dat je eerst kiest voor
San Francisco, dan Londen en nu New York.
De jongens uit de band speelden de rol van
de oudere broertjes. Ze konden me maar
slecht laten gaan."
Op zoek
Natalie blikt nog vaak achterom. De mon
daine vrouw en het dorpsmeisje in één per
soon verenigd. Ze krijgt tranen in de ogen
als ze de ontstaansgeschiedenis van Belo
ved Wife uit de doeken doet. Een lied,
waarin Merchant vertelt hoeveel haar Ita
liaanse opa van zijn vrouw hield. Toen
oma was begraven, volgde grootvader
twee dagen later. „Niet omdat hij ziek
was, maar wat was nog zijn doel in het
leven? Ik logeerde in hun huis, kuste
hem 's avonds nog goedenacht: 'See
you in the morning, grandpa'. Hij zei:
'Als God't wil, zie je me niet meer'.
Ik was met stomheid geslagen!
Ik geloof niet dat deze tijd nog
ruimte biedt voor nét zulke relatie.
Mijn vader en moeder waren strikt
opgevoed, maar scheidden toen ik
zeven was. Destijds, in de jaren
zeventig, was dat nog heel wat in
mijn geboortestadje. De juf op
school nam me even apart om
me te troosten. Mijn zusje geeft
les in Ja
mestown en vertelt
me dat tweederde van de kin
deren in haar klas opgroeit in een één-
ouder-gezin. Zelf ben ik nooit getrouwd, al
heb ik serieuze relaties achter de rug. We zijn
ook in onze verhoudingen gewend geraakt
aan de neiging iets dat minder functioneert
wég te gooien, op zoek te gaan naar iets be
ters.
We kunnen het ons niet meer voorstellen:
vijftig jaar bij dezelfde blijven. Mijn grootou
ders konden ook niet anders; je werd uit de
kerk gegooid, geëxcommuniceerd. Wij zoe
ken zuiverheid, zingeving, zonder dat er
sancties bestaan. Ik zoek eerlijkheid in rela
ties en in mijn werk. Natuurlijk, ik besef dat
ik mijn brood verdien in de harde showbusi
ness. Dat is al moeilijk genoeg. Ik zou op dit
moment naar mijn hotelkamer kunnen lo
pen, me omkleden en als een vamp terugke
ren. Je zou me slechts met de grootste moeite
kunnen herkennen. Maar laat ik maar me
zelf blijven en zó klinken."
In de paar jaar dat Natalie River
Phoenix heeft meegemaakt, was
hij een leidsman voor haar carri
ère en diende hij haar van ad
vies. Merchant: ,,'Maak je los van
10.000 Maniacs', zei hij. 'Dat
heeft enorm geholpen, want als
je tijdens je schooltijd met vrien
den een bandje opzet dat jaren
samen optrekt, dan creëer je met
elkaar een gezinsband. Dankzij
River begreep ik dat ik me ook
van mijn vrienden moest losma
ken om verder te groeien. Nu,
ruim vier jaar geleden, op mijn
27ste pas, kon ik de moed op
brengen om dat de andere Ma
niacs te vertellen. 'Luister', zei ik,
toen we aan het repeteren waren
voor onze laatste studioplaat,
Our Time in Eden, 'zo- langza
merhand ervaar ik de band als
een vijfkoppig monster, dat al
acht jaar èl mijn tijd opslokt'.
Wat mooi was begonnen, was
geëindigd in sleur. Voor iedere
repetitieperiode moest ik vanuit
mijn nieuwe woonplaats New
York acht uur rijden naar Ja
mestown. Lettertijk terugkeren
op mijn schreden, terug naar
middenrif. Hier stierf een prachtige jonge
man, vernoemd naar de levensrivier in Her
mann Hesse's roman Siddharta, met nog een
heel leven voor zich. Waarom zo'n tragisch
einde la James Dean?
Merchant: „Het was alsof er met de dood
van River en Kurt een lijn getrokken werd.
Alsof hun duistere einde alles wegvaagde wat
hun leven in positieve zin had betekend voor
de Amerikaanse samenleving in de jaren ne
gentig. Ik kende River zelf tamelijk goed. Ook
heb ik na zijn dood veel over hem gepraat
met zijn familie en dierbare vrienden. Daar
uit rijst een beeld op van een mens die zelf
destructieve neigingen vertoonde. Hoe kun je
zulke mensen nog helpen?
Ik heb niet de neiging River te verafgoden.
Maar ik ben alleen bang dat de media, net als
bij James Dean, dergelijke talenten kunnen
verstikken. River was in zijn generatie mis
schien wel een groter talent dan Keanu Ree
ves met wie hij in de film My Private Idaho
speelde. En Keanu werd later een wereldster
door Speed. De media waren er ook prompt
bij toen River voor The Viper Club in West-
Hollywood in elkaar zakte. Nog twee dagen
lang zag je op de beeldbuis hoe Rivers broer
tje buiten zijn zinnen van angst de ambulan
ce belde. Het drama van de zogenaamde
echte werkelijkheid. Toen een paparazzi zich
later liet insluiten in het lijkenhuis om Rivers
dode lichaam te fotograferen, had ik 't niet
meer. Verdient zo'n acteur geen fatsoenlijke
behandeling na zijn dood?"
De Amerikaanse samenleving gaat, als 't
moet en ook als 't niet moet over lijken.
Tegenover dat gebrek aan moraal plaatsen
songschrijvers als Natalie Merchant of Mi
chael Stipe van R.E.M. geen heilige veront
waardiging, maar simpele vragen. „Zou je dat
de zoon van je buren aandoen? Of je kleine
neefje? Toen ik een paar maanden na Rivers
dood nog veel aan hem dacht, drong het ak
koordenschema zich als vanzelf aan me op.
Toen Tigerlily enkele weken terug verscheen,
luidden sommige persreacties: 'Ach, daar heb
je weer zo'n River-liedje'. Ik verwachtte dat
al: bij hun leven zijn de sterren goed voor ko
pij, bij hun dood ook, maar daarna moet je
niet zeuren. Tenzij ze alsnog groter worden
dan bij hun leven. Dan zijn ze weer goed
voor kopij. In het Panthéon van
onze grootste hedendaagse go
den lopen allemaal jong gestor
venen rond: James Dean, Mari
lyn Monroe, Elvis, Janis Joplin, Ji-
mi Hendrix. Ze zijn onsterfelijk,
eeuwig jong. Ik had River liever
oud zien worden."
