ZATERDAGS
kan niet meer
M;
BIJVOEGSEL
Het verdriet
van voormalig
Joegoslavië
fluchten kan niet meer. Vluchten kan niet meer.
Zou niet weten hóé. 'k Zou niet weten waar,
fluchten kan niet meer schuilen alleen nog wel,
Zou niet weten waarnaartoe schuilen bij elkaar,
1loe ver moet je gaan?
ZATERDAG 12 AUGUSTUS 1995
Vluchten kan niet meer.
Heeft geen enkele zin.
Vluchten
De tekst van Annie M.G. Schmidts liedje heeft nog niets aan kracht en
actualiteit ingeboet. Alleen zijn de 'oorlogslanden, veiligheidsraad-
vergaderingslanden' uit het tiveede couplet nu eens geen 'verre landen'.
Op slechts enkele honderden kilometers van Nederland - in voormalig
Joegoslavië - speelt zich een nieuw menselijk drama af.
En het lijkt of niemand zich daarover erg druk maakt.
ESsaEsanssa
ÏT
et de auto, op paard en wa
gen, in de aanhangwagen van
een tractor, te voet. Met wat
dekens en pannetjes, met de kat en'de hond
of de kanarie, en met een aantal vluchtig in
gepakte koffers en zakken als bagage, trekken
de tienduizenden door afwisselend regen en
de gloeiende zon naar..? Ja, waar naar toe,
dat weten ze niet.
Weg in ieder geval van huis en haard, waar
sommige families al eeuwenlang hebben ge
woond. Bang voor het oorlogsgeweld, ge
dwongen door de eigen of door vijandige
troepen, wijs geworden door eerdere gruwe
lijke ervaringen. Beschimpt, bespot en on
derweg bekogeld met stenen. Hulpeloos en
hopeloos, ontredderd en verslagen, vol ver
driet en haat.
Stel het je voor. Je hebt vijf minuten of mis
schien een kwartier om te pakken, om de
spullen die het dierbaarst of het nuttigst zijn
mee te nemen. Daarna is het afgelopen. Je
moet het huis uit waarin je je hele leven hebt
gewoond, in de wetenschap dat je er nooit
meer zult terugkeren. Wat neem je mee? Wat
niet? Je bent in paniek. Op de achtergrond
donderen de kanonnen, bij de buren zijn al
granaten in de tuin ingeslagen.
Journalisten die de afgelopen dagen op uit
nodiging van de Kroatische regering de verla
ten dorpjes in de Krajina bezochten, bericht
ten over huizen waar de geschilde aardappe
len nog op het aanrecht stonden. Poppen die
op de grond slingerden, linnenkasten die
open stonden, laden die half waren openge
trokken. Vlug, vlug, vlug! Pakken voor een ge
plande reis is al moeilijk voor een gedwon
gen vertrek is het onmogelijk.
Natuurlijk, de Kroaten hebben gelijk wan
neer ze zeggen dat de Serviërs niet uit de
Krajina weg hoefden. Als .ze zich maar aan
het gezag van Zagreb onderwerpen en de
nonsens van een eigen staatje opgeven. En
vier jaar geleden was het wel even anders,
toen de Serviërs in de Krajina de macht gre
pen en hun Kroatische buren toen nog de
meerderheid van de bevolking, een feit dat
gemakkelijk over het hoofd wordt gezien
met geweld verwijderden.
Toen vielen er honderden doden, werd er
verkracht, geroofd en geplunderd. De stad
Vukovar werd tijdens een drie maanden du
rend beleg volledig aan puin geschoten. Het
gejammer en geweeklaag van Servische lei
ders, die de Verenigde Naties de voorbije da
gen beschuldigden van passiviteit, komt in
dat licht bezien onwezenlijk over.
Vier jaar geleden namelijk lieten ze niets
van zich horen en ook recentelijk, toen tien
duizenden moslims uit hun huizen werden
gejaagd was er van Servische kant geen enke
le consideratie. Nu konden de Serviërs vrij
willigvertrekken; maar met de herinneringen
Id"1van vier jaar geleden nog vers in het geheu-
;en is het logisch dat niemand in de Krajina
)leef wachten op de mogelijke wraak van de
Kroaten.
sa™ Afstompend effect
Niemand die precies weet hoeveel mensen er
nu weer onderweg zijn. Honderdduizend,
tweehonderdduizend? Doen die aantallen er
ook iets toe? De massaliteit van de vlucht
ver heeft een afstompend effect. Eén persoon,
iten één gezin, daar valt nog wel een oplossing
ese. voor te vinden, maar tweehonderdduizend
mensen? Het zal allemaal wel. En dit keer
heerst er bij velen zo'n gevoel van 'net goed',
of 'het werd eens tijd dat de Serviërs een
koekje van eigen deeg krijgen'. Alleen, het
fin i^n n'et le'ders hun woning uit moe-
*™ten, maar gewone boeren, burgers en buiten
lui.
De beelden uit het voormalige Joegoslavië
zijn niet nieuw. Een maand geleden werd de
j floslim-bevolking van de zogenaamde 'veili
ge enclaves' Zepa en Srebrenica met het ge
weer op de borst uit hun woningen verjaagd,
blauwhelmen stonden erbij en
ernaar; hun onder-commandant te-
a erl
kende zelfs een verklaring van 'goed gedrag'.
En inderdaad, de 'gelukkigen' werden door
de Bosnische generaal en oorlogsmisdadiger
Radko Mladic persoonlijk op de bus gezet.
Anderen bereikten na een vermoeiende tocht
door de bergen, vaak gehuld in lompen en
met bebloede voeten pas na dagen de relatie
ve veiligheid van moslimgebied. Van duizen
den voornamelijk mannen en jongens
is sinds de 'etnische zuivering' van hun ste
den niets meer gehoord.
Volgens Amerikaanse bronnen zijn zij door
Mladic uitgenodigd op een 'bloedig feest'. In
groepjes van 20 a 25 werden de gevangen ge
nomen mannen opgehaald en vervolgens af
gemaakt. Amerikaanse spionagevliegtuigen
hebben deze week de verse massagraven
ontdekt en gefotografeerd. En gelukkig werd
er door de VS wel zorgvuldig met het kostba
re bewijsmateriaal omgesprongen, in tegen
stelling tot de Nederlanders die hun filmpjes
met opnamen van oorlogsslachtoffers ver
prutsten.
Maar ook deze deportaties stonden niet op
zichzelf. Al vier jaar is het voormalige Joego
slavië het toneel van de ene exodus naar de
andere. Het resultaat zal zijn dat er slechts tot
de tanden bewapende 'etnisch zuivere' sta
ten overblijven. Staten die in zich de kiem
dragen voor een 'eeuwig' durend vervolg van
het geweld, want de ontheemden zullen naar
hun geroofde huis en land blijven verlangen.
Ze zullen blijven roepen om wraak. De recen
te wereldgeschiedenis kent daar genoeg
voorbeelden van, de Palestijnen voorop.
De Bosnisch-Servische leider Radovan Ka
radzic heeft deze week al een voorproefje ge
geven. Kroatië kan honderd jaar oorlog ver
wachten indien het de Krajina niet terug
geeft, zo zei hij. In de vluchtelingenkampen
van Banja Luka kwam hij, potsierlijk gekleed
in gevechtstenue en met een pistool op de
heup, het vuurtje alvast even opstoken. Ka
radzic, aanvankelijk stroman van de Servi
sche president, is zo in zijn rol van 'leider' ge
groeid dat hij zich nu wil opwerpen als 'red
der' van alle Serviërs, getuige ook zijn woeste
uithalen van deze week richting president
Milosevic. Die heeft immers de Servische
zaak verraden.
Speelbal
Vluchtelingen, zo leert het Midden-Oosten
nog het beste, zijn speelbal en boksbal voor
de machthebbers van de landen waar ze een
heenkomen hebben gezocht. Ze worden ge
manipuleerd en misbruikt. Voor de Kroati
sche Serviërs en de Bosnische moslims be
looft het voorbeeld van de verdreven Palestij
nen niets goeds. Vijftig jaar na hun vertrek uit
Haifa, Yafo en Akko wonen die nog steeds in
de door de Verenigde Naties ingerichte kam
pen in Libanon, in Jordanië, op de Weste
lijke Jordaanoever. De 'gastlanden' hebben er
nooit belang bij gehad om de Palestijnen in
hun samenleving te integreren, om ze. een
normaal leven in het vooruitzicht te stellen.
De haat tegen de joden en tegen Israël moest
worden gevoed. Waar en hoe kan dat beter
dan door en in de uitzichtloosheid van een
stoffig, overbevolkt vluchtelingenkamp?
De Kroatische Serviërs zijn nu al speelbal.
Ze zijn in feite nergens welkom. De Bosni
sche Serviërs zien hun volksgenoten uit de
Krajina het liefst doorreizen naar Belgrado.
Ze hebben het zelf tenslotte al moeilijk ge
noeg en bovendien is er nauwelijks opvang
mogelijk. In heel Bosnië zijn al 2,7 miljoen
ontheemden, van wie de meesten nooit meer
naar huis kunnen terugkeren om de simpele
reden dat het huis er niet. meer staat. Veel
van de vluchtelingen willen natuurlijk ook
zelf naar het 'moederland' Servië, in Bosnië
bestaan nu eenmaal geen 'veilige' gebieden.
Bovendien is het dan zeker dat ze worden in
gelijfd in het Bosnisch-Servische leger. Na de
schokkende ervaringen van de afgelopen da
gen is dat geen prettig vooruitzicht. Overi
gens, die kans bestaat in Belgrado ook ge
neraal Mladic verblijft er al enige tijd en Ka
radzic vraagt herhaaldelijk om 'uitlevering'
van uitwijkelingen, in zijn ogen 'landsverra
ders en dienstweigeraars'.
In Servië zijn de vluchtelingen uit Kroatië
een doorn in het vlees van president Slo
bodan Milosevic; een constante herinnering
aan zijn verraad. Het was tenslotte Milosevic
die de Serviërs in 1991 aanspoorde in op
stand te komen tegen Kroatië. Het was Milo
sevic die hen van wapens voorzag en die de
'Servische Republiek Krajina'een vorm van
legitimiteit gaf. En het was diezelfde Milose
vic die met zijn handen over elkaar bleef toe
kijken toen de Kroatische Serviërs in de pan
werden gehakt. De vluchtelingen zullen zich
voegen bij het koor van extreem-nationalis
ten die om het vertrek van Milosevic roepen
en die een snelle 'herovering' van de Krajina
eisen.
Vandaar dat Milosevic al die potentiële on
ruststokers wil dumpen in Kosovo, het voor
malige autonome gebied in het zuiden van
Servië waar de etnisch-Albanezen 90 procent
van de bevolking vormen. Een cynischer en
smeriger maatregel is nauwelijks denkbaar.
Milosevic en zijn vroegere kompaan Radovan
Karadzic hebben in het verleden herhaalde
lijk gezegd 'dat alle grond waarop ooit een
Serviër heeft gepoept Servische grond is en
dat die grond nooit in andere handen mag
vallen'. Wel, volgens die maatstaf is Kosovo
nog Servischer dan Servisch.
Hier hebben de Serviërs het massaal in
hun broek gedaan toen ze op het Merelveld
(in 1389 nota bene) tegenover een Turkse
overmacht stonden. De Ottomanen wonnen,
maar de Serviërs vieren de nederlaag tot op
de dag van vandaag als een overwinning. Ko
sovo met dat Merelveld, zeg maar de mest
vaalt van de Serviërs, is heilige grond al wil
geen Serviër er meer wonen. De vluchtelin
gen kunnen er alleen maar kwaad doen.
Wantoestanden
Het aarsgat van het voormalige Joegoslavië is
nu al volledig verwaarloosd en verpauperd.
De Albanezen, die door president Milosevic
in 1990 hun zelfbeschikking werd afgeno
men, worden meedogenloos onderdrukt. Ze
worden gemarteld, gepest en getreiterd. Dat
het nog steeds niet tot een gewelddadige uit
barsting is gekomen mag een mirakel heten.
Kosovo immers heeft zich ook al uitgeroepen
tot 'republiek', maar de Albanese leiders to
nen zich geduldig en wijs een eigenschap
die in de rest van het voormalige Joegoslavië
vrijwel ontbreekt.
Een toevloed van gefrustreerde, eng-natio
nalistische Serviërs kan de lont in het kruitvat
alleen maar aansteken. Wanneer Kosovo ont
ploft, volgen het aangrenzende Macedonië
(met zo'n 25 procent van de bevolking et-
nisch-Albanees) en Albanië zeker ook. En dat
op zijn beurt brengt de andere buurlanden,
zoals Griekenland en Bulgarije in het geweer.
In vergelijking met de volksverhuizing die in
dat geval loskomt, zal de vluchtelingen
stroom van de afgelopen dagen door de
Verenigde Naties de grootste genoemd sinds
het begin van de oorlog in Joegoslavië in
1991 maar een mager straaltje ellende zijn.
De lidstaten van de Europese landen
Nederland voorop vinden dat dé vluchte
lingen in hun eigen regio moeten worden op
gevangen. Dat is het makkelijkst en het goed
koopst. Bovendien zijn er zoveel vluchtelin
gen (een half miljoen uit ex-Joegoslavië al
leen al in Duitsland, slechts een handvol in
Groot-Brittannië) en dat vindt de plaatselijke
bevolking niet leuk. Die houding, van pappen
en nathouden en af en toe wat hulpgoederen
sturen terwijl de grenzten potdicht blijven,
kan wel eens een zeer kostbare vergissing
blijken. Het middel is erger dan de kwaal
wanneer de verder opbouwende spanning,
veroorzaakt door de zich opstapelende men
selijke ellende in het voormalige Joegoslavië,
echt tot ontlading komt.
Vluchten kan écht niet meer.
FOTO'S ANP REUTER
