Eerst Wamel, daarna Rawagedeh?
Leraar tankt bij tijdens opfrisverlof
Parsifal, de grote onbekende die op de fiets kwam
Feiten &Meningen
(giller wist vast
van onderzoek
onder Koerden
'Nieuws overlie
bloedbad is
propaganda'
ZATERDAG 12 AUGUSTUS 1995
Premier giller. Het
kan bijna niets anders
of ze was tevoren op
de hoogte van het
omstreden onder
zoek. FOTO REUTER
NIEUWSANALYSE
De voorzitter van de Turkse Unie van Ka
mers van Koophandel en Beurzen keek
zuur toen hij het resultaat openbaarde van
een onderzoek. Het ging over de mening
van de Koerden over de manier waarop de
Turkse staat met de Koerische kwestie om
gaat. „Dit rapport vertegenwoordigt in geen
geval onze mening", aldus de voorzitter Ya-
lim Erez, zelf een Koerd uit Van. Hij heeft
het 'gemaakt' dankzij de ontkenning van
zijn Koerdische identiteit.
Onderzoeker prof. dr. Dogu Ergil, een al
om gerespecteerd politiek wetenschapper,
is inmiddels uitgemaakt voor verrader, leu
genaar en handlanger van de gewelddadige
PKK, die voor een onafhankelijke Koerdi
sche staat vecht. Hij zou de ondervraagden
opzettelijk hebben geselecteerd uit het re
servoir van PKK-sympathisanten. Sommi
gen beweren zelfs dat het hele onderzoek
uit de duim is gezogen. Anderen kunnen
niet geloven dat een respectabel instituut
als de Unie van Kamers van Koophandel en
Beurzen werkelijk opdracht heeft gegeven
voor het onderzoek; zij menen dat Ergil
zichzelf heeft opgedrongen aan de Unie om
zijn 'bevooroordeelde rapport' de schijn
van onafhankelijkheid te geven.
Vanwaar deze felle reacties? Het is de eer
ste keer dat aan de Koerden wordt gevraagd
wat zij ervan den
ken. De uitkomst
staat haaks op de
staatspropaganda
die over de Turken
(en Koerden) wordt
uitgestort. „Slechts
B 13 procent van de
ËL Koerden wil echt
onafhankelijkheid",
MM 1 zo probeerden de
onderzoekers de
M' I bittere pil te vergul
ds - 6j i I ^en. Maar tel dat
eens op bij de 42
procent die een fe
deratie wil en nog
eens 13 procent die
autonomie wil, hoe
vaag die begrippen
ook omschreven
worden. Dan blijkt
dat ruim tweederde
van de Koerdische
bevolking het optreden van het Turkse leger
meer dan zat is en openlijk voor de Koerdi
sche identiteit wil kunnen uitkomen. Alle
idealistische woorden van de Turkse over
heid 'onze jongens die de arme Koerden te
gen de terroristische PKK beschermen' blij
ken hol. Een harde waarheid voor een be
volking die zijn zonen de dood instuurt
voor 'de ondeelbare eenheid van het vader
land'.
Vice-voorzitster Imren Aykut van de
grootste oppositiepartij ANAP: „Dit rapport
is opgesteld met diverse doelstellingen,
waarvan de allerergste is dat het het federa
tiemodel op de agenda wil brengen". FedeT
ratie is niet alleen in haar visie een opstapje
naar onafhankelijkheid. Zodoende is dit
rapport „separatistische propaganda onder
een wetenschappelijk sausje". Strafbaar
dus.
Een tweede opdoffer voor de Turkse over
heid is de wens van veel Koerden tot cultu
rele autononomie. Slechts 35 procent vindt
het prima dat Turks de officiële taal is. Een
meerderheid zou een tweetalig Turkije wil
len. Dat ondermijnt de veel verkondigde vi
sie dat de Koerden op school liever Engels
dan Koerdisch willen leren. De rechtbank
voor staatsveiligheid heeft dan ook een on
derzoek ingesteld naar het separatistische
gehalte van het onderzoek en zal indien no
dig een proces aanspannen.
Maar zelfs degenen die het feit toejuichen
dat er eindelijk onderzoek is gedaan, be
twijfelen of het wel representatief is voor de
mening van de hele Koerdische bevolkings
groep. Die twijfel is niet geheel ongegrond.
Per slot van rekening zijn de Koerden in het
westen van het land de steden Ankara,
Istanbul en Izmir voorop, want daar wonen
inmiddels meer Koerden dan in het oosten
niet gehoord. Willen zij ook een federa
tie? Zouden ze hun werk in de grote stad
opgeven en teruggaan naar hun oorspron
kelijke dorp als het zover was? Die vragen
blijven onbeantwoord.
„Ja. het is ook geen Bijbel", zegt onder
zoeker Ergil verontwaardigd. „Dit is een be
gin. Wie het beter kan, moet dat zeker
doen. Maar we hebben een taboe doorbro
ken. Het probleem wordt bespreekbaar; een
sociaal probleem in plaats van eep zaak van
nationale veiligheid."
De regering doet er intussen het zwijgen
toe. Dat versterkt de indruk dat zij 'mede
plichtig' is. Een van de eerste dingen die
Tansu giller verkondigde toen zij premier
werd, was dat Koerdische taalles en TV-uit-
zendingen zouden moeten worden toege
staan. Dat veroorzaakte een storm van pro
test en ze moest haar woorden intrekken.
Later bracht ze het model van de Baskische
autonomie in Spanje ter sprake als voor
beeld hoe de PKK-terreur gemarginaliseerd
zou kunnen worden. Ook toen werd ze ge
dwongen die uitlating weer in te slikken.
De voorzitter van de Unie van Kamers
van Koophandel en Beurzen, Yalim Erez,
opdrachtgever tot het recente onderzoek, is
premier (fillers rechterhand. Het is zodoen
de moeilijk te geloven dat, zoals zijzelf en
onderzoeker Ergil beweren, de premier
geen vinger in de pap heeft gehad. Waar
schijnlijker is dat dit een nieuwe, en belang
rijke, stap is in om de propaganda terug te
dringen, het Koerdische probleem be
spreekbaar te maken en te zoeken naar een
structurele oplossing die Turken èn Koer
den tevreden stelt.
ISTANBUL JESSICA LUTZ'
CORRESPONDENT
„Ik heb er erg veel zin in. Het is altjjd mijn wens
geweest om eens goed Frans te leren spreken."
Jacques Francot, docent scheikunde aan het Mer-
let College in het Brabantse Cuijk, klinkt enthou
siast. Hij gaat het komende schooljaar een paar
maanden met opfrisverlof. Een cursus Frans, een
stage op een school in Parijs, een tijdje op reis:
Francot is niet van plan zijn vrije weken luierend
door te brengen.
Francot is één van de veertienhonderd docenten
die er het komende schooljaar langere tijd tussen
uit gaan. Hij heeft sinds 1991 een deel van zijn ar
beidstijdverkorting opgespaard, om die na vier
jaar in één keer op te kunnen nemen. Op kosten
van het ministerie wordt het aantal gespaarde da
gen bijna verdubbeld, zodat de Nijmegenaar zo'n
elf weken vrijaf krijgt. Hij combineert het opfris
verlof met de zomervakantie volgend jaar, zodat
ze hem op het Merlet Collega vanaf maart '96 bij
na een halfjaar niet zullen zien.
Toen Francot in 1991 een verzoek indiende om
zijn ATV op te sparen, had hij nog niet zo'n idee
wat hij met zijn opfrisverlof zou gaan doen. „Het
leek me aanlokkelijk, een lange periode vrijaf.
Dus ik dacht: laat ik er maar gebruik van maken.
Ik heb, geloof ik, pas op de laatste dag dat dat nog
mogelijk was mijn aanvraag ingediend. Pas later
ben ik plannen gaan maken."
Het is niet zo dat de 47-jarige docent scheikunde
op zijn wenkbrauwen loopt en opfrisverlof op
neemt om te voorkomen dat hij 'opgebrand'
raakt. Even bijtanken kan echter nooit kwaad. „Ik
heb nog altijd veel plezier in mijn werk. Maar het
is goed een tijdje afstand te nemen van je werk. Je
leert nieuwe mensen kennen, je komt in andere
situaties terecht, je leert jezelf ook wat beter ken
nen. En ik krijg de gelegenheid een lang gekoes
terde wens in vervulling te laten gaan, namelijk
om de Franse taal goed machtig te zijn", aldus
Francot.
Vandaar zijn plannen om richting Frankrijk af te
reizen. Een intensieve cursus en een stage van
een maand op een school in Parijs moeten zijn
Frans op een hoger niveau brengen. Hij heeft in
middels zes scholen in de Franse hoofdstad aan
geschreven en een beurs aangevraagd. Aanslui
tend wil Francot nog een tijdje op reis, wellicht
naar Indonesië.
Van zijn school heeft de scheikundeleraar alle
medewerking gekregen. „Ik was bang dat ze er
moeilijk over zouden doen dat ik aan het einde
van het schooljaar weg wil. Ik denk dat het mak
kelijker is om aan het begin van het jaar een ver
vanger te vinden. Maar de schoolleiding reageer
de enthousiast.
Bij zijn collega's bespeurde hij wat uiteenlopende
reacties. „Veel waren positief over mijn plan. Een
van mijn collega's was meteen bereid om vanaf
maart een eindexamenklas van me over te ne
men, toen ik hem daarom vroeg. Maar enkele an
deren reageerden nauwelijks. Ik heb me afge
vraagd of die misschien jaloers zijn."
Francot is niet de enige docent van zijn school die
er komend schooljaar een tijdje tussenuit gaat.
„Eeri collega van mij gaat een tijdje naar Floren
ce, een ander wil een studiereis door Egypte ma
ken." Enkele andere collega's sparen nog even
door. Wie de maximale periode van acht jaar zijl
arbeidstijdverkorting opspaart, krijgt ruim vijf
maanden vrijaf. Ongeveer de helft van de docen
ten geeft er echter de voorkeur aan om al na vier i
jaar, de minimale periode dat kan worden ge- r'
spaard, het opfrisverlof op te nemen.
Francot juicht het toe dat het ministerie van on-B
derwijs en de onderwijsbonden plannen smedeiB
om de verlofmogelijkheden te verruimen. Zo
wordt gewerkt aan de invoering van het zoge- psi
noemde sabbatsverlof. Daarbij kunnen docenteiB
een aantal jaren een deel van hun loon sparen, R
om dan met behoud van salaris een tijd verlof oft
te nemen. „Als ik om me heen kijk, zie ik toch b
hoorlijk wat collega's van mijn leeftijd met allerll
klachten. Als ze er een tijdje tussenuit kunnen,
dan zou dat goed voor ze zijn."
NIJMEGEN PAUL VAN DER BUL
n-
Veertienhonderd leraren maken hun opgespaarde ATV-dagen op
gn
Ergens in Nederland woont
een man die zó wordt gekweld
door de verschrikkingen in Ra-
wagedeh dat hij vorig jaar sep
tember besloot tot een publie
ke biecht. Was getekend: Parsi
fal. Zoektocht naar een be
rouwvolle onbekende.
Hij kan het niet langer verdra
gen. Denkt er dag en nacht aan.
„Met hoofdpijn en tranen die
achter m'n ogen branden."
Vooral als hij denkt aan de kin
deren „die hun handjes nog
niet goed in de nek konden krij
gen en hun grote ogen, zeer
angstig en nog onbegrijpend".
Mannen, vrouwen, kinderen,
„allemaal neergeknald". „Het
waren er honderden".
In deze bewoordingen zet hij
zijn zieleroerselen op papier,
ondertekent de brief met Parsi
fal (de graalridder die pas na
lange omzwervingen ontdekt
dat alles wat je doet ook zin en
betekenis moet hebben) en ver
menigvuldigt ze met honder
den.
Het is 20 september 1994 als hij
het dorpje Wamel binnenfietst.
Houthandelaar Van Hulst ziet
hem nog voor zich. „Het was
een grijze man van een jaar of
zeventig. Een hoed op en een
stads aGcent." Of de twee zoon
tjes van Verhulst misschien
honderd gulden willen verdie
nen? De jongens aarzelen geen
moment, nemen de tas van de
man over en bezorgen de brie
ven huis-aan-huis.
Als na enkele uren doordringt
wat er in de brief staat, wordt de
bezorging gestaakt. Wie is de
man die anoniem vuil spuit
over onze jongens in Indië? Die
beweert dat ze in het dorp Ra-
wagedeh honderden mensen in
koele bloede hebben vermoord?
En waarom wordt die brief uit
gerekend in Wamel verspreid?
Het groepje Indië-veteranen in
het dorp voelt zich aangespro
ken en klopt onthutst bij de po
litie aan. „We begrijpen er niets
van", zegt oud-strijder A. van
den Bos. „Uit Wamel zijn des
tijds 34 jongens naar Indië ge
gaan, maar geen van hen heeft
in die hoek van Java gelegen."
Een onderzoek van politiebriga-
dier W. van Sommeren brengt
geen oplossing. Het IKON-pro-
gramma Vesuvius evenmin.
Geen Parsifal die zich meldt,
geen Wamelaar die naar voren
treedt en schuld bekent.
Als de zaak bijna weer vergeten
is, kondigt RTL een documen
taire aan over het bloedbad in
Rawagedeh. Verbijsterd staren
Van den Bos en andere Wame-
laars naar de honderden graven
die de televise toont. Is het dan
toch waar? Is die Parsifal geen
idioot, maar een ooggetuige
met wroeging? „Mijn naam kan
ik niet noemen", schreef hij vo
rig jaar in zijn brief, „omdat de
ze informatie door bepaalde
kringen beslist niet op prijs
wordt gesteld." Wat weet Parsi
fal precies, en vooral: wie is Par
sifal en waar is hij te vinden?
Twee brieven heeft hij per post
verstuurd. Een naar de protes
tants-christelijke streekschool
in Wamel en een naar een non
in verzorgingshuis Henricus, die
inmiddels is overleden. De
laatste brief was niet onderte
kend met Parsifal, maar met
Nescio (Latijn voor 'ik weet
niet'). Het poststempel ver
meldt Den Haag, maar de door
Parsifal geschreven postcode
van de afzender is die van het
Brabantse dorp Sint Willebrord.
De Bastiaansesingel om precies
te zijn. Een twintigtal huizen
rond een pompeuze kerk. Er
wonen veel autochtone Braban
ders zonder stads accent en en
kele buitenstaanders die maar
niet aan het dorp kunnen wen
nen. Niemand die luistert naar
de bijnaam Parsifal. Of toch...
„Daar twee hoog achter woont
een man die in Indië is ge
weest", weet een vrouw.
Recht tegenover de kerk kijken
Indië-veteraan C. van Doorn en
zijn echtgenote naar de televi
sie. „Parsifal?" Van Doorn den! ut
na. „Ik heb zowat alle oorlogen
meegemaakt. Van Duinkerken,
Indië tot Korea. In Indië was ik
marinier in Surabaya. In Rawa
gedeh ben ik niet geweest, maa
ik ken wel mensen die er zijn
geweest. Natuurlijk zijn daar
verschrikkelijke dingen ge
beurd, het was een rimboe-oor
log.'Maar hier moetje niet zijn
voor die Parsifal."
Postcode 4711 EC. Geen slor
digheid van Parsifal, maar een
verwijzing? En een verwijzing i
waarnaar dan?
WAMEL- ST.WILLEBRORD
„Ze moeten de graven in Rawa
gedeh opspitten. Driekwart is
leeg, pure nep. Het is een grote
propagandastunt van de Indo
nesiërs. De actie in Rawagedeh
was een vergelding voor het
platbranden van andere kam
pongs door de guerrilla's. Een
gewone afsluitings- of correctie-1 j
actie van legerzijde zogezegd." r
Zegt Indië-veteraan G. Reijnen f j
uit Heerhugowaard. Hij is I
woordvoerder van 3-9-RI, het
bataljon dat in 1947 met 837 r
man op West-Java was gelegerd.f
Eigenlijk wil hij niet praten. Hij I
is druk met de voorbereidingen Li
van een bataljonsreünie op 2 l/i
mei volgend jaar in de Hars
kamp („eten, een uitstapje, fo
to's kijken en lekker kankeren").
Bovendien staat de herdenking
bij het monument in Roer
mond, op 7 september, voor de I,
deur. „Gisteravond heb ik nog t
gesproken met een infanterist l.
die erbij was in Rawagedeh. L
Ook hij sprak van propaganda R
en nep, maar we willen pas rea-
geren na de herdenking in R
Roermond. Dan is de rust weer-L g!
gekeerd; dat hebben we zo afge-F..
sproken." T
Toch valt zwijgen Reijnen moei l UJ
lijk. De berichten dat er in de- F
cember 1947 431 bewoners van |°0(
Rawagedeh zijn vermoord, is
'een grote leugen'. „Er moest FR
gewoon wat afgeregeld worden, R
we konden niet ongestraft drie
kampongs die op de Neder- tR
landse hand waren, laten uit-
moorden. Natuurlijk zijn er bij t
die correctie-actie doden geval- ,var
len, maar niet meer dan zestig aR
zeventig. Ik heb op televisie ookR
maar een paar mensen gezien R
die hun verhaal vertelden. Voor I j,(
die leugens is vast geld betaald.
Kijk naar Celebes; eerst zeiden L
ze dat er 80.000 waren omge- L j
bracht, maar er bleken er uit- L
eindelijk maar 4.000 gesneu-
veld."
Zelf zat Reijnen die bewuste j
nacht in een dorp meer dan l—
honderd kilometer verderop.
vertelt hij. Maar het nieuws oven
de actie drong snel door tot de j
jongens van 3-9-RI die elders laV»
gen. „Onze bataljonscomman- li
dant in Rawagedeh had bij die
actie de leiding. Een geschikte Ir
rustige man trouwens, maar dal
waren de meeste van die be-
i roepsoffficieren. Die hadden ei- gsm_
gerilijk garnizoentje willen spe
len na de Tweede Wereldoorlogïra
maar moesten plotselingmaar en
Indië. Militair heeft hij die actiei n
goed gedaan, misschien zelfs teedi
langzaam. Als we Rawagedeh ou<
(veertig huisjes en een paar ste-teri
nen woningen voor de rijkeren,Is c
meer was het niet) eerder had- jaa
den gepakt, dan waren er min- val
der Hollandse gezinde kam- ion
pongs door guerrilla's uitge- urs
moord." coi
Iffet
HEERHUGOWAARD» in'
MONIQUE EN PETER DE KNEGT fint:
|VOLj
firn
k
(RW
Brief van Parsifalblijft vragen oproepen over executies in Betuwe en Indië
De ophef van deze week over massa-executies in het Javaanse dorp Rawagedeh roept reeksen vragen op. Justitie
neemt de zaak in onderzoek en dat is heel nuttig. Want meningen zijn er voldoende, onbetwistbaar vaststaande
feiten minder. Verslaggevers zoeken hun weg temidden van waarheid en verdichtsel.
„Misschien kan er uit Wamel, juist uit Wamel, een ini
tiatief komen." Daarmee besloot vorig jaar oktober de
geheimzinnige 'Parsifal' zijn gestencilde open brief over
gruwelijkheden in het Westjavaanse dorp Rawagedeh.
Daar hebben, volgens Indonesische opgaven, Neder
landse militairen in 1947 ruim 400 mensen gedood.
Parsifals brief werd in het Gelderse dorp Wamel huis-
aan-huis bezorgd. Ook bij het oorlogsmonument bij de
kademuur in Tiel, aan de overkant van de Waal, werd
een exemplaar aangetroffen. 'Op 20 september 1944
werden op deze plaats veertien onschuldige burgers uit
het dorp Wamel door de Duitschers vermoord', ver
meldt de gedenksteen.
Waarom legde Parsifal ook daar een exemplaar van de
brief n^er? Is er soms een verband tussen de executies
in Wamel en die in Rawagedeh drie jaar later? En waar
om moet er juist uit Wamel een initiatief komen en wat
voor initiatief eigenlijk?
Wamel bleef in de Tweede Wereldoorlog lang buiten
schot. Totdat het in september 1944 plotseling in de
frontlinie kwam te liggen. De luchtlandingsoperatie bij
Arnhem begon op de 17de. De Britten verschenen op
20 september met twee tanks en twee pantserwagens in
het dorp en beschoten daar een sleepboot en twee
woonschepen met Duitse Waffen SS'ers. In Wamel hin
gen de vlaggen al uit.
Maar dezelfde dag trokken de Britten zich terug op
Nijmegen en trokken de Duitse SS'ers Wamel weer bin
nen, om wraak te nemen. Ze arresteerden veertien bur
gers en executeerden hun gevangenen nog diezelfde
avond in Tiel.
Tot zover de officiële lezing van 's rijks geschiedschrij
ver dr. L. de Jong. Een tweede versie, gebaseerd op een
verslag van ooggetuigen, luidt dat de Duitsers die de
executies uitvoerden dronken waren. Een derde versie,
die nergens wordt bevestigd, wil dat het geen Duitsers
maar Nederlandse Waffen SS'ers waren.
Op 10 oktober 1944 kwamen de eerste Nederlandse
stoottroepen, voortgekomen uit het Nederlandse ver
zet, naar Wamel. Een deel van hen is na de oorlog gede
mobiliseerd, een ander deel vertrok naar Nederlands-
Indië. Geen van deze stoottroepers is echter in of bij
Rawagedeh geweest. Dat zegt R. Lach de Bère, vice-
voorzitter van de Bond van Oud-Stoottroepers en
Stoottroepers. „Als er leden van ons regiment daar zijn
geweest, was daar al lang over gesproken."
Volgens Lach de Bère vergist Parsifal zich dus, als hij
met zijn brief zou willen aangeven dat de Wamelse
stoottroepers verantwoordelijk zijn voor de actie in Ra
wagedeh. Daarbij was namelijk een ander bataljon be
trokken: het derde van het negende regiment infanterie
(3-9-RI).
Misschien gaat Parsifal echter uit van de derde versie
van het verhaal over de executie in Tiel; misschien be
doelt hij dat Nederlandse SS'ers eerst in Wamel tekeer
gingen en later ook nog eens op West-Java. Vast staat
immers dat er rond die tijd aan het front in het land van
Maas en Waal Nederlandse SS'ers zijn geweest. Ook
zouden er Nederlandse (ex-)SS'ers zijn gesignaleerd in
Nederlands-Indië. Geruchten willen dat ze gratie kre
gen als ze zich vrijwillig meldden voor dienst in Indië.
Mogelijk zijn diezelfde ex-SS'ers, maar nu in Neder
lands uniform, in Rawagedeh geweest'. Zolang Parsifal
anoniem blijft, blijven echter ook de vraagtekens.
DEN HAAG MARJA BOONSTRA
Het monument bij de kademuur in Tiel. Ook hier werd een pamflet van Parsifal aangetroffen. Wat wilde de anonieme briefschrijver daarmee precies zeggen?
