ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
'Stop het
Karremans - cynisme
ZATERDAG 29 JUL11995
„Het blauwdenken van de
Nederlandse VN'ers staat bol
van het cynisme. Bosnische
slachtoffers zijn daarin bijzaak.
Servische misdaden zijn niet
gezien, dus niet begaan.
Jacques de Milliano, directeur
van 'Artsen zonder Grenzen
windt zich danig op over de
Nederlandse gang van zaken in
Bosnië.
„We moeten nu zelfs gaan
uitleggen dat genocide niet
mag."
Als hij de deur opent van zijn
Zeeuwse vakantieadres dat voor
even zijn woning in Heemstede
vervangt, maakt hij een nerveuze, wat opge
jaagde indruk. Jacques de Milliano - directeur
van Artsen zonder Grenzen - is bruinver
brand, maar dat is slechts buitenkant. Welis
waar is hij alweer een paar dagen terug uit
Bosnië, maar met de vakantie wil het niet zo
vlotten. De directeur van Artsen zonder
Grenzen moet bereikbaar blijven en dus gaat
herhaaldelijk de telefoon.- Over Bosnië.
Steeds Bosnië.
De oorlog daar, maakt onrustig. „Gister
nacht werd ik om vier uur wakker en heb ik
een paar notitievellen volgeschreven over
Srebrenica en de nasleep." Later leest hij het
voor. 't Is eigenlijk een soort aanklacht. Te
gen het cynisme van Karremans en de zijnen;
VN-militairen die publiekelijk respect tonen
voor oorlogsmisdadigers als Ratko Mladic, de
Bosnisch Servische generaal.
Waarom ging u, toen Srebrenica viel, naar
Bosnië? Waarom juist op dat moment?
„Ik had sterke aanwijzingen dat Dutchbat
niet de bescherming aan de vluchtelingen gaf
die hèt had toegezegd. Er werden geruststel
lende woorden gesproken door de legerlei
ding. Op iedere bus met vluchtelingen zou
een blauwhelm zitten. Maar ik hoorde van
onze twee medewerkers in Srebrenica dat dat
niet zo was. De bescherming door onze
blauwhelmen was veel beperkter dan de Ne
derlandse militaire legerleiding deed voorko-
Er werd een vals beeld geschapen?
„Ja, en dat werd bevestigd door de vluchte
lingen die ik sprak na hun aankomst in Tuzla.
Toen besloot ik die ballon door te prikken:
die afvoer van vluchtelingen wés niet geor
dend en beschermd. En de val van Zepa
kwam eraan, daar zou hetzelfde kunnen ge
beuren.
In Nederland was een stemming ontstaan
waarbij men dacht: het is goed georgani
seerd. Dat zien wij graag, dat de dingen goed
georganiseerd zijn. Dat geeft een goed gevoel
en dat gevoel staat een kritische houding in
de weg om exact vast te stellen wat de Neder
landse blauwhelmen wel en niet deden."
Jacques de Milliano kan zich zeer opwin
den over wat Dutchbat-commandant Karre
mans Jiet 'blauwdenken' noemde. Het is een
beheerste opwinding, maar daarom niet
minder venijnig.
„Een blauwhelm beschermt niet de bur
gers in zijn eigen land, maar hij beschermt
wereldburgers. Dat is zijn opdracht. Maar
wat is dat blauwdenken in de praktijk? Op
het moment dat het er op aankomt, als er ri
sico's moeten worden gelopen, dan telt niet
die wereldburger het zwaarst, maar de burger
thuis. Bij de beslissing VN-levens te wagen,
valt men terug op wat men thuis denkt. En
dus worden die levens niet gewaagd.
Kijk maar naar Srebrenica. Er werden der
tig Nederlanders vastgehouden en hun le
vens werden afgewogen tegen de levens van
de dertigduizend in de enclave die be
schermd moesten worden in een context van
etnische zuivering en volkerenmoord. Dan is
toch de reflex: eerst de eigen mensen redden.
Karremans is het voorbeeld geworden van
het blauwdenken. Je zou zeggen: blauwden
ken is redeneren vanuit de slachtoffers. Maar
Karremans redeneert vanuit een militaire
strategie, waarbij slachtoffers bijzaak zijn ge
worden. Hij wist en passant Servische misda
den uit. De bescherming die hij zei te bieden,
bracht hij terug tot een rekenkundige een
heid: vijf waarnemingsposten langs de route
van de vluchtelingenkonvooien. Tijdens de
persconferentie in Zagreb concludeerde hij
niét dat hij zo geen enkele bescherming kon
bieden.
Waar leidt die militair-strategische benade
ring toe? Tot publiek geëtaleerd respect voor
een man die van oorlogsmisdaden wordt ver
dacht. Tot uitspraken als: 'Mladic komt af
spraken na. De Bosnische Serviërs vertoon
den correct gedrag. Er zijn geen good guys en
er zijn geen bad guys'. En terwijl al details
over gruwelijkheden bekend waren, hoorde
ik van Karremans nauwelijks iets van be
zorgdheid voor het lot van de verdwenen
mensen! Maar intussen trekken wèl allerlei
mensen de conclusie: Karremans heeft geen
genocide geconstateerd, dus van genocide
was geen sprake!
Jacques de Milliano, directeur van 'Artsen zonder Grenzen': „Ik hoop en verwacht dat er meer zelfkritiek komt over de rol van Dutchbat."
FOTO CPD HENRIETTE GUEST
De verontwaardiging van Jacques de Milliano
Maar de grote slachtpartijen hebben zich
toch nooit onder de ogen van blauwhelmen
afgespeeld? Dat weten we toch! De massa
moord in het ziekenhuis van Vukovar. De
concentratiekampen. De etnische zuiverin
gen. We hebben het toch allemaal moeten
ontdékken? En als je dat nou allemaal weet,
en je hebt zelf een voorbeeldfunctie, dan kijk
je toch uit wat je zegt. Dat gèldt trouwens
niet alleen voor Karremans, maar ook voor
iemand als generaal Couzy."
Wat voor effect heeft dit op de humanitaire
taak die Artsen zonder Grenzen op zich
neemt?
„Als de wereld het werk aan ons overlaat,
omdat men verder afzijdig wil blijven, dan
zijn wij de schaamlap voor de internationale
gemeenschap. Humanitair werk verwordt tot
een absurditeit als je tegelijkertijd toelaat dat
mensen het slachtoffer worden van etnische
zuivering zoals in Bosnië. Het begrip huma
nitair wordt dan verkracht, het wordt ont
daan van z'n menselijke kant."
waren we het alibi. In die kampen lopen de
moordenaars tussen de vluchtelingen rond.
En wat blijkt? Zelfs bij onze lokaal ingehuur
de staf zaten mensen met bloed aan hun
handen. Dat is het resultaat van het feit dat
de wereld afzijdig blijft. De internationale ge
meenschap heeft nog altijd niemand berecht!
Hier moeten wij dus grenzen gaan stellen
aan onze hulpverlening. De vraag is hoe we
dat verkopen aan het publiek. Toch moeten
we die discussie aangaan, anders ontkrach
ten we de zin van ons werk."
Jacques de Milliano reist drie maanden per
jaar van de ene humanitaire ramp naar de
andere. Daar houdt hij littekens van over,
zegt hij. Drie noemt hij er in het bijzonder:
„De gifgasaanval op de Koerdische inwoners
van de stad Halabja, de genocide in Rwanda
en het belegerde Sarajevo. In die gevallen
werden pogingen gedaan een volk of een he
le stad te vernietigen. Daar werden grenzen
echt verlegd."
Hoe voorkomt u dat die littekens u teveel
gaan hinderen?
„Zolang ik het gevoel heb dat er in Neder-
i vertrekken om te vermijden dat ze die land steun is om onze idealen te verwezenlij-
en verwacht dat er meer zelfkritiek komt over
de rol die Dutchbat heeft gespeeld als de eu
forie over de veilige thuiskomst een beetje is
weggeëbd.
Het is belangrijk dat er een meer genuan
ceerd beeld ontstaat; Als dat niet gebeurt,
dan heeft dat voor een club als Artsen zonder
Grenzen consequenties. Dan moeten we op
nieuw bepalen in welke mate wij met rege
ringen kunnen samenwerken. Ik kan me ook
voorstellen dat we weer sterker op de parti
culiere geldstroom gaan mikken en ons min
der afhankelijk maken van overheidssubsi
dies."
U zit hier in een appartement met een mooi
uitzicht over de Westerschelde, maar Bosnië
blijft aan u trekken. Hoe schakelt u om van
gruwelijke oorlogsomstandigheden en diepe
humanitaire ellende naar het geordende be
staan hier?
„Dat lukt me als ik het idee heb dat ik bij
thuiskomst iets voor die slachtoffers kan
doen. Maar ik herinner me dat ik terugreisde
van mijn eerste verblijf in Sarajevo naar Am
sterdam. De aansluitingen van de vliegtuigen
waren zo goed dat ik 's middags al thuis was.
Binnen zes uur! Toen had ik een ontzettende
kater. Het ging te snel. Ik had voor het eerst
een echte Europese stad gezien waar mensen
als dieren in kelders moesten leven. Al mijn
houvast werd daar in één klap weggevaagd.
En toen ik thuis kwam kon ik er niets mee.
Normaal ben ik geen kluizenaar, ik onder
neem actie. Maar ik kon niets doen, ik zat
hulpeloos achter koffie met gebak.
Ik haal - het is bijna oneerbiedig om het zo
te zeggen - energie uit de menselijke ellende
die ik zie en zet die om in positieve actie.
Maar als die energie niet vrij kan komen,
zoals bij mijn eerste bezoek aan Sarajevo,
dan wordt het emotioneel belastend. Elke el
lende die je meemaakt is een litteken, ik zit er
vol mee. En het gaat maar door. Er worden
steeds opnieuw steden en volkeren vernie
tigd. Nooit is er rust. We consumeren ram
pen, die tegenwoordig met CNN-snelheid
aan ons voorbij trekken. En nu is het voor mij
de vraag: hoe kan ik uit dat opgelegde ram
pen-ritme treden en hoe zorg ik ervoor dat ik
geen gevangene word van die maalstroom?
Hoe ontkom ik aan de oppervlakkigheid van
de ramp, waarbij wordt gesteld: er zijn
slachtoffers, die krijgen hulp, en dat is dat.
Wat in Bosnië dus gebeurt.
Ik moet kritisch blijven kijken naar mezelf,
naar Artsen zonder Grenzen. Wat is de zin en
de betekenis van ons werk - die vraag is be
langrijk. Daarvoor moet je terug kijken naar
wat je gedaan hebt, en daar is weinig tijd
voor."
Hulp mag niet iets consumentistisch wor
den, herhaalt De Milliano nog maar eens.
Hulp is niet vrijblijvend, het vereist betrok
kenheid. „Oké, de wereld gaf geld voor de
slachtoffers in Rwanda. Maar deed niets toen
de moorden bezig waren. Het is toch onge
past om neutraal te willen blijven als een volk
wordt uitgemoord? Wie neutraal blijft, zoals
de internationale gemeenschap nu steeds
laat zien, gaat tussen de partijen staan en be
gint te onderhandelen. Maar over genocide
valt niet te onderhandelen.
Sinds Rwanda hebben we een andere in
houd gegeven aan het begrip genocide, en
aan onze houding jegens genocide. Het
woord is terug in onze vocabulaire. Er wordt
een heel volk vermoord. We weten dat het
gebeurt en we doen niks. Je moet nu niet al
leen uitleggen dat hulp nodig is. Je moet nu
zelfs uitleggen dat genocide niet mag. Dat is
toch ongelooflijk! Ik dacht dal we dat in 1945
al hadden afgesproken.
De wereld móet een grens stellen aan sys
tematische schendingen van mensenrechten.
En dat betekent dat ook in ons land steun
moet zijn voor het opzetten van een soort in
ternationaal vangnet, om systematische
schendingen van mensenrechten te stop
pen."
U bedoelt: Nederland zou bereid moeten
zijn grotere offers te brengen en blauwhelmen
zouden grotere risico's moeten nemen?
„Er moeten nu eenmaal risico's worden
genomen, anders kunnen we iedere pretentie
over een internationale rechtsorde laten va
ren. Maar of de Nederlandse militair daar rijp
voor is. Ik betwijfel het. Sinds de val van de
Muur heeft hij een nieuwe missie gevonden.
Vroeger was hij een specialist in geweld, nu is
hij een humanitair medewerker geworden.
Die draai heeft 'ie snel gemaakt, want huma
nitair bezig zijn ligt goed in Nederland. Maar
daardoor onttrekt hij zich ook veel gemakke
lijker aan die geweldstaak."
Het lijkt alsof u flink wat illusies bent kwijt
geraakt sinds u 12 jaar geleden in een opwel
ling als jonge idealistische arts besloot vluch
telingen in Tsjaad te gaan helpen.
„Ja. Ik ben harder geworden. Ik ben de af
gelopen jaren hard geconfronteerd met de
grenzen van de hulpverlening en het cynisme
van de politiek."
schaamlap wordt?
„Dat is een ontzettend dilemma. Het is
niet onze aard om weg te lopen. We willen de
slachtoffers niet dubbel straffen. We moeten
juist hun pleitbezorgers zijn. En dat betekent
dat we een luis in de pels moeten blijven. Het
is niet popylair om de Nederlandse rol in
Srebrenica ter discussie te stellen, maar we
willen óók niet dat we door de politiek wor
den misbruikt. Want nogmaals: hulpverle
ning zonder bescherming van mensen is een
farce.
Rwanda is ook zo'n voorbeeld. De interna
tionale gemeenschap heeft willens en wetens
de volkerenmoord op de Tutsi's laten voort
duren. Men deed niets. Wij hebben gehan
deld. Snel, want er ontstonden kampen met
in totaal een-miljoen vluchtelingen. Ook hier
ken, houd ik het vol. Mijn spankracht wordt
groter als ik weerstand kan bieden aan cynis
me. Daarom hebben die woorden van Karre
mans en ook van Couzy me zo aangegrepen.
Als dót nu de nieuwe definitie is van de Ne
derlandse humanitaire rol in de wereld, dan
zetten we vele stappen terug. Want hun bron
is cynisme, geen onbevangen medemense
lijkheid.
Wat wij willen, kan soms onrealistisch zijn.
Maar als je alleen redeneert vanuit wat je
kunt en niet vanuit wat je wilt, dan kan er
nooit iets. Daarin verschil ik ook met Karre
mans. Die redeneert: er zijn nou eenmaal
slachtoffers, we hebben ons best gedaan,
maar dat is het dan. Ik vraag me af: hoeveel
ruimte wilde Karremans werkelijk afdwingen
in de confrontatie met de Serviërs? $k hoop
Dutchbat-commandant Karremans (midden): middelpunt van De Milliano's kritiek.
FOTO CPD ROLAND DE BRUIN
