Razendsnelle ontwikkeling gentherapie
Gezondheid
Minder mensen overlijden aan hart- en vaatziekten
Hartinfarct en cholesterol
MAANDAG 24 JUL11995
SPREEKUUR
Tekebeet
De vorige keer heb ik
u verteld over de
onaangename ge
volgen van een muggebeet, als
het stekende diertje toevalliger
wijs de malaria-parasiet met
zich meedraagt. Er loopt en
kruipt natuurlijk nog heel wat
meer stekends en bijtends over
de aardbol en één van deze cre
aturen is de teek.
De teek is een klein spinachtig
diertje dat zich voedt met bloed
van zoogdieren. Het zit in de
struiken te wachten tot een ge
schikt dier langskomt en laat
zich dan vallen op de vacht. De
teek boort zich dan met de kop
in de huid en zuigt zich vol.
Hondebezitters onder u kennen
waarschijnlijk wel de erwt-grote
grijsachtige volgezogen teek die
zich rond de kop van de hond
in zijn huid heeft vastgezet.
Een verwant van deze teek kan
bij mensen een vervelende ziek
te overbrengen: Lyme's disease.
De naam komt van het district
Lyme in Connecticut, Verenigde
Staten, waar in 1975 een onder
wijzeres getroffen werd door het
grote aantal kinderen met ge-
wrichtsontstekingen in haar
school. Aan deze ontstekingen
bleek een infectieziekte ten
grondslag te liggen die niet al
leen gewrichtsafwijkingen kan
geven, maar ook hartrit-
mestoornissefi, huidafwijkingen
en een scala aan neurologische
verschijnselen.
De verwekker van deze ziekte is
in 1982 voor het eerst geïsoleerd
en heet nu Borrelia burgdorferi,
naar meneer Burgdorfer, die
lang heeft geploeterd om deze
verwekker uit een teek te halen
en zichtbaar te maken.
De ziekte begint met een rode
plek op de plaats waar een teek
heeft gebeten, meestal al weken
geleden en allang vergeten. De
rode plek breidt zich uit, kan
20-30 cm in doorsnede worden
en begint in het centrum dan
weer op te bleken tot normale
huidskleur. Deze huidafwijking
wordt erythema chronicum mi
grans genoemd (chronische,
zich verplaatsende roodheid) en
is uniek voor Lyme's disease.
De roodheid gaat vaak gepaard
met griepachtige symptomen
en vermoeidheid, die kunnen
blijven bestaan totfnaanden
nadat de huidafwijkingen zijn
verdwenen.
Weken tot maanden na de eer
ste rode plek krijgt zo'n 15% van
de patiënten zenuwverschijnse
len, soms in de vorm van ver
lammingen; ongeveer 8% ont
wikkelt hartritmestoornissen of
een ontsteking van de hartspier.
Zowel de cardiale als neurologi
sche verschijnselen gaan uitein
delijk over, maar met name de
neurologische afwijkingen kun
nen vele maanden aanhouden.
De meeste patiënten krijgen
weken tot soms wel twee jaar na
de beet last van gezwollen, pijn
lijke gewrichten, meestal de
knieën. Aanvallen van deze ge
wrichtsontsteking kunnen ge
durende vele jaren blijven te
rugkeren en uiteindelijk (in on
geveer 10%) tot ernstige be
schadiging van het gewricht lei
den. Ook de neurologische ver
schijnselen kunnen na jaren
weer terugkeren, maar gaan
dan niet meer weg.
Het ziekteverloop met heel ver
schillende symptomen, die
steeds.spontaan weer verdwij
nen, maakt Lyme's disease tot
een lastig te herkennen ziekte.
In de laatste jaren heeft deze
ziekte echter veel in de belang
stelling gestaan zodat de alert
heid van artsen om bij de diver
se verschijnselen ook op Lyme's
disease te testen is toegenomen.
Herkennen van de ziekte is las
tig, behandelen is simpel. De
verwekker is goed gevoelig voor
een aantal antibiotica en met
een kuur van 2 a 4 weken is het
leed meestal geleden.
Behandelen mag dan eenvou
dig zijn, toch is voorkómen be
ter. Als je niet wordt gebeten
door een teek kun je nooit Ly
me's disease krijgen. Zo simpel
is dat. Als uw vakantie begint
waar het asfalt ophoudt, of als u
beroepshalve veel door struiken
scharrelt, draag dan adequate
kleding en schoeisel als u de na
tuur in trekt. Als u een teek ont
dekt, haal hem dan binnen en
kele uren uit de huid. Het is
waarschijnlijk zo dat de be
smetting met Borrelia zeer traag
verloopt en de teek minstens 24
uur moet hebben kunnen zui
gen voordat het micro-organis
me is overgebracht.
En ten slotte: als u gebeten bent
door een teek, let dan op het
optreden van die speciale, zich
uitbreidende roodheid en meld
de beet bij uw dokter.
MARISKA KOSTER
OPGAVE
NI LLETSREDNO
ENTNJREDNEZR
SREDNAEG
OEKANTNK
G
S
U E G N R
L M A E O
MENDOODD
G E H D E
D S
N N
ARMLOOORRR
NEAROEMWEEEER
E IMERPNPWDETE
ZSBVKEORB I KSD
OSEODLOOOLR I
T C O E U
KALER
I K N O V
R E O T A
O H
O C
A S
U
O
E R S V L H
S A P O K C
BVTHCOTTOOB I
ANEGAWTSNE I D
Abrikozenjam
Anders
Benedenwoning
Bioscooporgel
Boottocht
Dienstwagen
Ingang
Kassier
Kluister
Kromhoorn
Lebmaag
Lepeldoosje
Monster
Onderstel
Overreden
Passaat
Premie
Protest
Roemeen
Schoonmoeder
Schouderdoek
Skibroek
Solide
Stelling
Verkeerd
Voorloper
Voornemen
Voorwerp
Zandboer
WOORDZOEKER
In deze mengelmoes van letters
zijn al de genoemde woorden ver
stopt. Ze zijn te lezen van links
naar rechts, van rechts naar
links, van boven naar beneden of
omgekeerd of schuin. Sommige
letters worden dubbel gebruikt.
Streep alle woorden door. De res
terende letters vormen dan regel
voor regel van boven nqar bene
den nog een woord.
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
hardop
s-s-a-o-i
lepel-m-e
o-i-stift
prent-n-j
rzode
heitj e
o-ni
regaal
REDACTIE: SASKIA STOELINGA 023-150265
ROTTERDAM GPD
De ontwikkelingen in de gentherapie, hèt
toverwoord voor de uitschakeling van tal
'van ziekten in de toekomst, gaan razend
snel. Grote farmaceutische bedrijven pom
pen grote sommen geld in wetenschappe
lijk onderzoek en dringen aan op resulta
ten. De verwachtingen zijn hoog gespan
nen.
Aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam
werken prof. dr. F. Grasveld en zijn team
aan methoden om stapelingsziekte en im-
muun-deficiëntie te genezen. Daarbij ge
bruiken zij een techniek die mogelijk ook
voor ziekten als kanker, AIDS, de ziekte van
Alzheimer en hart- en vaatziekten is te ge
bruiken.
Onlangs nog werd in Amerika een patiënt
met een hersentumor behandeld met be
hulp van gentherapie. De man kreeg een
stukje behandeld weefsel ingeplant dat in
de tumor virussen met het zogenoemde
'zelfmoordgen' voortbrengt. Een drug, die
deze patiënt later kreeg toegediend, zou de
tumorcellen die met het virus waren geïn
fecteerd moeten doden. ,,Bij dieren werkte
deze methode fantastisch", zegt Grasveld.
,,Bij deze patiënt niet. Men slaagde er niet
in de hele tumor op te ruimen, en ja, dan.
gaat die toch weer groeien."
Het verhaal illustreert dat, als het om
gentherapie gaat, de weg van de toegepaste
wetenschap nog vol ligt met onbekende ob
stakels. Het zoeken naar de juiste behande
lingen is nog volop gaande. Gentherapie
komt oorspronkelijk uit de hoek van de vi
rologie, de tak van wetenschap die zich met
virussen bezighoudt, maar de laatste tijd
stappen meer en meer wetenschappers af
van het principe virussen te gebruiken. Ook
professor Grasveld koos voor de niet-virale
benadering. ,,We bouwen in feite de eigen
schappen die virussen hebben op syntheti
sche wijze na."
Het onderzoek richt zich in eerste instantie
op, zoals Grasveld zegt, bescheiden doelen.
Dat betekent in de praktijk dat Grasveld en
zijn medewerkers een behandeling zoeken
voor de ziekte irnmuun-deficiëntie en sta
pelingsziekte. Mensen met irnmuun-defi
ciëntie hebben continu last van infecties.
Stapelingsziekte zorgt ervoor dat een be
paald stofwisselingsprodukt niet normaal
wordt afgebroken. Het eiwit dat daar nor
maal gesproken zorg voor draagt, ontbreekt
bij mensen met deze ziekte. Het gevolg is
dat de bewuste stof in verschillende orga
nen wordt opgeslagen ('gestapeld'). Met na
me in de hersenen leidt dat tot grote pro
blemen zoals mentale stoornis.
De 'eenvoud' in de ontwikkeling van een
gentherapie voor immuum-deficiëntie zit
hem in het feit dat de ingebrachte genen
maar in een deel van de cellen hoeven aan
te slaan. Zodra het defect in het genetisch
materiaal is hersteld, zijn deze cellen in
staat het afweersysteem weer goed te laten
werken ondanks het gegeven dat er nog
'fout' werkende cellen aanwezig zijn. Voor
waarde is wel dat de ingebrachte genen lan
ge tijd werken. Bij de bestrijding van een tu
mor ligt dat heel anders. Hierbij is het
noodzakelijk alle tumorcellen, heel kort, te
raken.
De methode kan volgens Grasveld worden
gezien als eerste stap in de aanpak van an
dere ziekten waarbij een genetische com
ponent een rol speelt, zoals kanker, de ziek
te van Alzheimer en hart- en vaatziekten.
De hoogleraar verwacht dat de behandeling
over ongeveer twee jaar op de eerste pa
tiënten met stapelingsziekte en irnmuun-
deficiëntie gestart kan worden.
DEN HAAG» ANP
Hart- en vaatziekten zijn min
der vaak oorzaak van overlijden
dan twintig jaar geleden. In
1972 was het aandeel van de
hart- en vaatziekten in de
doodsoorzaken nog 45 procent,
in 1994 lag het op 40 procent.
Het aantal mensen dat een
hart- en vaatziekte krijgt, neemt
wel toe. Dit blijkt uit het jaar
verslag van De Nederlandse
Hartstichting over 1994.
Jaarlijks overlijden in Nederland
meer dan 50.000 mensen aan
een hart- en vaatziekte. De
Hartstichting noemt de afname
van het aantal acute hartinfarc
ten van mensen jonger dan 60
jaar verheugend. Twintig jaar
geleden overleden nog ruim
3.000 mannen onder de 60 aan
een acute hartinfarct. Nu zijn
dat er minder dan 1.500. Betere
behandelingsmethoden, betere
en snellere diagnostiek en ge
zonder leven hebben aan die
daling bijgedragen.
Het aantal mensen met een
hart- of vaatziekte neemt wel
toe. Jaarlijks komen ongeveer
250.000 mensen met deze
klachten in het ziekenhuis te
recht. De toename wordt deels
veroorzaakt door de vergrijzing.
Hart- en vaatziekten doen zich
vooral voor op oudere leeftijd.
De bevolking bracht in 1994
59,4 miljoen gulden bijeen voor
de Hartstichting.
5 veel roken teveel eten te veel zitten
De Nederlandse Hartstichting propageert al jaren een gezondere le
vensstijl, die bijdraagt aan daling van het aantal hart- en vaatziekten.
HENKHELLEMA»
Betere behandelingsmethoden dragen bij aan de afname van het aantal
acute hartinfarcten. archieffoto
HEINZ
De vraag een verhoogd cholesterolgehalte in het bloed wel of niet
met medicijnen te verlagen, heeft de medische wereld de laatste ja
ren voortdurend beziggehouden. In elk geval voor patiënten die
een hartinfarct hebben doorgemaakt en een verhoogd cholesterol
gehalte hebben, lijkt het antwoord nu duidelijk te zijn. Onlangs af
gesloten onderzoeken wijzen eenduidig op behandeling - naast
eerst een cholesterolverlagend dieet - met cholesterolverlagende
medicijnen om verdere complicaties en sterfte te voorkomen.
Twee Engelse, een Schotse en een Finse hoogleraar schrijven in een
commentaar in het gezaghebbende tijdschrift 'British Medical
Journaal' dat er geen enkele twijfel meer bestaat over het nut en de
veiligheid van het behandelen van patiënten met een verhoogd
cholesterolgehalte, die een hartinfarct hebben doorgemaakt'.
In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde komt de Amster
damse cardioloog dr. R.J.G Peters tot een zelfde conclusie. Hij
schrijft dat „wanneer na een voedingsadvies de totale cholesterol-
concentratie boven de 5 mmol/1 blijft en het risico van (volgende)
complicaties niet laag wordt geacht, behandeling met een choles-
terol-remmer dient te worden begonnen". Daarmee is er een dui
delijke kentering in het beleid waar te nemen, aldus Peters. „D.e be
nadering is, vergeleken met een jaar geleden, nu omgekeerd: wij
dienen ons nu af te vragen wie de behandeling niet dient te krij
gen."
HH HUSH
NZ AAN DE 3AL
/S P3 MlPD£NC.fJN BERAS-
93&2PNOB 9TEEPS NE'NZ.
TOMPOES
Tom Poes en de Bommel-legende
Enigszins buiten adem door de aan
rijding, die hij bijna gehad had,
kwam heer Bommel in de Kleine
Club aan. Hij liet zich zuchtend in
een stoel zakken en keejc afwezig
naar het lessenaartje. Daar stond een
bekend geschiedkundige, die een le
zing zou houden over "sagen en le
genden van Bommeldam en omstre
ken". „Die figuur heb ik meer ge
zien", sprak heer Ollie peinzend tot
zichzelf: „dat gezicht komt me be
kend voor! Maar het gaat er nu maar
om: waar?" Deze vraag hield hem zo
bezig dat het begin van de lezing
hem geheel ontging. Pas toen de
spreker de naam Bommel noemde
en men veelbetekenende blikken in
zijn richting wierp schrok hij op. „Ze
kijken weer naar me", dacht hij geër
gerd. „Ik heb zeker weer niet op het
goede moment gelachen of zo. Ver
velend is dat. Maar ach, wat geeft het
eigenlijk? Het is toch allemaal gebeu
zel en dat gelach is maar dom. Het
stoort mijn diep gedachtenleven, be
doel ik. Waar dacht ik over?" Toen
viel hem plotseling in, waar hij de
spreker eerder gezien had. „DaEis de
bestuurder van de auto, die mij bijna
heeft aangereden!" mompelde hij
halfluid. Om hem heen werd gesist
en de burgemeester stiet hem aan.
„Straks kan je vragen stellen, Bom
mel!" fluisterde de magistraat. „Vra
gen stellen?" dacht heer Ollie.
„Waarom? Het is nu eenmaal ge
beurd. Ik heb mij kunnen redden
door mijji snelle reactie..." Hij peins
de door over de vlugheid van zijn
denken totdat hij gestoord werd door
het applaus dat plotseling losbarstte.
De lezing was afgelopen en met een
schok drong het plots tot hem door
dat de spreker het over het geslacht
Bommel gehad had. Iets over een ou7"
de legende of zo.
waimmmÊÊÊamÊKÊÊÊiKÊÊÊÊÊÊÊÊÊBÊÊÊÊÊBaÊ
HET WEER
Weersvooruitzicht
DOOR HANS VAN ES
In ons zeeklimaat zijn verschillen
in temperatuur tussen dag en
nacht en tussen zomer en winter
betrekkelijk klein. De nabijgele
gen Noordzee voorkomt extreme
temperaturen zoals je verder op
het continent aantreft. Het zee
water heeft maar een geringe
jaarlijkse gang; de watertempera
tuur voor onze kust varieert van
circa 5 graden in februari tot on
geveer 18 graden in augustus.
Omdat de wind in ons land door
gaans westel ijk is, heeft de
Noordzee dus meestal een mati
gende invloed op de tempera
tuur.
De overgang van hete, continen
tale lucht naar Atlantische koel
te, zoals die tijdens het afgelo
pen weekeinde paatsvond, was
voor Nederlandse begrippen
nogal ingrijpend. Op veel plaat
sen werd zaterdagmiddag amper
20 graden gehaald; daarmee was
het opeens tien tot vijftien graden kouder dan daags ervoor.
In de nacht van zaterdag op zondag daalde het kwik in heldere, drog11
lucht tot onder de 10 graden. Zo had Arcen (Limburg) zondagochterj1
vroeg een minimum van 6.6 graden, slechts 36 uur na het superma)r
mum van 35.9 graden; een verschil van bijna dertig graden! Vlak aaF
zee was de afkoeling ook behoorlijk, maar minder uitgesproken. Derf
Helder mat tussen vrijdagmiddag en zondagochtend uitersten van Q
resp. 26.2 en 7.9 graden. e
Een nieuw hogedrukgebied breidde zich gisteren snel over het Eu- F
ropese vasteland uit. In schone en heldere lucht was het ideaal zo- I1
merweer met veel zon, weinig wind en lage luchtvochtigheid bij ca. !r
22 graden. Vanmiddag wordt al weer plaatselijk 25 graden overschrF
den en dinsdag en woensdag reikt het kwik tot dichtbij 30 graden.
Door een zuidoostenwind wordt het ook op de Hollandse stranden Ie
flinkwarm. f
Net zoals bij eerdere gelegenheden in de afgelopen weken duurt der
warmte-uitspatting niet lang. Woensdag vormt de overgang naar eerf
paar dagen met gematigd zomerweer. Plaatselijk kunnen ehkele pitr
ge onweersbuien vallen, waarna op donderdag een frissere westen-a
wind doorbreekt. Het kwik bereikt daarna een aanvaardbare 23 gra-'
den bij redelijk wat zon. De lange-termijnkaarten tonen later in de 1
week hernieuwde hogedrukimpulsen vanaf de Azoren; dat geeft welf
licht de aanzet tot een volgende warmtegolf.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
dinsdag.
Noorwegen:
Vandaag veel bewolking
en perioden met regen,
aan de kust soms grote
hoeveelheden. Morgen pe
rioden met zon en bijna
overal droog. Middagtem-
peratuur ongeveer 15 gra-
deo, in het zuidoosten iets
boven de 20, morgen
overal enkele graden ho
ger.
Zweden:
Eerst wat zon, in de loop
van vandaag bewolkt en
regenachtig. Morgen weer
opklaringen en droog.
Middagtemperatuur van
15 in het noorden tot 21
in het .zyiden, morgen
overal wat warmer.
Denemarken:
Flinke zonnige perioden,
in het noorden ook wat
wolkenvelden en vandaag
kans op regen. Middagtemperatuur on
geveer 20 graden, morgen iets hoger.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Vandaag zonnige perioden en droog. In
Ierland en Schotland ook wolkenvelden.
Morgen vaa het westen uit bewolking,
gevolgd door regen en in het zuiden mo
gelijk fikse regen- of onweersbuien.
Middagtemperatuur van 18 graden in
Schotland en Ierland tot 25 in de buurt
van Londen. Morgen maxima tussen 20
en 27 graden.
België en Luxemburg:
Droog en zonnig. Maxima ongeveer 26
graden, morgen tegen de 30 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Zonnig. Morgen in Bretagneen Norman-
dië wolkenvelden en kans op een regen-
of onweersbui. Middagtemperatuur on
geveer 28 graden, morgen rond 30.
Dicht bij zee tussen 22 en 25 graden.
Portugal:
Droog en in het zuiden tamelijk zonnig.
Aan de noordwestkust ook wolkenvelden
en kans op een regen- of onweersbui.
Middagtemperatuur langs de kusten
morgen van 22 in het noordwesten tot
30 in het zuiden. Landinwaarts plaatse
lijk eerst nog bijna 40 gaden.
Madeira:
Vandaag zon, maar ook wolkenvelden en
mogelijk een bui. Morgen perioden met
zon en droog. Middagtemperatuur onge
veer 26 graden.
Spanje:
Zonnig. In het noordwesten, en later op
morgen ook elders in het noorden wol
kenvelden en hier en daar een bui. Mid
dagtemperatuur aan de costa's iets bo
ven de 30 graden, landinwaarts op veel
plaatsen vandaag nog boven de 40 gra
den. Morgen van het noordwesten uit
enige afkoeling.
Canarische Eilanden:
Op de zuidstranden zonnig, elders ook
nu en dan wolkenvelden. Maxima aan
zee ongeveer 30 graden.
Marokko:
Westkust: overwegend zonnig, in het
zuiden plaatselijk mist of laaghangende
bewolking. Middagtemperatuur vlak aan
zee 30 graden of hoger.
Tunesië:
Zonnig. Maxima vlak aan zee bijna 35
graden.
Zuid-Frankrijk:
Zonnig. Morgen langs de Atlantische
kust enkele wolkenvelden en kans op
een stevige regen- of onweersbui. Mid
dagtemperatuur ongeveer 33 graden.
Mallorca en Ibiza:
Zonnig en warm met maxima van onge
veer 32 graden.
Italië:
Zonnig, maar vandaag in het noorden
eerst nog kans op een bui. Maxima rond
32 graden, in het noorden eerst nog wat
lager.
Corsica en Sardinië:
Zonnig en warm. Middagtemperatuur
ongeveer 33 graden.
Malta:
Zonnig. Middagtemperatuur ongeveer
33 graden.
Griekenland en Kreta:
Droog en overwegend zonnig. Op de
Egeïsche Zee waait nog steeds een ste
vige noordenwind. Middagtemperatuur
van 28 graden op de zuidelijke eilanden
inclusief Kreta tot 34 plaatselijk in het
noorden van Griekenland.
Turkije en Cyprus:
Langs de Turkse west- en zuidkust en op
Cyprus zonnig. Middagtemperatuur vlak
aan zee op veel plaatsen rond 30 gra-
Duitsland:
Droog en overwegend zonnig. Middag-
te rnpjiatuut- van 24 ^graden in
SI eeswi j k- Hols tem-tot 27~in het zuiden,
morgen overal enkele graden hoger.
Zwitserland:
Droog en vrij zonnig. Middagtempera
tuur van 28 graden in het noorden]
iets boven de 30 in het zuiden.
Oostenrijk:
Eest nog wat wolkenvelden, maar g^
delijk steeds landuriger zonnige pe
den. Droog. Middagtemperatuur or
veer 29 graden, vandaag iets lager.
Steeds meer zonnige perioden en b
overal droog. Middagtemperatuur or
veer 22 graden, morgen in het zui
weer oplopend naar 25 graden.
Tsjechië en Slowakije:
Geleidelijk perioden met zon en op
meeste plaatsen droog. Maxima oi
veer 23 graden, morgen rond 27 grai
Hongarije:
Flink wat zon, maar eerst ook kan:
een regen- of onweersbui. Middag!
peratuur ongeveer 28 graden.
DINSDAG 25 JULI 1995
Zon- en maanstanden
Zon op 05.51 Zon onder 2
Maan op 04.00 Maan onder 1'
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 03.19 15.56 02.52 1
Laag 11.35 23.55 11.16 2
Weerrapporten 23 juli 20 uur:
•Amsterdam
De Bilt
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
VJissingen
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Berlijn
Boedapest
Bordeaux
Dublin
nietontv.
licht bew.
zwaar bew.
licht bew.
licht bew.
half bew.
licht bew.
licht bew.
Helsinki
Innsbruck
Kopenhagen half bew.
Las Palmas onbew
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
23 15
23 S
20 12
33 24
31 23
22 14
33 15
29 li
22 5
30 Y
25
21 i:
1 23 II
io 8 28 2;
1 26 21
5 21. 1.
io 12 30 2:
iw 6 41 2!
iw 1 34 2
io 7
licht bew.
licht bew.
licht bew.
regenbui
half bew.
licht bew.
half bew.
Johannesburg onbew.
Los Angeles onbew.
New Orleans onbew.
New York half bew.
TelAviv licht bew.
Split
Stockholm
Warschau
Wenen
Bangkok
Buenos Aire
Casablé
