Blinde haat, daar lijkt
het nog het meest op
Greenpeace:
multinational
in milieuzaken
Feiten &Meningen
Lezersdebat boycot Frankrijk (slot)
Bescheidenheid siert de mens-
maar de Fransman meestal nié
Postzegel
Doortastend
Kernoorlog
Immoreel
ZATERDAG 22 JULI 1995
NIEUWSANALYSE
Toen Jacques Chirac vorige maand de her
vatting van Frankrijks kernproeven aan
kondigde, dacht hij dat de golf van protes
ten snel weer zou wegebben. Maar dan
had de president buiten Greenpeace gere
kend. De milieuorganisatie stuurde een
schip naar het bedreigde gebied, en liet de
bemanning voor het oog van de televisie
camera arresteren. Kan Greenpeace
Frankrijk dwingen van zijn kernproeven
af te zien, zoals het eerder Shell dwong de
dumping van het Brent-Spar-olieplatform
af te gelasten? Portret van een multinatio
nal in milieuzaken.
Het was misschien geen toeval dat twee
Duitse eilandjes, Föhr en Amrun, zich on
langs bij wijze van protest tegen de Franse
kernproeven als eersten uitriepen tot 'cog
nac- en champagne-vrije zone'. Greenpea
ce mag dan een Amerikaanse multinational
zijn met kantoren in dertig landen, Duits
land is de pijler geworden waarop de
milieubeweging rust.
Franse kranten verweten Gfeenpeace de
afgelopen weken alleen tegen Frankrijk te
betogen, en andere landen ongemoeid te
laten. China, zo schreef Le Monde, doet
toch ook kernproeven. Een verschil is dat
China de kernproeven in eigen land doet,
en niet op een atol aan gene zijde van de
aardkloot. Maar daarnaast, zo leert de bijna
25-jarige geschiedenis van Greenpeace, gol
den haar allereerste protesten juist de Ame
rikaanse kernproeven.
De bakermat van Greenpeace ligt in het
Canadese Vancouver, waar de organisatie
in 1971 het levenslicht zag. Ruim twintig
jaar lang zou Noord-Amerika het bolwerk
blijven, waar het meeste geld werd ver
gaard. Maar velen van de 1,8 miljoen dona
teurs in Amerika namen Greenpeace kwa
lijk dat zij neutraal bleef in de Golfoorlog,
en draaiden de geldkraan dicht.
Thans, anno 1995, heeft Duitsland de rol
van geldschieter overgenomen. Ruim
700.000 Duitsers droegen vorig jaar 72 mil
joen gulden bij aan de Greenpeace-kas, de
helft van het totale budget van de organisa-
Een niet onaanzienlijk deel van het bud
get van Greenpeace International (GPI)
vloeit naar het Amsterdamse kantoor, waar
bij de 'marine-divisie' is ondergebracht. Die
divisie bestaat uit een zevental oude sche
pen, die de organisatie tussen 1981 en 1988
heeft gekocht. Het zijn deze schepen die
Greenpeace in staat stellen tot haar ge
ruchtmakende acties, zoals eerder deze
maand het binnenvaren van de wateren
van Frans Mururoa. Onderhoud en beman
ning van de schepen kosten jaarlijks bijna
acht miljoen gulden.
Dat Greenpeace gelijkenis vertoont met
de multinationals die ze bestrijdt, is wellicht
geen toeval de organisatie is vrijwel van
af de dag van haar ontstaan geleid door za
kenlui. Tot 1989 was dat MacTaggart, een
Canadese zakenman die in Nieuw-Zeeland
met pensioen was gegaan. Het was deze
David MacTaggart die Greenpeace uit de
greep v^n de geitewollen sokken losmaakte
en uitbouwde tot een professionele organi
satie. Aan het einde van de jaren '80 wilde
de Canadees zelfs een satelliet kopen van
de Sovjets om daarmee olie-vervuilers op
zee te kunnen opsporen.
Zoals iedere onderneming heeft Green
peace een voorzitter, een uitvoerend direc
teur en een soort raad van commissarissen.
Deze commissarissen worden gekozen door
het congres dat jaarlijks bijeen komt. Van
de dertig kantoren, hebben er echter maar
tien stemrecht de kantoren die bijdragen
aan het budget van GPI (dat zijn: Neder
land, Duitsland, Zweden, Oostenrijk, Span
je, Australië, Amerika, Nieuw-Zeeland,
Zwitserland en Groot-Brittannië).
De Franse afdeling van Greenpeace is,
zoals alle milieuorganisaties in het land,
zwak. Zelfs voordat ze televisiezendtijd be
gon te kopen (ten behoeve van de campag
ne tegen de kemproeven), leunde Green
peace in Frankrijk al op de middelen die el
ders werden ingezameld.
Behalve het geld levert Duitsland dezer
dagen ook de leiding. De voorzitster is Uta
Bellion, een 38-jarige ingenieur uit Duits
land. En ook de uitvoerend directeur, Thilo
Bode (48), is Duits.
Thilo Bode, die sinds 21 juni aan de top
staat, leidde daarvoor het kantoor in Ham
burg. Zijn stijl wordt gekenmerkt door een
bereidheid samen te werken met bedrijven
die zich goed gedragen. In Duitsland was
hij de man achter de operatie 'Greenfreeze',
waarbij in samenwerking met een Duitse
fabrikant een koelkast op de markt werd ge
bracht zonder de CFC's die schadelijk zijn
voor de ozon-laag.
De nieuwe topman wil niet alleen het
spektakel van de acties op zee, maar daar
naast ook 'positieve' campagnes. Mede om
die reden heeft hij geweigerd een oproep te
doen tot een consumentenboycot van
Franse produkten. Het kan de producenten
van cognac en champagne niet worden
aangerekend, meent Bode. dat hun presi
dent de kernproeven wil hervatten.
De vraag is of Bode het zich kan veroorlo
ven om links te worden ingehaald door mi
nisters in japan en gemeentebesturen in
Duitsland.
Pieter Kooijmans over Bosnië, oorlog en beschaving
PARUS CEES V
Wij zijn van mening dat de rest
van de wereld hoe dan ook aan
Frankrijk moet laten weten te
gen de kernproeven te zijn.
Door in de publiciteit te komen
met allerlei acties, zoals die van
het Europees Parlement of de
boycot van de Deense Spar-
winkels, moeten we de Franse
burgers er van doordringen dat
ze dit niet zomaar van hun pre
sident moeten nemen.
We denken dat een boycot of in
ieder geval een serieus naden
ken erover, zoals nu in Duits
land gebeurt, wel zin kan heb
ben, ook in verband met de pu
bliciteit. Als idee dachten we
aan het schrijven van protest
brieven aan de Franse ambassa
de en aan een anti-kernproef
postzegel of -sticker om op de
post te plakken, zodat de wereld
en ook Frankrijk weten dat Ne
derland tegen de Franse kern
proeven is.
Evenals de boycot tegen het af
zinken van de Brent Spar succes
had, zou ook in dit geval een
boycot resultaat kunnen heb
ben. Maar dan wel door de Eu
ropese Unie, waarvan Frankrijk
toch ook lid is. En dan wel op
een doortastende manier en
niet op de slappe wijze waarop
Heeft een boycot van Franse produkten zin als middel in de strijd
tegen de kernproeven die president Chirac op Mururoa wil laten
uitvoeren? Die vraag legde de redactie onlangs aan de lezers
voor. Vorige week zaterdag publiceerden we het grootste deel
van de reacties. Vandaag besluiten we het lezerdsdebat met on
derstaande bijdragen. Wie niettemin nog een duit in het zakje wil
doen, kan zich daarvoor wenden tot de rubriek ingezonden brie-
nu de Verenigde Naties op de
Balkan achter de feiten aanlo
pen.
OVERVEEN A. CHR. METZ
Heeft en boycot zin? Zelf kan ik
daar geen ja of nee op zeggen.
Maar mogen zij en daarmee
bedoel ik alle grote landen
hun zin doordrijven? Als een
kernproef in de achtertuin van
Europa zou plaatsvinden, hoe
zouden wij hier in Europa daar
op dan reageren? Volgens mij
veel en veel feller dan nu het ge
val is. Nog steeds hoor je over
Tsjernobyl. Wordt de situatie
daar niet nauwlettend in het
oog gehouden?
En ja, Mururoa is Frans gebied,
maar het is ook erg ver weg.
Frankrijk en Europa zullen geen
gevolgen merken en voelen van
de kernproeven die daar plaats
vinden. Maar moeten wij altijd
aan onzelf denken?
Zou er hier in Europa een reële
dreiging van een kernoorlog
zijn, dan zouden veel mensen er
aan denken (en het wellicht ook
doen) om naar Australië,
Nieuw-Zeeland of de Pacific-ei-
landen te verhuizen. Dan zou je
verwachten daar veilig te zijn.
Maar ja, hoe veilig is veilig als er
daar jarenlang kernproeven
hebben plaatsgevonden? Die ra
dioactiviteit is niet van de ene
dag op de andere verdwenen.
Hier in Europa wordt heel slor
dig met het milieu omgespron
gen. Allerlei milieuwetten en re
gelingen worden ontworpen,
opdat het met ons milieu beter
zal gaan. Geeft het ons dan re
den om met het milieu van an
dere werelddelen slecht om te
springen? Want ook al is de Stil
le Oceaan van van ons verwij
derd, hij is niettemin belangrijk
voor ons. Australië en Nieuw-
Zeeland zijn ook Westerse lan
den. Ze zijn niet klein, maar qua
bevolkingsaantal wel. Ze tellen
niet echt mee als het gaat om
wereldbelangrijke besluiten.
Veel mensen weten niet eens
waar deze landen liggen. Maar
veel van ons Europeanen heb
ben (soms verre) familieleden
die daar wonen en werken. Zij
hebben net zoveel recht op een
gezond en eerlijk leven als wij.
Ze hebben veel te lijden gehad
toen Groot-Brittannië zich bij
de EEG aansloot. En nog steeds
zijn ze er niet uit de malaise ge
komen die hiervan het gevolg
was. Moeten ze door ons
toedoen (of juist door onze
desinteresse) nog meer te lijden
hebben?
Hier in Nederland zeggen we:
alle kleine beetjes helpen. Laten
wij dat allemaal doen. Van be
drijven mogen die kleine
beetjes toch wel groter zijn en
de regering mag ook heel sterk
van zich laten horen en voelen.
Misschien kunnen we er met
z'n allen wat aan doen.
RUPWETERING
Kemproeven zijn schadelijk
voor de plant, het dier en de
mens. Kernwapens zijn afschu
welijke wapens, die nooit mo
gen worden gebruikt. De Koude
Oorlog is voorbij.
Als de politici niet in staat zijn
om Frankrijk van deze immore
le actie te weerhouden, moet de
wereldbevolking ingrijpen. Elke
vorm van protest zonder enige
vorm van geweld is naar mijn
idee aanvaardbaar, al gaat dit
ten koste van de handel. Voor
mij geen Franse wijn en kaas. Ik
breng al twaalf jaar mijn vakan
tie in Frankrijk door. Dit jaar
wordt het met de rugzak Neder
land door, al regent het pijpes-
telen.
HAARLEM R. GUIT
Frankrijk is een mooi vakantieland.
Rijk aan landschappelijk schoon, lek
ker eten en goed drinken. Het valt dan
ook niet mee om zo'n land te boycot
ten. Misschien dat de kemproeven
daarom aan het eind van de zomer
zijn gepland. Want een reeds bespro
ken vakantie afzeggen, doe je niet
gauw. Maar een andere bestemming
kiezen als je nog niets hebt bespro
ken, is een stuk eenvoudiger.
Vandaar dat de Fransen er natuurlijk
wijselijk toe hebben besloten om hun
nucleaire vuurwerk niet rond Oud en
Nieuw af te steken. Wat de vakantie
gangers rest is stickers op de franks
ites plakken. Voor Australië en Nieuw-
Zeeland ligt dat anders. Die liggen om
te beginnen veel dichter bij Mururoa.
En maken, in tegenstelling tot Neder
land, zelf ook heel behoorlijke wijn.
Tel daarbij dat de Franse kazen qua
'gezond' niet helemaal snor zitten en
je kunt naar hartelust boycotten.
En terecht. Want wat er op stapel
staat is een staaltje kolonialisme van
de bovenste plank. Niet alleen is het
anno 1995 tamelijk belachelijk dat je
als Europese natie doet alsof een stuk
je Stille Zuidzee van jou is, maar als je
dat dan ook nog gebmikt om nucleai
re proeven ver van je bed, maar dicht
bij dat van een ander, uit te voeren,
ben je natuurlijk niet meer van deze
tijd. Toch vindt Chirac dat het moet.
Omdat het, zo heeft hij gezegd, een
wapen oplevert dat zorgt dat Frankrijk
een wereldmacht blijft. En dat is mis
schien nog gevaarlijker dan de proe
ven zelf. Want is Frankrijk nog wel
een wereldmacht? Of is dit een ma
nier om het weer te worden? Dan zijn
die, toch al niet zo beste proeven, ook
nog eens een slecht voorbeeld dat
slecht doet volgen. Nu is het al jaren
zo dat Frankrijk zichzelf op allerl^
bieden belangrijker vindt dan anifc
ren dat vinden, maar dat was in (F
meeste gevallen meer vermakelijk
ernstig.
Iedereen weet dat bescheidenheid
mens wel siert, maar de Fransman
meestal niet. Zo was Van Gogh njjj
tuurlijk een Fransman, zoals elkeu
stenaar die er toevallig een tijdje o<
gewoond, en is Frans nog steeds f
wereldtaal, zodat fatsoenlijk ond^
wijs in vreemde talen ook niet he
sterkste punt van de Franse schoP
is. Waarom zou je ook een anderC
leren als ze zelfs in de Stille Zuid?"1
Frans spreken? Frankrijk een werft
macht? Duitsland een wereldmaq i
Groot-Brittannië een wereldmaclft
Servië een wereldmacht? Het zijr^
cepten voor burenruzies in het gie
village. rj
Daarom gaat het annuleren van <L
vakantie misschien wat ver, maale
moeten we verder toch maar kijkt1
we kunnen boycotten wat we kuit
Die kazen kunnen we wel even ni
sen. De Italiaanse keuken is mint
zo goed. En wat de appellations lfc
treft, zijn we ook niet meer aangèj
zen op de Nucleaire Contrölée. Eu
uitstekende Rioja, prima Australië
wijn, Kaapse wijnen mag ook wet
Italië doet het steeds beter, keuzfc
noeg. Qua toetjes doen we de Ne»
landse zuivelindustrie natuurlijkr
groot genoegen als we de Danoobi
een tijdje laten staan. Geen plaati»
van Johnny Halliday kopen is ni<t
echt een opoffering en van een Ejfc
in plaats van een Franse auto wol
garagerekening alleen maar kleiif»
„Ik heb de meest vreselijke
mensen een hand geschud.
Maar een handdruk zegt mij
niets. Dineren, dat deed ik nooit
met ze en zéker geen borrel
drinken. Geen sociale dingen.
Als ik kwam hadden ze een
mooi programma voor me
gemaakt, zodat ik de hele dag
aan ze vast zat. De eerste keer
was ik nog zo naïef om me daar
keurig aan te houden. Maar
daarna had ik het wel door, en
zei ik altijd: de middag deel ik
zelf wel in. Dan ging ik praten
met organisaties voor
mensenrechten en met
slachtoffers.
Niet dat ik illusies had. Wel
altijd het gevoel dat het nuttig
was. Ik ben nooit naar mensen
gegaan van wie ik wist dat het
toch niets zou uithalen. Pol Pot
vond ik volstrekt zinloos. En
Pinochet zag me toch niet
staan. Maar andere dictators
hadden ondanks hun
verderfelijke denkbeelden toch
altijd nog ergens iets van een
logisch denkpatroon. Daar kun
je iets mee. Op de een of andere
manier kun je volgen waarom
ze doen wat ze doen.
Ze folterden niet om de lol, dat
deden anderen, maar omdat ze
vonden dat het nodig was om
hun denkbeelden erdoor te
krijgen. Zij maakten het folteren
mogelijk. En die mensen moet
je dus hebben. Die moet je
proberen te beïnvloeden, op
andere gedachten te brengen. Ik
merkte al vrij snel dat ze
dondersgoed door hadden dat
als ze iets netjes deden, dat een
hele goede indruk op de
internationale gemeenschap
maakte. Op die manier kon ik
ook met ze praten, had ik een
soort contact, en bereikte ik ook
iets. Niet zo gek veel, de
successen waren nooit
spectaculair, maar als ik vijf
slachtoffers per jaar kon helpen,
dan was ik toch heel blij.
ONTSTELLEND
Het ontstellende, het angstige
aan Bosnië vind ik dat bij een
man als de Servische leider
Karadzic dat rationele
denkpatroon van al die andere
engerds niet kan ontdekken. Ik
heb hem de hand geschud nog
voordat iemand hem kende. Ik
vond hem volstrekt gestoord en
tot de dag van vandaag heb ik
geen idéé wat die man drijft,
waar zijn morele grenzen
liggen. Hij is ongrijpbaar.
Waarom wil hij de strijd
voortzetten? Waarom wil hij de
Tweede Wereldoorlog
overdoen? Omdat hij een groot-
Servisch rijk wil? Maar dat is
dan wel omringd door
doodsvijanden, dus dat kan zijn
beweegreden niet zijn. Ik zie
ook geen enkel sociaal doel. Als
je een revolutie wilt, dan kan ik
daar inkomen, want dan wil je
de maatschappij veranderen.
Dat is hier niet aan de orde.
Karadzic wil blijkbaar een
onvereffende rekening
vereffenen. Hij wil zoveel
mogelijk moslims over de kling
proberen het leed te verzachten.
Of dat met hulp van de VN
moet of niet, daar kun je over
twisten. Soms kunnen partijen
beter uit de voeten zonder de
VN. Er zijn ook mensen die
beweren dat het met Somalië
niet slechter gaat sinds de VN-
troepen daar weg zijn. Ik ben er
nog niet aan toe om te zeggen:
zet maar een hek om Bosnië. Al
vrees ik dat het die kant op gaat,
nu de VN de ene na de andere
enclave door de Serviërs laat
veroveren. Als we ze allemaal
laten innemen, dan hebben we
daar als westerse wereld
helemaal niets meer te zoeken".
PRETENTIES
„Ik had -wie niet?- hoge
pretenties als minister. Ik schijn
altijd een ongeduldig en narrig
gezicht getrokken te hebben als
ik uit vergaderingen van de
Europese Unie kwam. Ik wilde
het altijd vlugger, resoluter. Ik
had vaak het idee dat de andere
ministers dachten: ojee, daar
begint-ie weer. Ik vond mezelf
geen havik, maar van
Nederland werd wel eens
gezegd dat het havik-achtig
was.
Nog steeds vind ik dat die
houding toen terecht was. Het
was de tijd dat de Serviërs
Dubrovnik bombardeerden, en
dat was hun eerste echte
aanval. In die stad is één huis
onbeschadigd gebleven. Ik vond
dat we toen de Servische
stellingen hadden moeten
platgooien, maar daarvoor was
te weinig steun. Helaas, want
daarmee hadden we veel
ellepde kunnen voorkomen.
Het heeft geen zin om een vuist
te maken en er vervolgens niets
mee te doen. Dat verzwakt je
positie alleen maar. Dat is de
makke van de VN-macht; we
maken steeds een vuist pas
op! en trekken 'm vervolgens
terug. Niets is zo gevaarlijk. Dat
heb je gezien, de Serviërs
denken nu dat ze alles kunnen
maken. Door de ontwikkelingen
van de laatste weken is de
situatie drastisch veranderd en
ben ik voorzichtiger geworden.
Ingrijpen, een interventie
macht...ik weet 't niet. Kans op
een compromis is er in elk geval
niet, de Serviërs willen helemaal
geen compromis.
Je hoopt altijd dat er iemand
komt die de sirene aanzet. Die
zegt: dit kan niet langer. En dat
dan ineens iedereen luistert. De
joden zeggen: je weet nooit
wanneer de Messias komt.
Zoiets. Als christen heb ik niet
de taak om de mensheid te
redden, maar wel, zoals het in
de bijbel staat, om 'tekenen van
het komend koninkrijk op te
richten'. Ik geloof niet in de
hemel op aarde, ook niet in de
eeuwige jachtvelden met
prachtige blauwe luchten, maar
wel in de gelijkwaardigheid van
Hij was rapporteur folteringen voor de VN. „Ik heb de meest vreselijke
mensen de hand geschud". Hij was minister van buitenlandse zaken. „Ik
droomde nooit over Bosnië, maar tijdens een korte vakantie in de Arden
nen droomde ik er élke nacht over". Hij is hoogleraar volkerenrecht te
Leiden. „Ik vrees in Bosnië een tweede Libanon met vreselijke slachtin
gen en ontelbare misdaden tegen de mensheid". Pieter Kooijmans over
oorlog en beschaving.
s het laagje beschaving dat ons omringt?.
Kooijmans: Je vraagt je af: hoe dik is
jagen. Blinde haat, daar lijkt het
nog het meest op. En dat is dus
uitzichtloos.
Waarom moeten toch altijd de
kinderen de niet vereffende
rekening van hun vaders
betalen? Dat zoiets na de
Tweede Wereldoorlog nog in
Europa kan voorkomen. En ook
nog eens in een land waar we
allemaal zo graag op vakantie
gingen. Ik ben bijna overal
geweest in Joegoslavië, ik heb er
veel kennissen. Je vraagt je af:
hoe dik is het laagje beschaving
dat ons omringt? Waarom en
wanneer gaat het individu
verloren in de collectiviteit die
het beest in ons wakker maakt?
Wat je in Bosnië ziet, zie je ook
bij de groepen extreem-rechtse
jongeren. Ik word heel bang van
dat groepsdenken. Ik zie het
ook ten opzichte van
allochtonen."
GELOOF
„Als minister van buitenlandse
zaken heb ik diverse keren aan
onderhandelingstafels gezeten
met vertegenwoordigers van de
drie geloofsgemeenschappen. Ik
dacht in het begin nog dat het
geloof ze nog enigszins zou
binden. Ook al zijn het andere
geloven, religie kan in aanleg
toch een bindende factor zijn.
Nou, die mensen hebben elkaar
helemaal niets te zeggen. Niets!
Ik weet nog dat we probeerden
een kerstbestand te bereiken.
Bij de stemming staken alle
partijen hun hand op, maar zo
volstrekt onverschillig, dat een
medewerker van me zei: als
God nu zijn bliksem zou
loslaten op degenenen die niet
waarachtig zijn, dan zou het
hele gebouw instorten. Die
mensen willen eenvoudig niet
verder met elkaar leven. Het
enige dat ze willen, is elkaar op
de knieën krijgen.
Het doet me zó denken aan
Libanon. Een prachtig land, een
prachtige hoofdstad, Beiroet,
maar helemaal in puin
geschoten. Er was daar ook zó'n
spiraal van geweld datje niet
wist waar je moest beginnen.
Toch is dat conflict opgelost.
Toen ik destijds op bezoek was
bij mijn collega in Libanon, zei
ik, enigszins hoopvol, dat het
dus wel kèn, vrede tussen
groepen die onverzoenlijk
lijken. Die minister antwoordde:
meneer Kooijmans, dat heeft
wel veertien jaar geduurd!
Ik ben bang dat dit lot Bosnië
ook beschoren zal zijn. Een
lange, lange strijd waarbij we
moeten vrezen voor een
vreselijke slachting en ontelbare
misdaden tegen de mensheid.
Je moet dan maar hopen dat de
partijen op den duur
oorlogsmoe worden, net als in
Libanon. Ik zie op dit moment
geen andere oplossing. Het
enige dat wij als westerse
wereld kunnen doen, is
