ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
'Ik zou er geen
medaille voor
willen hebben'
ZATERDAG 22 JUL11995
Dutchbat en het heldendom
Het Bosnische slagveld heefteen nieuwe paradox opgeleverd: het
slachtoffer als held. Onder de voet gelopen, ontwapend, gegijzeld,
vernederd en gekrenkt keren de Nederlandse blauwhelmen terug op
veilige bodem. Meteen heldenontvangst.
Is het begrip 'held' aan een herdefinitie toe?
De 'dikke' Van Dale omschrijft het begrip alsvolgt: Held, m. (-en), dapper
krijgsman, die door moed uitblinkt.
Hylke Tromp, hoogleraar vredesvraagstukken: ,,De klassieke hetd is
iemand die met ontblote borst op een geweer inloopt. Voor wat er in
Srebrenica is gebeurd zou ik geen medaille willen hebben."
Overpeinzingen bij de terugkeer van 'Onze Jongens'.
Terug uit de hel van
Srebrenica. Een hel
denontvangst voor
Dutchbat. Terecht of
niet terecht, dat is de
vraag.
FOTO'S CPD CEES
ZORN
in handen van Serviërs was gevallen.
Tromp: ,Pas weken na het diner met de presi
dent op het Witte Huis bleek overigens dat hij ook
nog eens een echte prutser was geweest." Tromp
is het helemaal eens met de visie van zijn Ameri
kaanse collega Luttwak. „Vroeger had je gezinnen
met twaalf kinderen. Dan was het ook niet zo'n
probleem als er één of twee sneuvelden. Nu willen
ouders die ene zoon die ze nog hebben niet kwijt
raken en de politiek durft die levens niet meer te
riskeren. Het gaat er nu om dat ze iets verstandigs
hebben gedaan, er het beste van hebben gemaakt.
Niet iets heldhaftigs."
„De geschiedenis verheerlijkt menigeen als
held, die in werkelijkheid slechts slachtoffer was",
schreef de Duitse filosoof Baer-Oberdorf. Het
slachtoffer als held, het is een pijnlijk juiste om
schrijving voor de lotgevallen van de Amerikaanse
piloot O' Grady, maar ook voor de circa 340 Ne
derlandse soldaten die in minder dan drie uur
door de Servische in/anterie onder de voet werden
gelopen en vervolgens machteloos moesten toe
staan dat twintigduizend vrouwen, kinderen en
bejaarden werden afgevoerd en enkele duizenden
mannen gevangen gezet en vermoedelijk gemar
teld en vermoord werden.
De Nederlandse blauwhelmen werden ontwa
pend, vastgepind op hun basiskamp en daar on
der vuür gehouden door Servische mortiergrana
ten en raketwerpers. Het enige wapenfeit van
commandant Karremans was dat hij trachtte
blauwhelmen mee te laten reizen op sommige
'deportatiebussen'. Dat was geen daad van colla
boratie, maar juist een vurige wens om te voorko
men dat onschuldige burgers onderweg verkracht
of vermoord zouden worden. Het Franse verwijt
van 'medeplichtigheid' is daarom onterecht. De
gegijzelde mannen van Karremans hadden niets
te kiezen. Onder onmogelijke omstandigheden
het beste ervan maken, dat was het parool van de
commandant in zijn moeilijkste uren.
Doelstelling
Moet een held anno 1995 er het beste van hebben
gemaakt? Of hebben Karremans en zijn mannen
zich ook in militair opzicht buitengewoon moedig
overmacht. Dat er bij
de Servische aanval
op Srebrenica geen
Nederlandse gewon
den zijn gevallen,
zegt iets over de ge
ringheid van de risi
co's die bij de verde
diging van de stad
zijn genomen. Aan
de andere kant: ge
wapend verzet tegen
een vijand die tien
maal sterker is zou
misschien wel van
moed getuigd heb
ben, maar niet van
veel verstand.
De Nederlandse blauwheljnen, t,ei;ug
uit de hel van- Srebrenica. Met een
heldenonthaai, precies-zoals minister
Voorhoeve van Defensie had beloofd. De regering
prees hun 'moed, vastberadenheid en opoffe
ringsgezindheid'. Slingers, fanfare en champagne
benadrukten de hoera-stemming.
Toch jeukt er iets bij alle opluchting, waardering
en verstikte emoties van het thuisfront. De nog
prille heldenverering heeft iets dwingends. Vorige
week werd bondgenoot Frankrijk zowat gekiel
haald vanwege de kritische voetnoten die minister
van buitenlandse zaken De Charette bij het Ne
derlandse optreden in Srebrenica yvaagde te plaat
sen. Dutchbat had volgens hem nauwelijks weer
stand geboden aan het Bosnisch-Servische offen
sief en maakte zich vervolgens 'medeplichtig' aan
de deportatie.van dertigduizend moslim-burgers.
Het zijn geluiden die we even niet willen horen.
Van Mierlo riep onmiddellijk de Franse ambassa
deur op het matje. Kok was dagen later nog 'nij
dig'. Zo rancuneus had de premier zich nog niet
eerder uitgelaten, maar de Franse kritiek sneed
dan ook recht door het hart.
„Een opmerkelijke omwenteling in de waarde
ring van soldaten", signaleert de Groningse hoog
leraar vredesvraagstukken Hylke Tromp. „Vroeger
waren ze gewoon kannonnenvlees. Zaten de inva
lide veteranen met de hand omhoog langs de kant
van de weg. Nu is er een overdreven aandacht
voor de soldaten. Vreemd toch. De blauwhelmen
zijn niet eens in oorlog geweest, ze hebben alleen
over de hoofden-van de vijand heengeschoten. Ie
dereen weet dat Srebrenica een fiasco is gewor
den."
Bijval
Jan Schoeman van de Stichting Maatschappij en
Krijgsmacht in Den Haag vindt het niet verwon
derlijk dat Nederland zich achter 'onze jongens'
schaart. „Het was een humanitair optreden en dat
wordt in dit land heel hoog gewaardeerd. Dat het
vervolgens fout loopt, doet niet ter zake. Ze heb
ben belangwekkend werk gedaan, met inzet van
eigen leven en dat verdient erkenning. Als je je ei
gen leven in de waagschaal stelt is dat iets bijzon
ders. Dat geldt ook voor een brandweerman die
uit een vuurzee levens redt."
Kolonel b.d. Van Needen stond in de jaren ze
ventig aan de wieg van het nieuwe personeelsbe
leid in het leger. Voor het eerst
was er nazorg van de blauwhel
men die in de hqpeloze oorlog in
Libanon actief waren. Met psy
chologen en al. Voor die tijd ken
de Nederland alleen de 'SOK-na-
zorg' (Schop Onder de Kont).
Van Needen: „Indië-veteranen
kregen hun medaille per post
toegstuurd. Dat was fout. Die
moet je opgespeld krijgen door
een hoge Piet. Als kerels terugko
men moet je ze steun geven. Het
met fanfares binnenhalen lijkt
kinderachtig en het is wellicht
een beetje doorgeslagen, maar
toch is het goed voor de verwer
kingvan alle ervaringen."
Het 'heldendom' is nogal on-
getoond? Wie durft, vanuit de Nederlandse leun
stoel, Karremans de maat te nemen? Want het is
erg gemakkelijk dapper te zijn op veilige afstand.
Maar toch. De feiten, voor zover beschikbaar,
wijzen niet op een erg standvastig optreden. Na
dat de Bosnische Serviërs een observatiepost in
het zuiden van de enclave hadden veroverd was
niet de boodschap aan de vijand 'Tot hier en niet
verder!' maar: 'Slaat u alstublieft linksaf.
In de commandobunker van het ministerie van
defensie verklaart commodore Hilderink dat de
defensiestaf er tot het laastste moment op reken
de dat de Serviërs slechts het zuidelijk deel van de
enclave, alsmede een daar gelegen strategische
weg, wilden veroveren. Dat was nog acceptabel
geweest, zo luidde het signaal aan de Serviërs.
Groot was de verontwaardiging dan ook toen ge
neraal Mladic, ondanks eerdere toezeggingen,
toch Srebrenica zélf aanviel. Hilderink: „De hoofd
doelstelling was: de veiligheid van onze eigen
mensen. Ten tweede: de vluchtelingen maximale
hulp bieden. We zaten er niet voor de zandkorrels
van de enclave, die was toch onverdedigbaar."
Kon Dutchbat de aanval afslaan als ze dat had
gewild? Het antwoord is simpel: nee. Ongeveer
driehonderd Nederlandse militairen moesten zich
verweren tegen drieduizend zwaarbewapende
Servische infanteristen, een niet kinderachtige
eerlijk over de aardbol verdeeld. De ge
schiedschrijving heeft bij de keus tussen -
de 'held' en 'lafaard' een sterke voorkeur
voor degene die zegeviert, zijn vlag
plant, de vijand vertrapt of anderszins
zijn superioriteit demonstreert. Ondanks
zijn rooftochten en massamoorden geldt
de Mongoolse heerser Djengis Khan als
een groot veldheer en de medogenloze
Alexander de Grote als een moedig
staatsman.
Maar de dictator die uiteindelijk ver
liest - Stalin, Hitler, Lenin - brandt tot de
grond toe af. Zijn standbeeld wordt om
ver getrokken en zijn wandaden komen
in de schijnwerpers. Tromp: „Bij verlo
ren oorlogen en debacles keek iedereen
altijd het leger met de nek aan. Zie Viet
nam en Nede'rlands-Indië. Maar nu
doen we het anders. Srebrenica wordt
omgebouwd tot een overwinning. We
hebben een roze strategie bedacht en
pleiten onszelf vrij."
Definitie
Schoeman gelooft daar niks van. „Wij hebben ge
leerd met foute oorlogen om te gaan. De Indië-ve-
teranen lieten we nog in de kou staan. Pas vanaf
de jaren tachtig is er iets voor hen op gang geko
men. Na de missie in Libanon gaat het niet meer
om de foute oorlog maar om de individuele sol
daat. Dat de missie als zodanig is mislukt, doet
niks af aan de inzet van de blauwhelmen. Die in
zet bepaalt of iemand een held is."
Het begrip 'held' is in deze tijd, waarin de inter
nationale rechtsorde is verschrompeld tot papie
ren resoluties, aan een nieuwe definitie toe.
Tromp: „De klassieke held is iemand die moed
vertoont die anderen niet hebben. Iemand die
met ontblote borst op een geweer inloopt. Een
held is nooit beducht voor zijn eigen hachje."
De bekendste held uit de recente geschiedenis
is evenwel niet een man die vijandelijke regimen
ten versloeg, maar uitgerekend de wat onhandige
Amerikaanse piloot Scott O'Grady die boven vij
andig gebied roemloos werd neergehaald. Nie
mand minder dan president Clinton hief zijn jon
ge landgenoot op het schild vanwege zijn 'betoon
de moed'. Zijn belangrijkste verdienste was dat hij
veilig terugkeerde op vaderlandse bodem en niet
'Goed gedaan'
De vraag is of het er
allemaal toe doet, de
ze kanttekeningen. Verdienen Nederlandse solda
ten die huis en haard hebben verlaten om op
vreemd grondgebied een onmogelijke opdracht te
vervullen niet sowieso steun, lof en hulde?
„Ja", roept de gepensioneerde kolonel Van Nee
den. „Held is te veel gezegd, maar daar til ik niet
zwaar aan. De toespraken van Voorhoeve en Cou-
zy waren welicht wat onbeholpen, maar akkoord.
De blauwhelmen hebben hun werk goed gedaan
eri verdienen een pluim op de hoed.
„Ja", meent ook Schoeman. „Held is de hoogste
verbale onderscheiding die je als militair kunt krij
gen." We hebben geleerd uit de geschiedenis, al
dus Schoeman. „Het was hier in'Nederland altijd:
'Doe maar gewoon, waarom zou je een vlag uit
steken?!'. Dat is onterecht. Nu zien we het in juis
tere proporties. Deze nieuwe aanpak, dit welkom,
is tegelijkertijd een psychologische begeleiding.
Een maatschappelijke erkenning die belangrijk is
voor de verwprking."
„Nee", meent de hoogleraar Tromp. „Ik zou er
ook geen medaille voor willen dragen. Ik zou er
zelfs niet aan herinnerd willen worden. Het is een
schande wat daar is gebeurd. De blauwhelmen
zijn een doodlopende straat ingestuurd en ieder
een verschuilt zich nu achter iedereen. Iedereen
krijgt aan het einde een lintje, hoe het ook af
loopt."
