Loden
last drukt op mariniers
Slimheid en terreur werden onverdedigbaar Srebrenica fataal
Srebrenica
Meerderheid
vindt risico's
te groot
Nova zaait grote onrust
met foutief doodsbericht
Angst thuisblijver
bereikt hoogtepur
Het sprookje
van veilige
zones is uit
WOENSDAG 12 JUL11995
hilversum anp
Bijna tweederde van de Neder
landers (65 procent) vindt de
risico's die de Nederlandse mi
litairen in Bosnië lopen niet
langer verantwoord. Daaraan
verbindt 57 procent de conclu
sie dat de regering de militai
ren zo snel mogelijk moet te
rugtrekken. Dat blijkt uit een
enquête die gisteravond door
bureau Intromart is gehouden
in opdracht van RTL Nieuws.
De enquête werd uitgevoerd
nadat bekend was geworden
dat de Serviërs de enclave Sre
brenica onder de voet hebben
gelopen.
Van de ondervraagden vond
29 procent dat de risico's die
de militairen lopen nog wel
verantwoord zijn. Dat de Ne
derlanders wel in Bosnië moe
ten blijven, was de mening van
33 procent van de ondervraag
den.
Srebrenica moeten met ge
weld worden bevrijd, was de
opinie van 54 procent van de
ondervraagden; 31 procent
sprak zich daar tegen uit.
De melding gisteravond in het televisieprogramma No
va dat twee Nederlandse militairen in de enclave Gora-
zde waren gedood, heeft een groot aantal verontruste
mensen naar het ministerie van defensie doen bellen.
Nova-eindredacteur Hella Liefting gaf gisteravond laat
toe dat haar redactie het bericht baseerde op een valse
telefonische melding.
Een man meldde zich als Van Dijk en zei te spreken
namen de crisistaf van het ministerie van defensie. Vol
gens 'Van Dijk' waren twee Nederlandse militairen in
Gorazde gedood. Minister Voorhoeve van defensie zei
nog in de Nova-uitzending dat hij die mededeling niet
kon bevestigen.
Volgens Liefting kwam de mededeling van 'Van Dijk'
zeer geloofwaardig over. „Maar het is natuurlijk een
buitengewoon vervelende zaak, waar we het best moei
lijk mee hebben."
Defensie brengt extra hulp in stelling
DEN HAAG CARINE NEEFJES
De spanning onder de familile-
den van Nederlandse VN-sol-
daten in voormalig Joegoslavië
is nog nooit zo hoog opgelo
pen. De 'thuisfronters' zijn
doodsbang dat de op de vlucht
geslagen Nederlandse militai
ren uit Srebrenica alsnog wor
den doodgeschoten door de
Serviërs.
„Het is om gek van te wor
den", zucht Joost Janssens,
woordvoerder van het Thuis
frontcomité in Utrecht. „Die
onmacht, die onzekerheid, die
ongerustheid: er wordt wel
heel veel gevraagd van de ach
terblijvers. Meer dan ooit ma
ken familieleden zich zorgen of
vaders, zoons en echtgenoten
heelhuids terugkomen. Nu de
NAVO-gevechtsvliegtuigen
luchtaanvallen hebben uitge
voerd, is de angst voor repre
sailles van de Serviërs onge
kend groot."
In het crisiscentrum van het
ministerie van defensie staat
de telefoon roodgloeiend.
Angstige familieleden snakken
naar het laatste nieuws. De mi
litaire maatschappelijke dienst
is 'stand by' om desnoods
menSen thuis op te zoeken als
ze door het lint gaan. Op het
crisiscentrum is het telefoon
team versterkt. Op de hoogte
blijven van de laatste ontwik
kelingen, is voor de achterblij
vers eigenlijk het enige middel
om de zenuwen een beetje on
der controle te houden.
Adjudant E. Poelman kon
gisteravond geruststellende
antwoorden geven,
geen gewonden gevallen
militairen zijn veilig aanj
men in het kampement
cari."
Ook de vijftig vrijwill
van het Thuisfrontcomité
bén gisteren veel contac
had met familieleden. U
gesprekken blijkt dat som
achterblijvers met zichze
conflict raken. Aanvanl
stonden ze achter de keuzi
hun vader, zoon of echtge
om humanitaire hulp te v
nen in het verscheurde Jo
slavië. Maar nu hun dierb
in levensgevaar komen, kr
ze twijfels. Die werden h<
gelopen weekeinde al vers
toen een Nederlandse mi
werd doodgeschoten. Jans
„Achterblijvers vragen zie
wie het volgende slachtofft
zijn".
Slapeloze nachten en
centratiestoornissen zijn
voorkomende reacties
de 'thuisblijvers'. Ze vo
zich broos en kwetsbaar.
Thuisfrontcomité adviseei
achterblijvers om zo veel
gelijk over hun angsten te
ten.
Bij het comité zijn telef d
nummers van 'lotgenoten
krijgbaar. Daarvan wordt
veel gebruik gemaakt, vi
woordvoerder Janssens.
je 's avonds laat bang en a!
voelt, is het prettig om m<
mand te praten die in een
de situatie verkeert. Een
sprek kan even opluel
maar ze blijven machteloos
Val van moslim-enclave was sinds 1992 slechts een kwestie van tijd
nieuwsanalyse Nederlandse leden snelle interventiemacht vertrekken naar Bosnië
Srebrenica stond er om bekend onverde
digbaar te zijn. Het was slechts een kwestie
van tijd dat de enclave in handen van de
Bosnische Serviërs zou vallen. Daarbij heb
ben de Servische soldaten gebruikt gemaakt
van zowel slimme militaire strategie als or
dinaire terroristische methoden.
Het Bosnisch-Servische leger heeft sinds
1992, toen hét Srebrenica omsingelde, ge
duldig de tactiek van uitroking gehanteerd.
In de enclave zaten 40.000 vluchtelingen
onder wie 5.000 6.000 Bosnische soldaten
als ratten in de val. Vanuit de omringende
bergen was het voor de Serviërs prijsschie
ten op het kleine, volgepropte stadje Sre
brenica. Met tanks, sluipschutters en gedul
dige uithongering is de moslim-bevolking
jarenlang lichamelijk en geestelijk murw
gebeukt.
De Serviërs zouden Srebrenica al begin
1993 hebben veroverd, ware het niet dat de
toenmalige VN-bevelhebber, Morillon. in
april van dat jaar persoonlijk naar het zwaar
belaagde stadje toog. Hij verklaarde toen
voor het oog van vele camera's dat hij niet
zou vertrekken eer er voedsel voor de uitge
hongerde bevolking zou worden gebracht
en VN-soldaten zouden worden gestatio
neerd. Eerst was dat een Canadees bataljon,
vanaf begin 1994 Dutchbat.
Tot vorige week bleef de situatie globaal
dezelfde als in 1993. De moslim-bevolking
werd, onder de vleugels van de VN-solda
ten, in leven gehouden door voedselhulp
van vluchtelingenorganisatie Unhcr. Her
haaldelijk waren er schiet-incidenten over
en weer en granaatbeschietingen vanuit de
Servische stellingen op de omringende ber
gen.
Kleine Bosnische eenheden, die formeel
ontwapend waren, drongen vaak de Servi
sche stellingen binnen en zaaiden dood en
verderf. Ze moesten zich beperken tot spel-
deprikken, omdat ze zware wapens ont
beerden. Iedereen, ook de Bosniërs, wist
dat het 'eiland' midden in Servisch gebied
eigenlijk niet te verdedigen was. Ook Dut
chbat zou met z'n 400 manschappen bij
een aanval geen rol van betekenis kunnen
spelen.
Opvallend is dat de Serviërs pas echt de
aanval openden, nadat het restant van bijna
400 gegijzelde VN-soldaten, onder wie drie
Nederlanders, enkele weken geleden was
vrijgelaten. De speciale VN-afgezant voor
voormalig Joegoslavië, Akashi, zou daarbij
het Bosnisch-Servische bewind in Pale heb
ben beloofd voorlopig geen luchtaanvallen
te laten uitvoeren op Servische stellingen.
Wat de Serviërs niet langer accepteerden,
waren militaire acties vanuit de enclave.
Zo'n twee weken terug stalen moslim-sol-
daten vee en doodden enkele Serviërs.
De definitieve Servische aanval begon vo
rige week donderdag met zware beschietin
gen in het zuiden van de enclave, nabij Sre
brenica. waarbij ook de Nederlandse
blauwhelmen onder vuur kwamen. Ook
kwam er een tankaanval op gang. De aanval
ging vrijdag met tussenpozen door. De situ
atie was die dag zo ernstig dat de comman
dant van Dutchbat, overste Karremans, om
een NAVO-luchtactie vroeg. De VN wezen
dat echter af.
Afgelopen zaterdag escaleerden de ge
vechten in en rond de enclave. Nederlan
ders lagen onder vuur en moesten observa
tieposten ten zuiden van Srebrenica opge
Juist omdat daar doden vallen, moeten we er heen. We
zijn er voor opgeleid en ik heb er geen enkele moeite mee
om te gaan", zegt marinier en munitiewerker Willy Peij-
enburg (26) uit Dordrecht. Eerder was hij al in Cambodja.
Zijn vriendin, Annie Elkers, steunt hem daarin. „Het zal
eenzaam zijn zonder hem, en ook spannend. Je maakt je
zorgen. Maar hij wil het graag."
Het grootste deel van de Nederlandse militairen ver
trok gisteren met twee vrachtvliegtuigen van de Ameri
kaanse luchtmacht naar de Kroatische havenstad Split.
De eersten waren daar maandag al gearriveerd. Vanuit
Split worden ze ondergebracht bij de Britse Task Group
Alfa die zich momenteel ten zuidwesten van Sarajevo be
vindt.
De Nederlandse eenheid bestaat uit een compagnie
mariniers met zes zware 120 mm mortieren en een ra
dareenheid van de landmacht voor het opsporen van vij
andelijk mortiervuur. De Nederlandse militairen maken
deel uit van de 12.000 man tellende snelle interventie
macht die enkele maanden geleden werd opgericht voor
voormalig Joegoslavië.
Na Haïti en Cambodja, is het de derde keer dat het Ne
derlandse Korps Mariniers een bijdrage levert aan een
multinationale strijdmacht. Ditmaal is het zeker niet uit
gesloten dat de mariniers en uiteraard de 38 militairen
van de landmacht actief aan de strijd zullen deelnemen.
Deze onzekerheid maakte het afscheid in de grote eet
zaal van de Van Braam Houckgeestkazerne in Doorn iet
wat dramatisch. „Het wordt serieus daar", meent menig
marinier.
Moeders en vriendinnen kijken bezorgd. Radio, televi
sie en kranten meldden gevechten bij Srebrenica, lucht
aanvallen en een dreigende escalatie van de oorlog. Tra
nen worden geplengd; er wordt stevig getrokken aan si
garetten. „Ik kijk niet meer naar de televisie. Daar word ik
gek van. Dan ga ik me alleen maar zorgen maken", zegt
een moeder.
Ineke Plomp uit Utrecht drukt haar boomlange vriend,
Peter Dercx, nog eens stevig tegen zich aan. Dercx gaat
trekkebenend weg. Hij had per 1 november ontslag geno
men om aan een rechtenstudie tè beginnen. De marine
besliste anders en hij zal nu zeker een halfjaar in Bosnië
moeten verblijven.Ik zal me nu maar op het werk gooi
en, want anders zit je toch te veel te denken hoe het hem
vergaat", fluistert Ineke.
Aandachtig wordt geluisterd naar de toespraak van de
fensieminister Voorhoeve. ,.U kunt de doeltreffendheid
van de VN-macht vergroten", houdt hij de aanwezigen
voor. Zonder de inzet van de snelle interventiemacht
dreigt in Bosnië opnieuw een „huiveringwekkend men
selijk drama", meent Voorhoeve. Hij wijst erop dat het
aantal doden in Bosnië sterk is gedaald sinds de VN-vre-
desmacht is ingezet.
Admiraal N. Buijs, bevelhebber van de marine, worstelt
met „de verschrikkelijke gedachte" dat leden van zijn
Korps Mariniers mogelijk in een lijkenzak terugkeren.
„Daar maak ik me zorgen over. Als mens en als militair."
Daarna vertrekken de militairen in bussen naar vlieg
veld Soesterberg, moeders en vriendinnen huilend ach
terlatend. „Nu is het wachten begonnen", constateert
foto anp ruud hoff een van de moeders.
Een VN-post in de enclave Srebrenica, nog zeer recent door Nederlandse militairen bezet, nu ontruimd en in Servische handen.
ven. Die dag werd Raviv van Renssen dood
geschoten, hoogstwaarschijnlijk door een
Bosnische soldaat. Zaterdag en zondag na
men de Serviërs in totaal dertig Nederland
se blauwhelmen gevangen. Deze gijzeling
heeft een cruciale rol gespeeld bij de ver
overing van Srebrenica', zo blijkt achteraf.
De Serviërs continueerden afgelopen
maandag hun aanvallen in de zuidpunt van
de enclave, ondanks VN-dreigementen om
luchtacties uit te voeren. Met tanks en in
fanterie kwamen ze tot op een kilometer
van de stad. De Bosnische soldaten waren
met hun lichte bewapening en tekort aan
munitie geen partij. Ze werden met mor
tiervuur uit de bergen en tankgranaten uit
hun stellingen geschoten. Dat is ook altijd
de tactiek van de Serviërs geweest. Eerst be
schietingen en vervolgens de infanterie er
op af.
Dutchbat lag ook frequent onder vuur en
moest tot en met maandag in totaal vijf
waarnemingsposten verlaten. Opnieuw
vroeg Karremans om luchtacties en op
nieuw was het antwoord nee. Deze keer
vanwege de dertig Nederlandse gegijzelden,
waarover de VN aan het onderhandelen
waren.
De situatie voor Dutchbat verslechterde
met het uur. Maandagmiddag werden nog
als een laatste buffer een wanhoopspo
ging van Karremans tussen de Serviërs
en de stad zes pantserwagens met anti-
tankgeschut opgesteld. Maar de Serviërs
gingen 's avonds frontaal in de aanval,
waarbij ook de Nederlandse voertuigen on
der vuur werden genomen. Maandagavond
laat kwam minister Voorhoeve met de me
dedeling dat „de enclave onder de voet
dreigt te worden gelopen". Hij noemde
luchtacties onvermijdelijk. Die dag waren er
zeker honderd doden gevallen onder de
moslims in Srebrenica.
De Bosnische verdediging stond op in
storten en de Serviërs stelden een ultima
tum: de Bosniërs en de VN-militairen kre
gen 48 uur de tijd om de enclave te verla
ten. Naar gisteren bleek, was dit geen bluf.
Zowel vanuit het noorden als uit het zui
den drongen Servische tanks de enclave
binnen. De zes Nederlandse pantserwagens
moesten zich vanwege hevig granaatvuur
terugtrekken. Gistermiddags volgende ein
delijk de langverwachte luchtaanval, eerst
op een Servische positie in het noorden
later in het zuiden. De Serviërs reageerd
bikkelhard: als er een derde luchtaanval!
komen, dan zouden de dertig gegijzel
Nederlandse blauwhelmen worden doe"
geschoten en zouden Srebrenica en de N
derlandse basis met de grond gelijk word
gemaakt, verklaarden ze. Karremans kW
te horen dat de Serviërs daarvoor al zvfl
artillerie en raket-lanceerinstallaties kfa
hadden staan.
De Nederlandse overste besloot daan
de derde luchtaanval af te blazen en zi<
met zijn troepen terug te trekken in Potoc
ri, het hoofdkwartier van Dutchbat l
noorden van de stad Srebrenica. In a
kielzog volgenden bijna 20.000 mosö
vluchtelingen. Srebrenica was gevallen.
De val van de moslim-enclave Srebrenica
en de mensonterende vlucht van duizen
den inwoners van de al maanden belegerde
stad heeft gistermiddag een wreed einde
gemaakt aan het VN-sprookje van de 'veili
ge zones'. Tegelijk hebben de Bosnische
Serviërs het laatste beetje geloofwaardig
heid en morele krediet van de Verenigde
Naties en hun vredesmacht in Bosnië on
dergraven.
Nu Srebrenica is gevallen, staat niets de
Serviërs meer in de weg om dezelfde suc
cesvol gebleken taktiek op de andere 'veili
ge zones' toe te passen. De val van twee an
dere 'safe havens' in Oost-Bosnië, Zepa en
Gorazde, lijkt onvermijdelijk, net als de bij
behorende menselijke drama's.
Voorzover., het nog niet duidelijk was,
hebben de Serviërs met de inname van Sre
brenica eens te meer bewezen dat ze lak
hebben aan de internationale gemeen
schap, de Verenigde Naties voorop. De Ser
viërs weten ondertussen maar al te goed dat
de Verenigde Naties als het er op aan komt
geen passend antwoord hebben op hun al-
les-of-niets-taktiek.
Terwijl de VN nog steeds wanhopig zoe
ken naar een politieke oplossing voor het
conflict en het ene moeizame compromis
na het andere bedenken, dat vervolgens
hooghartig door de Serviërs van de tafel
wordt geveegd, gaan die laatsten gewoon
door met wat ze van het begin af aan heb
ben gedaan: vechten. Met militair geweld
krijgen de Serviërs, alle internationale ver
ontwaardiging ten spijt, vele malen meer
voor elkaar dan aan welke onderhande
lingstafel ook.
Van het begin af aan zijn de zes 'veilige
zones' niet veilig geweest en de Serviërs
hebben ze nooit als voldongen feit geaccep
teerd. De afgelopen maanden bleken de VN
bovendien niet eens meer in staat de inwo
ners van de 'veilige gebieden' van een zeker
minimum aan voedsel te voorzien.
In Bihac, Srebrenica, Zepa en zelfs in de
Bosnische hoofdstad Sarajevo hongeren de
moslims in hun almaar verder krimpende
reservaten. Steeds meer 'veilige zones' wa
ren de facto al veranderd in gigantische
vluchtelingenkampen. En nu veranderen ze
langzaam maar zeker in concentratiekam
pen, zo heeft zelfs de VN-vluchtelingenor-
ganisatie Unhcr toegegeven.
De internationale gemeenschap is ver
ontwaardigd, maar grijpt niet daadwerkelijk
in. De VN-vredesmacht heeft de militaire
middelen noch het mandaat om de Serviërs
desnoods met geweld een halt toe te roe
pen. Dat is een 'constructiefoutje' dat nu fa
taal blijkt.
Het sprookje dat er veilige zones in Bos
nië zijn, is uit. De VN rest waarschijnlijk
niets anders dan een smadelijke aftocht. De
snelle interventiemacht is net op tijd klaar
om die aftocht te dekken.
boedapest hans gertsen
correspondent Afscheid, gisterochtend op de Van Braam Houckgeestkazerne in Doorn.
Een minuut stilte voor de zaterdag in Srebrenica
omgekomen soldaat Raviv van Renssen. Berich
ten over luchtaanvallen op Servische stellingen.
Het oorlogsgeweld in Bosnië lag gisteren in
Doorn als een loden last op de bijeenkomst ter
gelegenheid van het afscheid van de 157 mari
niers en 38 landmachtsoldaten. Ze vertrokken
naar Bosnië als onderdeel van de snelle inter
ventiemacht.
doorn cees van der laan
